«Գազար»–ի խմբագրումների տարբերություն
No edit summary |
չ կետադրական նշանը ծանոթագրությունից հետո oգտվելով ԱՎԲ |
||
| Տող 18. | Տող 18. | ||
[[Պատկեր:Carrots with stems.jpg|մինի]] |
[[Պատկեր:Carrots with stems.jpg|մինի]] |
||
== Ավանդական բժշկության մեջ == |
== Ավանդական բժշկության մեջ == |
||
[[Բժշկություն|Բժշկության]] մեջ օգտագործում են գազարի [[սերմ]]երը, [[Արմատ (բուսաբանություն)|արմատը]] և [[ |
[[Բժշկություն|Բժշկության]] մեջ օգտագործում են գազարի [[սերմ]]երը, [[Արմատ (բուսաբանություն)|արմատը]] և [[տերև]]ները։ |
||
Գազարի սերմերը ժողովուրդը օգտագործում է միզաքարային հիվանդությունների բուժման համար։ Դեղագործական արդյունաբերությունը պատրաստում է դաուկարին պրեպարատը, որը ունի ջղակծկման ազդեցություն և ընդարձակում է սիրտը սնուցող անոթները։ Բժիշկները դեղը նշանակում են կրծքահեղձուկի երևույթներով խրոնիկական սրտասնույց անոթների անբավարարությունների դեպքում։ |
Գազարի սերմերը ժողովուրդը օգտագործում է միզաքարային հիվանդությունների բուժման համար։ Դեղագործական արդյունաբերությունը պատրաստում է դաուկարին պրեպարատը, որը ունի ջղակծկման ազդեցություն և ընդարձակում է սիրտը սնուցող անոթները։ Բժիշկները դեղը նշանակում են կրծքահեղձուկի երևույթներով խրոնիկական սրտասնույց անոթների անբավարարությունների դեպքում։ |
||
Գազարի պտղամսով [[ |
Գազարի պտղամսով [[հյութ]]ը խմում են սոված ժամանակ որպես լուծողական։ Թարմ գազարի հյութը օգտագործում են ուժերի ընդհանուր թուլության, [[Սակավարյունություն|սակավարյունության]], [[Միզապարկ|միզաքարային,]] խրոնիկական [[խոլեցիստիտ]] [[հիվանդություն]]ների, [[Նյութափոխանակություն|նյութափոխանակության]] խանգարումից առաջացած [[բազմահոդաբորբ]]երի, [[կոկորդաբորբ]]երի, [[բրոնխիտ]]ների, [[Ավիտամինոզներ|ավիտամինոզ]], ցածր թթվությամբ ստամոքսաբորբերի, [[երիկամ]]ների բորբոքումների բուժման ժամանակ։ Գազարի հյութով ողողում են [[Բերանի խոռոչ|բերանը]] և կոկորդը՝ [[բերանաբորբ]]եր<nowiki/>ի և բորբոքային պրոցեսների դեպքում։ Մեղրի կամ շաքարի հետ խառնած կամ եփած գազարի հյութը խորհուրդ է տրվում վերին շնչառական ուղիների կատառների, խռպոտության, հազի դեմ։ |
||
Մաշկի [[Այրվածքներ|այրված]] կամ [[Ցրտահարություն (բժշկություն)|ցրտահարված]] մասերին, [[Թարախակույտ|թարախային]] վերքերին, [[ |
Մաշկի [[Այրվածքներ|այրված]] կամ [[Ցրտահարություն (բժշկություն)|ցրտահարված]] մասերին, [[Թարախակույտ|թարախային]] վերքերին, [[խոց]]երին դնում են քերած գազար կամ այդ տեղերը լվանում գազարի հյութով։ |
||
Ունի ցավազրկող |
Ունի ցավազրկող հատկություն<ref>ԴԵՂԱՏՈՒՆ ՄԱՐԳՈՒՄ (Բորովոյ Բ․Մ․), էջ 37-40</ref>։ |
||
===== Հայկական բժշկությունում ===== |
===== Հայկական բժշկությունում ===== |
||
Հայկական բժշկության մեջ գազարն օգտագործում են [[ստամոքս]]ի, [[լյարդ]]ի, [[փայծախ]]ի բորբոքային հիվանդությունների, [[սեռական թուլություն|սեռական թուլության]], [[ջրգողություն|ջրգողության]], գոտկային ցավերի, արգանդի բորբոքումների, աղեփքանքի, [[մարսողության խանգարում|մարսողության խանգարման]], ականջացավի, [[թոքաբորբ]]երի, սննդախանգար խոցերի, [[աչքի սպիտակափառություն|աչքի սպիտակափառության]], [[դաշտանի խանգարում|դաշտանի խանգարման]], [[երիկամի բորբոքում]]ների, [[ջղացավություն|ջղացավության]] և [[ձվաբջջի թերզարգացում|ձվաբջջի թերզարգացման]] բուժման |
Հայկական բժշկության մեջ գազարն օգտագործում են [[ստամոքս]]ի, [[լյարդ]]ի, [[փայծախ]]ի բորբոքային հիվանդությունների, [[սեռական թուլություն|սեռական թուլության]], [[ջրգողություն|ջրգողության]], գոտկային ցավերի, արգանդի բորբոքումների, աղեփքանքի, [[մարսողության խանգարում|մարսողության խանգարման]], ականջացավի, [[թոքաբորբ]]երի, սննդախանգար խոցերի, [[աչքի սպիտակափառություն|աչքի սպիտակափառության]], [[դաշտանի խանգարում|դաշտանի խանգարման]], [[երիկամի բորբոքում]]ների, [[ջղացավություն|ջղացավության]] և [[ձվաբջջի թերզարգացում|ձվաբջջի թերզարգացման]] բուժման համար<ref>{{cite book|author=Հ.Ս.Հարությունյան|title=Միջնադարյան հայկական բժշկարանների դեղաբույսեր|publisher=«Լույս»|location=Երևան|year=1990|page=էջ 36}}</ref>։ Գազարն ավելացնում է կերակրող մայրերի կաթը, ունի հակաճիճվային ազդեցություն և օգտագործվում է որպես ճիճվամուղ։ |
||
== Դասակարգում == |
== Դասակարգում == |
||
05:09, 4 Հունիսի 2019-ի տարբերակ
Անվան այլ կիրառումների համար տե՛ս՝ Գազար (այլ կիրառումներ)
| Գազար | |
| |
| Դասակարգում | |
| Թագավորություն | Բույսեր (Plantae) |
| Ենթատիպ | Սերմնավոր բույսեր (Spermatophytes) |
| Կարգ | Հովանոցածաղկավորներ (Apiales) |
| Ընտանիք | Նեխուրազգիներ (Apiaceae) |
| Ենթաընտանիք | Նեխուրայիններ (Apioideae) |
| Տրիբա | Scandiceae |
| Ենթատրիբա | Daucinae |
| Ցեղ | Գազար (Daucus) L., 1753 |
Գազար (լատին․՝ Daucus), նեխուրազգիների (հովանոցավորներ) ընտանիքի երկամյա, հազվադեպ՝ միամյա կամ բազմամյա բույսերի ցեղ։ Հայտնի է մոտ 60, Հայաստանի Հանրապետությունում՝ 1 տեսակ՝ գազար վայրի (D. carota)։
Կենսաբանական նկարագիր
 | |||||
Գազար մշակովի Բուսաբանական նկարագիրը Լինդմանի «Bilder ur Nordens Flora» գրքից, 1917-1926
| |||||
Գազարի արմատը հաստ է, մսալի, կոնուսաձև կամ գլանաձև։ Գազարը լինում է դեղին, կարմիր կամ սև գույնի։ Ցողունը բարձրանում է մինչև 60 սմ, ճյուղավորված է։ Տերևները բազմափետրավոր են։ Ծաղիկները մանր են, հավաքված բարդ հովանոցում, առանց ծաղկաբաժակի։ Պսակը փոքր է, կազմված հինգ մանր պսակաթերթերից։ Առէջները հինգն են։ Գազարը ծաղկում է ամռան սկզբին։
Երկամյա բույս է։ Առաջին տարում ձևավորվում են տերևային վարդակը և արմատապտուղը, երկրորդում՝ ծաղկում է և սերմ տալիս։ Արմատապտուղը մսալի է, գլանաձև, իլիկաձև՝ բութ կամ սուր ծայրով, կարմիր, սպիտակ, դեղին, երբեմն՝ մուգ կապտավուն։ Տերևները բարդ փետրաձև են՝ խիստ կտրտված, նշտարաձև բլթակներով։ Ծաղկաբույլը բարդ հովանոց է, ծաղիկները՝ մանր, սպիտակ, բաց վարդագույն։ Ծաղկում է հունիս-օգոստոսին։ Պտուղը երկսերմիկ է։
Հայաստանում
Մշակության մեջ տարածված է գազար մշակովին (D. sativus)։ Օգտագործում են սննդի մեջ (թարմ, եփած, պահածոյած) և որպես դեղամիջոց՝ սակավարյունության, հիպերտոնիկ հիվանդության և այլ դեպքերում։
Հանդիպում է Արագածոտնի, Լոռու, Տավուշի, Գեղարքունիքի, Վայոց ձորի, Սյունիքի և այլ մարզերում։ Աճում է թփուտներում, խոտածածկ լանջերին, առաջացնում է գազարի ինքնուրույն բուսուտներ, երբեմն աղբոտում է ցանքերը։
Քիմիական կազմ
Գազարը պարունակում է կարոտիններ, ածխաջրեր, հանքային աղեր, եթերայուղեր, վիտամիններ (C, B1, B2), կարոտին (A-նախավիտամին)։ Գազարի ծաղիկներից անջատվում են անտիոցիանային միացություններ և ֆլավնոիդներ (կվերցիտին և կեպֆերոլ)։ Արմատասաղմը պարունակում է կարոտին, ֆետոեն, ֆիտոֆլուեն, լիկոպին, վիտամիններ, պանտոնենաթթու, ինչպես նաև ֆլավնոիդներ, անտոցիանիդներ, ճարպայուղ։
Ավանդական բժշկության մեջ
Բժշկության մեջ օգտագործում են գազարի սերմերը, արմատը և տերևները։
Գազարի սերմերը ժողովուրդը օգտագործում է միզաքարային հիվանդությունների բուժման համար։ Դեղագործական արդյունաբերությունը պատրաստում է դաուկարին պրեպարատը, որը ունի ջղակծկման ազդեցություն և ընդարձակում է սիրտը սնուցող անոթները։ Բժիշկները դեղը նշանակում են կրծքահեղձուկի երևույթներով խրոնիկական սրտասնույց անոթների անբավարարությունների դեպքում։
Գազարի պտղամսով հյութը խմում են սոված ժամանակ որպես լուծողական։ Թարմ գազարի հյութը օգտագործում են ուժերի ընդհանուր թուլության, սակավարյունության, միզաքարային, խրոնիկական խոլեցիստիտ հիվանդությունների, նյութափոխանակության խանգարումից առաջացած բազմահոդաբորբերի, կոկորդաբորբերի, բրոնխիտների, ավիտամինոզ, ցածր թթվությամբ ստամոքսաբորբերի, երիկամների բորբոքումների բուժման ժամանակ։ Գազարի հյութով ողողում են բերանը և կոկորդը՝ բերանաբորբերի և բորբոքային պրոցեսների դեպքում։ Մեղրի կամ շաքարի հետ խառնած կամ եփած գազարի հյութը խորհուրդ է տրվում վերին շնչառական ուղիների կատառների, խռպոտության, հազի դեմ։
Մաշկի այրված կամ ցրտահարված մասերին, թարախային վերքերին, խոցերին դնում են քերած գազար կամ այդ տեղերը լվանում գազարի հյութով։
Ունի ցավազրկող հատկություն[1]։
Հայկական բժշկությունում
Հայկական բժշկության մեջ գազարն օգտագործում են ստամոքսի, լյարդի, փայծախի բորբոքային հիվանդությունների, սեռական թուլության, ջրգողության, գոտկային ցավերի, արգանդի բորբոքումների, աղեփքանքի, մարսողության խանգարման, ականջացավի, թոքաբորբերի, սննդախանգար խոցերի, աչքի սպիտակափառության, դաշտանի խանգարման, երիկամի բորբոքումների, ջղացավության և ձվաբջջի թերզարգացման բուժման համար[2]։ Գազարն ավելացնում է կերակրող մայրերի կաթը, ունի հակաճիճվային ազդեցություն և օգտագործվում է որպես ճիճվամուղ։
Դասակարգում
| 8 ընտանիկ համաձայն APG II համակարգի | Ավելի քան 20 տեսակ | |||||||||||||||
| порядок Зонтикоцветные | դաս Գազար | մոտ 60 տեսակ | ||||||||||||||
| отдел Цветковые, или Покрытосеменные | семейство Зонтичные | դաս Սրնգենի | ||||||||||||||
| ծաղկավոր բույսերի 44 կարգ | ավելի քան 300 տեսակ | տեսակ Մշակովի գազար | ||||||||||||||
Տեսակներ
Դասը ընդգրկում է մոտ 30 տեսակ[3]։ Որոշ տեսակներ[4].
- Daucus arcanus Garcia-Martin & Silvestre
- Daucus aureus Desf.
- Daucus biseriatus Murb.
- Daucus broteri Ten.
- Daucus capillifolius Gilli
- Daucus carota L.
- Daucus conchitae Greuter
- Daucus crinitus Desf.
- Daucus durieua Lange
- Daucus glochidiatus (Labill.) Fisch. & C.A.Mey.
- Daucus gracilis Steinh.
- Daucus guttatus Sm.
- Daucus hochstetteri A.Braun ex Drude
- Daucus involucratus Sm.
- Daucus jordanicus Post
- Daucus littoralis Sm.
- Daucus microscias Bornm. & Gauba
- Daucus montanus Humb. & Bonpl. ex Schult.
- Daucus muricatus (L.) L.
- Daucus pusillus Michx.
- Daucus reboudii Coss.
- Daucus sahariensis Murb.
- Daucus setifolius Desf.
- Daucus syrticus Murb.
- Daucus tenuisectus Coss. ex Batt.
- Daucus virgatus (Poir.) Maire
Ծանոթագրություններ
Գրականություն
- Галеев Н. А. Промышленное возделывание моркови. — Уфа: Башк. кн. изд-во, 1985. — 136 с.
- Морковь — статья из Большой советской энциклопедии
- Դեղատուն մարգում (Բ․Մ․Բորովոյ)
Արտաքին հղումներ
- Իմ Խոհանոցը - Գազարի հյութը վնասակար է առողջությանը
- species list on the Germplasm Resources Information Network
 | Վիքիցեղերն ունի նյութեր, որոնք վերաբերում են «Գազար» հոդվածին։ |
 | Վիքիպահեստն ունի նյութեր, որոնք վերաբերում են «Գազար» հոդվածին։ |
| ||||||||||
Այս հոդվածի կամ նրա բաժնի որոշակի հատվածի սկզբնական տարբերակը վերցված է Հայաստանի բնաշխարհ հանրագիտարանից, որի նյութերը թողարկված են Քրիեյթիվ Քոմմոնս Նշում–Համանման տարածում 3.0 (Creative Commons BY-SA 3.0) թույլատրագրի ներքո։ 
|