Ռազմական թղթակից
Ռազմական թղթակից, լրագրող, ով ուղեկցում է բանակին, օդուժին և նավատորմին ռազմական գործողությունների ժամանակ և լուսաբանում է պատերազմական իրադարձությունները մամուլում:
Պատմություն[խմբագրել | խմբագրել կոդը]
Ռազմական լրագրությունը գալիս է հաղորդակցման միջոցների ծագման ամենասկզբից: Ռազմական հաղորդագրությունների կարևորությունը բավականին վաղ հասկացել է Ալեքսանդր Մակեդոնացին: Նրա արշավների ժամանակ զորքին ուղեկցում էին հատուկ պատրաստված մարդիկ, ովքեր նշում էին նրա ռազմական հաջողություններն ու հավերժացնում դրանք պատմության համար[1]: Իրավիճակը փոխվում է Յոհան Գուտենբերգի կողմից 1450 թվականին գրատպման մեքենայի գյուտից հետո, ինչն արդեն թույլ էր տալիս հանրության լայն շերտերին իրազեկել պատերազմական գործողությունների մասին: Այդպիսի օրինակներից է ֆրանսիական և վենետիկյան զորքերի կողմից Լեսբո կղզու գրավումը: Թերթերի համար պատերազմները դառնում էին հիմնական թեմաներ[1]: Բրիտանական առաջին Weekly պարբերականն իր ստեղծմամբ պարտական է 30-ամյա պատերազմին (1618-1648): Դոմինիկովսկին պատմականորեն այսպես է բաժանում ռազմանակ լրագրության փուլերը[1]
| Ժամանակաշրջան | Ռազմական լրագրության առանձնահատկություններ |
|---|---|
| Անտիկ շրջան | Հաղորդագրություններ բախումների մասին, որոնք գրում էին հատուկ պատրաստված մարդիկ:
Նպատակներ. հերոսությունների փառաբանում, հակառակորդի վերաբերյալ ապատեղեկատվության տարածում, հակամարտող կողմերի խաղաղ բնակչության սադրում: |
| 19-րդ դար | Զանգվածային լրատվական միջոցների ծագում, գլոբալ մեդիայի և գլոբալ կոնֆլիկների զարգացում:
Առաջին անհայտ ռազմական թղթակիցը: Նպատակ. տպաքանակի ավելացում ռազմական ռեպորտաժների հաշվին: Ղրիմյան պատերազմ (1853-1856) - առաջին տեղեկատվական պատերազմ: Գրաքննության առաջին դեպքը Ղրիմի պատերազմի ժամանակ (1855): |
| «Ոսկե ժամանակաշրջան» 1860-1914 | Ռազմական լրագրության զարգացումը որպես մասնագիտություն:
Նոր տեխնիկական միջոցների (լուսանկարում, հեռագիր) օգտագործում, «արդիականության սահմանի» փոփոխություն: Մամուլի շատ հրապարակումներում պատերազմը ներկայացվում էր որպես հեռավոր, անիրական մի բան: |
| Առաջին աշխարհամարտ | Քարոզչական ընդլայնված ապարատի ձևավորում:
Դաժան և սևեռուն գրաքննություն: |
| Երկրորդ աշխարհամարտ | Քարոզչության ֆինանսավորման և մեդիայի ղեկավարման մեխանիզմների ընդլայնում:
ԶԼՄ-ների հանդեպ գրաքննությունից ու վերահսկողությունից անցում ռազմական հաղորդագրությունների վերահսկողությանը: Ռադիոյի և կինոյի մասսայականացումը որպես նոր մեդիա: |
| Վիետնամի պատերազմ | Առաջին, այսպես կոչված, A living-room war (բառացի` պատերազմ հյուրասենյակում):
Հեռուստատեսային ամենօրյա նորություններ` Վիետնամի պատերազմից ռեպորտաժներով: Միակ պատերազմը` առանց գրաքննական վերահսկողության: Հասարակության տրամադրության կտրուկ փոփոխություն` պատերազմի սարսափները ցուցադրող լուսանկարների ու տեսանյութերի տարածումից հետո: |
| Ֆոլկլենդից մինչև Կոսովո | Մեդիան ուղղակի չի լուսաբանում ռազմական գործողությունները:
Պատերազմներն ընթանում են առանց լրագրող-ականատեսների: «Ռազմական հաղորդագրություններ իրական ժամանակում»` արբանյակային տեխնոլոգիաների հաշվին: |
| Պարսից ծոցի պատերազմ | Զարգանում է ԶԼՄ-ներին ղեկավարելու փորձը:
Կենտրոնացում զանգվածներին ռազմական գործողությունների պատրաստելու ուղղությամբ: Տեղեկատվական պատերազմ: Տեղեկատվությունը և ԶԼՄ-ների ղեկավարումը դառնում են տեղեկատվական պատերազմի անբաժան մաս: Լրագրողների ներառում զինվորական շարքեր: |
Չնայած որ պատերազմը վաղուց է հետաքրքրություն ներկայացնում լրագրողների ու գրողների համար, առաջին պրոֆեսիոնալ ռազմական թղթակիցները հայտնվել են Ղրիմի պատերազմի ժամանակ: Ն. Բերգը մեկնել է Սևաստոպոլ, որտեղից գրել է «Մոսկվիտյանին» թերթի համար: Անգլիական կողմից Սևաստոպոլի շրջափակումը լուսաբանում էր մեծ ճանաչում ունեցող թղթակից Ուիլյամ Ռասելը: Չնայած Ղրիմի պատերազմի ժամանակ տվյալների փոխանցումը հեռագրի միջոցով հնարավոր էր, այն հազվադեպ էր օգտագործվում ենթակառուցվածքների անկատարության պատճառով: Զինվորական հաղորդագրությունները փոխանցվում էին սովորական փոստի միջոցով: Այդ ժամանակ արդեն կիրառվում էին նաև լուսանկարները: Անգլիացի լրագրող Ռոջեր Ֆենտոնն ուղեկցում էր բրիտանական զորքերը Ղրիմում` շարժական ֆոտոլաբորատորիայով: Սակայն նրա լուսանկարները չէին արտահայտում պատերազմի իրական դեմքը: Դրանք չէին ցուցադրում ճակատամարտերի տեսարաններ կամ սպանվածների, այլ միայն պատկերում էին զինվորներին: Ֆենտոնի աշխատանքը ֆինանսավորվում էր բրիտանական կառավարության կողմից այն նպատակով, որպեսզի ցուցադրի «պատերազմի խմբագրված պատկերը» և ծածկի Ռասելի դիտարկումները[2]:
Ֆիլիպ Նայթլին Ղրիմի պատերազմից մինչև Առաջին աշխարհամարտն ընկած ժամանակաշրջանը բնորոշել է որպես ռազմական լրագրության «ոսկե դար»[2]: Ռուս-թուրքական պատերազմի ժամանակ (1877-1878) ռուսական բանակում արդեն կային ավելի քան 2 տասնյակ ռուս և օտարերկրացի թղթակիցներ, իսկ Ճապոնական պատերազմի ժամանակ 102 ռուս և 38 օտարերկրյա թղթակիցներ էին լուսաբանում ռազմական իրադարձությունները: 20-րդ դարի պատերազմներում ռազմական թղթակիցների նշանակությունը մեծապես աճել է, քանի որ պատերազմի ելքը մեծապես կախված է պատերազմող երկներում առկա հասարակական տրամադրվածությունից: ԱՄՆ-ի` Առաջին աշխարհամարտի մեջ մտնելուց հետո, 1917 թվականի ապրիլից մամուլում սկսում է աճել հակագերմանական քարոզչությունը: Տեղեկատվության տարածման նույն սկզբունքով էին շարժվում Անտանտ դաշինքի մյուս երկրները ևս[3]: Ինչպես նշում է Ս. Ի. Բեգլովը, «Անտանտի դաշնակիցները ձգտում էին տեսադաշտում պահել բոլոր նպատակները. հակառակորդին ու նրա թիկունքը, սեփական և դաշնակիցների լսարանը, ինչպես նաև` չեզոքներին»[4]: Ստեղծվում էին մամուլի ղեկավարման հատուկ բաժիններ կառավարությունում: ԱՄՆ կառավարությանը կից հանրային տեղեկատվության կոմիտեն 1917 թվականի մայիսից հրատարակում էր «Official bulletin» կառավարական տեղակագիրը, որի տպաքանակը պատերազմի ավարտին հասնում էր 118 հազար օրինակի[5]: ԱՄՆ կառավարությունը լրագրության վրա ազդեցություն էր ունենում նաև երկրի ներսում: Եվ չնայած որ գրաքննության գաղափարը խորապես հակասում է ամերիկյան լրագրության ավանդույթներին, ամերիկյան հիմնական օրենքներում այդ բառն առհասարակ չի օգտագործվում, ամերիկյան կառավարությունն Առաջին աշխարհամարտի տարիներին սահմանել էր պաշտոնական գրաքննություն: Հատկապես խիստ գրաքննության տակ էին դրված տեղեկությունները պատերազմի դաշտից, ներառյալ` զինվորների նամակները: Ռազմական նախարարությունը կարգավորում էր ռազմական թղթակիցների հետ կապված բոլոր հարցերը, չնայած նրանց իրավունք էր տրված «ճշմարտացիորեն» ներկայացնելու փաստեր բանակի վերաբերյալ, սակայն խստորեն արգելված էր «տեղեկություններ տրամադրել թշնամուն»[6]: Առաջին աշխարհամարտի տարիներին, 1917 թվականի հունիսի 15-ից ԱՄՆ-ում գործել է «Լրտեսության մասին» օրենքը, որը քրեական պատասխանատվություն էր սահմանում «կառավարական արշավները ձախողելու» համար, իսկ 1918 թվականի մայիսին օրենք է ընդունվել «Խռովություններ սադրելու» վերաբերյալ: Այդ ժամանակ էլ գրաքննություն է սահմանվել արտասահմանյան նամակագրության վերաբերյալ: 1917 թվականի աշնանը փակվել է ձախ ուղղվածության գրական-հասարակական «Masses» ամսագիրը[6]: ԱՄՆ կառավարության կողմից Առաջին աշխարհամարտում ձեռք բերված փորձն օգտագործվում է նաև հետագա հակամարտություններում ու պատերազմներում: Այն դառնում է համընդհանուր ուսումնասիրության ու ընդհանրացման առարկա, ցույց է տալիս կառավարության քարոզչության դրական ու բացասական կողմերը երկրի ներսում և երկրից դուրս[5]:
ԽՍՀՄ տարիներին ռազմական լրագրության առանձնահատկությունն այն էր, որ ռազմական հակամարտությունների մասին գրում էին այն լրագրողները, ովքեր իրականում զինծառայողներ էին: Նրանց ռեպորտաժները ենթարկվում էին խիստ գրաքննության: 1992 թվականից սկսած` հետխորհրդային տարածությունում ռազմական կոնֆլիկտները մասսայաբար լուսաբանում էին քաղաքացիական լրագրողները, որոնք ներկայացնում էին ամենատարբեր լրատվամիջոցներ: Ռազմական ղեկավարության փոխհարաբերությունները լրագրողների հետ շատ հաճախ բնորոշվում են որպես կողմերի ձգտումների չհամընկնումներ: Մասնավորապես, ռազմական ղեկավարությունն առաջարկում է մամուլին առավել հարմար համագործակցություն, իսկ դրանք այս կամ այն պատճառով չեն բավարարում լրագրողներին: Մամուլի ներկայացուցիչները ցանկանում են ղեկավարության մեջ տեսնել հասանելի, վստահելի, հավաստի և ժամանակային առումով հարմար տեղեկատվության աղբյուր այն թեմաների վերաբերյալ, որոնք հուզում են հասարակության լայն շերտերին: Զինվորականներն էլ որպես կանոն լրագրողների համար սահմանում են իրենց վարքականոնները` ռազմական գործողությունների գոտիներում գտնվելիս: Նրանք կարող են ստիպել լրագրողներին ստանալ անցագիր, հավատարմագիր, պահանջել նրանց գտնվել մեկ որոշակի վայրում: Այդ ամենը կարող է բացատրվել ռազմական գաղտնիքի պահպանության անհրաժեշտությամբ կամ էլ` լրագրողների անվտանգությամբ: Այդ իրավիճակում իր վարքագիծը որոշում է լրագրողը: Նա կարող է լքել բանակի պատասխանատվության տակ գտնվող տարածքն ու գործել ըստ իր հայեցողության, կամ կարող է փորձել տեղեկատվություն հայթայթել` չնայած արգելքներին: Շատ հաճախ ռազմական լրագրողի գործունեության ազատությունը կախված է այն երկրի ժողովրդավարության աստիճանից, որտեղ նա ապրում և աշխատում է[7]:
Կարծիքներ[խմբագրել | խմբագրել կոդը]
Ռազմական լրագրության նշանակությունը հաճախ է ընդունվում քաղաքական գործիչների կողմից, սակայն հաճախ էլ քննադատության է ենթարկվում:
|
Թշնամական չորս թերթ կարող են ավելի մեծ վնաս հասցնել, քան 100 հազար զինվոր` բաց դաշտում: - Նապոլեոն
|
|
|
|
300.000-անոց զորքը չի կարող գրավել երկիրն ավելի արագ, քան նապոլեոնական 12 լրագրողի գրիչ: - Կլեմենս ֆոն Մետերնիխ
|
|
|
|
Ես հույս ունեմ մինչև կյանքիս վերջ մնալ գործազուրկ ռազմական լուսանկարիչ: - Ռոբերտ Կապա
|
|
|
|
Լոնդոնի կամ Նյու Յորքի ընթերցողների համար հեռավոր շրջանների հակամարտություններն անիրական էին թվում, իսկ ռազմական լրագրության Ոսկե դարի ոճը ընթերցողին համոզում էր, որ դա ուղղակի արկածային հուզիչ վեպ էր: - Ֆիլիպ Նայթլի
|
|
Քննադատության են ենթարկվում ժամանակակից բանակային մամուլի կենտրոնները Պարսից ծոցի պատերազմի ժամանակ. «Շատ լրագրողներ տանջվում էին տեղեկատվության պակասից և դժգոհություն էին արտահայտում մամուլի բանակային կենտրոններից: BBC-ի թղթակից Փիթեր Հանթը բողոքում էր եթերում. «Մենք այս հեռավոր Քաթարում նորությունների ենք սպասում տեղի ունեցող գործողությունների մասին»: Նրա գործընկեր Փոլ Ադամսը բրիֆինգների անցկացման փոքր սենյակն անվանել է «անհամապատասխան աշխատանքային տարածություն»: Լրագրողներին հատկապես նյարդայնացնում էին գեներալ Վինս Բրուքսի բրիֆինգները: Դրանից հետո ամերիկացի լրագրողները «պոկում էին իրենց մազերը` տեղեկատվության պակասից»»[8]:
Միջազգային իրավունքում[խմբագրել | խմբագրել կոդը]
Հաագայի միջազգային կոնվենցիայի 13-րդ հոդվածի 2-րդ գլխով սահմանված է, որ «թերթի լրագրողները և թղթակիցները..., այն դեպքում, եթե առևանգվում են կամ գերի են ընկնում, օգտվում են ռազմագերիների իրավունքներից այն դեպքում, եթե ունեն իրենց բանակի ղեկավարության կողմից տրամադրված համապատասխան վկայականներ»[9]: 1977 թվականի հունիսի 8-ին ընդունվել են հավելյալ արձանագրություններ ըստ Ժնևյան կոնվենցիայի: Դրանցում ասվում է. «Որպես այդպիսին, լրագրողներն օգտվում են կոնվենցիաներով և այս արձանագրությամբ սահմանված պաշտպանությունից այն դեպքում, եթե նրանք չեն արել այնպիսի գործողություններ, որոնք անհամատեղելի չեն քաղաքացիական անձի իրենց կարգավիճակին»: Այսպիսով, լրագրողները հավասարեցվում են քաղաքացիական բնակչությանը, օգտվում են դրա իրավունքներից, այդ թվում և` պաշտպանված լինելու իրավունքից, սակայն գերի ընկնելիս հավասարեցվում են ռազմագերիներին[10]:
Արվեստի գործերում[խմբագրել | խմբագրել կոդը]
- գեղարվեստական ֆիլմ «Հանուն մի քանի տողի» (ռուս.՝ Ради несколько слов) (1985, ԽՍՀՄ)
- գեղարվեստական ֆիլմ «Ռազմական լրագրող» ռուս.՝ Военный корреспондент (2014, Ռուսաստան)
Հայտնի ռազմական լրագրողներ[խմբագրել | խմբագրել կոդը]
- Վիլյամ Հովարդ Ռասել
- Ֆենտոն Ռոջեր
- Ռոբերտ Կապա
- Էդգար Ռայզ Բերոուզ
- Ուոլթեր Կրոնկայտ
- Սթիվեն Քրեյն
- Ֆերդինանդո Պետրուչելի դելա Գատինա
- Ռիչարդ Հարդինգ Դէվիս
- Մարգարետ Բուրկ Ուայթ
- Կուրտ Էգգերս
- Նակայամա Գիսյու
- Արկադի Ստոլիպին
- Լև Տոլստոյ
- Նիկոլայ Սոկալսկի
- Նիկոլայ Բերգ
- Կոնստանտին Սիմոնով
- Դարյա Ասլամովա
- Ալեքսանդր Մինակով
Տես նաև[խմբագրել | խմբագրել կոդը]
Գրականություն[խմբագրել | խմբագրել կոդը]
- Роберт Капа «Скрытая перспектива». Клаудберри, 2001
- Михайлов С. А. Журналистика Соединенных Штатов Америки
- Phillip Knightly. The first casualty. from the Crimea to Vietnam : the war correspondent as hero, propagandist, and myth maker
- Matthew Farish. Modern Witnesses: Foreign Correspondents, Geopolitical Vision, and the First World War
- Mira Beham: Kriegstrommeln. Medien, Krieg und Politik. 3. Auflage. Deutscher Taschenbuch-Verlag, München 1996
- Dominikowski: Massenmedien und Massenkrieg. 1993
- Heinz-Peter Preusser. Krieg in den Medien
Ծանոթագրություններ[խմբագրել | խմբագրել կոդը]
- ↑ 1,0 1,1 1,2 Dominikowski: Massenmedien und Massenkrieg. 1993
- ↑ 2,0 2,1 Dominikowski: Massenmedien und Massenkrieg
- ↑ Михайлов С. А. Журналистика Соединенных Штатов Америки
- ↑ Беглов С. И. Внешнеполитическая пропаганда. Очерк теории и практики. М., 1980. С. 67.
- ↑ 5,0 5,1 Михайлов С. А. Михайлов. Журналистика Соединенных Штатов Америки
- ↑ 6,0 6,1 С. А. Михайлов. Журналистика Соединенных Штатов Америки
- ↑ А.Князев. Журналистика конфликта
- ↑ Когда журналист сильнее солдата / / Независимая газета
- ↑ IV конвенция о законах и обычаях сухопутной войны (Гаага, 18 октября 1907 г.)
- ↑ Нормы международного гуманитарного права о журналистах в зонах конфликтов
Արտաքին հղումներ[խմբագրել | խմբագրել կոդը]
| ||||||
