«Ընձառյուծ»–ի խմբագրումների տարբերություն
No edit summary |
|||
Տող 46. | Տող 46. | ||
'''Ընձառյուծ''', '''հովազ, ինձ''', ({{lang-lat|Panthere pardus}}), [[կատվազգիներ]]ի ընտանիքի գիշատիչ կաթնասուն։ |
'''Ընձառյուծ''', '''հովազ, ինձ''', ({{lang-lat|Panthere pardus}}), [[կատվազգիներ]]ի ընտանիքի գիշատիչ կաթնասուն։ |
||
== Ստուգաբանություն և անվանում == |
|||
Հնում կարծում էին որ ընձառյուծը հանդիսանում է [[առյուծ]]ի և [[հովազ]]ի հիբրիդ, ինչը արտացոլում էր նրա անվան մեջ, այն ասոցացվում էր [[Հունարեն|հունական]] λέων leōn (առյուծ) և πάρδος pardos (արու հովազ), ավելի ուշ [[սանսկրիկտ]]ով pṛdāku («օձ, առյուձ, հովազ»): |
|||
[[Տեսակ]]ների ներկայիս անվանումը Panthere pardus գալիս է [[լատիներեն]]ից հունարենի միջոցով πάνθηρ pánthēr: Վերջինս, իր հերթին հավանաբար առաջանում է παν «pan» («բոլոր») և θηρ («կենդանի») բառերից: Սակայն ավելի հավանական է որ այն առաջացել է [[հնդիրանական]] «պանդարաբ» բառից, նշանակում է «սպիտակադեղնավուն, գունատ», որը հետո մտել է հունարենի մեջ: <ref> Monier-Williams Sir Monier. pṝdāku // A Sanskrit-English Dictionary. — Delhi: Banarsidass, 1976. — P. 647. — ISBN 0842602860.</ref><ref>Online Etymology Dictionary. Douglas Harper. Проверено 30 ноября 2007. Архивировано из первоисточника 24 августа 2011.</ref> |
|||
==Արտաքին հատկանիշներ== |
==Արտաքին հատկանիշներ== |
||
Մարմինը համաչափ է, գեղակազմ, երկարությունը՝ մինչև 165 սմ, պոչինը՝ 75–110 սմ, քաշը՝ 60 կգ։ Էգերն ավելի փոքր են։ Մարմինը ձգված է, մկանոտ, ոտքերը համեմատաբար կարճ են։ Մեջքը դեղին է կամ դեղնակարմրավուն՝ մոխրագույն երանգով, համաչափ ցրված վարդանախշաձև սև բծերով, կան նաև լրիվ սև մորթով հովազներ (հանդիպում է [[Ճավա]] կղզում)։ Ականջները կարճ են ու կլորավուն։ Ոտքերն ամուր են, թաթերը՝ լայն ու սուր ճանկերով։ |
Մարմինը համաչափ է, գեղակազմ, երկարությունը՝ մինչև 165 սմ, պոչինը՝ 75–110 սմ, քաշը՝ 60 կգ։ Էգերն ավելի փոքր են։ Մարմինը ձգված է, մկանոտ, ոտքերը համեմատաբար կարճ են։ Մեջքը դեղին է կամ դեղնակարմրավուն՝ մոխրագույն երանգով, համաչափ ցրված վարդանախշաձև սև բծերով, կան նաև լրիվ սև մորթով հովազներ (հանդիպում է [[Ճավա]] կղզում)։ Ականջները կարճ են ու կլորավուն։ Ոտքերն ամուր են, թաթերը՝ լայն ու սուր ճանկերով։ |
11:01, 26 Նոյեմբերի 2015-ի տարբերակ
Ընձառյուծ | ||||||||||||||||
---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|
Գիտական դասակարգում | ||||||||||||||||
|
||||||||||||||||
Լատիներեն անվանում | ||||||||||||||||
Panthera pardus | ||||||||||||||||
Հատուկ պահպանություն | ||||||||||||||||
Բնապահպանական կարգավիճակը | ||||||||||||||||
Համարյա վտանգված |
||||||||||||||||
Արեալ | ||||||||||||||||
Նախկին տարածվածությունը Փխրուն պոպուլյացիաներ Հայտնի չէ Ներկա տարածվածությունը | ||||||||||||||||
|
Ընձառյուծ, հովազ, ինձ, (լատին․՝ Panthere pardus), կատվազգիների ընտանիքի գիշատիչ կաթնասուն։
Ստուգաբանություն և անվանում
Հնում կարծում էին որ ընձառյուծը հանդիսանում է առյուծի և հովազի հիբրիդ, ինչը արտացոլում էր նրա անվան մեջ, այն ասոցացվում էր հունական λέων leōn (առյուծ) և πάρδος pardos (արու հովազ), ավելի ուշ սանսկրիկտով pṛdāku («օձ, առյուձ, հովազ»): Տեսակների ներկայիս անվանումը Panthere pardus գալիս է լատիներենից հունարենի միջոցով πάνθηρ pánthēr: Վերջինս, իր հերթին հավանաբար առաջանում է παν «pan» («բոլոր») և θηρ («կենդանի») բառերից: Սակայն ավելի հավանական է որ այն առաջացել է հնդիրանական «պանդարաբ» բառից, նշանակում է «սպիտակադեղնավուն, գունատ», որը հետո մտել է հունարենի մեջ: [1][2]
Արտաքին հատկանիշներ
Մարմինը համաչափ է, գեղակազմ, երկարությունը՝ մինչև 165 սմ, պոչինը՝ 75–110 սմ, քաշը՝ 60 կգ։ Էգերն ավելի փոքր են։ Մարմինը ձգված է, մկանոտ, ոտքերը համեմատաբար կարճ են։ Մեջքը դեղին է կամ դեղնակարմրավուն՝ մոխրագույն երանգով, համաչափ ցրված վարդանախշաձև սև բծերով, կան նաև լրիվ սև մորթով հովազներ (հանդիպում է Ճավա կղզում)։ Ականջները կարճ են ու կլորավուն։ Ոտքերն ամուր են, թաթերը՝ լայն ու սուր ճանկերով։
Ապրում է անտառներում, սարերում։ Լավ մագլցում են ծառերը։ Ունի սուր տեսողություն, լավ լսողություն, թույլ հոտառություն։
Տարածված է Հարավային Ամերիկայի հյուսիսային կեսում և Ասիայի որոշ շրջաններում։ ՀՀ է անցնում Թուրքիայից և Իրանից։ Հանդիպում է Սյունիքի մարզից Արարատի մարզ ընկած գոտու, երբեմն՝ նաև հյուսիսային մարզերի անտառներում։ Որջը սարքում է քարանձավներում, ժայռաճեղքերում, հաստաբուն ծառերի փչակներում, երբեմն՝ մացառախոզերի հին բներում։ Սնվում է եղջերուներով, այծյամներով, վայրի խոզերով, նապաստակներով, մկնանման կրծողներով, նաև ձկներով ու լեշերով։ Ուժեղ և ճարպիկ կենդանի է, որսի վրա հարձակվում է գաղտագողի` դարանակալելով։ Ունենում է 1–4 (երբեմն՝ 6) ձագ, որոնք կաթով կերակրվում են 3 (երբեմն՝ 6–8) ամիս։ Ձագերը 5 ամսականում կարող են որսալ մանր կենդանիներ, 1–1,5 տարեկանում՝ ապրել ինքնուրույն։ Անազատ պայմաններում հովազն ապրում է 21 տարի։
Բազմացումը
Ունենում է 1–4 (երբեմն՝ 6) ձագ, որոնք կաթով կերակրվում են 3 (երբեմն՝ 6–8) ամիս։ Ձագերը 5 ամսականում կարող են որսալ մանր կենդանիներ, 1–1,5 տարեկանում՝ ապրել ինքնուրույն։ Անազատ պայմաններում հովազն ապրում է 21 տարի։
Տարածվածությունը
Ընձառյուծներն ամենատարածված վայրի կատվազգիներն են, բնակվելով արևելյան և կենտրոնական Աֆրիկայում, որոշ խմբեր կան մերձ-սահարյան Աֆրիկայում, Հնդկաստանում, Ինդոնեզիայում, Արաբական թերակղզում, Ռուսաստանում, Կորեայում, Չինաստանում, Կովկասում, Թուրքմենստանում, Իրանում, Հնդկաչին թերակղզում, Ցեյլոն կամ Շրի Լանկա կղզում։ Նրանք անհետացել են մայրցամաքային Եվրոպայից։
Գրանցված է Բնության պահպանության միջազգային միության և ՀՀ Կարմիր գրքերում։
Հայաստանում
Հայաստանում, մարդիկ և ընձառյուծները ապրում են կողք-կողքի վաղ Հոլոցենից։ 20-րդ դարի կեսերին ընձառյուծները տարածված էին ողջ երկրի տարածքով։[3] Սակայն տարածքի կրճատումը, որսը իջեցրել են ընձառյուծների թվաքանակը մինչև 10-13 անհատների։ Ներկայումս ընձառյուծը տարածված է Խոսրովի անտառ արգելոցում, որ գտնվում է Երևանից հարավ-արևելք, Գեղամա լեռնաշղթայի հարավ-արևմուտքում, որտեղ 2000 թ. հոկտեմբերից մինչև 2002 թ. հուլիսը 10 ընձառյուծ է նկատվել։[4] Ընձառյուծները տարածված են նաև Մեղրիի լեռնաշղթայի մոտակայքում, Հայաստանի ծայր հարավում, որտեղ սակայն 2006 թ. օգոստոսից մինչև 2007 թ. ապրիլը միայն մեկ ընձառյուծ է նկատվել։ Ներկայումս [5]
Պատկերներ
Տես նաև
Ծանոթագրություններ
- ↑ Monier-Williams Sir Monier. pṝdāku // A Sanskrit-English Dictionary. — Delhi: Banarsidass, 1976. — P. 647. — ISBN 0842602860.
- ↑ Online Etymology Dictionary. Douglas Harper. Проверено 30 ноября 2007. Архивировано из первоисточника 24 августа 2011.
- ↑ Khorozyan, I. (2003) The Persian leopard in Armenia: research and conservation. Proceedings of Regional Scientific Conference “Wildlife Research and Conservation in South Caucasus”, 7–8 October 2003, Yerevan, Armenia: 161–163
- ↑ Khorozyan, I., Malkhasyan, A. (2002) Ecology of the leopard (Panthera pardus) in Khosrov Reserve, Armenia: implications for conservation. Scientific Reports of the Zoological Society “La Torbiera” 6: 1–41
- ↑ Khorozyan, I., Malkhazyan, A. G., Abramov, A. (2008) "Presence – absence surveys of prey and their use in predicting leopard (Panthera pardus) densities: a case study from Armenia." Integrative Zoology 2008, 3:322-332