Դհարմա

Վիքիպեդիայից՝ ազատ հանրագիտարանից
Դհարմա
Անցման ծեսեր և ծիսակատարություններ[1]
Յոգա, անհատական վարքագծեր[2]
Առաքինություններ, ինչպիսին ահիմսան է (ոչ բռնություն)[3]
Օրենք և իրավունք[4]
Սաննյասա կամ կյանքի փուլեր[5]
Պարտավորություններ, ինչպիսին է ուսուցիչներից սովորելը[6]
Դհարման ունի բազմաթիվ նշանակություններ[7][8]։ Վերոնշյալները մի քանի օրինակներ են։

Դհարմա (սանսկրիտ՝ धर्म), հնդկական կրոններում՝ հինդուիզմում, բուդդայականությունում, սիկհիզմում և ջայնիզմում բազմաթիվ նշանակություններ ունեցող հասկացություն[9]։ Դհարմա բառի միանշանակ որևէ թարգմանություն գոյություն չունի[10][11]։

Հինդուիզմում դհարման նշանակում է վարքագծեր, որոնք համահունչ են իրերի բնական դասավորությանը՝ կյանքի ու տիեզերքի գոյությունը հնարավոր դարձնելու համար։ Դրանք ներառում են պարտականությունները, իրավունքները, օրենքները, վարքականոնները, առաքինությունները և «ապրելու ճիշտ ձևը»[12][13]։ Բուդդայականությունում դհարման նշանակում է «տիեզերական օրենք և կարգ», բայց այն վերաբերում է նաև Բուդդայի ուսմունքներին[12]։ Բուդդայական փիլիսոփայության մեջ դհամման կամ դհարման վերաբերում է նաև «ֆենոմեն» եզրույթին[14]։ Ջայնիզմում դհարման վերաբերում է տիրտհանկարայի (փրկիչ և հոգևոր ուսուցիչ) ուսուցմանը և մարդկային էակների մաքրման ու բարոյական վերափոխման դոկտրինի մարմնին։ Սիկհիզմում դհարմ բառը նշանակում է արդարության և պատշաճ կրոնական պրակտիկայի ուղի[15]։

Դասական սանսկրիտում դհարմա գոյականը ծագում է «դհր» արմատից, որը նշանակում է «կատարել, պահել, պահպանել»[16]։ Պատմական վեդայական կրոնում «դհարմա» բառը կիրառվել է և դրա նշանակությունն ու հայեցակարգային շրջանակը զարգացում են ապրել հազարամյակների ընթացքում[17]։ Դհարմայի հականիշը ադհարման է։

Ստուգաբանություն[խմբագրել | խմբագրել կոդը]

Դասական սանսկրիտում՝ ծագելով «դհր» արմատից՝ դհարման ստանում է «այն, ինչը ստեղծվել է, ամուր է» նշանակություն, հետևաբար՝ «իրավունք, օրենք»։ Այն բխում է հին վեդայական սանսկրիտի ն-հիմնային դհարմանից՝ «կրող, աջակից» բառացի նշանակությամբ[18]։

Ռիգվեդայում այս բառը հանդիպում է ն-հիմնային դհարման ձևով՝ «այն, ինչը ստեղծվել է, ամուր է» նշանակությամբ։ Պատկերավոր ասած՝ այն նշանակում է «կողմնակից, աջակից»։ Դա սեմատիկորեն նման է հունական Էթոսին («ֆիքսված որոշում, կանոնադրություն, օրենք»)[19]։ Դասական սանսկրիտում այն դարձել է դհարմա՝ առանց ն-ի։

Պալիով այն ներկայացվում է որպես դհամմա։ Որոշ ժամանակակից հնդկական լեզուներում և բարբառներում այն հանդիպում է դհարմ ձևով։

Սահմանում[խմբագրել | խմբագրել կոդը]

Հնդկական փիլիսոփայության և կրոնի մեջ դհարման կենտրոնական կարևորության հայեցակարգ է[20]։ Հինդուիզմում, բուդդայականությունում և ջայնիզմում այն ունի բազմաթիվ նշանակություններ։ Շատ դժվար է տալ դհարմայի մեկ համառոտ սահմանում, քանի որ այս բառն ունի երկար և բազմազան պատմություն և ընդգրկում է իմաստների ու մեկնաբանումների մի ամբողջ շարք[21]։ Արևմտյան լեզուներում դհարմայի մեկ բառով թարգմանություն գոյություն չունի։

Ժամանակակից թարգմանիչների համար այս հասկացությունը առաջացրել է բացառիկ դժվարություններ։ Ռիգվեդայի տարբեր թարգմանողներ դհարմայի համար օգտագործել են բազմաթիվ բառեր՝ օրենք, իրավունք, կարգ, պարտականություն, սովորույթ, որակ, մոդել և այլն[22][23]։

Դհարմայի հիմքում ընկած «դհրի» արմատը՝ աջակցել, կրել, այն է, ինչ կարգավորում է փոփոխությունների ընթացքը՝ առանց մասնակցելու դրանց և մնալով հաստատուն[24]։ Թարգմանության համար օգտագործված բազմաթիվ բառերը միևնույն է չեն արտահայտում դհարմա բառի ընդհանրական իմաստը։ Հասարակ լեզվով ասած՝ դհարմա նշանակում է «ապրելու ճիշտ ուղի» և «ճշմարտացիության ուղի»[24]։

Դհարմա բառի իմաստը կախված է ենթատեքստից, և այն զարգացում է ապրել հինդուիզմի զարգացման երկարատև պատմության ընթացքում։ Հինդուիզմի հնագույն տեքստերում ու առասպելներում դհարման նշանակում էր տիեզերական օրենք, կանոններ, որոնք քաոսից ստեղծել են տիեզերքը, ինչպես նաև ծեսեր։ Հետագա շրջանի Վեդաներում, Ուպանիշադներում, Պուրանաներում և Դյուցազներգություններում նշանակությունն ավելի զտվեց, դարձավ հարուստ, համապարփակ և սկսեց կիրառվել բազմաթիվ ենթատեքստերում։ Որոշ դեպքերում դհարման բնութագրում է մարդկային վարքագծերը, որոնք անհրաժեշտ են տիեզերքում իրերի կարգի պահպանման, քաոսի կանխարգելման համար, վարքագծեր և գործողություններ, որոնք անհրաժեշտ են բնության մեջ գոյություն ունեցող բոլոր կենդանի էակների, հասարակության, ընտանիքի, ինչպես նաև անհատական մակարդակի համար[25][26]։ Դհարման պարփակում է այնպիսի գաղափարներ, ինչպիսիք են պարտականությունը, իրավունքները, բնավորությունը, կոչումը, կրոնը, սովորույթները և բարոյական, ճիշտ, տեղին վարքը[27][28][29]։

Դհարմայի հականիշը ադհարման է (սանսկրիտ՝ अधर्म)[30][31], որը նշանակում է այն, ինչը դհարման չէ։ Դհարմայի պես ադհարման ևս ներառում և ենթադրում է բազմաթիվ գաղափարներ. պարզ ասած՝ այն, ինչը բնությանը հակառակ է, անբարոյական, ոչ էթիկական, սխալ կամ անօրինական[32][33][34]։

Բուդդայականության մեջ դհարման ներառում է հիմնադիր Բուդդայի ուսմունքներն ու վարդապետությունները։

Պատմություն[խմբագրել | խմբագրել կոդը]

Այս ժայռաբեկորային արձանագրությունը Աշոկայի կայսրությունից է, մ․թ․ա․ 258 թվական, գտնվել է Աֆղանստանում։ Արձանագրությունը ներկայացնում է սանսկրիտի «դհարմա» բառը, որը համարժեք է հունական Եվսեբիոսին (Աստծուն համարժեք գործողություններ կատարել)։ Ըստ արձանագրության «դհարմա» հին Հնդկաստանում նշանակում էր հոգևոր հասունություն, նվիրվածություն, բարեպաշտություն, պարտք և ակնածանք մարդկային համայնքի հանդեպ[35]։

«Դհարմաշաստրայի պատմություն» հեղինակավոր գրքի համաձայն՝ Ռիգվեդայի հիմներում դհարմա բառը կարելի է հանդիպել նվազագույնը 56 անգամ՝ որպես ածական կամ գոյական։ Որոշ հեղինակների համաձայն[22] դհարմա բառն իր արմատները ստացել է վեդական հինդուիզմի առասպելներում։ Ըստ Ռիգվեդայի հիմների՝ Բրահմանը, որին կազմում են բոլոր աստվածները, քաոսից ստեղծեց տիեզերքը․ նրանք երկիրը, արևն ու աստղերը պահում էին (dhar-) առանձին, նրանք պահում են երկինքը (dhar-) հեռու երկրից և նրանք կայունացնում են (dhar-) շարժվող լեռներն ու տափաստանները[22][36]։ Աստվածները, հիմնականում Ինդրան, այնուհետև ներկայացնում ու պահում են կարգն անկարգությունից, ներդաշնակությունը քաոսից, կայունությունն անկայունությունից՝ Վեդայից ցիտված գործողություններ, որոնք ընկած են դհարմայի հիմքում։ Հետագայում դհարմա բառի նշանակությունն ընդլայնվում է՝ նշանակելով տիեզերական սկզբունք և հանդիպելով Վեդաների՝ աստվածներից անկախ հատվածներում։ Այն զարգանում է՝ դառնալով հայեցակարգ, որն ունի դինամիկ ֆունկցիոնալ դատողություն, օրինակ՝ Ատհարհավեդայում, որտեղ այն վեր է ածվում տիեզերական օրենքի, որն առարկայի միջոցով պատճառահետևանքային կապ է ապահովում։ Դհարման այս հնագույն տեքստերում ունի նաև ծիսական նշանակություն։ Ծիսականը կապված է տիեզերականի հետ, և «դհարմանին» հավասարեցվում է ծիսակատարական սկզբունքներին, որոնք աստվածներն օգտագործել են կարգն անկարգությունից, աշխարհը քաոսից անջատելու համար[37]։

Դհարման և դրա հետ կապված բառերը գտնվել են հինդուիզմի հնագույն վեդայական գրականության մեջ, Ուպանիշադներում, Պուրանաներում, Դյուցազներգություններում. դհարմա բառը կենտրոնական դեր է խաղում նաև հետագայում ստեղծված հնդկական այլ կրոններում, օրինակ՝ բուդդայականություն և ջայնիզմ։ Ըստ Բրերետոնի[38]՝ Ռիգվեդայում դհարման հանդիպում է 63 անգամ, բացի այդ հանդիպում են նաև դհարմայի հետ կապված այլ բառեր, օրինակ՝ դհարմակրտ, սատյադհարման, դհարմավանտ, դհարման, դհարիման։ Հին պարսկերենում չկա դհարմայի համարժեք, ընդունվում է, որ այն գալիս է Պարսկաստանից դուրս հնդ-արիական մշակույթից[38]։ Այնուամենայնիվ, դհարմայի գաղափարի հետ հատվող գաղափարների կարելի է հանդիպել նաև այլ հնագույն մշակույթներում՝ չինական Դաո, եգիպտական Մաատ, շումերական Մե[24]։

Եվսեբիոս և դհարմա[խմբագրել | խմբագրել կոդը]

20-րդ դարի կեսերին Աֆղանստանում հայտնաբերվեց հնդիկ կայսր Աշոկայի մ.թ.ա. 258 թվականի արձանագրությունը։ Ժայռաբեկորի վրա քանդակված այս արձանագրությունը պատկերում էր սանսկրիտով, արամեերենով և հունարենով տեքստեր։ Ըստ Փոլ Հաքերի[39]՝ արձանագրության մեջ կարելի է տեսնել սանսկրիտերեն դհարմա բառի հունարեն վերարտադրությունը՝ Եվսեբիոս[39]։ Հելլենիստական Հունաստանի փիլիսոփաները եվսեբիոսը բացատրում էին որպես բարդ, համապարփակ հասկացություն։ Այն նշանակում է աստվածների մեծարում, ինչպես նաև հագևոր հասունություն, կյանքի նկատմամբ ակնածանքով լի վերաբերմունք և ներառում է ճիշտ վարքը ծնողների, քույր-եղբայրների, երեխաների նկատմամբ, ամուսինների միջև, ինչպես նաև՝ կենսաբանորեն չկապված անձանց միջև։ Ըստ այս արձանագրության՝ դհարման Հնդկաստանում դեռևս 2300 տարի առաջ կենտրոնական հասկացություն էր և նշանակում էր ոչ միայն կրոնական գաղափար, այլև իրավունքի, լավի, մարդկային հասարակության նկատմամբ որևէ մեկի պարտականության գաղափարներ[40]։

Ռտա, մայա և դհարմա[խմբագրել | խմբագրել կոդը]

Հինդուիզմի զարգացում ապրող գրականությունը դհարման կապում է երկու կարևոր հասկացությունների հետ՝ ռտա և մայա։ Վեդաներում ռտան ճշմարտությունը և տիեզերական սկբունքն է, որը կարգավորում և համակարգում է տիեզերքի և դրանում գոյություն ունեցող ամենի գործողությունը[41][42]։ Ռիգվեդայում և հետագա շրջանի գրականության մեջ մայան նշանակում է պատրանք, խարդախության, խաբեություն, կախարդական, որն ապակողմնորոշում է և առաջացնում անկարգություն[43]՝ հանդիսանալով կարգը, կանխատեսելիությունը և ներդաշնակությունը սահմանող իրականության, օրենքների և կանոնների հակադարձը։ Ըստ Փոլ Հորսչի՝ ռտան և դհարման զուգահեռ հասկացություններ են՝ առաջինը տիեզերական սկզբունքն է, երկրորդը՝ բարոյական սոցիալական ոլորտը։ Մայան և դհարման ևս համանման են՝ առաջինն օրենքի և բարոյական կյանքի աղավաղումն է, երկրորդը՝ օրենքի և բարոյական կյանքի ամրապնդումը[42][44]։

Դհարման խորհրդանիշներում[խմբագրել | խմբագրել կոդը]

Հնդկաստանի դրոշի կենտրոնում պատկերված անիվը խորհրդանշում է դհարման

Դհարմայի նշանակությունը հնդկական սենտիմենտների տեսանկյունից արտահայտելու համար 1947 թվականի Հնդկաստանի որոշմամբ պատկերված է դրոշի վրա՝ ներառելով Աշոկա Չակրան՝ դհարմաչակրայի («դհարմայի անիվ») պատկերումը։ Այն հանդիսանում է դրոշի կենտրոնական միտքը[45]։

Դհարման հինդուիզմում[խմբագրել | խմբագրել կոդը]

Հինդուիզմ

Հինդուիզմում դհարման կազմակերպչական սկզբունք է, որը կիրառվում է անհատ մարդկային էակի նկատմամբ՝ այլ մարդկանց և բնության, անշունչ առարկաների, տիեզերքի և դրա բոլոր հատվածների հետ փոխազդեցության մեջ[24]։ Այն վերաբերում է կարգին և սովորույթներին, որոնք կյանքը և տիեզերքը հնարավոր են դարձնում և ներառում է հասարակությանը կառավարող վարքագծերը, ծեսերը, կանոնները և էթիկան։ Հինդուիստական դհարման ներառում է կրոնական պարտականությունները, բարոյական իրավունքները և յուրաքանչյուր անձի պարտականությունները, ինչպես նաև վարքագծերը, որոնք սոցիալական կարգը, ճիշտ վարքը և առաքինի վարքը հնարավոր են դարձնում[46]։ Դհարման այն է, ինչը բոլոր գոյություն ունեցող էակները պետք է ընդունեն և հարգեն՝ աշխարհում ներդաշնակության և կարգուկանոնի հասնելու համար։ Այն ոչ գործողություն է, ոչ էլ արդյունք, այլ բնական օրենքներ, որոնք առաջնորդում են գործողությունը և ստեղծում արդյունքը՝ աշխարհում քաոսից խուսափելու համար։ Այն բնատուր հատկանիշ է, որը գոյություն ունեցողը դարձնում է այնպիսին, ինչպիսին կա։ Այն անձի բնության և իրական կոչման հետապնդումն է՝ այդպիսով կատարելով իր դերը տիեզերական «բեմում»։ Հինդուիզմում մեղր ստեղծելը մեղվի դհարման է, կաթ տալը՝ կովի դհարման, շողերը՝ արևի դհարման, հոսելը՝ գետի դհարման[47]։ Մարդասիրության տեսանկյունից դհարման ամբողջ կյանքի ծառայության և փոխկապակցվածության կարիքը, ազդեցությունն ու էությունն է[39]։

Դհարման բուդդայականությունում[խմբագրել | խմբագրել կոդը]

Բուդդայականություն

Բուդդայականության մեջ դհարման նշանակում է տիեզերական օրենք և կարգ, բայց վերաբերում է նաև Բուդդայի ուսմունքներին։ Բուդդայական փիլիսոփայության մեջ դհամման կամ դհարման նաև «ֆենոմեն» հասկացության համար է կիրառվում։ Արևելյան Ասիայում դհարմայի թարգմանությունն է 法, որն արտասանվում է ֆա, տիբեթերեն՝ չոե (ཆོས་), կորեերեն՝ բեոպ, ճապոներեն՝ հո, վիետնամերեն՝ ֆապ։ Այնուամենայնիվ, դհարմա եզրույթը կարող է թարգմանվել նաև իր օրիգինալ ձևից։

Դհարման ջայնիզմում[խմբագրել | խմբագրել կոդը]

Ջայնիզմ

Դհարմա բառը հանդիպում է ջայնիզմի բոլոր հիմնարար տեքստերում։ Այն ունի ենթատեքստային նշանակություն և վերաբերում է բազմաթիվ գաղափարների։ Լայն իմաստով այն նշանակում է Ջինաների ուսմունքները, այլ հոգևոր դպրոցների ուսմունքները[48], բարձրագույն ուղին[49], սոցիալ-կրոնական պարտականությունը[50] և այն, ինչը բարձրագույն մանգալան է (սրբությունը)[51]։

Ջայնիզմում դհարմա եզրույթն ունի յուրահատուկ գոյաբանական և վախճանաբանական իմաստ։ Ջայնիստական ավանդույթներում գոյությունը բաղկացած է ջիվայից (հոգի, ատման) և աջիվայից (ոչ հոգի), որն իր հերթին բաղկացած է 5 կատեգորիաներից՝ իներտ ոչ զգայուն ատոմային խնդիր (պուդգալա), տարածություն (ակաշա), ժամանակ (կալա), շարժման սկզբունք (դհարմա) և հանգստի սկզբունք (ադհարմա)[52][53]։ Դհարմա եզրույթի շարժում նշանակությունը և գոյաբանական ենթակատեգորիա լինելը չի հանդիպում ոչ բուդդայականության, ոչ էլ հինդուիզմի այլ դպրոցներում[53]։

Ջայնիզմի կարևորագույն տեքստը՝ Տատտվարտհա Սուտրան դաս-դհարման նշում է «Տասն արդար առաքինությունների» հետ։ Դրանք են՝ համբերատարություն, համեստություն, շիտակություն, մաքրություն, ճշմարտացիություն, ինքնազսպվածություն, պարզություն, հրաժարում, չկապվածություն, անարատություն[54]։

Դհարման սիկհիզմում[խմբագրել | խմբագրել կոդը]

Սիկհիզմ

Սիկհիզմում դհարմա բառը նշանակում է ճշմարտացիության և պատշաճ կրոնական պրակտիկայի ճանապարհը։ Սիկհիստական դհարման համակիրների կողմից որպես հոգևոր նույնություն ընդունված գուրուների ուսմունքների միջոցով բացահայտված հստակ կրոնն է։ Սիկհիզմում Աստված բնութագրվում է և որպես Նիրգուն (մշտագո), և որպես Սարգուն (մշտակա)։ Դհարման ներկայացվում է նաև որպես պարտականություն[55]։

Ծանոթագրություններ[խմբագրել | խմբագրել կոդը]

  1. ↑ Gavin Flood (1994), Hinduism, in Jean Holm, John Bowker (Editors) - Rites of Passages, ISBN 1-85567-102-6, Chapter 3; Quote - "Rites of passage are dharma in action."; "Rites of passage, a category of rituals,..."
  2. ↑ Տես.
    • David Frawley (2009), Yoga and Ayurveda: Self-Healing and Self-Realization, ISBN 978-0-9149-5581-8. Մեջբերում. «Յոգան հոգևոր կյանքի նկատմամբ դհարմատիկ մոտեցում է..».,
    • Mark Harvey (1986), The Secular as Sacred?, Modern Asian Studies, 20(2), էջ 321-331
  3. ↑ Տես.
    • J. A. B. van Buitenen (1957), Dharma and Moksa, Philosophy East and West, 7(1/2), էջ 33-40,
    • James Fitzgerald (2004), Dharma and its Translation in the Mahābhārata, Journal of Indian philosophy, 32(5), էջ 671-685, մեջբերում. «...առաքինությունները դհարմայի ընդհանուր թեման ներկայացնում են որպես ընդհանրական, ընդհանուր կամ դհարմա...»
  4. ↑ Bernard S. Jackson (1975), From dharma to law, The American Journal of Comparative Law, Vol. 23, No. 3 (Summer, 1975), էջ 490-512
  5. ↑ Harold Coward (2004), Hindu bioethics for the twenty-first century, JAMA: The Journal of the American Medical Association, 291(22), էջ 2759-2760
  6. ↑ Տես.
    • Austin Creel (1975), The Reexamination of Dharma in Hindu Ethics, Philosophy East and West, 25(2), էջ 161-173,
    • Gisela Trommsdorff (2012), Development of “agentic” regulation in cultural context: the role of self and world views, Child Development Perspectives, 6(1
  7. ↑ Dharma, The Columbia Encyclopedia, 6th Ed. (2013), Columbia University Press, Gale, ISBN 978-0787650155
  8. ↑ Steven Rosen (2006), Essential Hinduism, Praeger, ISBN 0-275-99006-0, Գլուխ 3
  9. ↑ "Dharma". ENCYCLOPÆDIA BRITANNICA.
  10. ↑ Ludo Rocher (2003), The Dharmasastra, Chapter 4, in Gavin Flood (Editor), The Blackwell Companion to Hinduism, ISBN 978-0631215356
  11. ↑ Alban G. Widgery, The Principles of Hindu Ethics, International Journal of Ethics, Vol. 40, No. 2 (Jan., 1930), էջ 232-245
  12. ↑ 12,0 12,1 The Oxford Dictionary of World Religions, Dharma
  13. ↑ Աշխարհի կրոնների օքսֆորդյան բարառան. «Հինդուիզմում դհարման հիմնարար հասկացություն է, որը վերաբերում է կյանքը և տիեզերքը հնարավոր դարձնող կարգին և սովորույթին, հետևաբար, այդ կարգի իրականացումն ապահովող վարքագծերին»:
  14. ↑ David Kalupahana. The Philosophy of the Middle Way. SUNY Press, 1986, pages 15–16
  15. ↑ Robin Rinehart (2014), in Pashaura Singh, Louis E. Fenech (Editors), The Oxford Handbook of Sikh Studies, ISBN 978-0199699308, Oxford University Press, էջ 138-139
  16. ↑ Monier Williams, A Sanskrit Dictionary (1899): «ունենալ, պահել, կրել, կատարել, պահպանել, տիրապետել, ենթարկել, կիրառել...»
  17. ↑ English translated version by Jarrod Whitaker (2004): Paul Horsch - From Creation Myth to World Law: the Early History of Dharma, Journal of Indian Philosophy, December 2004, Volume 32, Issue 5-6, էջ 423-448; Original peer reviewed publication in German: Paul Horsch, ‘Vom Schoepfungsmythos zum Weltgesetz’, in Asiatische Studien: Zeitschrift der Schweizerischen Gesellschaft für Asiankunde, Volume 21 (Francke: 1967), էջ 31–61
  18. ↑ Day 1982, էջ 42-45.
  19. ↑ Brereton, Joel P. (December 2004). "Dhárman In The Rgveda". Journal of Indian Philosophy. 32 (5-6): 449–489. doi:10.1007/s10781-004-8631-8. ISSN 0022-1791.
  20. ↑ Dhand, Arti (17 December 2002). "The Dharma of Ethics, the Ethics of Dharma: Quizzing the Ideals of Hinduism". Journal of Religious Ethics. 30 (3): 351. doi:10.1111/1467-9795.00113. ISSN 1467-9795.
  21. ↑ J. A. B. Van Buitenen, Dharma and Moksa, Philosophy East and West, Volume 7, Number 1/2 (Apr. - Jul., 1957), էջ 36
  22. ↑ 22,0 22,1 22,2 Paul Horsch - From Creation Myth to World Law: the Early History of Dharma, Journal of Indian Philosophy, December 2004, Volume 32, Issue 5-6, էջ 423-448
  23. ↑ Hermann Grassmann, Worterbuch zum Rig-veda (German Edition), Motilal Banarsidass, ISBN 978-8120816367
  24. ↑ 24,0 24,1 24,2 24,3 Steven Rosen (2006), Essential Hinduism, Praeger, ISBN 0-275-99006-0, էջ 34-45
  25. ↑ Britannica Concise Encyclopedia 2007
  26. ↑ English translated version by Donald R. Davis (2006): Paul Hacker - Dharma in Hinduism, Journal of Indian Philosophy, Volume 34, Issue 5, pp 479–496; Original peer reviewed publication in German: Paul Hacker, “Dharma im Hinduismus” in Zeitschrift für Missionswissenschaft und Religionswissenschaft 49 (1965): էջ 93–106
  27. ↑ Albrecht Wezler, Dharma in the Veda and the Dharmaśāstras, Journal of Indian Philosophy, December 2004, Volume 32, Issue 5-6, էջ 629-654
  28. ↑ Johannes Heesterman (1978). ‘Veda and Dharma’, in W.D.O’ Flaherty (Ed.), The Concept of Duty in South Asia, New Delhi: Vikas, ISBN 978-0728600324, էջ 80-95
  29. ↑ K.L. Seshagiri Rao (1997), Practitioners of Hindu Law: Ancient and Modern, Fordham Law Review, Volume 66, էջ 1185-1199
  30. ↑ अधर्मा adharma, Sanskrit-English Dictionary, Germany (2011)
  31. ↑ adharma Monier Williams Sanskrit Dictionary, University of Koeln, Germany (2009)
  32. ↑ Gavin Flood (1998), Making moral decisions, in Paul Bowen (Editor), Themes and issues in Hinduism, ISBN 978-0304338511, Chapter 2, էջ 30-54 և էջ 151-152
  33. ↑ Coward, H. (2004), Hindu bioethics for the twenty-first century, JAMA: The Journal of the American Medical Association, 291(22), էջ 2759-2760
  34. ↑ J. A. B. Van Buitenen, Dharma and Moksa, Philosophy East and West, Volume 7, Number 1/2 (Apr. - Jul., 1957), էջ 37
  35. ↑ Paul Hacker (1965), Dharma in Hinduism, Journal of Indian Philosophy, Volume 34, Issue 5, pp 479–496 (English translated version by Donald R. Davis (2006))
  36. ↑ RgVeda 6.70.1, 8.41.10, 10.44.8, for secondary source see Karl Friedrich Geldner, Der Rigveda in Auswahl (2 vols.), Stuttgart; and Harvard Oriental Series, 33-36, Bd.1-3: 1951
  37. ↑ Paul Horsch - From Creation Myth to World Law: the Early History of Dharma, Journal of Indian Philosophy, December 2004, Volume 32, Issue 5-6, էջ 430-431
  38. ↑ 38,0 38,1 Joel Brereton (2004), Dharman in the RgVeda, Journal of Indian Philosophy, Vol. 32, էջ 449-489
  39. ↑ 39,0 39,1 39,2 Paul Hacker (1965), Dharma in Hinduism, Journal of Indian Philosophy, Volume 34, Issue 5, էջ 479–496 (English translated version by Donald R. Davis (2006))
  40. ↑ Etienne Lamotte, Bibliotheque du Museon 43, Louvain, 1958, էջ 249
  41. ↑ Barbara Holdrege (2004), "Dharma" in: Mittal & Thursby (Editors) The Hindu World, New York: Routledge, ISBN 0-415-21527-7, էջ 213–248
  42. ↑ 42,0 42,1 Koller, J. M. (1972), Dharma: an expression of universal order. Philosophy East and West, 22(2), էջ 136-142
  43. ↑ Māyā Monier-Williams Sanskrit English Dictionary, ISBN 978-8120603691
  44. ↑ Northrop, F. S. C. (1949), Naturalistic and cultural foundations for a more effective international law, Yale Law Journal, 59, էջ 1430-1441
  45. ↑ Narula, S. (2006), International Journal of Constitutional Law, 4(4), էջ 741-751
  46. ↑ Day 1982, էջ 42-44.
  47. ↑ J. A. B. Van Buitenen, Dharma and Moksa, Philosophy East and West, Vol. 7, No. 1/2 (Apr. - Jul., 1957), էջ 33-40
  48. ↑ John E. Cort (2001). Jains in the World: Religious Values and Ideology in India. Oxford University Press. էջ 100. ISBN 978-0-19-803037-9.
  49. ↑ Peter B. Clarke; Peter Beyer (2009). The World's Religions: Continuities and Transformations. Taylor & Francis. p. 325. ISBN 978-1-135-21100-4.
  50. ↑ Torkel Brekke (2002). Makers of Modern Indian Religion in the Late Nineteenth Century. Oxford University Press. p. 124. ISBN 978-0-19-925236-7.
  51. ↑ John E. Cort (2001). Jains in the World: Religious Values and Ideology in India. Oxford University Press. pp. 192–194. ISBN 978-0-19-803037-9.
  52. ↑ John E. Cort (1998). Open Boundaries: Jain Communities and Cultures in Indian History. State University of New York Press. էջ 10–11. ISBN 978-0-7914-3786-5.
  53. ↑ 53,0 53,1 Paul Dundas (2003). The Jains (2 ed.). Routledge. pp. 93–95. ISBN 978-0415266055.
  54. ↑ Jain 2011, էջ 128.
  55. ↑ W. Owen Cole (2014), in Pashaura Singh, Louis E. Fenech (Editors), The Oxford Handbook of Sikh Studies, ISBN 978-0199699308, Oxford University Press, էջ 254

Աղբյուրներ[խմբագրել | խմբագրել կոդը]

  • Sanatana Dharma: an advanced text book of Hindu religion and Ethics. Central Hindu College, Benaras. 1904.
  • Day, Terence P. (1982), The Conception of Punishment in Early Indian Literature, Ontario: Wilfrid Laurier University Press, ISBN 0-919812-15-5
  • Murthy, K. Krishna. "Dharma – Its Etymology." The Tibet Journal, Vol. XXI, No. 1, Spring 1966, pp. 84–87.
  • Olivelle, Patrick (2009). Dharma: Studies in Its Semantic, Cultural and Religious History. Delhi: MLBD. ISBN 978-8120833388.
  • Jain, Vijay K. (2012), Acharya Amritchandra's Purushartha Siddhyupaya, Vikalp Printers, ISBN 81-903639-4-8, «Non-Copyright»
  • Jain, Vijay K. (2011), Acharya Umasvami's Tattvārthsūtra, Vikalp Printers, ISBN 978-81-903639-2-1, «Non-Copyright»

Արտաքին հղումներ[խմբագրել | խմբագրել կոդը]

Ստացված է «https://hy.wikipedia.org/w/index.php?title=Դհարմա&oldid=9160028» էջից