Մանկասպանություն

Վիքիպեդիայից՝ ազատ հանրագիտարանից

Մանկասպանություն (ինֆանդիցիդ),  ծնվելուց հետո նորածինների միտումնավոր սպանություն[1][2]։ Մանկասպանությունը ներառում է երեխայի ծնվելուց հետո մոր կողմից սպանությունը[2]։ ՀՀ ՔՕ-ի 106 րդ հոդվածի համաձայն մոր կողմից ծննդաբերության ժամանակ կամ դրանից անմիջապես հետո, ինչպես նաև հոգեճնշող վիճակում կամ մեղսունակությունը չբացառող հոգեկան խանգարման վիճակում նորածին երեխայի սպանությունը պատժվում է առավելագույնը հինգ տարի ժամկետով ազատազրկմամբ[3]։

Մանկասպանության պրակտիկան հին մշակույթներում[խմբագրել | խմբագրել կոդը]

Մանկասպանությունը լայնորեն կիրառվում էր բազմաթիվ հնագույն մշակույթներում՝ որպես ծնելիության կարգավորման միջոց։ Համակարգված ինֆանտիցիդի ամենավաղ օրինակները վերաբերում են քարե դարին։ Ամերիկացի մարդաբան Ջոզեֆ Բերդսելլի գնահատմամբ՝ նեոլիթի շրջանում ծնունդների ընդհանուր թվի որդեսպանությունների տոկոսը կազմել է 15-ից մինչև 50 %[4]։ Այդ ժամանակ էլ առաջին անգամ նկատվում է իգական սեռի նորածինների ընտրական ոչնչացման միտում։ Հետազոտողների գնահատմամբ՝ պալեոլիթի շրջանում սպանվել է նորածին աղջիկների մոտ 50 %[5]։ Հաճախ երեխաներին պարզապես թողել են ամայի վայրերում, որտեղ նրանք մահանում էին հյուծումից և հիպոթերմիայից։

Աղջիկների ընտրովի մանկասպանությունը լայնորեն տարածվել է Ասիայի երկրներում, մասնավորապես՝ Հնդկաստանում, Չինաստանում և Ճապոնիայում (ինչ-որ տեղ այդ սովորույթը գոյություն ունի մինչ օրս)։ Սուն դինաստիայի ընթացքում, Չինաստանի որոշ շրջանների ընտանիքներում երեխաների սովորական թիվը երեք որդի և երկու դուստր էր (աղքատ ընտանիքներում, երկու որդի և մեկ դուստր), մնացածները սպանվում էին[6]։ Ճապոնիայում նմանատիպ սովորույթը հայտնի էր որպես «մաբիկի» (間引き), որը բառացիորեն նշանակում էր «գերաճած այգուց ավելորդ բույսի վերացում»[7]։ Միջնադարյան Հնդկաստանում պարբերաբար սպանվել են ապօրինի ծնված աղջիկներ[8]։ Բացի այդ, Հնդկաստանի աղքատ ընտանիքները հաճախ ազատվել են «ավելորդ» երեխաներից՝ նրանց նետելով Գանգեսը՝ զոհաբերության քողի տակ։ Բրիտանական իշխանությունները ակտիվ պայքար էին մղում այդ ավանդույթի դեմ, սակայն օրենսդրորեն այն արգելված էր միայն 19-րդ դարում[9]։

Երեխայի զոհաբերությունները տարածված էին շատ հին մշակույթներում։ Երեխաներին զոհաբերելու ավանդույթը գոյություն ուներ մայաների, ացտեկների, Ինկերի կայսրությունում, և, հավանաբար, նաև տոլտեկների[10] և հին Տեոտիուական կայսրությունում[11]։ Հին լույսի ներքո մանկական զոհաբերությունները հատկապես տարածված էին Մերձավոր Արևելքում, մասնավորապես, Բաբելոնում, Փյունիկիաում, Կարթագենում։ Հին հույները մանկական զոհաբերությունները բարբարոսություն էին համարում[12], սակայն նորածին երեխաների (հատկապես ապօրինի ծնվածների) սպանության պրակտիկան հաճախ է եղել Էլլադում։ Ամենից հաճախ երեխաներին անապատային վայրերում թողնում էին առանց հսկողության, որտեղ նրանք մահանում էին սովից ու ցրտից։ Որոշումը, որպես կանոն, ընդունել է ընտանիքի հայրը, չնայած Սպարտայում նրան ավագանի էին անվանում։ Նման ավանդույթ գոյություն է ունեցել նաև Հռոմում։ Ստրաբոնը զարմանքով է գրել այն մասին, որ Եգիպտոսում ընդունված է կերակրել և դաստիարակել բոլոր երեխաներին, այդ թվում ՝ ապօրինի ծնվածներին[13]։Երեխաներին սպանելու Հռոմի առաջին սովորույթներից մեկը դատապարտել է հույն-հրեա փիլիսոփա Ֆիլոն Ալեքսանդրիսկին[14]։ Հրեական կրոնը խստորեն արգելում էր մանկասպանությունը և զայրույթով դատապարում երեխաների զոհաբերությունները՝ դրանք կապելով հեթանոսական բարբարոսության ծայրահեղ դրսևորումների հետ և նշում, որ նրանք շեղվում են ճշմարիտ Աստծու ճանապարհից։ «Կրակոտ դժոխք» բիբլիական արտահայտությունը, որը հոմանիշ է դարձել «դժոխք» հասկացությանը, ըստ Երեմիա մարգարեի գրքի, երեխաների ծիսական զոհաբերությունները կատարվում էին այրման միջոցով (հետևաբար իսլամի մեջ դժոխքի անունը՝ջահանդամ)։ Իսլամը և քրիստոնեությունը նույնպես բացահայտորեն արգելում են մանկասպանությունը։

Անցանկալի կամ ապօրինի ծնված երեխաների սպանությունները տարածվել են Եվրոպայի հնագույն ժողովուրդների մոտ։ Չնայած Տացիտը պնդում է, որ գերմանացիները «ամոթալի» էին համարում անցանկալի երեխաներին սպանելը, ըստ ամենայնի, նման պրակտիկա այնուամենայնիվ գոյություն ուներ։ Ջոն Բոսուելի կարծիքով ՝ գերմանացիները սովորաբար մահվան դատապարտված երեխաներին թողել են անտառում։ Նա հայտնում է սովորության մասին, ըստ որի նորածին երեխան կարող էր սպանվել միայն այն ժամանակ, երբ նա առաջին անգամ ուտելիք էր կերել[15]։ Ջոն Լաբոքը նկարագրել է Բրիտանիայում հայտնաբերված, զոհաբերված երեխաների աճյունները[16]։ Կալեվալայում ապօրինի երեխաներին սպանելու սովորույթի հետքեր են հայտնաբերվում. Վերջին ռունայում Վյայնյայմյոյնենը հրաշքով հղիացած աղջնակ Մերիատտային խորհուրդ է տալիս սպանել  երեխային, բայց կես ամսական երեխան վիճում է նրա հետ, և դրանից հետո Վյայնյայմյոյնենը նահանջում է։

Որոշ ցեղերում երեխաները կարող էին սպանվել սնահավատության պատճառով, օրինակ՝ երբ երեխայի ծնունդը ուղեկցվում էր «վատ նշաններով» կամ երբ նրան կասկածում էին չար ոգով օժտված լինելու մեջ։ Աֆրիկայում երկվորյակները հաճախ էին սպանվում[17]։ Կիկույու ժողովրդի շրջանում գործել է երկվորյակների ծիսական սպանությունը[18]։ Նման սովորույթ է գրանցվել Ջորջ Քենանի կողմից՝ կորեացիների մոտ՝ երկվորյակներից մեկն անպայման սպանվել է[19]։

Մանկասպանությունը սովորաբար արդարացվում էր նրանով, որ նորածինը դեռ լիարժեք մարդ չէ։ Այսպիսով, Ավստրալիայի առաջնորդը, ով իր 15 երեխաներին անընդմեջ սպանեց, հայտարարեց. «Նորածինը մարդ չէ, նրա հոգին դեռ նրա մեջ չի մտել»։ Անատոմիական այլանդակությամբ նորածինը հաճախ սպանվում էր ոչ թե այն պատճառով, որ նա կդառնա համայնքի ոչ պիտանի անդամ, այլ այն պատճառով, որ նա ամբողջությամբ դիտվում էր  դիվային էակի բեղմնավորման արդյունք։ Նույն կերպ երկվորյակներից մեկը կարող էր դիտվել որպես բեղմնավորման ժամանակ նման միջամտության արդյունք, ինչն արդարացում էր երկվորյակներից մեկի սպանությունը[20]։

18-րդ դարում երեխայի սպանությունը սովորական երևույթ էր, որն օգտագործվում է բազմաթիվ ինքնասպանների կողմից։ Այդպես վարվեց Քրիստինա Յոհանսդոթերը 1740 թվականին Շվեդիայում։ Դրա պատճառները, ըստ էության, կրոնական էին։ Ըստ եկեղեցու դավանանքի՝ ինքնասպանությունը մեղք է և դեպի դժոխք տանող ճանապարհ, սակայն մարդը, ով խոստովանել է և զղջացել իր հանցագործության մասին, պետք է դրախտ ընկնի։ Երեխաները սովորաբար կատարյալ զոհեր էին. նրանք չէին կարող լուրջ դիմադրություն ցույց տալ, ինչպես նաև, ինչը կարևոր է, իրենք մեղքից ազատ էին համարվում։ Շվեդիայում 18-րդ դարում ինքնասպանության ցանկությունը մանկասպանության երկրորդ ամենատարածված շարժառիթն էր։ Առաջին տեղում կանգնած էին չամուսնացած կանայք, որոնք խեղդում էին նորածիններին։

Մեր ժամանակներում[խմբագրել | խմբագրել կոդը]

Մանկասպանությունը շարունակում է մնալ սովորական պրակտիկա Ամազոնի, Ավստրալիայի և Աֆրիկայի որոշ բնիկ ցեղերի շրջանում։

Մանկասպանությունը մեծ խնդիր է Ռուսաստանում. ամեն օր մեկ կամ երկու երեխա է սպանվում, և դրանք միայն պաշտոնապես գրանցված դեպքեր են։ Հիմնականում երեխաները սպանվում են ծնողների, հարազատների, ընտանիքի անդամների կողմից[21]։ Ռուսաստանում սպանված երեխաների շրջանում նորածինները զգալի մասն են կազմում։ Ըստ Զոլոտովի՝ նորածիններին սպանելու մեթոդները ըստ կիրառության աստիճանի հետևյալն են՝ ձեռքերը սեղմելը, ոլորելը, բերանի և քթի վերածածկելը, կրծքավանդակի սեղմումը (32%), ջրահեղձումը (24%), ցրտին, առանց սննդի, անթաքույց պորտալարով, բերանից դուրս եկած լորձով (25,8%), թունավորումով (2%), կոշտ բութ առարկայով (5%), սուր առարկայով (3,5%) վնասվածքներ պատճառելը,  ինչպես նաև այլ եղանակները (բարձր ջերմաստիճանի ազդեցություն,  կենդանիների, միջատների կողմից վնասում, մասնատում և այլն) (7,7%)[22]։ Պակիստանում նկատվում է մանկասպանության թվի աճը, ինչը կապում են աղքատության հետ, որում ապրում է բնակչության զգալի մասը[23]։

Որոշ երկրներում գոյություն ունի երեխաների սելեկտիվ սպանության պրակտիկա՝ սեռի հիման վրա։ Աղջիկների սպանությունը տարածված է Հնդկաստանի գյուղական վայրերում[24]։ Չինաստանի որոշ շրջաններում, ի տարբերություն աղջիկների, տղաների թվի զգալի աճ է նկատվում։ Առավել հաճախ իգական սեռի նորածիններն աբորտ են արվում (ընտրովի աբորտ), բայց գրանցվում են նաև նորածին աղջիկների սպանության դեպքեր։ Երբեմն դրա հետ են կապում մեկ երեխա ունենալու քաղաքականությունը և այլ մշակութային առանձնահատկությունները։ Ծնողները նախընտրում են, որ իրենց միակ երեխան տղա լիմի, այլ ոչ թե աղջիկ։ Այս ֆենոմենը ստացել է «Ասիայի կորած կանայք» (Missing women of Asia) անվանումը

Մանկասպանությունը ծնողների կողմից[խմբագրել | խմբագրել կոդը]

Մանկասպանության հատուկ խումբ են կազմում երեխաների սպանությունները սեփական ծնողների կողմից (ֆիլիցիդներ)։ Ֆիլիցիդների պատճառները հաճախ ծնողների հոգեկան խանգարումներն են, անցանկալի երեխաների նկատմամբ ատելությունը, հազվադեպ` ամուսնական վրեժը կամ երեխային իրական կամ երևակայական տառապանքներից ազատելու ցանկությունը։

Կանխում[խմբագրել | խմբագրել կոդը]

Որպես մայրերի կողմից մանկասպանությունը կանխելու միջոցներ, նրանք կոչ են անում հեշտացնել հակաբեղմնավորիչների հասանելիությունը, ինչը կօգնի խուսափել անցանկալի հղիությունից և արդյունքում ծնված երեխաների սպանությունից (բացի այդ, դա կնպաստի հղիության արհեստական ընդհատումների նվազմանը[25]), ինչպես նաև հոգեկան հիվանդությունների և, մասնավորապես, հետծննդաբերական դեպրեսիաների ժամանակին դիտանցում ( ապագա) մայրերի մոտ[26]։ Որոշ երկրներում կան այսպես կոչված «բեյբի բոքս», որոնք տարբեր կերպ են կոչվում տարբեր նախագծերում (կյանքի պատուհաններ և այլն), որտեղ մայրը, ով չի ցանկանում կամ չի կարողանում երեխա մեծացնել, կարող է նրան անանուն թողնել։ Մանկասպանության կանխարգելմանն ուղղված միջոցառումներ, որոնք իրականացվում են մայրերի կողմից երեխաներին սպանելու ցանկության պատճառների վերացման, մասնավորապես հղի և երիտասարդ մայրերին սոցիալական աջակցության միջոցառումների ամրապնդման համար։

Հայտնի մանկասպաններ[խմբագրել | խմբագրել կոդը]

Արտացոլումը արվեստում[խմբագրել | խմբագրել կոդը]

Ծանոթագրություններ[խմբագրել | խմբագրել կոդը]

  1. ↑ Детоубийство Արխիվացված 2019-09-17 Wayback Machine // Социологический словарь
    Детоубийство // Медицинская энциклопедия
    Детоубийство Արխիվացված 2017-10-16 Wayback Machine // Демографический энциклопедический словарь
    Детоубийство // Юридический словарь
    «Детоубийство». Բրոքհաուզի և Եֆրոնի հանրագիտական բառարան: 86 հատոր (82 հատոր և 4 լրացուցիչ հատորներ). Սանկտ Պետերբուրգ. 1890–1907.{{cite book}}: CS1 սպաս․ location missing publisher (link)
  2. ↑ 2,0 2,1 Детоубийство // Толковый словарь психиатрических терминов
  3. ↑ https://www.arlis.am/documentView.aspx?docid=69646 ՀԱՅԱՍՏԱՆԻ ՀԱՆՐԱՊԵՏՈՒԹՅԱՆ ՔՐԵԱԿԱՆ Օ Ր Ե Ն Ս Գ Ի Ր Ք
  4. ↑ Birdsell, Joseph, B. (1986). «Some predictions for the Pleistocene based on equilibrium systems among recent hunter gatherers». In Lee, Richard & Irven DeVore. Man the Hunter. Aldine Publishing Co. p. 239.
  5. ↑ Hoffer, Peter; N.E.H. Hull (1981). Murdering Mothers: Infanticide in England and America, 1558—1803. NY: New York University Press. p. 3.
  6. ↑ David E. Mungello. Drowning girls in China: female infanticide since 1650. pp. 5-8.
  7. ↑ Vaux, Kenneth (1989). Birth Ethics. NY: Crossroad. p. 12.
  8. ↑ Westermarck, Edward (1968). A Short History of Marriage. NY: Humanities Press. pp. Vol. III, 162.
  9. ↑ Davies, Nigel (1981). Human Sacrifice. NY: William Morrow & Co. ISBN 0-333-22384-5.
  10. ↑ [Monica Medel (April 2007). Mexico finds bones suggesting Toltec child sacrifice. Reuters
  11. ↑ Serrano Sanchez, Carlos (1993) «Funerary Practices and Human Sacrifice in Teotihuacan Burials» " Kathleen Berrin, Esther Pasztory, eds., Teotihuacan, Art from the City of the Gods, Thames and Hudson, Fine Arts Museums of San Francisco, ISBN 0-500-27767-2, p. 113—114.
  12. ↑ Hughes, Dennis D. (1991). Human Sacrifice in Ancient Greece. Routledge. p. 187. ISBN 0-415-03483-3.
  13. ↑ «Folkways: A Study of Mores, Manners, Customs and Morals», William Graham Sumner, p. 318, org pub 1906, Cosmo 2007, ISBN 978-1-60206-758-5
  14. ↑ Philo (1950). The Special Laws. Cambridge: Harvard University Press. III, XX.117, Volume VII, pp. 118, 551, 549.
  15. ↑ Boswell, John (1988). The Kindness of Strangers. NY: Vintage Books.
  16. ↑ Lubbock, John (1865). Pre-historic Times, as Illustrated by Ancient Remains, and the Manners and Customs of Modern Savages. London: Williams and Norgate. p. 176.
  17. ↑ Milner, Larry S. (2000). Hardness of Heart / Hardness of Life: The Stain of Human Infanticide. Lanham/New York/Oxford: University Press of America.
  18. ↑ LeVine, Sarah and Robert LeVine (1981). «Child abuse and neglect in Sub-Saharan Africa». In Korbin, Jill. Child Abuse and Neglect. Berkeley: University of California Press. p. 39.
  19. ↑ Kennan, George (1986 (originally published in 1871)). Tent Life in Siberia. NY: Gibbs Smith.
  20. ↑ «Убийство детей и стариков». Բրոքհաուզի և Եֆրոնի հանրագիտական բառարան: 86 հատոր (82 հատոր և 4 լրացուցիչ հատորներ). Սանկտ Պետերբուրգ. 1890–1907.{{cite book}}: CS1 սպաս․ location missing publisher (link)
  21. ↑ Цифра дня: каждый год в России убивают более 500 детей // Новые Известия. — 2019. — 13 Հոկտեմբերի.
  22. ↑ Безгин В. Б. — Инфантицид и криминальный аборт в сельской России: прошлое и современность // Юридические исследования. – 2013. – № 4. – С. 196 - 229
  23. ↑ Infanticide on the rise: 1,210 babies found dead in 2010, says Edhi, The Tribune, January 18, 2011.
  24. ↑ Murphy, Paul (May 21, 1995). «Killing baby girls routine in India». San Francisco Examiner. pp. C12.
  25. ↑ Friedman SH, Resnick PJ (2009). «Neonaticide: Phenomenology and considerations for prevention». Int J Law Psychiatry 32 (1): 43-7. doi:10.1016/j.ijlp.2008.11.006. PMID 19064290.
  26. ↑ Friedman SH, Resnick PJ (May 2009). «Postpartum depression: an update». Women’s Health (Lond Engl) 5 (3): 287-95. doi:10.2217/whe.09.3. PMID 19392614.
Վիքիպահեստն ունի նյութեր, որոնք վերաբերում են «Մանկասպանություն» հոդվածին։
 ⛭ 
  Բառարաններ և հանրագիտարաններ
Չափորոշչային վերահսկողություն
Ստացված է «https://hy.wikipedia.org/w/index.php?title=Մանկասպանություն&oldid=9492616» էջից