«Հովազներ»–ի խմբագրումների տարբերություն

Վիքիպեդիայից՝ ազատ հանրագիտարանից
Դիտել պատմությունը
← Նախորդ տարբՀաջորդ տարբ →
Content deleted Content added
ՎիզուալԵլատեքստ
չ մանր-մունր ուղղումներ, փոխարինվեց: → (13)
Տող 3. Տող 3.
[[Պատկեր:Namibie Etosha Leopard 01edit.jpg|300px|thumb|right|Ընձառյուծ]]
[[Պատկեր:Namibie Etosha Leopard 01edit.jpg|300px|thumb|right|Ընձառյուծ]]
[[Պատկեր:Panthera tigris tigris.jpg|300px|thumb|right|Վագր]]
[[Պատկեր:Panthera tigris tigris.jpg|300px|thumb|right|Վագր]]
'''Հովազներ''' ({{lang-la|Panthera}}, {{lang-grc|πάνθηρ}}, {{lang-grc2|παντός}} ամենա և {{lang-grc2|θήρ}} կենդանի բառերից), [[կատվազգիներ]]ի ընտանիքի խոշոր կենդանիների տեսակ, կազմված է ներկայումս գոյություն ունեցող չորս տեսակներից՝ [[վագր]] ({{lang-la|Panthera tigris}}), [[առյուծ]] ({{lang-la|Panthera leo}}), [[ընձառյուծ]] ({{lang-la|Panthera pardus}}) և [[յագուար]] ({{lang-la|Panthera onca}}), ինչպես նաև մի շարք բրածո տաքսոններից:
<big>'''Հովազներ''' '''կամ Պանտերա'''</big> ({{lang-la|Panthera}}, {{lang-grc|πάνθηρ}}, {{lang-grc2|παντός}} ամենա և {{lang-grc2|θήρ}} կենդանի բառերից), [[կատվազգիներ]]ի ընտանիքի խոշոր կենդանիների տեսակ, կազմված է ներկայումս գոյություն ունեցող հինգ տեսակներից՝ [[Վագր]] ({{lang-la|Panthera tigris}}), [[Առյուծ]] ({{lang-la|Panthera leo}}), [[Ընձառյուծ]] ({{lang-la|Panthera pardus}}) և [[Յագուար]] ({{lang-la|Panthera onca}}), [[Ձյունահովազ|Լեռնային Ձյունաընձառյուծ կամ Ձյունահովազ Իրբրս]] (լատ՝. Panthera unica) ինչպես նաև մի շարք բրածո տաքսոններից:


Ունեն կոկորդի հատուկ կառուցվածք, ինչը թույլ է տալիս մռնչալ: Ի տարբերություն այլ [[կատվազգիներ]]ի, այս տեսակի ներկայացուցիչների ենթալեզվային ապարատն ամբողջովին ոսկրացած չէ, ոսկորներից մեկի փոխարեն ճկուն ջիլ է, ինչը թույլ է տալիս կոկորդին ուռչել: Բացի դրանից նրանց ձայնալարերն անջատ չեն և ձևավորում են խողովակային կառուցվածք, որը գործում է որպես շատ արդյունավետ ձայնային հարմարանք:
Ունեն կոկորդի հատուկ կառուցվածք, ինչը թույլ է տալիս մռնչալ: Ի տարբերություն այլ [[կատվազգիներ]]ի, այս տեսակի ներկայացուցիչների ենթալեզվային ապարատն ամբողջովին ոսկրացած չէ, ոսկորներից մեկի փոխարեն ճկուն ջիլ է, ինչը թույլ է տալիս կոկորդին ուռչել: Բացի դրանից նրանց ձայնալարերն անջատ չեն և ձևավորում են խողովակային կառուցվածք, որը գործում է որպես շատ արդյունավետ ձայնային հարմարանք:
Տող 10. Տող 10.
Հովազների ընտանիքի տաքսոնամիայի վերաբերյալ ընթացել են բազմաթիվ վեճեր, իսկ նրա դասակարգումը վերանայվել է մի քանի անգամ: Այս դասը հավանաբար առաջացել է անհետացած կատվից՝ ''Panthera schaubi'' (''Viretailurus schaubi''), որին ևս երբեմն դիտարկում են որպես [[Պումա (կենդանի)|պումաների]] ցեղի վաղ ներկայացուցիչ: Պանտերաների ցեղը հավանաբար առաջացել է [[Ասիա]]յում: Մեծ կատուների տարանջատումը (այդ թվում նաև հովազների գոյություն ունեցող տեսակների, ձյունահովազի, ծխագույն ընձառյուծի (Neofelis)) փոքր կատվազգիներից (ներառյալ բոլոր մյուս ժամանակակից կաուների տեսակները) կայացել է վեցից տաս միլիոն տարի առաջ<ref name="Johnson2006">{{cite journal|author=Johnson, W.E., Eizirik, E., Pecon-Slattery, J., Murphy, W.J., Antunes, A., Teeling, E. & O'Brien, S.J.|year=2006|doi=10.1126/science.1122277|title=The Late Miocene radiation of modern Felidae: A genetic assessment.|journal=[[Science (journal)|Science]]|volume=311|pages=73–77|pmid=16400146|issue=5757}}</ref>: Քարացած մնացորդների ուսումնասիրումը ցուց է տվել, որ հովազների ցեղը առաջացել է 2-ից 3,8 մլն տարի առաջ<ref>Turner A (1987) New fossil carnivore remains from the Sterkfontein hominid site (Mammalia: Carnivora). Ann Transvall Mus 34:319-347</ref>, իսկ ըստ [[ԴՆԹ]] հետազոտությունը, ոչ պակաս քան 16 մլն տարի առաջ<ref>{{cite web|url=http://lenta.ru/news/2013/11/13/bigcats/|title=Предки леопардов оказались родом из Тибета|date=2013-11-13|publisher=Лента.Ру|accessdate=2013-11-13}}</ref>:
Հովազների ընտանիքի տաքսոնամիայի վերաբերյալ ընթացել են բազմաթիվ վեճեր, իսկ նրա դասակարգումը վերանայվել է մի քանի անգամ: Այս դասը հավանաբար առաջացել է անհետացած կատվից՝ ''Panthera schaubi'' (''Viretailurus schaubi''), որին ևս երբեմն դիտարկում են որպես [[Պումա (կենդանի)|պումաների]] ցեղի վաղ ներկայացուցիչ: Պանտերաների ցեղը հավանաբար առաջացել է [[Ասիա]]յում: Մեծ կատուների տարանջատումը (այդ թվում նաև հովազների գոյություն ունեցող տեսակների, ձյունահովազի, ծխագույն ընձառյուծի (Neofelis)) փոքր կատվազգիներից (ներառյալ բոլոր մյուս ժամանակակից կաուների տեսակները) կայացել է վեցից տաս միլիոն տարի առաջ<ref name="Johnson2006">{{cite journal|author=Johnson, W.E., Eizirik, E., Pecon-Slattery, J., Murphy, W.J., Antunes, A., Teeling, E. & O'Brien, S.J.|year=2006|doi=10.1126/science.1122277|title=The Late Miocene radiation of modern Felidae: A genetic assessment.|journal=[[Science (journal)|Science]]|volume=311|pages=73–77|pmid=16400146|issue=5757}}</ref>: Քարացած մնացորդների ուսումնասիրումը ցուց է տվել, որ հովազների ցեղը առաջացել է 2-ից 3,8 մլն տարի առաջ<ref>Turner A (1987) New fossil carnivore remains from the Sterkfontein hominid site (Mammalia: Carnivora). Ann Transvall Mus 34:319-347</ref>, իսկ ըստ [[ԴՆԹ]] հետազոտությունը, ոչ պակաս քան 16 մլն տարի առաջ<ref>{{cite web|url=http://lenta.ru/news/2013/11/13/bigcats/|title=Предки леопардов оказались родом из Тибета|date=2013-11-13|publisher=Лента.Ру|accessdate=2013-11-13}}</ref>:


[[Մորֆոլոգիական անալիզ|Մորֆոլոգիական]] և [[գենետիկա]]կան ուսումնասիրությունները ենթադրում են, որ վագրը՝ տիպի առաջին տեսակը, շեղվում է հիմնական գծից<ref name="Yu">{{cite journal|author=Yu L & Zhang YP|year=2005|title=Phylogenetic studies of pantherine cats (Felidae) based on multiple genes, with novel application of nuclear beta-fibrinogen intron 7 to carnivores|journal=Molecular Phylogenetics and Evolution|volume=35|issue=2|url=http://www.sciencedirect.com/science?_ob=ArticleURL&_udi=B6WNH-4FM01FR-2&_user=1790654&_coverDate=05%2F31%2F2005&_rdoc=1&_fmt=&_orig=search&_sort=d&view=c&_acct=C000054312&_version=1&_urlVersion=0&_userid=1790654&md5=6d81584bf994a2c1b395c31613ad6068|pages=483–495|doi=10.1016/j.ympev.2005.01.017|pmid=15804417}}</ref>: [[Ձյունահովազ]]ը առաջ մտնում էր հովազների տիպի մեջ, բայց վերջին [[մոլեկուլ]]ային հետազոտությունները առաջարկել են նրանց այս ցեղատեսակին դասելը հնարավոր համարել, բայց ասել են որ նրանք շատ նման են ընձառյուծներին<ref name="Johnson2006" /><ref name="Yu" /><ref name="Janczewski" />: Դրա համար էլ դասակարգման բազմաթիվ համակարգեր ձյունահովազին համարում են հովազների դասից, սակայն նման դասակարգման կամ նրաց որպես առանձին տեսակ դիտարկելու միասնական կարծիք չկա<ref name="Johnson2006" /><ref name="Yu" /><ref name="Janczewski" /><ref name="iucn">{{IUCN|22732|Uncia uncia|17 июня 2014}}</ref><ref>Felid Taxon Advisory Group: Alan H. Shoemaker (1996) [http://nationalzoo.si.edu/SCBI/AZA/FelidTAG/ Taxonomic and Legal Status of the Felidae]</ref><ref name="Johnson1997" />:
[[Մորֆոլոգիական անալիզ|Մորֆոլոգիական]] և [[գենետիկա]]կան ուսումնասիրությունները ենթադրում են, որ վագրը՝ ցեղի առաջին տեսակը, շեղվում է հիմնական գծից<ref name="Yu">{{cite journal|author=Yu L & Zhang YP|year=2005|title=Phylogenetic studies of pantherine cats (Felidae) based on multiple genes, with novel application of nuclear beta-fibrinogen intron 7 to carnivores|journal=Molecular Phylogenetics and Evolution|volume=35|issue=2|url=http://www.sciencedirect.com/science?_ob=ArticleURL&_udi=B6WNH-4FM01FR-2&_user=1790654&_coverDate=05%2F31%2F2005&_rdoc=1&_fmt=&_orig=search&_sort=d&view=c&_acct=C000054312&_version=1&_urlVersion=0&_userid=1790654&md5=6d81584bf994a2c1b395c31613ad6068|pages=483–495|doi=10.1016/j.ympev.2005.01.017|pmid=15804417}}</ref>: [[Ձյունահովազ]]ը առաջ մտնում էր հովազների ցեղի մեջ, բայց վերջին [[մոլեկուլ]]ային հետազոտությունները առաջարկել են նրանց այս կենդանատեսակին դասելը հաստատ հնարավոր համարել, բայց ասել են որ նրանք շատ նման են ընձառյուծներին<ref name="Johnson2006" /><ref name="Yu" /><ref name="Janczewski" />: Դրա համար էլ դասակարգման բազմաթիվ համակարգեր ձյունահովազին համարում են հովազների դասից, սակայն նման դասակարգման կամ նրաց որպես առանձին տեսակ դիտարկելու միասնական կարծիք չկա<ref name="Johnson2006" /><ref name="Yu" /><ref name="Janczewski" /><ref name="iucn">{{IUCN|22732|Uncia uncia|17 июня 2014}}</ref><ref>Felid Taxon Advisory Group: Alan H. Shoemaker (1996) [http://nationalzoo.si.edu/SCBI/AZA/FelidTAG/ Taxonomic and Legal Status of the Felidae]</ref><ref name="Johnson1997" />:


Այս տեսակին է պատկանում նաև կատվազգի նախապատմական՝ {{lang-en|Panthera gombaszogensis}} կենդանին, հավանաբար սերտորեն կապված ժամանակակից յագուարի հետ, որին հաճախ անվանում են եվրոպական յագուար: Այս տեսակը հայտնվել է մոտ 1,6 մլն տարի առաջ, ժամանակակից [[Իտալիա]]յի տարածքում:
Այս տեսակին է պատկանում նաև կատվազգի նախապատմական՝ {{lang-en|Panthera gombaszogensis}} կենդանին, հավանաբար սերտորեն կապված ժամանակակից յագուարի հետ, որին հաճախ անվանում են եվրոպական յագուար: Այս տեսակը հայտնվել է մոտ 1,6 մլն տարի առաջ, ժամանակակից [[Իտալիա]]յի տարածքում:


Մոխրագույն ընձառյուծների տեսակը սերտորեն կապված է հովազների հետ, բայց չի համարվում նրա մաս<ref name="Johnson2006" /><ref name="Janczewski">{{cite journal|author=Dianne N. Janczewski, William S. Modi, J. Claiborne Stephens, and Stephen J. O'Brien|date=1 July 1996|title=Molecular Evolution of Mitochondrial 12S RNA and Cytochrome b Sequences in the Pantherine Lineage of Felidae|journal=Molecular Biology and Evolution|volume=12|issue=4|pages=690|url=http://mbe.oxfordjournals.org/cgi/reprint/12/4/690|accessdate=2006-08-06|pmid=7544865}}</ref><ref name="Johnson1997">{{cite journal|author=Johnson WE & Obrien SJ|year=1997|title=Phylogenetic reconstruction of the Felidae using 16S rRNA and NADH-5 mitochondrial genes|journal=Journal of Molecular Evolution|volume=44|pages=S98–S116|doi=10.1007/PL00000060|pmid=9071018}}</ref><ref name="autogenerated1">{{cite journal|author=Yu L & Zhang YP|year=2005|title=Phylogenetic studies of pantherine cats (Felidae) based on multiple genes, with novel application of nuclear beta-fibrinogen intron 7 to carnivores|journal=Molecular Phylogenetics and Evolution|volume=35|issue=2|pages=483–495|doi=10.1016/j.ympev.2005.01.017|pmid=15804417}}</ref>:
Մոխրագույն ընձառյուծների տեսակը սերտորեն կապված է հովազների հետ, բայց համարվում Է նրա մաս<ref name="Johnson2006" /><ref name="Janczewski">{{cite journal|author=Dianne N. Janczewski, William S. Modi, J. Claiborne Stephens, and Stephen J. O'Brien|date=1 July 1996|title=Molecular Evolution of Mitochondrial 12S RNA and Cytochrome b Sequences in the Pantherine Lineage of Felidae|journal=Molecular Biology and Evolution|volume=12|issue=4|pages=690|url=http://mbe.oxfordjournals.org/cgi/reprint/12/4/690|accessdate=2006-08-06|pmid=7544865}}</ref><ref name="Johnson1997">{{cite journal|author=Johnson WE & Obrien SJ|year=1997|title=Phylogenetic reconstruction of the Felidae using 16S rRNA and NADH-5 mitochondrial genes|journal=Journal of Molecular Evolution|volume=44|pages=S98–S116|doi=10.1007/PL00000060|pmid=9071018}}</ref><ref name="autogenerated1">{{cite journal|author=Yu L & Zhang YP|year=2005|title=Phylogenetic studies of pantherine cats (Felidae) based on multiple genes, with novel application of nuclear beta-fibrinogen intron 7 to carnivores|journal=Molecular Phylogenetics and Evolution|volume=35|issue=2|pages=483–495|doi=10.1016/j.ympev.2005.01.017|pmid=15804417}}</ref>:


Ներքևում ներկայացված է ֆիլոգենիայի սխեման ըստ Մազակի, Քրիստիանսենի և Կիտչեների<ref name="P.zdanskyi">{{cite journal |year=2011 |title=Oldest Known Pantherine Skull and Evolution of the Tiger |url=http://www.plosone.org/article/info%3Adoi%2F10.1371%2Fjournal.pone.0025483 |journal=PLoS ONE |volume=6 |issue=10 |pages=e25483 |doi=10.1371/journal.pone.0025483 |pmid=22016768 |last1=Mazák |first1=Ji H. |last2=Christiansen |first2=Per |last3=Kitchener |first3=Andrew C.}}</ref>.
Ներքևում ներկայացված է ֆիլոգենիայի սխեման ըստ Մազակի, Քրիստիանսենի և Կիտչեների<ref name="P.zdanskyi">{{cite journal |year=2011 |title=Oldest Known Pantherine Skull and Evolution of the Tiger |url=http://www.plosone.org/article/info%3Adoi%2F10.1371%2Fjournal.pone.0025483 |journal=PLoS ONE |volume=6 |issue=10 |pages=e25483 |doi=10.1371/journal.pone.0025483 |pmid=22016768 |last1=Mazák |first1=Ji H. |last2=Christiansen |first2=Per |last3=Kitchener |first3=Andrew C.}}</ref>.
Տող 42. Տող 42.


== Դասակարգում ==
== Դասակարգում ==
Այս դասի մեջ է մտնում ժամանակակից չորս տեսակ՝ վագր, առյուծ, ընձառյուծ, յագուար<ref>{{MSW3 Carnivora}}</ref>: Որոշ հետազոտողներ հակված են այս դասին դասել նաև ձյունահովազին, բայց հետազոտողների մեծամասնությունը առանձնացնում է այն որպես ինքնուրույն տեսակ<ref>Johnson, W. E., Eizirik, E., Pecon-Slattery, J., Murphy, W. J., Antunes, A., Teeling, E. & O’Brien, S. J. (2006). «The Late Miocene radiation of modern Felidae: A genetic assessment.». Science 311 (5757): 73-77. doi:10.1126/science.1122277. PMID 16400146.</ref>:
Այս հովազների դասի կամ ցեղի մեջ է մտնում ժամանակակից հինգ տեսակ՝ Վագր, Առյուծ, Ընձառյուծ, Յագուար, Ձյունահովազ իրբիս կամ Ձյունաընձառյուծ<ref>{{MSW3 Carnivora}}</ref>: Որոշ հետազոտողներ հակված են այս դասին դասել նաև ձյունահովազին, բայց հետազոտողների մեծամասնությունը առանձնացնում է այն որպես ինքնուրույն տեսակ<ref>Johnson, W. E., Eizirik, E., Pecon-Slattery, J., Murphy, W. J., Antunes, A., Teeling, E. & O’Brien, S. J. (2006). «The Late Miocene radiation of modern Felidae: A genetic assessment.». Science 311 (5757): 73-77. doi:10.1126/science.1122277. PMID 16400146.</ref>:


Ինչպես նաև այս դասի են պատկանում որոշ մահացած բրածո տեսակներ, նրանցից որոշների վիճակը համարվում է անհայտ կամ վիճելի.
Ինչպես նաև այս դասի են պատկանում որոշ մահացած բրածո տեսակներ, նրանցից որոշների վիճակը համարվում է անհայտ կամ վիճելի.
Տող 53. Տող 53.
* ''Panthera toscana'', հավանաբար եվրոպական յագուարի փոքր տեսակն է
* ''Panthera toscana'', հավանաբար եվրոպական յագուարի փոքր տեսակն է
* ''Panthera youngi'', նախապատմական ընձառյուծ կատու
* ''Panthera youngi'', նախապատմական ընձառյուծ կատու
* ''Panthera zdanskyi'', վագրի նախապատմական բարեկամ
* ''Panthera zdanskyi'', վագրի նախապատմական ցեղակիցը բարեկամ


== Ընդհանուր բնութագիր ==
== Ընդհանուր բնութագիր ==
Այս դասի ներկայացուցիչները խոշոր և շատ խոշոր չափերի են: Այս դասին է պատկանում կատվազգիների ամենախոշոր ներկայացուցիչը՝ [[ամուրյան վագր]]ը:
Պանտերայի կամ հովազների ցեղի ներկայացուցիչները խոշոր և շատ խոշոր չափերի են: Այս պանտերայի դասին է պատկանում կատվազգիների ամենախոշոր ներկայացուցիչը՝ Ռուսաստանաբնակ Արքայական [[ամուրյան վագր|Հյուսիսային Ամուրյան վագր]]ը:


Իրանը ձգված է, երբեմն խիստ: [[Սրբոսկր]]ային հատվածը բարձր չէ, իսկ մեջքի գիծը հետևից չի բարձրանում, ինչպես փոքր կատուներինն է, այլ գնում է ուղիղ: Ուսերի բարձրությունը (վզակոթի մետ, հետնաբաշ) ավելի բարձր է, քան սրբոսկրի մոտ, ընդ որում մեջքի գիծը հետևից մի փոքր կորացած է: Պոչի երկարությունը սովորաբար կազմում է մարմնի երկարության կեսի չափ, որոշ տեսակների մոտ նույնիսկ ավելի երկար է:
Իրանը ձգված է, երբեմն խիստ: [[Սրբոսկր]]ային հատվածը բարձր չէ, իսկ մեջքի գիծը հետևից չի բարձրանում, ինչպես փոքր կատուներինն է, այլ գնում է ուղիղ: Ուսերի բարձրությունը (վզակոթի մետ, հետնաբաշ) ավելի բարձր է, քան սրբոսկրի մոտ, ընդ որում մեջքի գիծը հետևից մի փոքր կորացած է: Պոչի երկարությունը սովորաբար կազմում է մարմնի երկարության կեսի չափ, որոշ տեսակների մոտ նույնիսկ ավելի երկար է:
Տող 70. Տող 70.
Ատամնային համակարգը ամբողջական է: Ատամները շատ ուժեղ են, ժանիքները համեմատաբար կարճ են, բայց ուժեղ, հիմնական լայն հատվածով:
Ատամնային համակարգը ամբողջական է: Ատամները շատ ուժեղ են, ժանիքները համեմատաբար կարճ են, բայց ուժեղ, հիմնական լայն հատվածով:


Սեռական դիմորֆիզմը տեսակներից շատերի մետ արտահայտվում է արուների ավելի խոշոր լինելով: Առյուծների մոտ արուները առանձնանում են մարմնի առջևի հատվածում ձևավորված բաշով:
Սեռական դիմորֆիզմը տեսակներից շատերի մետ արտահայտվում է արուների ավելի խոշոր լինելով: Առյուծների մոտ արուները առանձնանում են մարմնի առջևի հատվածում ձևավորված բաշով և դեքի կամ գլխի կողքի բակերով:


Շնորհիվ ենթալեզվային համակարգի հատուկ կառուցվածքի, կոկորդը ձայնալարերի հետ միասին առանձնանում են մեծ շարժողականությամբ, ինչն էլ ապահովում է բարձր և կոշտ մռնչյունը:
Շնորհիվ ենթալեզվային համակարգի հատուկ կառուցվածքի, կոկորդը ձայնալարերի հետ միասին առանձնանում են մեծ շարժողականությամբ, ինչն էլ ապահովում է բարձր և կոշտ մռնչյունը:


== Կենսակերպ ==
== Կենսակերպ ==
Այս դասի ներկայացուցիչները ակտիվ [[գիշատիչներ]] են, հիմնականում որսում են մեծ [[կաթնասուն]]ներ, գլխավորապես [[սմբակավորներ]]: Հաճախ որսը որսորդից չափերով ավելի մեծ է լինում, երբեմն մի քանի անգամ:
Այս ցեղի կամ Պանտերայի դասի ներկայացուցիչները ակտիվ [[գիշատիչներ]] են, հիմնականում որսում են մեծ [[կաթնասուն]]ներ, գլխավորապես [[սմբակավորներ]]: Հաճախ որսը որսորդից չափերով ավելի մեծ է լինում, երբեմն մի քանի անգամ:


Որսում են թաքնված և դարանակալած (արահետներում, ջրելատեղերի մոտ): Որսը հիմնականում ուտում են փորի վրա պառկած, արմունկներով և էրիով (նախաբազուկ) հենվելով տվյալ սննդի վրա, որսից կտորները պոկում են գլխի դեպի վերև ձգումով:
Որսում են թաքնված և դարանակալած (արահետներում, ջրելատեղերի մոտ): Որսը հիմնականում ուտում են փորի վրա պառկած, արմունկներով և էրիով (նախաբազուկ) հենվելով տվյալ սննդի վրա, որսից կտորները պոկում են գլխի դեպի վերև ձգումով:
Տող 82. Տող 82.


== Արեալ ==
== Արեալ ==
Այս դասի [[արեալ]]ը ներառում է [[Աֆրիկա]]ն, Եվրոպայի ծայր հարավ արևելքը, [[Ասիա]]ն բացի հյուսիսային հատվածից, Հարավային և Կենտրոնական [[Ամերիկա]]ն և Հյուսիսային Ամերիկայի ծայր հարավը:
Պանտերայի ցեղը [[արեալ]]ը ներառում է [[Աֆրիկա]]ն, Եվրոպայի ծայր հարավ արևելքը, [[Ասիա]]ն բացի հյուսիսային հատվածից, Հարավային և Կենտրոնական [[Ամերիկա]]ն և Հյուսիսային Ամերիկայի ծայր հարավը:


== Հիբրիդներ ==
== Հիբրիդներ ==
Տող 88. Տող 88.
* Լիգր՝ արու առյուծի և էգ վագրի հիբրիդ<ref>[http://rutube.ru/tracks/5492.html?v=5ec3c9d2ba9e4920e297e4831f96ab17 Лигр — гибрид льва и тигра]</ref>
* Լիգր՝ արու առյուծի և էգ վագրի հիբրիդ<ref>[http://rutube.ru/tracks/5492.html?v=5ec3c9d2ba9e4920e297e4831f96ab17 Лигр — гибрид льва и тигра]</ref>
* Լեոպոն՝ արու ընձառյուծի և էգ առյուծի հիբրիդ
* Լեոպոն՝ արու ընձառյուծի և էգ առյուծի հիբրիդ
* Յագոպարդ՝ արու յագուարի և էգ ընձառյուծի հիբրիդ
* Յագուլեոպարդ կամ յագոպարդ՝ արու յագուարի և էգ ընձառյուծի հիբրիդ
Ինչպես նաև հայտնի է ընձառյուծի և պումաների հիբրիդը՝ Պումապարդ
Ինչպես նաև հայտնի է ընձառյուծի և պումաների հիբրիդը՝ Պումապարդ


09:48, 19 Հունիսի 2020-ի տարբերակ

Հովազներ
Դասակարգում
Ենթատիպ Ողնաշարավորներ (Vertebrata)
Դաս Կաթնասուն (Mammalia)
Վերնակարգ Laurasiatheria
Կարգ Գիշատիչներ (Carnivora)
Ենթակարգ Feliformia
Ընտանիք Կատվազգիներ (Felidae)
Ենթաընտանիք Մեծ կատուներ (Pantherinae)
Ցեղ Հովազներ (Panthera)
Oken, 1816
Էգ և որձ առյուծներ
Ընձառյուծ
Վագր

Հովազներ կամ Պանտերա (լատին․՝ Panthera, հին հունարեն՝ πάνθηρ, παντός ամենա և θήρ կենդանի բառերից), կատվազգիների ընտանիքի խոշոր կենդանիների տեսակ, կազմված է ներկայումս գոյություն ունեցող հինգ տեսակներից՝ Վագր (լատին․՝ Panthera tigris), Առյուծ (լատին․՝ Panthera leo), Ընձառյուծ (լատին․՝ Panthera pardus) և Յագուար (լատին․՝ Panthera onca), Լեռնային Ձյունաընձառյուծ կամ Ձյունահովազ Իրբրս (լատ՝. Panthera unica) ինչպես նաև մի շարք բրածո տաքսոններից:

Ունեն կոկորդի հատուկ կառուցվածք, ինչը թույլ է տալիս մռնչալ: Ի տարբերություն այլ կատվազգիների, այս տեսակի ներկայացուցիչների ենթալեզվային ապարատն ամբողջովին ոսկրացած չէ, ոսկորներից մեկի փոխարեն ճկուն ջիլ է, ինչը թույլ է տալիս կոկորդին ուռչել: Բացի դրանից նրանց ձայնալարերն անջատ չեն և ձևավորում են խողովակային կառուցվածք, որը գործում է որպես շատ արդյունավետ ձայնային հարմարանք:

Էվոլյուցիա

Հովազների ընտանիքի տաքսոնամիայի վերաբերյալ ընթացել են բազմաթիվ վեճեր, իսկ նրա դասակարգումը վերանայվել է մի քանի անգամ: Այս դասը հավանաբար առաջացել է անհետացած կատվից՝ Panthera schaubi (Viretailurus schaubi), որին ևս երբեմն դիտարկում են որպես պումաների ցեղի վաղ ներկայացուցիչ: Պանտերաների ցեղը հավանաբար առաջացել է Ասիայում: Մեծ կատուների տարանջատումը (այդ թվում նաև հովազների գոյություն ունեցող տեսակների, ձյունահովազի, ծխագույն ընձառյուծի (Neofelis)) փոքր կատվազգիներից (ներառյալ բոլոր մյուս ժամանակակից կաուների տեսակները) կայացել է վեցից տաս միլիոն տարի առաջ[1]: Քարացած մնացորդների ուսումնասիրումը ցուց է տվել, որ հովազների ցեղը առաջացել է 2-ից 3,8 մլն տարի առաջ[2], իսկ ըստ ԴՆԹ հետազոտությունը, ոչ պակաս քան 16 մլն տարի առաջ[3]:

Մորֆոլոգիական և գենետիկական ուսումնասիրությունները ենթադրում են, որ վագրը՝ ցեղի առաջին տեսակը, շեղվում է հիմնական գծից[4]: Ձյունահովազը առաջ մտնում էր հովազների ցեղի մեջ, բայց վերջին մոլեկուլային հետազոտությունները առաջարկել են նրանց այս կենդանատեսակին դասելը հաստատ հնարավոր համարել, բայց ասել են որ նրանք շատ նման են ընձառյուծներին[1][4][5]: Դրա համար էլ դասակարգման բազմաթիվ համակարգեր ձյունահովազին համարում են հովազների դասից, սակայն նման դասակարգման կամ նրաց որպես առանձին տեսակ դիտարկելու միասնական կարծիք չկա[1][4][5][6][7][8]:

Այս տեսակին է պատկանում նաև կատվազգի նախապատմական՝ անգլ.՝ Panthera gombaszogensis կենդանին, հավանաբար սերտորեն կապված ժամանակակից յագուարի հետ, որին հաճախ անվանում են եվրոպական յագուար: Այս տեսակը հայտնվել է մոտ 1,6 մլն տարի առաջ, ժամանակակից Իտալիայի տարածքում:

Մոխրագույն ընձառյուծների տեսակը սերտորեն կապված է հովազների հետ, բայց համարվում Է նրա մաս[1][5][8][9]:

Ներքևում ներկայացված է ֆիլոգենիայի սխեման ըստ Մազակի, Քրիստիանսենի և Կիտչեների[10].

Pantherinae
 

Neofelis

 
Panthera
 

Panthera uncia

 
 
 

Panthera palaeosinensis†

 
 
 
 

Panthera onca

 
 
 

Panthera atrox†

 
 
 

Panthera spelaea†

 
 
 

Panthera leo

 
 

Panthera pardus

 
 
 
 
 
 
 

Panthera tigris

 
 

Panthera zdanskyi†

 
 
 
 
 
 

Դասակարգում

Այս հովազների դասի կամ ցեղի մեջ է մտնում ժամանակակից հինգ տեսակ՝ Վագր, Առյուծ, Ընձառյուծ, Յագուար, Ձյունահովազ իրբիս կամ Ձյունաընձառյուծ[11]: Որոշ հետազոտողներ հակված են այս դասին դասել նաև ձյունահովազին, բայց հետազոտողների մեծամասնությունը առանձնացնում է այն որպես ինքնուրույն տեսակ[12]:

Ինչպես նաև այս դասի են պատկանում որոշ մահացած բրածո տեսակներ, նրանցից որոշների վիճակը համարվում է անհայտ կամ վիճելի.

  • Panthera blytheae, ձյունահովազի նախապատմական բարեկամ
  • Panthera crassidens, հավանաբար նույնականացվում է կատվազգի այլ տաքսոնի հետ
  • Panthera palaeosinensis, հավանաբար վագրերի նախնին է
  • Panthera schaubi, հնարավոր է, որ այս ետսակը չի համարվում այս դասից, և ավելի նման է կուգուարին
  • Panthera schreuderi, հավանաբար եվրոպական յագուարի փոքր տեսակն է[13]
  • Panthera shawi, նախապատմական առյուծ
  • Panthera toscana, հավանաբար եվրոպական յագուարի փոքր տեսակն է
  • Panthera youngi, նախապատմական ընձառյուծ կատու
  • Panthera zdanskyi, վագրի նախապատմական ցեղակիցը բարեկամ

Ընդհանուր բնութագիր

Պանտերայի կամ հովազների ցեղի ներկայացուցիչները խոշոր և շատ խոշոր չափերի են: Այս պանտերայի դասին է պատկանում կատվազգիների ամենախոշոր ներկայացուցիչը՝ Ռուսաստանաբնակ Արքայական Հյուսիսային Ամուրյան վագրը:

Իրանը ձգված է, երբեմն խիստ: Սրբոսկրային հատվածը բարձր չէ, իսկ մեջքի գիծը հետևից չի բարձրանում, ինչպես փոքր կատուներինն է, այլ գնում է ուղիղ: Ուսերի բարձրությունը (վզակոթի մետ, հետնաբաշ) ավելի բարձր է, քան սրբոսկրի մոտ, ընդ որում մեջքի գիծը հետևից մի փոքր կորացած է: Պոչի երկարությունը սովորաբար կազմում է մարմնի երկարության կեսի չափ, որոշ տեսակների մոտ նույնիսկ ավելի երկար է:

Գլուխը համեմատաբար խոշոր է, որոշակիորեն ձգված, երկարավուն երեսամասով: Ականջները փոքր են, կարճ, կլորավուն ծայրով, առանց ծայրի վրձնիկի: Արու առյուծները, ինչպես նաև այլ տեսակները հիմնականում ձմեռային մորթիով են: Աչքերը կլոր բիբերով են:

Երբեմն այտերի մազերը լինում են երկար և ձևավորում են այսպես ասած այտամորուք, արու առյուծների մարմնի առջևի մասում կա արտահայտված բաշ, իսկ պոչի ծայրն ունի երկար մազերից ձևավորված վրձնիկ:

Ոտքերը կարճ են և հաստ, ուժեղ, լայն թաթերով, հատկապես առջևինները: Ճիրանները մեծ են, սուր և կոր, ամբողջովին ներքաշող: Մատների ծայրերին՝ ճիրանների կեղքերին ունեն կաշվե դարսվածքներ, որոնք ամբողջությամբ ծածկում են ներքաշված ճիրանը:

Նրանք միագույն են կամ սև լայնակի գծերով կամ հիմնական բաց երանգի վրա սև բծերով՝ առանձին կամ վարդակաձև:

Ատամնային համակարգը ամբողջական է: Ատամները շատ ուժեղ են, ժանիքները համեմատաբար կարճ են, բայց ուժեղ, հիմնական լայն հատվածով:

Սեռական դիմորֆիզմը տեսակներից շատերի մետ արտահայտվում է արուների ավելի խոշոր լինելով: Առյուծների մոտ արուները առանձնանում են մարմնի առջևի հատվածում ձևավորված բաշով և դեքի կամ գլխի կողքի բակերով:

Շնորհիվ ենթալեզվային համակարգի հատուկ կառուցվածքի, կոկորդը ձայնալարերի հետ միասին առանձնանում են մեծ շարժողականությամբ, ինչն էլ ապահովում է բարձր և կոշտ մռնչյունը:

Կենսակերպ

Այս ցեղի կամ Պանտերայի դասի ներկայացուցիչները ակտիվ գիշատիչներ են, հիմնականում որսում են մեծ կաթնասուններ, գլխավորապես սմբակավորներ: Հաճախ որսը որսորդից չափերով ավելի մեծ է լինում, երբեմն մի քանի անգամ:

Որսում են թաքնված և դարանակալած (արահետներում, ջրելատեղերի մոտ): Որսը հիմնականում ուտում են փորի վրա պառկած, արմունկներով և էրիով (նախաբազուկ) հենվելով տվյալ սննդի վրա, որսից կտորները պոկում են գլխի դեպի վերև ձգումով:

Առավելապես ակտիվ են օրվա մութ ժամերին, չնայած հաճախ ակտիվ են նաև ցերեկը: Բացառությամբ առյուծի համարվում են միայնակ կենդանիներ: Առյուծները առանձնանում են նրանով, որ միշտ ապրում և որսում են փոքր խմբերով, այսպես կոչվող փրայդներով: Ապրում են ինչպես հարթավայրերում, այնպես էլ լեռնային անտառներում, երբեմն նաև բաց լեռնային հատվածներում, եղեգնուտներում, առյուծները համարվում են նաև բաց տափաստանների, սավաննաների և կիսաանապատների բնակիչներ:

Արեալ

Պանտերայի ցեղը արեալը ներառում է Աֆրիկան, Եվրոպայի ծայր հարավ արևելքը, Ասիան բացի հյուսիսային հատվածից, Հարավային և Կենտրոնական Ամերիկան և Հյուսիսային Ամերիկայի ծայր հարավը:

Հիբրիդներ

  • Վագրառյուծ կամ տիգոն՝ արու վագրի և էգ առյուծի հիբրիդ
  • Լիգր՝ արու առյուծի և էգ վագրի հիբրիդ[14]
  • Լեոպոն՝ արու ընձառյուծի և էգ առյուծի հիբրիդ
  • Յագուլեոպարդ կամ յագոպարդ՝ արու յագուարի և էգ ընձառյուծի հիբրիդ

Ինչպես նաև հայտնի է ընձառյուծի և պումաների հիբրիդը՝ Պումապարդ

Հովազների տարբեր ներկայացուցիչների հիբրիդներ
Էգ և արու լիգրեր Վագրառյուծ Պումապարդ

Ծանոթագրություններ

  1. ↑ 1,0 1,1 1,2 1,3 Johnson, W.E., Eizirik, E., Pecon-Slattery, J., Murphy, W.J., Antunes, A., Teeling, E. & O'Brien, S.J. (2006). «The Late Miocene radiation of modern Felidae: A genetic assessment». Science. 311 (5757): 73–77. doi:10.1126/science.1122277. PMID 16400146.{{cite journal}}: CS1 սպաս․ բազմաթիվ անուններ: authors list (link)
  2. ↑ Turner A (1987) New fossil carnivore remains from the Sterkfontein hominid site (Mammalia: Carnivora). Ann Transvall Mus 34:319-347
  3. ↑ «Предки леопардов оказались родом из Тибета». Лента.Ру. 2013-11-13. Վերցված է 2013-11-13-ին.
  4. ↑ 4,0 4,1 4,2 Yu L & Zhang YP (2005). «Phylogenetic studies of pantherine cats (Felidae) based on multiple genes, with novel application of nuclear beta-fibrinogen intron 7 to carnivores». Molecular Phylogenetics and Evolution. 35 (2): 483–495. doi:10.1016/j.ympev.2005.01.017. PMID 15804417.
  5. ↑ 5,0 5,1 5,2 Dianne N. Janczewski, William S. Modi, J. Claiborne Stephens, and Stephen J. O'Brien (1 July 1996). «Molecular Evolution of Mitochondrial 12S RNA and Cytochrome b Sequences in the Pantherine Lineage of Felidae». Molecular Biology and Evolution. 12 (4): 690. PMID 7544865. Վերցված է 2006-08-06-ին.{{cite journal}}: CS1 սպաս․ բազմաթիվ անուններ: authors list (link)
  6. ↑ Կաղապար:IUCN
  7. ↑ Felid Taxon Advisory Group: Alan H. Shoemaker (1996) Taxonomic and Legal Status of the Felidae
  8. ↑ 8,0 8,1 Johnson WE & Obrien SJ (1997). «Phylogenetic reconstruction of the Felidae using 16S rRNA and NADH-5 mitochondrial genes». Journal of Molecular Evolution. 44: S98–S116. doi:10.1007/PL00000060. PMID 9071018.
  9. ↑ Yu L & Zhang YP (2005). «Phylogenetic studies of pantherine cats (Felidae) based on multiple genes, with novel application of nuclear beta-fibrinogen intron 7 to carnivores». Molecular Phylogenetics and Evolution. 35 (2): 483–495. doi:10.1016/j.ympev.2005.01.017. PMID 15804417.
  10. ↑ Mazák, Ji H.; Christiansen, Per; Kitchener, Andrew C. (2011). «Oldest Known Pantherine Skull and Evolution of the Tiger». PLoS ONE. 6 (10): e25483. doi:10.1371/journal.pone.0025483. PMID 22016768.{{cite journal}}: CS1 սպաս․ չպիտակված ազատ DOI (link)
  11. ↑ Կաղապար:MSW3 Carnivora
  12. ↑ Johnson, W. E., Eizirik, E., Pecon-Slattery, J., Murphy, W. J., Antunes, A., Teeling, E. & O’Brien, S. J. (2006). «The Late Miocene radiation of modern Felidae: A genetic assessment.». Science 311 (5757): 73-77. doi:10.1126/science.1122277. PMID 16400146.
  13. ↑ O'Regan, H., Turner, A (2004). «Biostratigraphic and palaeoecological implications of new fossil felid material from the Plio-Pleistocene site of Tegelen, the Netherlands». Palaeontology. 47 (5): 1181–1193. doi:10.1111/j.0031-0239.2004.00400.x.{{cite journal}}: CS1 սպաս․ բազմաթիվ անուններ: authors list (link)
  14. ↑ Лигр — гибрид льва и тигра
Ստացված է «https://hy.wikipedia.org/w/index.php?title=Հովազներ&oldid=7014279» էջից