Հովհաննես Մասեհյան

Հովհաննես Մասեհյան;
Ծնվել է	փետրվարի 11, 1864
Ծննդավայր	Թեհրան, Իրան
Մահացել է	նոյեմբերի 19, 1931 (67 տարեկան)
Մահվան վայր	Հարբին, Eastern Provinces Special Region, Չինաստանի Հանրապետություն
Քաղաքացիություն	Իրան
Մասնագիտություն	քաղաքական գործիչ, թարգմանիչ, լեզվաբան և դիվանագետ
Զբաղեցրած պաշտոններ	Ambassador of Iran to the United Kingdom?

Հովհաննես Մասեհյան (Հովհաննես Խան-Մասեհյան, փետրվարի 11, 1864(1864-02-11)^[1]^[2], Թեհրան, Իրան^[1]^[2] - նոյեմբերի 19, 1931(1931-11-19)^[1]^[2], Հարբին, Eastern Provinces Special Region, Չինաստանի Հանրապետություն^[1]^[2]), իրանահայ թարգմանիչ, պետական հասարակական գործիչ, դիվանագետ, հրապարակախոս, մանկավարժ և խմբագիր։ Առավել հայտնի է որպես Շեքսպիրի և Ջորջ Բայրոնի ստեղծագործությունները հայերեն առաջին լուրջ և մինչ օրս ամենահաջողը համարվող թարգմանող։ Տիրապետել է հայերեն, պարսկերեն, թուրքերեն, հունարեն, ֆրանսերեն, գերմաներեն, անգլերեն և ռուսերեն լեզուներին^[3]։

Կենսագրություն

Հովհաննես Մասեհյանը ծնվել է Թեհրանում, արքունական ոսկերչապետի ընտանիքում^[4]։ Հայրը՝ Ծերունի աղա Մասեհյանը, պարսից Նասրեդդին շահի արքունի ոսկերչապետն էր։

Հովհաննեսը հինգ տարեկանից հաճախել է դպրոց։ Նրա առաջին կրթարանը եղել է Մկրտիչ վարդապետի սուրբ Թադևոս-Բարդուղիմեոսի եկեղեցուն կից վարժարանը։ Միջնակարգ կրթությունն ստացել է Թեհրանի Հայկազյան դպրոցում (1870-1878 թթ.) և Թավրիզում (1879-1881 թթ.): Բարձրագույն կրթություն ստանալու նպատակով մեկնել է Փարիզ և 1884 թվականին ավարտել Փարիզի ֆրանսիական քոլեջը։ Նույն թվականին վերադառնալով Թեհրան՝ նշանակվել է շահի պալատական թարգմանիչ, միաժամանակ ուսուցչություն արել տեղի Հայկազյան դպրոցում։ 1887 թվականին, որպես շահի պատվիրակության ավագ թարգմանիչ, մեկնել է Լոնդոն։ 1888-1896 թվականներին եղել է Հայկազյան դպրոցի տնօրենը, 1892 թվականին ընտրվել «Ուսումնասիրաց ընկերության» նախագահ։ 1894 թ. հիմնել և խմբագրել է պարսկահայ առաջին տպագիր օրգանը՝ «Շավիղ» շաբաթաթերթը։ 1894 թվականին մեկնել է Պետերբուրգ՝ որպես շահի պատվիրակության թարգմանիչ, 1897 թվականին՝ Լոնդոն՝ որպես պատվիրակության առաջին քարտուղար։ 1895-1901 թվականներին Պարսկաստանի արտաքին գործերի նախարարությունում վարել է մամուլի բաժնի վարիչի, արևելյան երկրների բաժնի պետի, օպերատիվ տեսչի պաշտոնները՝ շարունակելով մնալ շահի թարգմանիչը։ Մեծ է նրա երախտիքը պարսկական դպրոցների հիմնադրման և ընդարձակման գործում։ 1899 թվականին նրա նախաձեռնությամբ Թեհրանում բացվել է քաղաքական գիտությունների դպրոցը, որտեղ նա եղել է միջազգային իրավունքի և ընդհանուր պատմության ամբիոնի վարիչը ու դասախոս։

1901 թվականից սկսվել է նրա կյանքի եվրոպական փուլը, որը նշանակալից էր ոչ միայն դիվանագիտական աշխատանքի, այլև գրական-ստեղծագործական և ազգային-հասարակական գործունեության տեսակետից։ 1901 թվականին նշանակվել է Բեռլինում Պարսկաստանի դեսպանի խորհրդական, 1905 թվականին՝ գործերի հավատարմատար։ Պարսկաստանը ներկայացրել է միջազգային մի շարք խորհրդաժողովներում՝ Բեռլինում, Փարիզում, Լոնդոնում և այլուր։

1911 թվականին վերադարձել է Թեհրան՝ շահի խնամակալի խորհրդականի պաշտոնով։

Գործունեություն

1912 թվականից սկսած նա եղել է Պարսկաստանի դեսպանը Գերմանիայում, իսկ 1927-1929 թվականներին՝ Մեծ Բրիտանիայում։ Եղել է նաև Պարսկաստանի առաջին դեսպանը Ճապոնիայում^[5]։

1894 թվականի աշնանը Հայոց հրատարակչական ընկերությունը լույս ընծայեց «Համլետը»՝ Մասեհյանի թարգմանությամբ։ Հովհաննես Հովհաննիսյանը և Հովհաննես Թումանյանը բարձր են գնահատել այս թարգմանությունը։ Անդրադառնալով Մասեհյանին, Հ. Թումանյանը մի գրախոսականում գրել է.

Շեքսպիրը դարձել է մի չափ ազգերի զարգացման աստիճանն որոշելու համար։ Եթե մի ժողովուրդ նրան չի թարգմանում, կնշանակի տգետ է, եթե չի հասկանում, կնշանակի տհաս․ եթե մի լեզու նրա վրա չի գալիս, կնշանակի տկար է։

Ըստ Գևորգ Էմինի՝ Մասեհյանի թարգմանությունները «գերազանց են» և «հրաշալի են հնչում հայերենով»^[6]։ Մասեհյանի թարգմանությունները միշտ եղել են հայկական թարգմանչական գործունեության երկար պատմության մեծագույն գանձերի թվում^[7]։

Մասեհյանը հիմնել և խմբագրել է «Շավիղ» շաբաթաթերթը (Թեհրան, 1894)։ Որպես դիվանագետ՝ նա պատասխանատվություն էր կրում Իրանում ներկայացնել Արևմտյան երկրների քաղաքական մտքերը և տեխնոլոգիական նորարարությունները։

Մահացել է 1931 թվականիի դեկտեմբերի 19-ին Խարբինում՝ Տոկիոյից Թեհրան վերադառնալու ճանապարհին։

Թարգմանություններ

Բայրոն Ջորջ Գորդոն։ Երկերի ժողովածու.- Երևան։ Հայաստան, 1965.- 562 էջ.- Բովանդ-ից՝ Որոշ ստեղծագործություններ։
Բայրոն։ Մանֆրէդ։ Դրամա երեք արարւածով.- Վիեննա։ Մխիթարեան տպարան, 1922.- 72 էջ։
Գարագաշ Հայկ։ Պարսկահայ տարեցոյց։ Առաջին տարի.- Թէհրան։ Փարոս, 1927.- 278 էջ։
Իմաստախոս Շեքսպիրը /Խաչիկ Դաշտենց, Հովհաննես Մասեհյան, Վ. Սուրենյանց, Հենրիկ Սևան.- Երևան։ ԵՊՀ հրատ., 1986.- 339 էջ.- (Ուսանողի գրադարան)։

Վերատպությունը տե՛ս Իմաստախոս Շեքսպիրը։ Երկրորդ լրամշակված հրատ.- Երևան։ ԵՊՀ հրատ., 2010.- 376 էջ։

Մոլիէռ։ Երեւակայական հիւանդ։ Ծիծաղաշարժ կատակերգութիւն երեք արարով.- Կ. Պոլիս։ Տպագրութիւն Ճիվէլէկեան, 1891.- 62 էջ։
Շեքսպիր։ Անտոնիոս և Կլեոպատրա։ Բազում աղմուկ վասն ոչնչի։ Փոթորիկը.- Պէյրութ։ Տպարան Ա. Համազգային, 1967.- 144, 104, 86 էջ։
Շեքսպիր։ Արքայ Լիր։ Ողբերգութիւն հինգ արարուածով.- Թիֆլիս։ Տպարան Մ.Դ. Ռօտինեանցի, 1898.- 180 էջ։ Վերատպությունը տե՛ս Արքա Լիր.- Երևան։ Պետհրատ, 1938.- 220 էջ; Արքա Լիր.- Երևան։ ՀԳՄ հրատ., 2007.- 137 էջ.- (Շենյան մատենաշար); Արքա Լիր.- Երևան։ Էդիթ Պրինտ, 2017.- 176 էջ.- (Համաշխարհային գրականության մատենաշար)։
Շեքսպիր։ Երկեր /Թարգմ.՝ Խաչիկ Դաշտենց, Հովհաննես Մասեհյան.- Երևան։ ԵՊՀ հրատ., 1991.- 767 էջ.- (Ուսանողի գրադարան)։

Ծանոթագրություններ

↑ ^1,00 ^1,01 ^1,02 ^1,03 ^1,04 ^1,05 ^1,06 ^1,07 ^1,08 ^1,09 ^1,10 AV Production (հայ.) — 2010.
↑ ^2,00 ^2,01 ^2,02 ^2,03 ^2,04 ^2,05 ^2,06 ^2,07 ^2,08 ^2,09 ^2,10 Հայաստանի գրադարանների համահավաք գրացուցակ
↑ «Իրանահայ վաստակավոր գործիչ և թարգմանիչ Հովհաննես Խան Մասեհյան». Արխիվացված է օրիգինալից 2018 թ․ մարտի 18-ին. Վերցված է 2017 թ․ հունիսի 7-ին.
↑ «Zarkfoundation - Հովհաննես Մասեհյան». zarkfoundation.com.
↑ «Վ. Վարդանյան «Հովհաննես Մասեհյան»» (PDF). Արխիվացված է օրիգինալից (PDF) 2017 թ․ դեկտեմբերի 15-ին. Վերցված է 2017 թ․ հունիսի 7-ին.
↑ «Յոթ երգ Հայաստանի մասին», Գևորգ Էմին, էջ 211
↑ «ON THE TRANSLATION OF LORD BYRON'S MANFRED INTO ARMENIAN» (PDF). Արխիվացված է օրիգինալից (PDF) 2017 թ․ դեկտեմբերի 15-ին. Վերցված է 2017 թ․ հունիսի 7-ին.

Արտաքին հղումներ

Մասեհյանի կողմից «Համլետի» թարգմանության վերաբերյալ Թումանյանի գրախոսականը

[_802cce55fb60977b-1] 1,00 ^1,01 ^1,02 ^1,03 ^1,04 ^1,05 ^1,06 ^1,07 ^1,08 ^1,09 ^1,10 AV Production (հայ.) — 2010.

[_f839c43579e0116c-2] 2,00 ^2,01 ^2,02 ^2,03 ^2,04 ^2,05 ^2,06 ^2,07 ^2,08 ^2,09 ^2,10 Հայաստանի գրադարանների համահավաք գրացուցակ

[3] «Իրանահայ վաստակավոր գործիչ և թարգմանիչ Հովհաննես Խան Մասեհյան». Արխիվացված է օրիգինալից 2018 թ․ մարտի 18-ին. Վերցված է 2017 թ․ հունիսի 7-ին.

[4] «Zarkfoundation - Հովհաննես Մասեհյան». zarkfoundation.com.

[5] «Վ. Վարդանյան «Հովհաննես Մասեհյան»» (PDF). Արխիվացված է օրիգինալից (PDF) 2017 թ․ դեկտեմբերի 15-ին. Վերցված է 2017 թ․ հունիսի 7-ին.

[6] «Յոթ երգ Հայաստանի մասին», Գևորգ Էմին, էջ 211

[7] «ON THE TRANSLATION OF LORD BYRON'S MANFRED INTO ARMENIAN» (PDF). Արխիվացված է օրիգինալից (PDF) 2017 թ․ դեկտեմբերի 15-ին. Վերցված է 2017 թ․ հունիսի 7-ին.

[1]

[2]

[3]

[4]

[5]

[6]

[7]