Jump to content

Սուրբ Սոֆիայի տաճար (Սալոնիկ)

Վիքիպեդիայից՝ ազատ հանրագիտարանից
Անվան այլ կիրառումների համար տե՛ս՝ Սուրբ Սոֆիայի տաճար (այլ կիրառումներ)
Սուրբ Սոֆիայի տաճար
հուն․՝ Αγία Σοφία
Հիմնական տվյալներ
Տեսակտաճար
ԵրկիրՀունաստան Հունաստան
ՏեղագրությունՀունաստան Հունաստան, Կենտրոնական Մակեդոնիա, Սալոնիկ
Դավանանքուղղափառություն
ԹեմՍալոնիկի թեմ
Հիմնական ամսաթվերը7-րդ դար[1]
Ներկա վիճակՅՈՒՆԵՍԿՕ-ի Համաշխարհային ժառանգության օբյեկտ
Մասն էPaleochristian and Byzantine monuments of Thessaloniki?
Ժառանգության կարգավիճակգրանցված հնագիտական տարածք Հունաստանում և ՅՈՒՆԵՍԿՕ-ի համաշխարհային ժառանգության մաս
ՆվիրվածՀոլի Ուիսդոմ
ԱնվանվածՀոլի Ուիսդոմ
Ճարտարապետական ոճԲյուզանդական ճարտարապետություն
Կառուցման սկիզբ690
Կառուցման ավարտ730
Հիմնադրված7-րդ դար[1]
Առաջին հիշատակում8-րդ դար
Մակերես0,82 հեկտար
Քարտեզ
Քարտեզ
 Saint Sophia Church, Thessaloniki Վիքիպահեստում

Սալոնիկի Սուրբ Սոֆիայի տաճար (հուն․՝ Ἁγία Σοφία), խաչագմբեթ քրիստոնեական տաճար, որը գտնվում է Հունաստանի Սալոնիկ քաղաքում և սրբագործված է Սուրբ Սոֆիայի անունով։ Գտնվում է Սալոնիկի թեմի տնօրինության տակ, որն էլ իր հերթին ենթակա է հույն ուղղափառ եկեղեցուն և Կոստանդնուպոլսի տիեզերական պատրիարքությանը[2]։

Սուրբ Սոֆիայի տաճարը իր տեսակով համարվում է պատկերամարտական ժամանակաշրջանի եկեղեցու հազվագյուտ օրինակ, որտեղ համատեղված է խաչագմբեթավոր եկեղեցու և բազիլիկի հատկանիշները։

1988 թվականին Սուրբ Սոֆիայի տաճարը ներառվել է Հունաստանում ՅՈւՆԵՍԿՕ-ի Համաշխարհային ժառանգության օբյեկտների ցանկում, որպես քաղաքի վաղքրիստոնեական և բյուզանդական եկեղեցիների համալիրի մաս[3]։

5-րդ դարի առաջի կեսին ներկայիս տաճարի տեղում վեր է խոյացել Սուրբ Մարկոսին նվիրված վաղքրիստոնեական հնգագավիթ բազիլիկը։ Հարակից շինությունների հետ միասին ավելի քան 8000 քառակուսի մետր տարածքում ձևավորվել է կրոնական կառույցների համալիր[4]։ Այս եկեղեցին ավերվել է 618-620 թվականների միջև ընկած ժամանակահատվածում տեղի ունեցած երկրաշարժի արդյունքում։ Վերջինիս ավերակների տեղում էլ 690-730 թվականներին կառուցվել է այժմյան տաճարը[4]։ Կրոնական այս կառույցի մասին առաջին գրավոր հիշատակումը դա 795 թվականի Թեոդորոս Ստուդիտիսի նամակն է[5]։

Տաճարի շինարարական աշխատանքներն ավարտվել են Լեոն Գ Իսավրոս կայսեր կառավարման տարիներին, ում օրոք Բյուզանդական կայսրությունում սկսվեց պատկերամարտությունը։ Այն ուղղված էր պատկերապաշտության՝ սրբապատկերների պաշտամունքի դեմ, սակայն նրա հիմքում ընկած էր նաև աշխարհիկ և եկեղեցական շահագործման դեմ պայքարը։ Սրանով է պայմանավորված այն, որ Սուրբ Սոֆիայի տաճարը որմնանկարների հարցով աղքատիկ է։

Մզկիթի վերածված Սուրբ Սոֆիայի տաճարը

Բյուզանդական ժամանակահատվածում տաճարը շրջապատված էր բազմաթիվ վարչական և կրոնական շինություններով։ Յան Կամենյատան փորձելով նկարագրել Սալոնիկի եկեղեցին 10-րդ դարում, գրում է, որ Սուրբ Սոֆիայի տաճարը ժամանակաշրջանի ամենահայտնի եկեղեցիներից մեկն էր[6]։

1357 թվականին տաճարում թաղվել է արքեպիսկոպոս Գրիգորիոս Պալամասը, ով շուտով դասվել է հույն ուղղափառ եկեղեցու սրբերի շարքին[7]։ 10-րդ դարում Սուրբ Սոֆիայի տաճարը դարձավ Սալոնիկի թեմի մայր տաճարը։ Խաչակիրների կողմից քաղաքի գրավումից հետո Սալոնիկի թագավորության պայմաններում այն գործել է, որպես կաթոլիկ մայր տաճար։ 11-րդ դարի կեսին տաճարը վերակառուցվել է[4]։ Դրա արևմտյան մասում կառուցվել է ընդարձակ գավիթ։ Մուտքի հին դարպասներն ապամոնտաժվել են, իսկ գավիթի արևելյան պատը զարդարվել է որմնանկարներով։

1430 թվականին Սալոնիկը գրավվել է թուրքերի կողմից։ Այդ օրից մինչ 1523 թվականը տաճարում շարունակվել է քարոզվել քրիստոնեական ուսմունքը, բայց դրանից հետո այն վերածվել է մզկիթի (ինչպես և քաղաքի մյուս եկեղեցիները)։ Թուրքերը փոխել են եկեղեցու արտաքին տեսքը՝ ճակատը փոխարինվել է սյունասրահով, զանգակատունը՝ մինարեով, իսկ հետագայում կանգնեցվել է երկրորդ մինարեն՝ օսմանյան ճարտարապետական ոճով։ Տաճարի ներքին կահավորումը չի ավերվել, պարզապես ծածկվել է սպեղանիով։ Դա է պատճառը, որ եկեղեցու պատերին պահպանվել են միջնադարյան խճանկարները։ 1890 թվականին բռնկված հրդեհը մեծ վնասներ է հասցրել կառույցին։ 1907-1910 թվականներին թուրքերն իրականացրել են հրդեհի արդյունքում վնասված տաճարի վերակառուցումը։

Բալկանյան առաջին պատերազմի արդյունքում 1912 թվականին Սալոնիկն անցել է Հունաստանին և տաճարը վերադարձվել է քրիստոնյաներին։ Օսմանյան մինարեները քանդվել են, իսկ զանգակատունը վերադարձվել է իր նախասկզբնական տեսքին։ Եկեղեցին գործել է հույն ուղղափառ եկեղեցու և Կոստանդնուպոլսի տիեզերական պատրիարքության ենթակայության տակ։ Ժամանակակից Սալոնիկում տաճարը տեղակայված է քաղաքի պատմական կենտրոնում՝ Սուրբ Սոֆիայի անունը կրող փողոցի և հրապա

Ճարտարապետական առանձնահատկություններ

[խմբագրել | խմբագրել կոդը]
Տաճարի ներքին կառուցվածքը

Սուրբ Սոֆիայի տաճարի երկարությունը կազմում է 42, իսկ լայնությունը՝ 35 մետր։ Գմբեթի տրամագծի երկարությունը 10 մետր է, իսկ խաչի բարձրությունը՝ մոտ 16 մետր[8]։ Տաճարի ճարտարապետական ոճում համատեղված են գմբեթավոր եկեղեցու և բազիլիկի հատկանիշները։

Գմբեթը տեղադրված է առագաստի վրա, որը հենված է սյուներին։ Այս տարածությունում տաճարը բաժանված է երեք ճարտարապետական նավերի, թեև կողմնային նավերը չեն համապատասխանում ափսիդներին՝ տաճարի շիսաշրճանաձև ելուստներին[9][10]։

Ըստ գմբեթաձև ոճից դեպի խաչավոր բազիլիկի անցումը բնութագրող ճարտարապետական տարրերի՝ նկատելի է այն, որ թմբուկ՝ գմբեթը պահող հիմքը, ունի ուղղանկյունի ձև։ Գմբեթը պահում են կիսագլանաձև խանդակները։

Սուրբ Սոֆիայի տաճարի ճարտարապետական կառուցվածքի մեջ նկատելի են մի շարք թերություններ, ինչը բացատրվում է նրանով, որ ամենայն հավանականությամբ ճարտարապետը դեռ չէր յուրացրել բազիլիկատիպ եկեղեցիների շինարարության նոր ոճը։ Օրինակ՝ տաճարի հիմնական գմբեթը չունի շրջանի տեսք և գրեթե քառանկյունաձև է՝ կլորաձև անկյուններով։

Այն ընդհանուր առմամբ ունի գավառական տեսք։ Սուրբ Սոֆիայի տաճարն իր կառուցվածքով ներկայացնում է 6-րդ դարի ճարտարապետական ավանդույթների վերականգնումը։ Ըստ հայտնի արվեստագետ Վեռա Լիխաչյովի՝ Սուրբ Սոֆիայի տաճարը Բյուզանդիայի կայսր Հուստինիանոս I-ի կոստանդնուպոլիսյան շինության կրկնօրինակն է, իսկ առաջին հերթին այն նման է Սուրբ Իրինայի եկեղեցուն, որը ներկայումս գտնվում է Թուրքիայի Հանրապետության տարածքում[10]։

Սեղանի բեմի կառուցվածքում տեսանելի են նոր ճարտարապետական ձևերը, փոփոխությունները և այլն։

Աստվածածին Հիսուս Քրիստոսը հրեշտակներով շրջապատված Հովհաննես Մկրտիչ

ՅՈւՆԵՍԿՕ-ի Համաշխարհային ժառանգության կարգավիճակ

[խմբագրել | խմբագրել կոդը]
ՅՈՒՆԵՍԿՕ-ի դրոշը ՅՈւՆԵՍԿՕՀամաշխարհային ժառանգություն ,
օբյեկտ № 456
ռուս..անգլ..ֆր.

1987 թվականի հունվարի 15-ին Սուրբ Սոֆիայի տաճարը ներառվել է Հունաստանում ՅՈւՆԵՍԿՕ-ի Համաշխարհային ժառանգության ցանկի թեկնածուների մեջ, որպես Հունաստանի Սալոնիկ քաղաքի վաղքրիստոնեական և բյուզանդական հուշարձանների համալիրի մաս։

1988 թվականի սեպտեմբերին Հուշարձանների և տեսարժան վայրերի պահպանման միջազգային խորհրդի կողմից Սուրբ Սոֆիայի տաճարը հայտարարվել է, որպես հնարավոր թեկնածու։ Նույն թվականին Բրազիլիայում անցկացվող Համաշխարհային ժառանգության կոմիտեի 14-րդ նստաշրջանի ընթացքում ճարտարապետական հուշարձանների այս համալիրը, այդ թվում և Սուրբ Սոֆիայի տաճարը ներառվել են Հունաստանում Համաշխարհային ժառանգության օբյեկտների ցանկում՝ 456 համարի ներքո։

Ծանոթագրություններ

[խմբագրել | խմբագրել կոդը]
  1. 1,0 1,1 1,2 http://odysseus.culture.gr/h/2/gh251.jsp?obj_id=1661
  2. Ներկայումս անվանապես պատկանում է Սալոնիկի թեմին, որը գտնվում է հույն ուղղափառ եկեղեցու ենթակայության տակ, Կոստանդնուպոլսի տիեզերական պատրիարքություն և Հելլենական եկեղեցու սուրբ սինոդի անդամների ցանկ Արխիվացված 2009-10-30 Wayback Machine
  3. «Սալոնիկի վաղքրիստոնեական և բյուզանդական հուշարձաններ». unesco.org. Արխիվացված օրիգինալից 2012 թ․ հունվարի 29-ին. Վերցված է 2010 թ․ մայիսի 5-ին.
  4. 4,0 4,1 4,2 Պապախաձիս Ն. Թեսալոնիկեի հուշարձաններ. — MOLHO. — 159 с. — ISBN 960796405-5
  5. Թեոդորոս Ստուդիտիս, հույն եպիսկոպոսություն և եկեղեցապատմություն // Patrologia Graeca, vol. XCIX, col. 918
  6. Յան Կամենյատա Թեսալոնիկեի գրավում // Բյուզանդական փաստագրություն. — 1957.
  7. Գրիգորիոս Պալամաս // ուղղափառ հանրագիտարան. — 2007. — Т. 13. — ISBN 5-89572-022-6.
  8. Կոմեչ Ա.Ի. 6-12-րդ դարերի բյուզանդական ճարտարապետությունը // Հին ռուսական ճարտարապետությունը 10-րդ դարի սկզբին և 12-րդ դարի վերջին։ Բյուզանդական ժառանգություն և անկախ ավանդույթներ. — Наука, 1987. — 319 с.
  9. 7-8-րդ դարերի բյուզանդական արվեստը // Արվեստի համընդհանուր պատմություն. — М.: Արվեստ, 1961. — Т. 2, գիրք առաջին.
  10. 10,0 10,1 Լիխաչյովա Ա.Վ. 4-15-րդ դարերի բյուզանդական արվեստ. — Մոսկվա: Արվեստ, 1981. — С. 87.

Գրականություն

[խմբագրել | խմբագրել կոդը]

Արտաքին հղումներ

[խմբագրել | խմբագրել կոդը]
Վիքիպահեստն ունի նյութեր, որոնք վերաբերում են «Սուրբ Սոֆիայի տաճար (Սալոնիկ)» հոդվածին։