MONIAC
MONIAC (Monetary National Income Analogue Computer, հայտնի է նաև որպես Ֆիլիփսի հիդրավլիկ համակարգիչ և Ֆինանսոֆալոգրաֆ), անալոգային համակարգիչ, որը ստեղծվել է 1949 թվականին Նոր Զելանդիայում Լոնդոնի տնտեսագիտության դպրոցի տնտեսագետ Ուիլյամ Ֆիլիփսի կողմից՝ Միացյալ Թագավորության ազգային տնտեսական գործընթացները մոդելավորելու համար։ MONIAC-ը անալոգային համակարգիչ էր, որն օգտագործում էր ֆլյուիդիկան (հեղուկային տրամաբանություն) տնտեսական գործընթացները մոդելավորելու համար։ MONIAC անվանումը, ըստ երևույթին, հայտնվել է ENIAC-ի (առաջին համակարգիչներից մեկը) և անգլերենի money բառի համատեղումից[1]։
Նկարագրություն[խմբագրել | խմբագրել կոդը]
MONIAC-ը մոտավորապես 2 մ բարձրությամբ, 1,2 մ լայնությամբ և գրեթե 1 մ խորությամբ համակարգիչ է։ Համակարգիչն ինքնին բաղկացած էր մի շարք թափանցիկ պլաստիկ տարաներից և խողովակներից, որոնք ամրացված էին փայտե տախտակի վրա։ Յուրաքանչյուր տարա ներկայացնում էր Մեծ Բրիտանիայի ազգային տնտեսության որոշ ասպեկտներ։ Դրամական հոսքը ցուցադրվել է գունավոր ջրով։ Տախտակի վերևում կար մի մեծ ջրամբար, որը կոչվում էր գանձարան։ Ջուրը (որը ներկայացնում էր փողը) գանձարանից հոսում էր այլ ջրամբարներ, որոնք ներկայացնում էին փողի ծախսման տարբեր եղանակները։ Օրինակ՝ կային տարաներ, որոնք «պատասխանատու» էին առողջապահության և կրթության համար։ Առողջապահության ծախսերը մեծացնելու համար ծորակ էր բացվում, որպեսզի ջուրը գանձարանից դուրս բերվեր մի տարայի մեջ, որը «ներկայացնում էր» առողջապահական ծախսերը։ Այնուհետև ջուրը հոսել է այլ տարաների մեջ՝ ներկայացնելով այլ փոխազդեցություններ տնտեսության մեջ։ Ջուրը կարող էր հետ մղվել գանձարան որոշ տարաներից, որոնք ներկայացնում էին հարկերը։ Հարկային դրույքաչափերի փոփոխությունները մոդելավորվել են պոմպի հզորության ավելացման կամ նվազման միջոցով։
Խնայողությունները և ներդրումային եկամուտները մոդելավորվել են նույն սկզբունքներով։
Ջրի հոսքը ավտոմատ կերպով վերահսկվում էր մի շարք հակակշիռների, էլեկտրոդների և լարերի միջոցով։ Երբ տարայի ջրի մակարդակը հասել է որոշակի մակարդակի, համապատասխան պոմպերը միացվել են։ Ֆիլիթսն ու նրա օգնական Ուոլթեր Նյուլինը հայտնաբերեցին, որ MONIAC-ը կարող է տրամաչափվել ±2%-ի սահմաններում։
Տարաների միջև ջրի հոսքը որոշվել է տնտեսական սկզբունքներով և պարամետրերով։ Տնտեսական ցուցանիշները (ինչպիսիք են հարկերի դրույքաչափերը և ներդրումների դրույքաչափերը) մուտքագրվել են համակարգչում ջրի հոսքը վերահսկող փականների տեղադրմամբ։ Օպերատորը կարող էր փորձարկել տարբեր պարամետրերով և դիտարկել դրանց ազդեցությունը մոդելի վրա։ Մի շարք պարամետրերի նուրբ փոխազդեցությունները մոդելավորելու ունակության շնորհիվ MONIAC-ը իր ժամանակի համար դարձավ շատ հզոր գործիք։
Եթե պարամետրերի ընտրությունը հանգեցներ «կենսունակ տնտեսության», համակարգչի վիճակը կայունանում էր, և հնարավոր էր լինում ստանալ հաշվարկների արդյունքները։ Արդյունքները կարող էին ուղարկվել նաև պարզունակ պլոտերին։
MONIAC-ը նախատեսված էր օգտագործել որպես ուսուցման գործիք, բայց նաև ապացուցել է, որ արդյունավետ է որպես տնտեսական սիմուլյատոր։ MONIAC-ի ստեղծման ժամանակ չկային թվային համակարգիչներ, որոնք կարող էին կատարել բարդ տնտեսական մոդելավորում։ 1949 թվականին գոյություն ունեցող մի քանի համակարգիչների օգտագործումը սահմանափակվում էր կառավարության և ռազմական կարիքներով։ Բացի այդ, նրանք չունեին բավարար տեսողական ցուցադրման հնարավորություններ և չէին կարող պատկերել բարդ մոդելների աշխատանքը։ Դիտելով MONIAC-ը աշխատանքի ընթացքում՝ ուսանողները կարող էին շատ ավելի հեշտ հասկանալ տնտեսության մեջ փոխկապակցված գործընթացները։ Դատելով այս համակարգիչը ձեռք բերած կազմակերպությունների ցանկից՝ MONIAC-ն օգտագործվել է և՛ որպես ուսումնական օգնություն, և՛ որպես սիմուլյատոր։
Համակարգչի նախատիպը ստեղծելու համար Ֆիլիփսը հավաքել է տարբեր նյութեր, այդ թվում՝ ռազմական բեկորներ և հին Avro Lancaster ռմբակոծիչների մասեր։ Ֆիլիպսը հավաքել է առաջին MONIAC-ը, որն արժեցել է 400 ֆունտ, Քրոյդոնի իր ավտոտնակում։
1949 թվականին MONIAC-ն առաջին անգամ ցուցադրվեց Լոնդոնի ֆոնդային բորսայում մի շարք առաջատար տնտեսագետների համար։ Նախագիծը շատ լավ ընդունվեց, և շուտով Ֆիլիփսին առաջարկեցին դասավանդել Լոնդոնի ֆոնդային բորսայում 1950 թվականին որպես ասիստենտ[2], իսկ 1954 թվականին՝ որպես դոկտոր[3]).):
Ներկայում[խմբագրել | խմբագրել կոդը]
Ընդհանուր առմամբ կառուցվել է տասներկու կամ տասնչորս MONIAC մեքենա, որոնք տրվել են տարբեր երկրների կառույցների։
Առաջին նախատիպը տրվել է Լիդսի համալսարանի տնտեսագիտության ֆակուլտետին, որտեղ այն ներկայումս ցուցադրվում է համալսարանի բիզնես դպրոցի ընդունարանում։ Պատճեններն ուղարկվել են բրիտանական երեք այլ համալսարաններ։
Մի քանի MONIAC մեքենա ուղարկվել է Հարվարդի բիզնես դպրոց, ԱՄՆ Ռուզվելտի համալսարան և Ավստրալիայի Մելբուռնի համալսարան։ Ենթադրվում է, որ Ford Motor Company-ն և Գվատեմալայի Կենտրոնական բանկը նույնպես գնել են MONIAC-ը։
Ստամբուլի համալսարանի տնտեսագիտության ֆակուլտետը ևս ստացել է մեկ օրինակ։ Լոնդոնի ֆոնդային բորսայի MONIAC-ը ցուցադրվում է Լոնդոնի Գիտության թանգարանում[4]։
Լոնդոնի ֆոնդային բորսայի MONIAC-ը փոխանցվել է Վելինգտոն՝ Նոր Զելանդիայի Տնտեսական հետազոտությունների ինստիտուտին[4]։ Այս մեքենան Նոր Զելանդիան ցուցադրել է Վենետիկի բիենալեում 2003 թվականին։ MONIAC-ը կազմաձևվել է Նոր Զելանդիայի տնտեսությունը մոդելավորելու համար։
2007 թվականին այս մեքենան վերականգնվել է և մշտական ցուցադրության է դրվել Նոր Զելանդիայի Պահուստային բանկի թանգարանում[5]։
Աշխատող MONIAC-ը գտնվում է Մեծ Բրիտանիայի Քեմբրիջի համալսարանի տնտեսագիտության և քաղաքականության ամբիոնում։ Այս մեքենան վերականգնվել է, և դրա աշխատանքը ցուցադրվում է ուսանողներին ամեն տարի։ MONIAC-ի կրկնօրինակը, որը պատկանում է Գվատեմալայի բանկին, ստեղծվել է 2005-2006 թվականներին «Արևադարձային տնտեսություններ» խորագրով ցուցահանդեսի համար Սան Ֆրանցիսկոյի Կալիֆոռնիայի արվեստի քոլեջի Ուոթիս ինստիտուտում[6]։
Մելբուռնի համալսարանը ևս ստացել է MONIAC-ի օրինակ։
Ռոտերդամի Էրազմուս համալսարանը ձեռք է բերել MONIAC 1953 թվականից։
Արվեստում[խմբագրել | խմբագրել կոդը]
- Թերրի Փրաթչեթի «Գումար ստեղծել» (անգլ.՝ Making Money) վեպի սյուժեն հիմնված է նմանատիպ սարքի աշխատանքի վրա։ Վեպում այն օգտագործվում է ոչ միայն տնտեսությունը մոդելավորելու համար, այլև կախարդական կերպով կարողանում է ազդել դրա վրա։ Վեպն արժանացել է 2008 Locus Awards մրցանակի՝ լավագույն ֆենտեզի անվանակարգում[7]։
- «Ջենթլմենների լիգա». «Պանդորայի արկղ» սերիալի երրորդ դրվագը, Ադամ Քերթիսի վավերագրական ֆիլմը[8]։
Տես նաև[խմբագրել | խմբագրել կոդը]
Ծանոթագրություններ[խմբագրել | խմբագրել կոդը]
- ↑ Зубинский, Андрей (11.9.2007). «Аналоговые вычисления». Արխիվացված օրիգինալից 2015 թ․ փետրվարի 20-ին. Վերցված է 2015 թ․ փետրվարի 18-ին.
- ↑ Assistant lecturer, համապատասխանում է դոցենտի կոչմանը
- ↑ Bill Philips Արխիվացված է Մարտ 4, 2016 Wayback Machine-ի միջոցով: A life less ordinary
- ↑ 4,0 4,1 «Phillip's Economic Computer, 1949. - - Science Museum». Արխիվացված է օրիգինալից 2015 թ․ հունվարի 3-ին. Վերցված է 2015 թ․ փետրվարի 18-ին.
- ↑ «A. W. H.(Bill) Phillips, MBE and the MONIAC» (PDF). Արխիվացված է օրիգինալից (PDF) 2013 թ․ օգոստոսի 12-ին. Վերցված է 2012 թ․ նոյեմբերի 28-ին.
- ↑ «Michael Stevenson: Tropical Economies». Արխիվացված օրիգինալից 2013 թ․ դեկտեմբերի 3-ին. Վերցված է 2012 թ․ նոյեմբերի 28-ին.
- ↑ «Locus Online News: 2008 Locus Awards winners». Արխիվացված օրիգինալից 2012 թ․ ապրիլի 2-ին. Վերցված է 2008 թ․ հունիսի 23-ին.
- ↑ * Blog by Adam Curis about A IS FOR ATOM in the light of the Japanese nuclear accident
Աղբյուրներ[խմբագրել | խմբագրել կոդը]
- Hally, Mike (2005), Electronic Brains: Stories from the Dawn of the Computer Age, Joseph Henry Press, էջեր 187–205, ISBN 0-309-09630-8
Արտաքին հղումներ[խմբագրել | խմբագրել կոդը]
- BBC Radio Four programme 'Water on the brain'. (անգլ.)
- NZIER’s Moniac Machine (անգլ.)
- Inc. article: Когда деньги текут как вода(անգլ.)
- Wetware article: Money Flows: Bill Phillips' Financephalograph(անգլ.)
- enginuity article(անգլ.)
- RESURRECTION The Bulletin of the Computer Conservation Society Number 12 Summer 1995 (անգլ.)
- Copy of Fortune 1952 article with both a picture and illustration of Moniac(անգլ.)
- A great disappearing act: the electronic analogue computer Chris Bissell, The Open University, Milton Keynes, UK. Presented at IEEE Conference on the History of Electronics, Bletchley Park, UK, 28-30 June 2004. Moniac on pages 6 and 7. Accessed February 2007(անգլ.)
- Catalogue of the AWH Phillips papers at the Archives Division of the London School of Economics.(անգլ.)
- Tim Ng and Matthew Wright. — Introducing the MONIAC: an early and innovative economic model, in, Reserve Bank of New Zealand bulletin, v. 70, no. 4 December 2007 [1](անգլ.)
- Video of the Phillips Machine in operation Արխիվացված է Մարտ 14, 2013 Wayback Machine-ի միջոցով: Allan McRobie demonstrates the Phillips Machine at Cambridge University and performs calculations. (A lecture given in 2010).(անգլ.)
- Business Cycles in the Phillips Machine Paper presented at the ASSRU, Trento, Italy, 2011. Contains detailed diagrams of the Machine workings(անգլ.)
- Like Water for Money Article by Steven Strogatz in The New York Times that talks about MONIAC(անգլ.)
- LSE Фотография Филиппа с машиной
 | Վիքիպահեստն ունի նյութեր, որոնք վերաբերում են «MONIAC» հոդվածին։ |
|
