Օլթիի գավառ
 Ольтинский округ | |||
|---|---|---|---|
| |||
| Երկիր |  Ռուսական կայսրություն | ||
| Կարգավիճակ | գավառ | ||
| Մտնում է | Կարսի մարզ | ||
| Ներառում է | 5 համայնք | ||
| Վարչկենտրոն | Օլթի | ||
| Հիմնական լեզու | Հայերեն, թուրքերեն, ռուսերեն | ||
| Բնակչություն (1897) | 31,519 | ||
| Ազգային կազմ | Թուրքեր (մոտ 63 %) և քրդեր (11 %)[1] | ||
| Տարածք | 2,960 | ||
 | |||
 | |||
| Հիմնադրված է | 1878 թ. | ||
| Պատմական շրջան(ներ) | Տայք | ||
Օլթիի գավառ, վարչաքաղաքական միավոր Ռուսական կայսրության կազմում։ 1878-1918 թվականներին մտել է Կարսի մարզի կազմում։ Գավառի կենտրոնը Օլթի քաղաքն էր։
Օլթիի գավառն արևելքում սահմանակցում էր Արդահանի և Կարսի, հարավ-արևելքում՝ Կաղզվանի գավառին։ Հյուսիսում այն կապված էր Արդվինի գավառին (Քութայիսի նահանգ), իսկ հյուսիս-արևմուտքից հարավ-արևմուտք Օսմանյան կայսրության սահմանն էր։
Ներառված է հիմնականում ժամանակակից Թուրքիայի Էրզրումի նահանգի կազմում։
Անվանում[խմբագրել | խմբագրել կոդը]
«Օլթի» անվանման «Ուղթիս» կամ «Ողթիք» ձևը հասնում է մինչև զարգացած միջնադար. Բագրատունիների թագավորության շրջանում այստեղ գոյություն է ունեցել բերդ-ամրոց[2]։ Այն Տայքի կյուրոպաղատության կենտրոնն էր։ Թյուրքալեզու արաբատառ աղբյուրներում նշվում է որպես «Օլթու», ինչպիսի անունով էլ այժմ գոյություն ունեցող բնակավայր է Թուրքիայում։ Վրացական աղբյուրներում հայտնի է որպես «Օլթիս»։
Պատմություն[խմբագրել | խմբագրել կոդը]
Գավառը կազմվել է 1878 թվականին՝ ռուս-թուրքական պատերազմի (1877-1878) արդյունքում՝ ընդգրկելով Կարսի մարզի արևմտյան՝ լեռնային հատվածը։ 1881 թվականին կատարվել են սահմանային որոշ փոփոություններ։ Օլթին հայկական գավառներից տարածքով ամենափոքրն էր՝ 2,960 կմ2, և ամենասակավամարդը (31,519 մարդ)։ Քաղաքի ու գավառի հայերի մի մասը դեռ 50 տարի առաջ արտագաղթել էր Ախալցխա և Ախալքալաք, նրանց փոխարեն այստեղ ստվարացել էր թուրք բնակչությունը։
1918-1920 թվականներին գավառը փաստացի եղել է Թուրքիայի, ապա՝ Անգլիայի վերահսկողության տակ, թեև իրավաբանության տեսանկյունից մտել է Հայաստանի առաջին հանրապետության կազմ։ Անգլիայի հետաքրքրվածությունը բացատրվում էր տեղի քարածխի հանքերի առկայությամբ։ Բացի այդ, գավառի հանդեպ հավակնություններ ուներ նաև Վրաստանը[3]։ Վրացական վերնախավը ձգտում էր միավորել Բագրատիոնիների նախորդների՝ Բագրատունիների կալվածքները՝ Տայք-Կղարջքը (Արդվին, Արդահան, Օլթի)։ Գավառի տարածքում տեղի են ունեցել քուրդ-թաթարական խռովություններ[4], Օլթին ազատագրվել է հայկական զորքերի կողմից[5]։ 1920 թվականի Ալեքսանդրապոլի հաշտությունից հետո՝ Թուրքիայի կազմ, որում որպես վարչատարածքային միավոր մտել է Էրզրումի նահանգի կազմ[6]։
Բնակչություն[խմբագրել | խմբագրել կոդը]
1897 թվականի մարդահամարի տվյալներով գավառի բնակչությունը 31,519 մարդ էր, որի ավելի քան 2/3-ը թուրքեր էին (19719), գրեթե հավասար քանակությամբ էին քրդերը (3505), հայերը (3125) և հույները (2704)[7]։ Օլթի քաղաքի բնակչությունը հաշվվում էր 2373 մարդ, այդ թվում՝ 1056 հայեր և 709 ռուսներ[8]։
Վարչական բաժանում[խմբագրել | խմբագրել կոդը]
1913 թվականին գավառը բաժանված էր 5 գյուղական համայնքի[9]՝
Օլթիի շրջան
- Բարդուսի
- Լեսպեքսի
- Քոսորի
Տաուսկերի շրջան
- Պանասկերտի
- Տաուսկերի
Տես նաև[խմբագրել | խմբագրել կոդը]
Ծանոթագրություններ[խմբագրել | խմբագրել կոդը]
- ↑ Первая всеобщая перепись населения Российской Империи 1897 г., Распределение населения по родному языку и уездам Российской Империи кроме губерний Европейской России, Ольтинский округ
- ↑ Արեւմտահայաստանի եւ Արեւմտահայութեան Հարցերու Ուսումնասիրութեան Կեդրոն, Օլթի
- ↑ Թորոսյան Շ., Արդահանի խնդիրը հայ-վրացական հարաբերություններում 1920 թ. աշնանը Արխիվացված 2019-12-22 Wayback Machine
- ↑ Էդիկ Զոհրաբյան, Քուրդ-թաթարական (ադրբեջանական) հակահայկական շարժումները Կարսի մարզում Արխիվացված 2020-11-26 Wayback Machine
- ↑ Հայկական ուսումնասիրությունների Անի կենտրոն, Օլթին գրաւելով՝ բացւում են Արեւմտեան Հայաստանի ճանապարհները․ 25 Յունիս, 1920
- ↑ Արեւմտահայաստանի եւ Արեւմտահայութեան Հարցերու Ուսումնասիրութեան Կեդրոն, Օլթի
- ↑ Кагызманский округ
- ↑ Первая всеобщая перепись населения Российской Империи 1897 г. город Ольты
- ↑ , Волостныя, станичныя, сельскія, гминныя правленія и управленія, а также полицейскіе станы всей Россіи съ обозначеніем мѣста ихъ нахожденія, Кіевъ, «Изд-во Т-ва Л. М. Фишъ», 113։
| ||||||||||||||||||||||
| ||||||||||