Հիստերէկտոմիա

Վիքիպեդիայից՝ ազատ հանրագիտարանից
Չշփոթել Հիստերոտոմիա հոդվածի հետ։
Հիստերէկտոմիա
Դիագրամ, որը ցույց է տալիս, թե ինչ է հեռացվում արմատական հիստերէկտոմիայի միջոցով
Տեսակբժշկական մասնագիտություն և ectomy?
ԵնթադասՎիրաբուժություն և գինեկոլոգիա
Մասնագիտությունգինեկոլոգիա
ICD-968.9
MeSHD007044
MedlinePlus002915
eMedicine267273

Հիստերէկտոմիա, արգանդի և արգանդի պարանոցի վիրահատական հեռացումն է։ Վերհեշտոցային հիստերէկտոմիայի դեպքում հեռացվում է միայն արգանդը՝ պահպանելով արգանդի պարանոցը։ Այս միջամտությունների ժամանակ նաև կարող են հեռացվել ձվարանները (օոֆորէկտոմիա), արգանդափողերը (սալպինգէկտոմիա) և այլ հարակից կառույցներ։ «Մասնակի» կամ «տոտալ» հիստերէկտոմիա տերմինները ոչ պրոֆեսիոնալ են, որոնք սխալ կերպով նկարագրում են հիստերէկտոմիայի ժամանակ օոֆորէկտոմիայի ավելացումը կամ բացակայությունը։ Այս միջամտությունները սովորաբար իրականացվում են գինեկոլոգի կողմից։ Արգանդի հեռացումից հետո պացիենտը չի կարող երեխա ունենալ (ինչպես ձվարանների և արգանդափողերի հեռացումից հետո) և այն ունի վիրահատական ռիսկեր, ինչպես նաև երկարաժամկետ հետևանքներ, ուստի վիրահատությունը սովորաբար առաջարկվում է միայն այն դեպքում, երբ բուժման այլ տարբերակներ չկան կամ ձախողվել են։ Այն Միացյալ Նահանգներում կեսարյան հատումից հետո երկրորդ ամենահաճախ իրականացվող գինեկոլոգիական վիրահատական միջամտությունն է[1]։ Այս միջամտությունների մոտավորապես 68 տոկոսը իրականացվել են էնդոմետրիոզի, անկանոն արյունահոսության և արգանդի միոմայի կապակցությամբ[1]։ Ակնկալվում է, որ ոչ չարորակ ցուցումների դեպքում հիստերէկտոմիայի հաճախականությունը կշարունակի նվազել՝ հաշվի առնելով այլընտրանքային բուժման տարբերակների զարգացումը[2]։

Բժշկական օգտագործում[խմբագրել | խմբագրել կոդը]

Հիստերէկտոմիա

Հիստերէկտոմիան խոշոր վիրաբուժական միջամտություն է, որն ունի ռիսկեր և առավելություններ։ Այն ազդում է հորմոնալ հավասարակշռության և բուժառուների ընդհանուր առողջության վրա։ Այդ պատճառով հիստերէկտոմիան սովորաբար առաջարկվում է որպես վերջին միջոց, երբ դեղորայքային կամ այլ վիրաբուժական տարբերակները սպառվել են՝ արգանդի/վերարտադրողական համակարգի որոշ դժվար բուժելի և ծանր հիվանդություններ բուժելու համար։ Կարող են նաև լինել հիստերէկտոմիայի այլ պատճառներ։ Այդպիսի վիճակները և/կամ ախտանիշները ներառում են, բայց սահմանափակված չեն հետևյալով․[3]

  • Էնդոմետրիոզ․ արգանդի լորձաթաղանթի աճը արգանդի խոռոչից դուրս։ Հյուսվածքի այսպիսի ոչ պատշաճ աճը կարող է հանգեցնել ցավի և արյունահոսության[4]։
  • Ադենոմիոզ․ էնդոմետրիոզի տարատեսակ է, երբ արգանդի լորձաթաղանթը աճում է դեպի արգանդի պատի մկանային շերտ, կամ երբեմն անցնում է դրա միջով՝ ավելի խորը շերտեր։ Սա կարող է հաստացնել արգանդի պատերը և հանգեցնել ցավի կամ արյունահոսության[5]։
  • Առատ դաշտանային արյունահոսություն․ անկանոն կամ առատ դաշտանային արյունահոսության ավելի քան մեկ շաբաթ։ Այն կարող է խանգարել կյանքի կանոնավոր որակին և կարող է վկայել ավելի լուրջ վիճակի մասին։
  • Արգանդի միոմա․ արգանդի պատի բարորակ գոյացություն։ Այս մկանային ոչ քաղցկեղային ուռուցքները կարող են աճել եզակի կամ խմբերով և կարող են առաջացնել ուժեղ ցավ և արյունահոսություն[6]։
  • Արգանդի արտանկում․ երբ արգանդը իջնում է թուլացած կամ ձգված կոնքի հատակի մկանների պատճառով, ինչը պոտենցիալ պատճառ է դառնում, որ արգանդը դուրս գա հեշտոցից ավելի ծանր դեպքերում։
  • Վերատրադողական համակարգի քաղցկեղի կանխարգելում․ հատկապես, եթե առկա է վերարտադրողական համակարգի քաղցկեղի ուժեղ ընտանեկան անամնեզ (հատկապես կրծքագեղձի քաղցկեղ՝ BRCA1 կամ BRCA2 մուտացիայի հետ համատեղ), կամ որպես այդպիսի քաղցկեղից վերականգնման մաս[7]։
  • Գինեկոլոգիական քաղցկեղ․ կախված հիստերէկտոմիայի տեսակից, այն կարող է օգնել էնդոմետրիումի, արգանդի պարանոցի կամ արգանդի քաղցկեղի կամ նախաքաղցկեղի բուժմանը։ Ձվարանների քաղցկեղից պաշտպանվելու կամ այն բուժելու համար անհրաժեշտ է օոֆորէկտոմիա։
  • Տրանսգենդեր (տրանս) տղամարդու հաստատում․ օգնում է գենդերային դիսֆորիայի, ապագա գինեկոլոգիական խնդիրների կանխարգելման և գենդերային նոր իրավական փաստաթղթերի ձեռքբերմանը[8]։
  • Զարգացման ծանր խանգարումներ. այս բուժումը լավագույն դեպքում հակասական է։ Միացյալ Նահանգներում պետական մակարդակի Գերագույն դատարանների կողմից հաստատվել է, որ զարգացման խանգարումների պատճառով ստերիլիզացման կոնկրետ դեպքեր խախտում են բուժառուի սահմանադրական և ընդհանուր իրավունքները[9]։
  • Հետծննդյան․ հեռացնելու համար կամ առաջադիր պլացենտայի ծանր դեպքերը (երբ պլացենտան ձևավորվել է ծննդաբերական խողովակի վրա կամ նրա մեջ), կամ պլացենտայի սերտաճումը (երբ պլացենտան աճում է դեպի արգանդի պատ, երբեմն էլ անցնելով դրա միջով սերտաճում է այլ օրգանների հետ), ինչպես նաև առատ մանկաբարձական արյունահոսությունների դեպքում՝ որպես բուժման վերջին տարբերակ[10]։
  • Կոնքի քրոնիկ ցավ․ պետք է փորձել գտնել ցավի պատճառը, սակայն դրա պատճառը կարող է անհայտ մնալ[11]։

Ռիսկեր և կողմնակի երևույթներ[խմբագրել | խմբագրել կոդը]

1995 թվականին կարճաժամկետ մահացությունը (վիրահատությունից հետո 40 օրվա ընթացքում) կազմել է 0,38 դեպք 1000-ից, երբ կատարվել է բարորակ պատճառներով։ Վիրահատական բարդությունների ռիսկերն էին միոմաների առկայությունը, ավելի երիտասարդ տարիքը (լավ անոթավորված կոնք՝ արյունահոսության ավելի մեծ ռիսկով, և ավելի մեծ արգանդ), դիսֆունկցիոնալ արգանդային արյունահոսությունը և պարիտետը (ծննդաբերությունների քանակ)[12]։

Մահացության մակարդակը մի քանի անգամ ավելի բարձր է, երբ իրականացվում է հղի, քաղցկեղով կամ այլ բարդություններ ունեցող բուժառուների մոտ[13]։

Բոլոր պատճառներով մահացության վրա երկարաժամկետ ազդեցությունը համեմատաբար փոքր է։ 45 տարեկանից ցածր կանանց մոտ զգալիորեն մեծ է երկարաժամկետ մահացությունը, որը ենթադրվում է, որ պայմանավորված է հիստերէկտոմիայի և պրոֆիլակտիկ օոֆորէկտոմիայի հորմոնալ կողմնակի ազդեցություններով[14][15]։ Այս ազդեցությունը չի սահմանափակվում նախադաշտանադադարի մեջ գտնվող կանանցով. ցույց է տրվել, որ նույնիսկ այն կանայք, որոնք արդեն մտել են դաշտանադադարի մեջ, օոֆորէկտոմիայից հետո ունեցել են երկարաժամկետ ապրելիության նվազում[16]։

Հիստերէկտոմիայից հետո կանանց մոտավորապես 35%-ը 2 տարվա ընթացքում ենթարկվում է այլ հարակից վիրահատության[17]։

Միզածորանի վնասումը հազվադեպ չէ և տեղի է ունենում հեշտոցային հիստերէկտոմիայի 1000 դեպքից 0,2-ում, և 1000-ից 1,3-ում՝ որովայնային հիստերէկտոմիայի դեպքում[18]։ Վնասումը սովորաբար տեղի է ունենում միզածորանի հեռակա հատվածում՝ մոտ ձագար-կոնքային կապանին, կամ այն հատվածում, որտեղ միզածորանը խաչվում է արգանդային զարկերակի հետ՝ անցնելով դրա տակով, հաճախ արյունահոսությունը վերահսկելու համար այդ զարկերակի կույր սեղմումից կամ կապի տեղադրումից[19]։

Վերականգնում[խմբագրել | խմբագրել կոդը]

Որովայնային վիրահատության դեպքում հիվանդանոցում մնալը տևում է 3-ից 5 օր կամ ավելի, իսկ հեշտոցային կամ լապարասկոպիկ օգնությամբ հեշտոցային վիրահատությունների դեպքում 1-ից 2 օր (բայց հնարավոր է ավելի երկար)[20]։ Միջամտությունից հետո Մանկաբարձների և գինեկոլոգների ամերիկյան քոլեջը խորհուրդ է տալիս առաջին 6 շաբաթվա ընթացքում ոչինչ չմտցնել հեշտոց (ներառյալ տամպոններ դնելը կամ սեռական հարաբերություն ունենալը)[21]։

Չնախատեսված օոֆորէկտոմիա և ձվարանների վաղաժամ անբավարարություն[խմբագրել | խմբագրել կոդը]

Զգալի քանակությամբ հիստերէկտոմիաների ժամանակ իրականացվում է մեկ կամ երկու ձվարանների հեռացում՝ չնայած, որ դրանք ի սկզբանե նախատեսված էին եղել լինել ձվարաններ պահպանող վիրահատություններ[22]։

Ձվարանների պահպանմամբ հիստերէկտոմիայից հետո դաշտանադադարի սկսման միջին տարիքը 3,7 տարով շուտ է քան միջինում[23]։ Ենթադրվում է, որ սա պայմանավորված է հիստերէկտոմիայից հետո ձվարանների արյան մատակարարման խանգարման կամ արգանդի էնդոկրին հետադարձ կապի բացակայության պատճառով։ Պահպանված ձվարանների ֆունկցիան նշանակալիորեն խախտվում է մարդկանց մոտավորապես 40%-ի մոտ, նրանցից որոշներին անգամ անհրաժեշտ է լինում հորմոն փոխարինող թերապիա։ Զարմանալիորեն, նմանատիպ և միայն մի փոքր ավելի թույլ էֆեկտ է նկատվել էնդոմետրիումի աբլյացիայի դեպքում, որը հաճախ դիտվում է որպես հիստերէկտոմիայի այլընտրանք[24]։

Կանանց մի զգալի մասի մոտ հիստերէկտոմիայից հետո զարգացնում են ձվարանների բարորակ կիստաներ[25]։

Ազդեցությունը սեռական կյանքի և կոնքի ցավի վրա[խմբագրել | խմբագրել կոդը]

Բորորակ ցուցումներով հիստերէկտոմիայից հետո բուժառուների մեծամասնությունը նշում են սեռական կյանքի և կոնքի ցավի բարելավում։ Բուժառուների ավելի փոքր մասը հաղորդում է սեռական կյանքի վատթարացում և այլ խնդիրներ։ Չարորակ պատճառներով կատարված հիստերէկտոմիայի դեպքում պատկերը զգալիորեն տարբերվում է. միջամտությունը հաճախ ավելի արմատական է՝ զգալի կողմնակի ազդեցություններով[26][27]։ Կոնքի քրոնիկ ցավի համար հիստերէկտոմիայի ենթարկված բուժառուների մի մասը շարունակում են ունենալ կոնքի ցավ հիստերէկտոմիայից հետո և նրանց մոտ զարգանում է դիսպարեունիա (ցավոտ սեռական հարաբերություն)[28]։

Վաղաժամ դաշտանադադար և դրա հետևանքները[խմբագրել | խմբագրել կոդը]

Ձվարանների հեռացումից հետո էստրոգենի մակարդակը կտրուկ նվազում է՝ վերացնելով էստրոգենի պաշտպանիչ ազդեցությունը սրտանոթային և ոսկրային համակարգերի վրա։ Այս վիճակը հաճախ կոչվում է «վիրաբուժական դաշտանադադար», թեև այն էապես տարբերվում է բնական դաշտանադադարային վիճակից. առաջինը հանկարծակի հորմոնալ ցնցում է օրգանիզմի համար, որը հանգեցնում է դաշտանադադարի ախտանիշների արագ առաջացում, ինչպիսիք են ջերմահորդանքները, մինչդեռ երկրորդը հորմոնների մակարդակի աստիճանական նվազում է տարիների ընթացքում, երբ արգանդը ինտակտ է, և ձվարանները ունակ են հորմոններ արտադրել նույնիսկ դաշտանային ցիկլերի դադարեցումից հետո[29]։

Մեկ ուսումնասիրություն ցույց է տվել, որ հետագա սրտանոթային հիվանդությունների ռիսկը զգալիորեն մեծանում է այն կանանց համար, որոնք հիստերէկտոմիա են տարել 50 տարեկանում կամ ավելի երիտասարդ տարիքում։ Ոչ մի կապ չի հայտնաբերվել 50 տարեկանից հետո վիրահատության ենթարկված կանանց համար։ Ռիսկը ավելի մեծ է, երբ ձվարանները հեռացվում են, բայց դեռ նկատելի է նույնիսկ այն դեպքում, երբ ձվարանները պահպանվում են[30]։

Մի քանի այլ ուսումնասիրություններ պարզել են, որ օստեոպորոզը (ոսկրերի խտության նվազում) և ոսկրերի կոտրվածքների ռիսկի բարձրացումը կապված են հիստերէկտոմիայի հետ[31][32]։ Սա վերագրվում է էստրոգենի կարգավորող ազդեցությանը կալցիումի նյութափոխանակության վրա և շիճուկում էստրոգենի մակարդակի անկումը դաշտանադադարից հետո կարող է առաջացնել կալցիումի չափազանց մեծ կորուստ՝ հանգեցնելով ոսկրերի քայքայմանը։

Հիստերէկտոմիան նաև կապված է սրտի հիվանդությունների և ոսկորների թուլացման բարձր հաճախականության հետ։ Նրանց մոտ, ովքեր հիստերէկտոմիայի են ենթարկվել երկու ձվարանների հեռացմամբ, սովորաբար տեստոստերոնի մակարդակը նվազել է՝ պահպանված ձվարաններով բուժառուների համեմատ[22]։ Կանանց մոտ տեստոստերոնի մակարդակի նվազումը կանխատեսում է հասակի կորստի մասին, որը կարող է առաջանալ ոսկրերի խտության նվազման հետևանքով[33], մինչդեռ կանանց մոտ տեստոստերոնի մակարդակի բարձրացումը կապված է սեռական ցանկության ավելի մեծ զգացողության հետ[34]։

Օոֆորէկտոմիան մինչև 45 տարեկանը կապված է նյարդաբանական և հոգեկան խանգարումներից մահացության հնգապատիկ բարձրացման հետ[35]։

Անմիզապահություն և հեշտոցի արտանկում[խմբագրել | խմբագրել կոդը]

Անմիզապահությունը և հեշտոցի արտանկումը հայտնի կողմնակի երևույթներ են, որոնք մեծ հաճախականությամբ զարգանում են վիրահատությունից շատ երկար ժամանակ անց։ Սովորաբար, այս բարդությունները զարգանու են վիրահատությունից 10-20 տարի անց[36]։ Այս պատճառով ստույգ թվերը հայտնի չեն, և ռիսկի գործոնները վատ են հասկացված։ Անհայտ է նաև, թե արդյոք վիրաբուժական տեխնիկայի ընտրությունը ունի որևէ ազդեցություն։ Գնահատվել է, որ անմիզապահության ռիսկը մոտավորապես կրկնապատկվում է հիստերէկտոմիայից հետո 20 տարվա ընթացքում։ Երկարատև հետազոտություններից մեկը պարզել է, որ հիստերէկտոմիայից հետո սթրեսային անմիզապահությունը շտկելու համար վիրահատության ենթարկվելու ռիսկը 2,4 անգամ ավել է[37][38]։

Հեշտոցի արտանկման ռիսկը կախված է այնպիսի գործոններից, ինչպիսիք են հեշտոցային ծննդաբերությունների քանակը, այդ ծննդաբերությունների դժվարությունը և ծննդաբերության տեսակը[39]։ Ընդհանուր հաճախականությունը մոտավորապես կրկնապատկվում է հիստերէկտոմիայից հետո[40]։

Կպումների առաջացում և աղիքային անանցանելիություն[խմբագրել | խմբագրել կոդը]

Հիստերէկտոմիայից հետո հետվիրահատական կպումների ձևավորումը առանձնահատուկ վտանգ է ներկայացնում՝ կապված մասնահատման ծավալի, ինչպես նաև այն փաստի հետ, որ հիստերէկտոմիայի վերքը գտնվում է կոնքի՝ առավել ծանրության ուժից կախված հատվածում, որի մեջ կարող է հեշտությամբ ընկնել աղիքի հանգույցը[41]։ Մեկ վերլուծության ժամանակ աղիքային կպումների հետևանքով բարակաղիքային անանցանելիության հաճախականությունը 15,6% է եղել ոչ լապարոսկոպիկ տոտալ որովայնային հիստերէկտոմիայի դեպքում՝ 0,0% լապարոսկոպիկ հիստերէկտոմիայի դեպքում[42]։

Վերքի վարակ[խմբագրել | խմբագրել կոդը]

Վերքի վարակ առաջանում է որովայնային հիստերէկտոմիայի դեպքերի մոտավորապես 3%-ում։ Ռիսկը մեծանում է գիրության, շաքարախտի, իմունային անբավարարության խանգարման, համակարգային կորտիկոստերոիդների օգտագործման, ծխելու, վերքերի հեմատոմայի և նախկինում գոյություն ունեցող վարակների առկայության դեպքում, ինչպիսիք են խորիոամնիոնիտը և կոնքի բորբոքային հիվանդությունը[43]։ Վերքերի նման վարակները հիմնականում ունենում են կամ կտրվածքի թարախակույտի կամ վերքի ցելյուլիտի ձև։ Սովորաբար, երկուսի դեպքում էլ լինում է էրիթեմա, բայց միայն կտրվածքի թարախակույտի դեպքում է լինում թարախային արտադրություն։ Հիստերէկտոմիայից հետո կտրվածքի թարախակույտի խորհուրդ տրվող բուժման մեթոդը կտրվածքը և դրենավորումն է, որը այնուհետև ծածկվում է թանզիվի բարակ շերտով և ստերիլ վիրակապով։ Վիրակապը պետք է փոխվի և վերքը լվացվի ֆիզիոլոգիական լուծույթով ամեն օր առնվազն 2 անգամ։ Բացի այդ, խորհուրդ է տրվում ընդունել ստաֆիլոկոկի և ստրեպտոկոկի դեմ ակտիվ հակաբիոտիկ, նախընտրելի է վանկոմիցին, երբ կա MRSA-ի վտանգ[43]։ Կարելի է թույլ տալ, որը վերքը փակվի երկրորդային ձգումով։ Որպես այլընտրանք, եթե վարակը մաքրվել է, և առողջ հատիկավոր հյուսվածքն ակնհայտ է վերքի հիմքում, կտրվածքի եզրերը կարող են մոտեցվել, օրինակ՝ օգտագործելով բժշկական կպչուն ժապավեն, ամրակներ կամ կարեր[43]։ Հիստերէկտոմիայից հետո սեռական հարաբերությունը հնարավոր է մնում։ Վերակառուցողական վիրահատությունը մնում է տարբերակ այն կանանց համար, որոնք վիրահատվել են բարորակ և չարորակ հիվանդությունների կապակցությամբ[44] :1020–1348։

Այլ հազվագյուտ խնդիրներ[խմբագրել | խմբագրել կոդը]

Հիստերէկտոմիան կարող է առաջացնել համեմատաբար հազվադեպ հանդիպող երիկամաբջջային կարցինոմայի ռիսկի բարձրացում։ Աճող ռիսկը հատկապես ընդգծված է երիտասարդ կանանց համար. ռիսկն ավելի ցածր էր հեշտոցային հիստերէկտոմիայից հետո[45]։ Հորմոնալ ազդեցությունները կամ միզածորանի վնասումը դիտարկվել են որպես հնարավոր բացատրություններ[46][47]։ Որոշ դեպքերում երիկամաբջջային կարցինոման կարող է լինել չախտորոշված ժառանգական լեյոմիոմատոզի և երիկամաբջջային քաղցկեղի համախտանիշի դրսևորում։

Արգանդի հեռացումը առանց ձվարանների հեռացման կարող է առաջացնել մի իրավիճակ, որը հազվադեպ դեպքերում կարող է հանգեցնել արտարգանդային հղիության՝ չբացահայտված բեղմնավորման պատճառով, որը դեռևս պետք է իջներ արգանդի մեջ մինչև վիրահատությունը։ Երկու դեպք հայտնաբերվել և պրոֆիլավորված են Blackwell Journal of Obstetrics and Gynecology-ի համարում, ավելի քան 20 այլ դեպքեր քննարկվել են բժշկական այլ գրականության մեջ[48]։ Շատ հազվադեպ դեպքերում, հիստերէկտոմիայից հետո սեռական հարաբերությունը կարող է հանգեցնել բարակ աղիքի տրանսվագինալ էվիսցերացիայի (բարակ աղիքի արտանկում հեշտոցի մեջից)[49]։ Հեշտոցի ծայրատը հեշտոցի ամենավերին հատվածն է, որը փակվել է կարի միջոցով։ Շատ հազվադեպ կարող է զարգանալ այդ կարերի անբավարարություն, ինչը կհանգեցնի նրան, որ բարակ աղիքը կարող է անցնել հեշտոցի մեջ[50]։

Այլընտրանքներ[խմբագրել | խմբագրել կոդը]

Միոմէկտոմիա
Միոմէկտոմիայից հետո արգանդի կարված վերքը

Կախված ցուցումներից՝ կան հիստերէկտոմիայի այլընտրանքներ․

Առատ արյունահոսություն[խմբագրել | խմբագրել կոդը]

Լևոնորգեստրելով ներարգանդային պարույրները (ՆԱՊ) շատ արդյունավետ են անոմալ արգանդային արյունահոսությունը (ԱԱԱ) և մենորագիան վերահսկելու համար, և պետք է դիտարկվեն մինչև որևէ վիրահատություն[51]։

Մենորագիան (առատ կամ անոմալ դաշտանային արյունահոսություն) կարող է նաև բուժվել էնդոմետրիումի նվազ ինվազիվ աբլյացիայի միջոցով, որը ամբուլատոր պրոցեդուրա է, որի ժամանակ արգանդի լորձաթաղանթը ոչնչացվում է ջերմությամբ, մեխանիկական կամ ռադիոհաճախականությաբ աբլյացիայի միջոցով[52]։ Էնդոմետրիալ աբլյացիան զգալիորեն նվազեցնում կամ վերացնում է ամսական արյունահոսությունը ԱԱԱ-ով բուժառուների իննսուն տոկոսի մոտ։ Այն արդյունավետ չէ արգանդի շատ հաստ լորձաթաղանթով կամ արգանդի միոմաներով բուժառուների համար[53]։

Արգանդի միոմա[խմբագրել | խմբագրել կոդը]

Հավելյալ տեղեկություն՝ Արգանդի միոմա

Լևոնորգեստրելով ներարգանդային պարույրները շատ արդյունավետ են դաշտանային արյան հոսքը նվազեցնելու և այլ ախտանիշները բարելավելու համար։ Կողմնակի երևույթները սովորաբար շատ մեղմ են, քանի որ լևոնորգեստրելը (որը պրոգեստին է) արտազատվում է տեղայնորեն և ցածր կոնցենտրացիայով։ Ներկայումս կան զգալի ապացուցյներ, որ լևոնորգեստրել-ՆԱՊ-երը ապահովում են զգալի սիմպտոմատիկ թեթևացում արգանդի միոմաներով կանանց համար[54]։

Արգանդի միոմաները կարող են հեռացվել, իսկ արգանդը վերակառուցվել մի միջամտության ժամանակ, որը կոչվում է «միոմէկտոմիա»։ Միոմէկտոմիան կարող է իրականացվել բաց կտրվածքով, լապարասկոպիկ կամ հեշտոցի միջով (հիստերոսկոպիա)[55]։

Արգանդային զարկերակի էմբոլիզացիան (ԱԶԷ) արգանդի միոմաների բուժման մինիմալ ինվազիվ միջամտություն է։ Տեղային անզգայացման պայմաններում կաթետրը աճուկային շրջանում ներմուծվում է ազդրային զարկերակի մեջ և առաջ է մղվում ռադիոգրաֆիկ հսկողության տակ դեպի արգանդային զարկերակ։ Միկրոսֆերաների կամ պոլիվինիլային ալկոհոլի (ՊՎԱ) նյութի զանգվածը (էմբոլ) ներարկվում է արգանդային զարկերակների մեջ՝ այդ անոթներով արյան հոսքը արգելափակելու նպատակով[56]։ Արյան մատակարարման սահմանափակումը սովորաբար հանգեցնում է միոմաների չափսերի զգալի կրճատմանը և առատ արյունահոսության հակման բարելավմանը։ 2012թ. Քոքրեյնի վերլուծությունը, որը համեմատում էր հիստերէկտոմիան և ԱԶԷ-ն, որևէ էական առավելություն չգտավ որևէ միջամտության համար։ Թեև ԱԶԷ-ն կապված է ավելի կարճ հիվանդանոցում մնալու և սովորական ամենօրյա գործունեության ավելի արագ վերադարձի հետ, այն նաև կապված է հետագայում փոքր բարդությունների ավելի բարձր ռիսկի հետ։ ԱԶԷ-ի և հիստերէկտոմիայի միջև տարբերություն չկար՝ կապված մեծ բարդությունների հետ[57]։

Արգանդի միոմաները կարող են հեռացվել ոչ-ինվազիվ մագնիսառեզոնանսով ուղղորդված կենտրոնացված ուլտրաձայնային հետազոտություն (ՄՌուԿՈւՁՀ) կոչվող միջամտության միջոցով։

Արգանդի արտանկում[խմբագրել | խմբագրել կոդը]

Արտանկումը նույնպես հնարավոր է շտկել վիրահատական եղանակով՝ առանց արգանդի հեռացման[58]։ Կան մի քանի ռազմավարություններ, որոնք կարող են օգտագործվել՝ օգնելու ամրապնդել կոնքի հատակի մկանները և կանխել արտանկման վատթարացումը։ Դրանք ներառում են, բայց չեն սահմանափակվում՝ «կեգելի վարժություններ», հեշտոցային պեսարի, փորկապության թեթևացում, քաշի կառավարում և զգուշավորություն ծանր առարկաներ բարձրացնելիս[59]։

Տեսակներ[խմբագրել | խմբագրել կոդը]

Հիստերէկտոմիայի տեսակների սխեմատիկ պատկեր

Հիստերէկտոմիա բառի բուն իմաստով նշանակում է զուտ արգանդի հեռացում։ Այնուամենայնիվ, այլ օրգաններ, ինչպիսիք են ձվարանները, արգանդափողերը և արգանդի պարանոցը, շատ հաճախ հեռացվում են որպես վիրահատության մաս[60]։

  • Ռադիկալ հիստերէկտոմիա․ Արգանդի, արգանդի պարանոցի, հեշտոցի վերին մասի և պարամետրիումի (հարարգանդային հյուսվածքներ) ամբողջական հեռացում։ Այն ցուցված է քաղցկեղի դեպքում։ Ավշային հանգույցները, ձվարանները և արգանդափողերը նույնպես սովորաբար հեռացվում են այս պարագայում, օրինակ՝ Վերտհեյմի հիստերէկտոմիայի դեպքում[61]։
  • Տոտալ հիստերէկտոմիա․ արգանդի և արգանդի պարանոցի ամբողջական հեռացում՝ օոֆորէկտոմիայով կամ առանց դրա։
  • Սուբտոտալ հիստերէկտոմիա․ արգանդի հեռացում՝ տեղում թողնելով արգանդի պարանոցը։

ԵՍուբտոտալ (վերհեշտոցային) հիստերէկտոմիան ի սկզբանե առաջարկվել է այն ակնկալիքով, որ այն կարող է բարելավել սեռական գործունեությունը հիստերէկտոմիայից հետո․ ենթադրվում է, որ արգանդի պարանոցի հեռացումը առաջացնում է նյարդաբանական և անատոմիական զգալի խանգարումներ՝ այդպիսով հանգեցնելով հեշտոցի կարճացման, հեշտոցի կամարների իջեցման և հեշտոցային ծայրատի գրանուլյացիայի[62]։ Այս տեսական առավելությունները գործնականում չհաստատվեցին, սակայն ի հայտ եկան այլ առավելություններ տոտալ հիստերէկտոմիայի նկատմամբ։ Հիմնական թերությունն այն է, որ արգանդի պարանոցի քաղցկեղի ռիսկը չի վերանում, և կանայք կարող են շարունակել ունենալ ցիկլային արյունահոսություններ (չնայած զգալիորեն ավելի քիչ, քան վիրահատությունից առաջ)։ Այս հարցերը ուսումնասիրվել են համակարգային վերլուծության մեջ, որը համեմատել է բարորակն գինեկոլոգիական հիվանդությունների համար կատարված տոտալ և վերհեշտոցային հիստերէկտոմիաները։ Ստացվել են հետևյալ տվյալները[63]․

  • Տարբերություն չկար անմիզապահության, փորկապության, սեռական ֆունկցիայի չափումների կամ նախավիրահատական ախտանիշների մեղմացման հարցում։
  • Վիրահատության տևողությունը և վիրահատության ընթացքում կորցրած արյան ծավալը զգալիորեն քիչ էր վերհեշտոցային հիստերէկտոմիայի ժամանակ՝ համեմատած տոտալ հիստերէկտոմիայի հետ, սակայն արյան հետվիրահատական փոխներարկման հաճախականության տարբերություն չկար[64]։
  • Տենդային հիվանդացությունը ավելի քիչ հավանական էր, իսկ շարունակվող ցիկլային հեշտոցային արյունահոսությունը վիրահատությունից մեկ տարի անց ավելի հավանական էր վերհեշտոցային հիստերէկտոմիայից հետո։
  • Տարբերություն չկար այլ բարդությունների, վիրահատությունից հետո վերականգնման կամ կրկին բժշկի դիմելու հաճախականության մեջ։

Կարճաժամկետ, ռանդոմազված հետազոտությունները ցույց են տվել, որ արգանդի պարանոցի պահպանումը կամ հեռացումը չի ազդում կոնքի օրգանների հետագա պրոլապսի առաջացման հաճախականության վրա[65]։

Վերհեշտոցային հիստերէկտոմիան չի բացառում արգանդի պարանոցի քաղցկեղի առաջացման հավանականությունը, քանի որ պարանոցը ինքնին մնում է ինտակտ, և այս վիրահատությունը կարող է հակացուցված լինել այս քաղցկեղի բարձր ռիսկ ունեցող կանան։ Այս վիրահատությունից հետո դեռևս անհրաժեշտ է պարբերաբար հանձնել Պապ թեստ՝ բաց չթողնելու համար արգանդի պարանոցի դիսպլազիան կամ քաղցկեղը[66][67]։

Տեխնիկա[խմբագրել | խմբագրել կոդը]

Հիստերէկտոմիան կարող է իրականացվել տարբեր եղանակներով. ամենահին հայտնի տեխնիկան հեշտոցային հիստերէկտոմիան է։ Առաջին պլանավորված հիստերէկտոմիան իրականացվել է Կոնրադ Լանգենբեկի կողմից՝ Հաննովարյան բանակի գլխավոր վիրաբույժ, չնայած կան արձանագրություններ, որ հեշտոցային հիստերէկտոմիան պրոլապսի համար կատարվել է դեռևս 50 մ.թ.ա.[68]։

Առաջին արձանագրված որովայնային հիստերէկտոմիան կատարվել է Էֆրեյմ ՄակԴաուելի կողմից։ Նա 1809 թ.-ին ձվարանների մեծ գոյացության համար հինգ երեխաների մոր մոտ կատարել է այս միջամտությունը՝ իր խոհանոցի սեղանի վրա[69]։

Ժամանակակից բժշկության մեջ մշակվել են լապարոսկոպիկ հեշտոցային (լրացուցիչ գործիքներով, որոնք անցնում են փոքր որովայնի կտրվածքների անցքերով՝ պորտին մոտ կամ պորտով) և տոտալ լապարոսկոպիկ տեխնիկաներ։

Որովայնային հիստերէկտոմիա[խմբագրել | խմբագրել կոդը]

Հիստերէկտոմիաների մեծ մասը Միացյալ Նահանգներում կատարվում է լապարատոմիայի միջոցով (որովայնի կտրվածք, որը չպետք է շփոթել լապարասկոպիայի հետ)։ Լայնակի (Պֆանենշտիլի) կտրվածքը կատարվում է որովայնի պատի միջով, սովորաբար ցայլոսկիրց վեր, որքան հնարավոր է մոտ անհատի ստորին կոնքի վերին մազային գծին, նման է կեսարյան հատման ժամանակ կատարվող կտրվածքին։ Այս տեխնիկան թույլ է տալիս բժիշկներին առավելագույն տեսադաշտ վերարտադրողական կառույցների համար և սովորաբար արվում է ամբողջ վերարտադրողական համալիրը հեռացնելու համար[70]։ Բաց հիստերէկտոմիայի վերականգնման ժամանակը 4-6 շաբաթ է և երբեմն ավելի երկար՝ որովայնի պատը կտրելու անհրաժեշտության պատճառով։ Պատմականորեն այս տեխնիկայի ամենամեծ խնդիրը ինֆեկցիաներն էին, սակայն վարակի հաճախականությունը լավ վերահսկվում է և ժամանակակից բժշկական պրակտիկայում լուրջ մտահոգություն չէ։ Բաց հիստերէկտոմիան ապահովում է որովայնի խոռոչը հետազոտելու և բարդ վիրահատություններ կատարելու ամենաարդյունավետ ճանապարհը։ Մինչ հեշտոցային և լապարասկոպիկ հեշտոցային տեխնիկայի կատարելագործումը, դա նաև միակ հնարավորությունն էր սուբտոտալ հիստերէկտոմիա կատարելու համար. միևնույն ժամանակ, հեշտոցային ճանապարհը շատ դեպքերում նախընտրելի տեխնիկան է[71][72]։

Հեշտոցային հիստրեէկտոմիա[խմբագրել | խմբագրել կոդը]

Հեշտոցային հիստերէկտոմիան ամբողջությամբ կատարվում է հեշտոցային խողովակի միջոցով և ունի հստակ առավելություններ որովայնային վիրահատության նկատմամբ, ինչպիսիք են՝ ավելի քիչ բարդություններ, ավելի կարճ հիվանդանոցում մնալ և ավելի կարճ ապաքինման ժամանակ[73][74]։ Որովայնային հիստերէկտոմիան՝ ամենատարածված մեթոդը, կիրառվում է այնպիսի դեպքերում, ինչպիսիք են կեսարյան հատումից հետո, երբ ցուցումը քաղցկեղ է, երբ սպասվում են բարդություններ կամ պահանջվում է կոնքի և որովայնի օրգանների ներվիրահատական զննում։

Լապարասկոպիկ օգնությամբ հեշտոցային հիստերէկտոմիա[խմբագրել | խմբագրել կոդը]

1970-ական և 1980-ական թվականներին լապարասկոպիկ տեխնիկայի մշակմամբ «լապարասկոպիկ օգնությամբ հեշտոցային հիստերէկտոմիան» (ԼՕՀՀ) մեծ հայտնիություն է ձեռք բերել գինեկոլոգների շրջանում, քանի որ որովայնային միջամտությունների համեմատությամբ այն ավելի քիչ ինվազիվ է և հետվիրահատական վերականգնումը շատ ավելի արագ է։ Այն նաև տրամադրում է տալիս ավելի լավ տեսադաշտ և մի փոքր ավելի բարդ վիրահատությունների իրականացման հնարավորություն, քան միայն հեշտոցային միջամտությունը։ ԼՕՀՀ-ը սկսվում է լապարասկոպիայով և ավարտվում է այնպես, որ արգանդի վերջնական հեռացումը (ձվարանների հեռացմամբ կամ առանց դրա) կատարվում է հեշտոցային խողովակի միջոցով։ Այսպիսով, ԼՕՀՀ-ը նաև տոտալ հիստերէկտոմիա է. արգանդի պարանոցը հեռացվում է արգանդի հետ միասին[75]։ Եթե արգանդի հետ միասին հեռացվում է նաև արգանդի պարանոցը, ապա հեշտոցի վերին հատվածը կարվում է և կոչվում հեշտոցի ծայրատ[76]։

Լապարոսկոպիկ օգնությամբ վերհեշտոցային հիստերէկտոմիա[խմբագրել | խմբագրել կոդը]

«Լապարասկոպիկ օգնությամբ վերհեշտոցային հիստերէկտոմիան» (ԼՕՎՀ) հետագայում մշակվել է արգանդը հեռացնելու համար՝ առանց արգանդի վզիկի հեռացման՝ օգտագործելով մորցելատոր, որը կտրում է արգանդը փոքր կտորների, որոնք կարող են հեռացվել որովայնի խոռոչից լապարասկոպիկ անցքերի միջոցով[77]։

Տոտալ լապարասկոպիկ հիստերէկտոմիա[խմբագրել | խմբագրել կոդը]

Տոտալ լապարասկոպիկ հիստերէկտոմիա (ՏԼՀ) մշակվել է 90-ականների սկզբին Պրաբհաթ Կ. Ահլուվալիայի կողմից Նյու Յորքի հյուսիսային նահանգում[78]։ ՏԼՀ-ն իրականացվում է բացառապես որովայնում տեղադրվող լապարասկոպների միջոցով՝ սկսած արգանդի վերևից, սովորաբար արգանդի մանիպուլյատորի օգտագործմամբ։ Ամբողջ արգանդը անջատված է իր կցորդներից՝ օգտագործելով «պորտերի» միջով անցկացվող երկար, բարակ գործիքներ։ Այնուհետև հեռացվող ամբողջ հյուսվածքն դուրս է բերվում որովայնի փոքր կտրվածքներով կամ հեշտոցի միջով, ինչից հետո հեշտոցի վերին հատվածը կարվում է։

Այլ տեխնիկաներ[խմբագրել | խմբագրել կոդը]

Վերհեշտոցային (սուբտոտալ) լապարասկոպիկ հիստերէկտոմիան (ԼՍՀ) իրականացվում է լապարասկոպիկ վիրահատության նման, բայց արգանդը ամպուտացվում է պարանոցի և հատակի միջև[79]։

Երկու անցքերով (պորտերով) լապարասկոպիան լապարոսկոպիկ վիրահատության ձև է, որի ժամանակ օգտագործվում է երկու 5 մմ տրամագծով միջնագծով անցնող կտրվածքներ. արգանդը անջատվում է երկու պորտերով անցկացված գործիքների միջոցով և հեռացվում հեշտոցով[80][81]։

«Ռոբոտիկ հիստերէկտոմիան» լապարասկոպիկ վիրահատության տարատեսակ է, որի ժամանակ օգտագործվում են հեռահար կառավարվող գործիքներ և սարքավորումներ, ինչը ապահովում է վիրաբույժին ավելի լավ վերահսկողությամբ և եռաչափ խոշորացված տեսադաշտով[82]։

  • Արգանդը՝ մինչև հիստերէկտոմիան
    Արգանդը՝ մինչև հիստերէկտոմիան
  • Լապարասկոպիկ հիստերէկտոմիա
    Լապարասկոպիկ հիստերէկտոմիա
  • Պարանոցային ծայրատը (սպիտակ)՝ արգանդի մարմնի հեռացումից հետո լապարասկոպիկ վերհեշտոցային հիստերէկտոմիայի ժամանակ
    Պարանոցային ծայրատը (սպիտակ)՝ արգանդի մարմնի հեռացումից հետո լապարասկոպիկ վերհեշտոցային հիստերէկտոմիայի ժամանակ
  • Տոտալ լապարասկոպիկ հիստերէկտոմիայի ժամանակ արգանդի դուրս բերում հեշտոցի միջով
    Տոտալ լապարասկոպիկ հիստերէկտոմիայի ժամանակ արգանդի դուրս բերում հեշտոցի միջով
  • Լապարասկոպիկ հիստերէկտոմիայի ավարտ
    Լապարասկոպիկ հիստերէկտոմիայի ավարտ

Տեխնիկաների համեմատում[խմբագրել | խմբագրել կոդը]

Հիվանդի բնութագրերը, ինչպիսիք են հիստերէկտոմիայի անհրաժեշտության պատճառը, արգանդի չափը, արգանդի իջեցումը, արգանդը շրջապատող հիվանդ հյուսվածքների առկայությունը, կոնքի շրջանում կատարված նախկին վիրահատությունները, ճարպակալումը, հղիության անամնեզը, էնդոմետրիոզի հավանականությունը կամ օոֆորէկտոմիայի անհրաժեշտությունը, ազդում է վիրաբույժի վիրահատական տեխնիկայի ընտրության վրա՝ հիստերէկտոմիա կատարելիս[83]։

Հեշտոցային հիստերէկտոմիան գերադասվում է այլ տարբերակներից, որտեղ հնարավոր է՝ բարորակ հիվանդություններ ունեցող կանանց համար[71][72][83]։ Պարզվել է, որ հեշտոցային հիստերէկտոմիան գերազանցում է ԼՕՀՀ-ին և լապարասկոպիկ վիրահատությունների որոշ տեսակներին, և առաջացնում է ավելի քիչ կարճաժամկետ և երկարաժամկետ բարդություններ, ունի ավելի բարենպաստ ազդեցություն սեռական կյանքի վրա՝ վերականգնման ավելի կարճ ժամանակով և ավելի քիչ ծախսերով[84][85][86]:։

Լապարասկոպիկ վիրահատությունը առաջարկում է որոշակի առավելություններ, երբ հեշտոցային վիրահատությունը հնարավոր չէ, բայց ունի նաև թերություն՝ վիրահատության համար պահանջվող զգալիորեն երկար ժամանակ[73][83]։

2004 թվականին Միացյալ Թագավորությունում անցկացված մեկ ուսումնասիրության մեջ, որը համեմատում էր որովայնային (լապարատոմիկ) և լապարասկոպիկ մեթոդները, պարզվեց, որ լապարասկոպիկ վիրահատությունը ունի վիրահատության ավելի երկար ժամանակ և առաջացնում է մեծ բարդությունների ավելի բարձր մակարդակ՝ միաժամանակ առաջարկելով շատ ավելի արագ ապաքինում[87]։ 2014 թվականին անցկացված մեկ այլ հետազոտության մեջ պարզվել է, որ լապարասկոպիան «լապարատոմիայի անվտանգ այլընտրանք» է էնդոմետրիումի քաղցկեղի կապակցությամբ տոտալ հիստերէկտոմիայի ենթարկվող բուժառուների համար։ Հետազոտողները եզրակացրել են, որ միջամտությունը «առաջարկում է նկատելիորեն բարելավված հետվիրահատական արդյունքներ՝ կրկնակի վիրահատության (ռեօպերացիա) ավելի ցածր մակարդակով և ավելի քիչ հետվիրահատական բարդություններով, երբ բուժման ստանդարտը համալսարանական հիվանդանոցում բաց վիրահատությունից անցնում է լապարասկոպիայի»[88]։

Որովայնային տեխնիկան շատ հաճախ կիրառվում է բարդ հանգամանքներում կամ երբ սպասվում են բարդություններ։ Հաշվի առնելով այս հանգամանքները, բարդությունների մակարդակը և վիրահատության համար պահանջվող ժամանակը շատ բարենպաստ համեմատվում են այլ մեթոդների հետ, սակայն ապաքինման համար պահանջվող ժամանակը շատ ավելի երկար է[83]։

Հիստերէկտոմիան որովայնային լապարատոմիայի միջոցով փոխկապակցված է աղիքային կպումների առաջացման շատ ավելի բարձր հաճախականության հետ, քան մյուս մեթոդները[42]։

eVAL-ի հետազոտության մեջ վիրահատության ավարտի համար պահանջվող ժամանակը նշված է հետևյալ կերպ[87]․

  • որովայնային՝ միջինում 55,2 րոպե, միջակայքը՝ 19-155
  • հեշտոցային՝ միջինում 46,6 րոպե, միջակայքը՝ 14-168
  • լապարասկոպիկ (բոլոր տեսակները)՝ միջինում 82,5 րոպե, միջակայքը՝ 10-325 ()
  • laparoscopic (all variants) 82.5 minutes average, range 10–325 (համակցված տվյալներ հետազոտության երկու խմբերից)

Մորցելացիան լայնորեն կիրառվում էր հատկապես լապարասկոպիկ մեթոդների և երբեմն հեշտոցային տեխնիկայի համար, սակայն այժմ կարծես թե այն կապված է բարորակ կամ չարորակ ուռուցքների տարածման զգալի ռիսկի հետ[89][90]։ 2014 թվականի ապրիլին Պարենի և դեղերի վարչությունը (FDA) հրապարակեց հուշագիր, որում զգուշացնում էր բժիշկներին ուժային մորցելացիայի ռիսկերի մասին[91]։

Ռոբոտային օժանդակությամբ վիրահատությունը ներկայումս օգտագործվում է մի քանի երկրներում հիստերէկտոմիայի համար։ Անհրաժեշտ են լրացուցիչ հետազոտություններ՝ որոշելու օգուտներն ու ռիսկերը՝ համեմատած սովորական լապարասկոպիկ վիրահատության հետ[92][92]։

2014 թվականի Քոքրեյնի վերլուծությունը պարզել է, որ ռոբոտային օժանդակությամբ վիրահատությունը կարող է ունենալ բարդությունների նմանատիպ մակարդակ, երբ համեմատվում է սովորական լապարասկոպիկ վիրաբուժության հետ։ Բացի այդ, կան ապացույցներ, որոնք ցույց են տալիս, որ թեև վիրահատությունն ավելի երկար է տևում, ռոբոտի օգնությամբ վիրահատությունը կարող է հանգեցնել հիվանդանոցում մնալու ավելի կարճ ժամանակահատվածի[92]։ Անհրաժեշտ են լրացուցիչ հետազոտություններ՝ որոշելու համար, թե արդյոք ռոբոտի օժանդակությամբ հիստերէկտոմիաները օգտակար են քաղցկեղով հիվանդ մարդկանց համար[92]։

Նախկինում հաղորդված ռոբոտային օժանդակությամբ վիրահատության սահմանային առավելությունները չեն կարող հաստատվել. միայն հիվանդանոցում մնալու և ծախսերի տարբերություններն են մնում վիճակագրորեն նշանակալի[93][94][95]։ Բացի այդ, առաջացել են մտահոգություններ տարածվող ապակողմնորոշող մարքեթինգային պնդումների վերաբերյալ[96]։

Ամփոփում․ Հիստերէկտոմիայի տարբեր տեխնիկաների առավելություններն ու թերությունները
Տեխնիկա Առավելություններ Թերություններ
Որովայնային հիստերէկտոմիա
  • Չկա արգանդի չափսերի հետ կապված որևէ սահմանափակում[83]
  • Հնարավոր է համատեղել ռեդուկցիոն վիրահատության և անմիզապահության բուժման վիրահատության հետ[փա՞ստ]
  • Չկա հետվիրահատական բարդությունների ավելացում՝ համեմատած հեշտոցայինի հետ[83]
  • Վերականգնողական և նորմալ գործունեության վերադարձի ամենաերկար շրջան[83]
  • Ի համեմատ լապարոսկոպիկ վիրահատության՝ կարող է ունենալ արյունահոսության ավելի բարձր ռիսկ[83]
  • Գեր մարդկանց համար նախընտրելի է հեշտոցային կամ լապարասկոպիկ տեխնիկաները[97]
Հեշտոցային հիստերէկտոմիա
  • Վիրահատության ամենակարճ տևողություն[83]
  • Կարճ վերականգնողական շրջան և հիվանդանոցից արագ դուրսգրում[83]
  • Ավելի քիչ ցավազրկող դեղամիջոցներ և ավելի ցածր հիվանդանոցային ծախսեր՝ համեմատած լապարասկոպիկ տեխնիկայի հետ[83]
  • Ամենացածր արժեք[83]
  • Սահմանափակված է արգանդի չափսով և նախորդ վիրահատություններով[83]
  • Արգանդափողերը և ձվարանները գնահատելու սահմանափակ կարողություն[98]
Լապարասկոպիկ վերհեշտոցային հիստերէկտոմիա (սուբտոտալ հիստերէկտոմիա)
  • Պարզ չէ, թե արդյոք սուբտոտալ մոտեցումը հանգեցնում է երկարաժամկետ հեռանկարում կոնքի օրգանների պրոլապսի կրճատմանը[99]
  • Չկա որև ապացույց, որ այս տեխնիկան բարելավում է սեռական ֆունկցիան կամ նվազեցնում է միզուղիների կամ աղիքների վիրահատական վնասման ռիսկը[99][100]
  • Ավելի արագ վերադարձ նորմալ գործունեությանը[99]
  • Վիրահատությունից հետո կանայք պետք է պարբերաբար անցնեն արգանդի պարանոցի քաղցկեղի սքրինինգ[99][100]
  • Սուբտոտալ մոտեցումից հետո հնարավոր են ցիկլային արյունահոսություններ[99]
Լապարասկոպիկ օգնությամբ հեշտոցային հիստերէկտոմիա (ԼՕՀՀ)
  • Հնարավոր է մեծ արգանդի դեպքում, կախված է վիրաբույժի հմտություններից[98]
  • Հնարավոր է համատեղել ռեդուկցիոն վիրահատություններով[փա՞ստ]
  • Ավելի բարձր արժեք՝ համեմատած հեշտոցային մոտեցման հետ[98]
  • Այս եղանակով չարորակ նորագոյացությունները կարող են հեռացվել միայն այն դեպքում, երբ դրանք վնասված չեն[98]
  • Խորհուրդ չի տրվում սիրտ-թոքային հիվանդություններ ունեցող մարդկանց[98]
Տոտալ լապարասկոպիկ հիստերէկտոմիա
  • Ավելի կարճ ստացիոնար բուժման տևողություն՝ ի համեմատ որովայնայինի[83]
  • Հնարավորություն է տալիս ախտորոշել և բուժել կոնքի այլ հիվանդություններ[83][98]
  • Ավելի արագ վերադարձ նորմալ գործունեությանը՝ ի համեմատ որովայնայինի[83][98]
  • Ավելի քիչ արյունահոսություն, տենդեր, ինֆեկցիաներ՝ ի համեմատ որովայնային վիրահատության[83]
  • Երկարաժամկետ հեռանկարում կապված է կյանքի ավելի լավ որակի հետ՝ ի համեմատ որովայնայինի[83]
  • Վիրահատության երկար տևողություն[83]
  • Անհրաժեշտ է լապարասկոպիկ վիրահատական հմտությունների բարձր մակարդակ[83][98]
  • Կարող է ունենալ միզապարկի կամ միզածորանների վնասման ավելի բարձր վտանգ[83]
Մեկ մուտքով լապարասկոպիկ հիստերէկտոմիա / մինի-լապարասկոպիկ հիստերէկտոմիա
  • Բարելավված կոսմետիկ արդյունքներ՝ համեմատած սովորական լապարոսկոպիկ հիստերէկտոմիայի հետ[83]
  • Անհրաժեշտ են ավելի շատ հետազոտություններ[83]
  • Չկան էական կլինիկական առավելություններ՝ համեմատած սովորական լապարոսկոպիկ հիստերէկտոմիայի հետ[83]
Ռոբոտիկ հիստերէկտոմիա
  • Կարող է հանգեցնել հիվանդանոցում ավելի կարճ մնալու[92]
  • Անհրաժեշտ են ավելի շատ հետազոտություններ[92][92]
  • Բարդությունների նմանատիպ հաճախականություն՝ համեմատած սովորական լապարոսկոպիայի հետ[83][92]
  • Վիրահատության ավելի երկար տևողություն[83][92]
  • Բարձր արժեք[93]
  • Անհրաժեշտ են ավելի շատ հետազոտություններ[92][92]

Հաճախականություն[խմբագրել | խմբագրել կոդը]

Կանադա[խմբագրել | խմբագրել կոդը]

Կանադայում 2008-ից 2009 թվականներին հիստերէկտոմիաների թիվը եղել է գրեթե 47000։ Միևնույն ժամանակացույցի համար ազգային հաճախականությունը կազմում էր 338՝ 100000 բնակչի հաշվով՝ ի համեմատ 1997-ի 100000-ի հաշվարկով 484-ի։ Հիստերէկտոմիայի պատճառները տարբերվում էին կախված նրանից, թե կինն ապրում էր քաղաքային թե գյուղական վայրում։ Քաղաքաբնակ կանայք դիմել են հիստերէկտոմիայի արգանդի միոմաների պատճառով, իսկ գյուղաբնակ կանայք հիստերէկտոմիա են արել հիմնականում դաշտանային խանգարումների դեպքում[101]։

Միացյալ Նահանգներ[խմբագրել | խմբագրել կոդը]

Հիստերէկտոմիան ԱՄՆ-ում կանանց շրջանում երկրորդ ամենատարածված խոշոր վիրահատությունն է (առաջինը կեսարյան հատումն է)։ 1980-ականներին և 1990-ականներին այս վիճակագրությունը անհանգստության աղբյուր հանդիսացավ սպառողների իրավունքների պաշտպանության որոշ խմբերի և տարակուսանքի տեղիք տվեց բժշկական հանրության շրջանում[102], և առաջ բերեց ընտրության քարոզչության տեղեկացված խմբեր, ինչպիսիք են Հիստերէկտոմիայի կրթական ռեսուրսների և ծառայությունների (ՀԿՌԾ) հիմնադրամը, որը հիմնադրվել էր Նորա Վ. Քոֆիի կողմից 1982 թ.-ին։

Առողջապահության վիճակագրության ազգային կենտրոնի տվյալներով՝ 2004 թվականին կատարված 617000 հիստերէկտոմիայից 73%-ը ներառում էր նաև ձվարանների վիրահատական հեռացում։ Ներկայումս ԱՄՆ-ում կա այս վիրահատությանը ենթարկված մոտավորապես 22 միլիոն կին կա։ Գրեթե 68 տոկոսը կատարվել է բարորակ հիվանդությունների համար, ինչպիսիք են էնդոմետրիոզը, անկանոն արյունահոսությունը և արգանդի միոմաները[1]։ Արդյունաբերական զարգացած աշխարհում նման ցուցանիշների ամենաբարձր լինելը հանգեցրել են հակասությունների, որ հիստերէկտոմիաները հիմնականում կատարվում են չհիմնավորված պատճառներով[103]։ Վերջին ավելացող տվյալները ցույց են տալիս, որ հիստերէկտոմիաների թիվը նվազել է Միացյալ Նահանգների բոլոր նահանգներում։ 2010-ից 2013 թվականներին կատարվել են 12 տոկոսով ավելի քիչ հիստերէկտոմիաներ, իսկ հիստերէկտոմիայի տեսակներն ավելի քիչ ինվազիվ բնույթ են կրել, ինչը արտացոլված է լապարասկոպիկ միջամտությունների 17 տոկոս աճով[104]։

Միացյալ Թագավորություն[խմբագրել | խմբագրել կոդը]

Միացյալ Թագավորությունում 5 կանանցից 1-ը ամենայն հավանականությամբ հիստերէկտոմիա կկատարի մինչև 60 տարեկանը, իսկ ձվարանները հեռացվում են հիստերէկտոմիաների մոտավորապես 20%-ի դեպքում[105]։

Գերմանիա[խմբագրել | խմբագրել կոդը]

Հիստերէկտոմիաների թիվը Գերմանիայում երկար տարիներ կայուն է եղել։ 2006 թվականին կատարվել է 149456 հիստերէկտոմիա։ Բացի այդ, դրանցից 126743-ը (84,8%) հաջողությամբ օգուտ տվեցին բուժառուին առանց որևէ միջադեպերի։ Հիստերէկտոմիաների 50 տոկոսը բաժին են ընկել 40-ից 49 տարեկան կանանց, իսկ 20 տոկոսը՝ 50-ից 59 տարեկաններին[106]։ 2007 թվականին հիստերէկտոմիաների թիվը նվազել է մինչև 138164[64]։ Վերջին տարիներին առաջին պլան է մղվել լապարասկոպիկ կամ լապարասկոպիկ օգնությամբ հիստերէկտոմիայի տեխնիկան[107][108]։

Դանիա[խմբագրել | խմբագրել կոդը]

Դանիայում 1980-ականներից մինչև 1990-ականները հիստերէկտոմիաների թիվը նվազել է 38 տոկոսով։ 1988թ.-ին 100000 կնոջը բաժին է ընկել 173 նման վիրահատություն, իսկ 1998թ.-ին այդ թիվը կրճատվել է մինչև 107։ Որովայնային վերհեշտոցային հիստերէկտոմիաների մասնաբաժինը նույն ժամանակահատվածում աճել է 7,5-ից մինչև 41 տոկոս։ Այս տարիների ընթացքում հիստերէկտոմիայի է ենթարկվել 67096 կին[109]։

Տես նաև[խմբագրել | խմբագրել կոդը]

Ծանոթագրություններ[խմբագրել | խմբագրել կոդը]

  1. ↑ 1,0 1,1 1,2 «Plotting the downward trend in traditional hysterectomy | Institute for Healthcare Policy & Innovation». ihpi.umich.edu. Վերցված է 2019 թ․ օգոստոսի 6-ին.
  2. ↑ Bahamondes L, Bahamondes MV, Monteiro I (2008 թ․ հուլիս). «Levonorgestrel-releasing intrauterine system: uses and controversies». Expert Review of Medical Devices. 5 (4): 437–445. doi:10.1586/17434440.5.4.437. PMID 18573044. S2CID 659602.
  3. ↑ «Hysterectomy». womenshealth.gov (անգլերեն). 2017 թ․ փետրվարի 21. Վերցված է 2019 թ․ օգոստոսի 6-ին.
  4. ↑ Parasar P, Ozcan P, Terry KL (2017 թ․ մարտ). «Endometriosis: Epidemiology, Diagnosis and Clinical Management». Current Obstetrics and Gynecology Reports. 6 (1): 34–41. doi:10.1007/s13669-017-0187-1. PMC 5737931. PMID 29276652.
  5. ↑ «Uterine Adenomyosis». Yale Medicine (անգլերեն). Վերցված է 2022 թ․ հոկտեմբերի 31-ին.
  6. ↑ Uterine fibroids: Overview (անգլերեն). Institute for Quality and Efficiency in Health Care (IQWiG). 2017 թ․ նոյեմբերի 16.
  7. ↑ Temkin SM, Bergstrom J, Samimi G, Minasian L (2017 թ․ դեկտեմբեր). «Ovarian Cancer Prevention in High-risk Women». Clinical Obstetrics and Gynecology. 60 (4): 738–757. doi:10.1097/GRF.0000000000000318. PMC 5920567. PMID 28957949.
  8. ↑ «Hysterectomy | Transgender Care». transcare.ucsf.edu. Վերցված է 2019 թ․ օգոստոսի 2-ին.
  9. ↑ Washington (state) Protection and Advocacy System. «Growth Attenuation and Sterilization Procedures – "The Ashley Treatment"». Washington, DC: National Disabilities Rights Network. Արխիվացված է օրիգինալից 2011 թ․ հուլիսի 27-ին. Վերցված է 2011 թ․ մարտի 10-ին.
  10. ↑ Roopnarinesingh R, Fay L, McKenna P (2003 թ․ մայիս). «A 27-year review of obstetric hysterectomy». Journal of Obstetrics and Gynaecology. 23 (3): 252–254. doi:10.1080/0144361031000098352. PMID 12850853. S2CID 28253372.
  11. ↑ Lamvu G (2011 թ․ մայիս). «Role of hysterectomy in the treatment of chronic pelvic pain». Obstetrics and Gynecology. 117 (5): 1175–1178. doi:10.1097/AOG.0b013e31821646e1. PMID 21508759.
  12. ↑ McPherson K, Metcalfe MA, Herbert A, Maresh M, Casbard A, Hargreaves J, և այլք: (2004 թ․ հուլիս). «Severe complications of hysterectomy: the VALUE study». BJOG. 111 (7): 688–694. doi:10.1111/j.1471-0528.2004.00174.x. PMID 15198759. S2CID 38391308.
  13. ↑ Wingo PA, Huezo CM, Rubin GL, Ory HW, Peterson HB (1985 թ․ օգոստոս). «The mortality risk associated with hysterectomy». American Journal of Obstetrics and Gynecology. 152 (7 Pt 1): 803–808. doi:10.1016/s0002-9378(85)80067-3. PMID 4025434.
  14. ↑ Shuster LT, Gostout BS, Grossardt BR, Rocca WA (2008 թ․ սեպտեմբեր). «Prophylactic oophorectomy in premenopausal women and long-term health». Menopause International. 14 (3): 111–116. doi:10.1258/mi.2008.008016. PMC 2585770. PMID 18714076.
  15. ↑ American Urogynecologic Society (2015 թ․ մայիսի 5), «Five Things Physicians and Patients Should Question», Choosing Wisely: an initiative of the ABIM Foundation, American Urogynecologic Society, Վերցված է 2015 թ․ հունիսի 1-ին, which cites: * Blank SV (2011 թ․ փետրվար). «Prophylactic and risk-reducing bilateral salpingo-oophorectomy: recommendations based on risk of ovarian cancer». Obstetrics and Gynecology. 117 (2 Pt 1): 404. doi:10.1097/AOG.0b013e3182083189. PMID 21252760.
  16. ↑ Shoupe D, Parker WH, Broder MS, Liu Z, Farquhar C, Berek JS (2007). «Elective oophorectomy for benign gynecological disorders». Menopause. 14 (3 Pt 2): 580–585. doi:10.1097/gme.0b013e31803c56a4. PMID 17476148. S2CID 37549821.
  17. ↑ Madueke-Laveaux OS, Elsharoud A, Al-Hendy A (2021 թ․ նոյեմբեր). «What We Know about the Long-Term Risks of Hysterectomy for Benign Indication-A Systematic Review». Journal of Clinical Medicine. 10 (22): 5335. doi:10.3390/jcm10225335. PMC 8622061. PMID 34830617.
  18. ↑ Burks FN, Santucci RA (2014 թ․ հունիս). «Management of iatrogenic ureteral injury». Therapeutic Advances in Urology. 6 (3): 115–124. doi:10.1177/1756287214526767. PMC 4003841. PMID 24883109.
  19. ↑ Trauma 440933, բաժին Ureteral Trauma(անգլ.) EMedicine կայքում
  20. ↑ «Abdominal hysterectomy». Mayo Clinic.
  21. ↑ «Hysterectomy». www.acog.org (անգլերեն). Վերցված է 2021 թ․ դեկտեմբերի 28-ին.
  22. ↑ 22,0 22,1 Laughlin GA, Barrett-Connor E, Kritz-Silverstein D, von Mühlen D (2000 թ․ փետրվար). «Hysterectomy, oophorectomy, and endogenous sex hormone levels in older women: the Rancho Bernardo Study». The Journal of Clinical Endocrinology and Metabolism. 85 (2): 645–651. doi:10.1210/jcem.85.2.6405. PMID 10690870. S2CID 8195493.
  23. ↑ Farquhar CM, Sadler L, Harvey SA, Stewart AW (2005 թ․ հուլիս). «The association of hysterectomy and menopause: a prospective cohort study». BJOG. 112 (7): 956–962. doi:10.1111/j.1471-0528.2005.00696.x. PMID 15957999. S2CID 21619116.
  24. ↑ Bofill Rodriguez M, Lethaby A, Grigore M, Brown J, Hickey M, Farquhar C (2019 թ․ հունվար). «Endometrial resection and ablation techniques for heavy menstrual bleeding». The Cochrane Database of Systematic Reviews. 1 (1): CD001501. doi:10.1002/14651858.CD001501.pub5. PMC 7057272. PMID 30667064.
  25. ↑ Petri Nahás EA, Pontes A, Nahas-Neto J, Borges VT, Dias R, Traiman P (2005 թ․ փետրվար). «Effect of total abdominal hysterectomy on ovarian blood supply in women of reproductive age». Journal of Ultrasound in Medicine. 24 (2): 169–174. doi:10.7863/jum.2005.24.2.169. PMID 15661947. S2CID 30259666.
  26. ↑ Maas CP, Weijenborg PT, ter Kuile MM (2003). «The effect of hysterectomy on sexual functioning». Annual Review of Sex Research. 14: 83–113. PMID 15287159.
  27. ↑ Komisaruk BR, Frangos E, Whipple B (2011). «Hysterectomy improves sexual response? Addressing a crucial omission in the literature». Journal of Minimally Invasive Gynecology. 18 (3): 288–295. doi:10.1016/j.jmig.2011.01.012. PMC 3090744. PMID 21545957.
  28. ↑ Gunter J (2003 թ․ սեպտեմբեր). «Chronic pelvic pain: an integrated approach to diagnosis and treatment». Obstetrical & Gynecological Survey. 58 (9): 615–623. doi:10.1097/01.OGX.0000083225.90017.01. PMID 12972837. S2CID 25101266.
  29. ↑ Dalal PK, Agarwal M (2015 թ․ հուլիս). «Postmenopausal syndrome». Indian Journal of Psychiatry. 57 (Suppl 2): S222–S232. doi:10.4103/0019-5545.161483. PMC 4539866. PMID 26330639.
  30. ↑ Ingelsson E, Lundholm C, Johansson AL, Altman D (2011 թ․ մարտ). «Hysterectomy and risk of cardiovascular disease: a population-based cohort study». European Heart Journal. 32 (6): 745–750. doi:10.1093/eurheartj/ehq477. PMID 21186237.
  31. ↑ Kelsey JL, Prill MM, Keegan TH, Quesenberry CP, Sidney S (2005 թ․ նոյեմբեր). «Risk factors for pelvis fracture in older persons». American Journal of Epidemiology. 162 (9): 879–886. doi:10.1093/aje/kwi295. PMID 16221810.
  32. ↑ van der Voort DJ, Geusens PP, Dinant GJ (2001). «Risk factors for osteoporosis related to their outcome: fractures». Osteoporosis International. 12 (8): 630–638. doi:10.1007/s001980170062. PMID 11580076. S2CID 9421669.
  33. ↑ Jassal SK, Barrett-Connor E, Edelstein SL (1995 թ․ ապրիլ). «Low bioavailable testosterone levels predict future height loss in postmenopausal women». Journal of Bone and Mineral Research. 10 (4): 650–654. doi:10.1002/jbmr.5650100419. PMID 7610937. S2CID 30094806.
  34. ↑ Segraves R, Woodard T (2006 թ․ մայիս). «Female hypoactive sexual desire disorder: History and current status». The Journal of Sexual Medicine. 3 (3): 408–418. doi:10.1111/j.1743-6109.2006.00246.x. PMID 16681466. S2CID 39458239.
  35. ↑ Rivera CM, Grossardt BR, Rhodes DJ, Rocca WA (2009). «Increased mortality for neurological and mental diseases following early bilateral oophorectomy». Neuroepidemiology. 33 (1): 32–40. doi:10.1159/000211951. PMC 2697609. PMID 19365140.
  36. ↑ Brown JS, Sawaya G, Thom DH, Grady D (2000 թ․ օգոստոս). «Hysterectomy and urinary incontinence: a systematic review». Lancet. 356 (9229): 535–539. doi:10.1016/S0140-6736(00)02577-0. PMID 10950229. S2CID 213231.
  37. ↑ Altman D, Granath F, Cnattingius S, Falconer C (2007 թ․ հոկտեմբեր). «Hysterectomy and risk of stress-urinary-incontinence surgery: nationwide cohort study». Lancet. 370 (9597): 1494–1499. doi:10.1016/S0140-6736(07)61635-3. PMID 17964350. S2CID 27132159.
  38. ↑ McPherson K, Herbert A, Judge A, Clarke A, Bridgman S, Maresh M, Overton C (2005 թ․ հուլիս). «Self-reported bladder function five years post-hysterectomy». Journal of Obstetrics and Gynaecology. 25 (5): 469–475. doi:10.1080/01443610500235170. PMID 16183583. S2CID 38512052.
  39. ↑ Lukanovic A, Drazic K (2010 թ․ հուլիս). «Risk factors for vaginal prolapse after hysterectomy». International Journal of Gynaecology and Obstetrics. 110 (1): 27–30. doi:10.1016/j.ijgo.2010.01.025. PMID 20362288. S2CID 24322065.
  40. ↑ Altman D, Falconer C, Cnattingius S, Granath F (2008 թ․ մայիս). «Pelvic organ prolapse surgery following hysterectomy on benign indications». American Journal of Obstetrics and Gynecology. 198 (5): 572.e1–572.e6. doi:10.1016/j.ajog.2008.01.012. PMID 18355787.
  41. ↑ Wiseman DM (2008 թ․ հուլիս). «Disorders of adhesions or adhesion-related disorder: monolithic entities or part of something bigger--CAPPS?». Seminars in Reproductive Medicine. 26 (4): 356–368. CiteSeerX 10.1.1.628.2706. doi:10.1055/s-0028-1082394. PMID 18756413. S2CID 260317149.
  42. ↑ 42,0 42,1 Barmparas G, Branco BC, Schnüriger B, Lam L, Inaba K, Demetriades D (2010 թ․ հոկտեմբեր). «The incidence and risk factors of post-laparotomy adhesive small bowel obstruction». Journal of Gastrointestinal Surgery. 14 (10): 1619–1628. doi:10.1007/s11605-010-1189-8. PMID 20352368. S2CID 22720831.
  43. ↑ 43,0 43,1 43,2 Duff P (2009). «Diagnosis and Management of Postoperative Infection». The Global Library of Women's Medicine. doi:10.3843/GLOWM.10032. ISSN 1756-2228.
  44. ↑ Hoffman B (2012). Williams gynecology, 2nd edition. New York: McGraw-Hill Medical. էջ 65. ISBN 978-0071716727.
  45. ↑ Altman D, Yin L, Johansson A, Lundholm C, Grönberg H (2010 թ․ դեկտեմբեր). «Risk of renal cell carcinoma after hysterectomy». Archives of Internal Medicine. 170 (22): 2011–2016. doi:10.1001/archinternmed.2010.425. PMID 21149759.
  46. ↑ Gago-Dominguez M, Castelao JE, Yuan JM, Ross RK, Yu MC (1999 թ․ նոյեմբեր). «Increased risk of renal cell carcinoma subsequent to hysterectomy». Cancer Epidemiology, Biomarkers & Prevention. 8 (11): 999–1003. PMID 10566555.
  47. ↑ Zucchetto A, Talamini R, Dal Maso L, Negri E, Polesel J, Ramazzotti V, և այլք: (2008 թ․ նոյեմբեր). «Reproductive, menstrual, and other hormone-related factors and risk of renal cell cancer». International Journal of Cancer. 123 (9): 2213–2216. doi:10.1002/ijc.23750. PMID 18711701. S2CID 45289039.
  48. ↑ Cocks PS (1980 թ․ մայիս). «Early ectopic pregnancy after vaginal hysterectomy. Two case reports». British Journal of Obstetrics and Gynaecology. 87 (5): 363–365. doi:10.1111/j.1471-0528.1980.tb04559.x. PMID 7387935. S2CID 27101990.
  49. ↑ Quiróz-Guadarrama CD, Martínez-Ordaz JL, Rojano-Rodríguez ME, Beristain-Hernández JL, Moreno-Portillo M (2013 թ․ հունիս). «[Vaginal evisceration. Report of a case and a literature review]». Ginecologia y Obstetricia de Mexico. 81 (6): 349–352. PMID 23837301.
  50. ↑ Jelovsek JE, Maher C, Barber MD (2007 թ․ մարտ). «Pelvic organ prolapse». Lancet. 369 (9566): 1027–1038. doi:10.1016/s0140-6736(07)60462-0. PMID 17382829. S2CID 38561018.
  51. ↑ Milsom I (2007 թ․ հունիս). «The levonorgestrel-releasing intrauterine system as an alternative to hysterectomy in peri-menopausal women». Contraception. 75 (6 Suppl): S152–S154. doi:10.1016/j.contraception.2007.01.003. PMID 17531608.
  52. ↑ Bofill Rodriguez M, Lethaby A, Fergusson RJ (2021 թ․ փետրվար). «Endometrial resection and ablation versus hysterectomy for heavy menstrual bleeding». The Cochrane Database of Systematic Reviews. 2021 (2): CD000329. doi:10.1002/14651858.CD000329.pub4. PMC 8095059. PMID 33619722.
  53. ↑ Pesmen C (2007 թ․ հուլիսի 27). «5 operations you don't want to get – and what to do instead». CNN.
  54. ↑ Zapata LB, Whiteman MK, Tepper NK, Jamieson DJ, Marchbanks PA, Curtis KM (2010 թ․ հուլիս). «Intrauterine device use among women with uterine fibroids: a systematic review». Contraception. 82 (1): 41–55. doi:10.1016/j.contraception.2010.02.011. PMID 20682142.
  55. ↑ Parker WH, Parker RL (2002). A Gynecologist's Second Opinion: The Questions & Answers You Need to Take Charge of Your Health (revised ed.). Plume. էջեր 89–92, 105–150. Արխիվացված է օրիգինալից 2007 թ․ հունիսի 9-ին.
  56. ↑ Laios A, Baharuddin N, Iliou K, Gubara E, O'Sullivan G (2014). «Uterine artery embolization for treatment of symptomatic fibroids; a single institution experience». Hippokratia. 18 (3): 258–261. PMC 4309148. PMID 25694762.
  57. ↑ Gupta JK, Sinha A, Lumsden MA, Hickey M (2014 թ․ դեկտեմբեր). «Uterine artery embolization for symptomatic uterine fibroids». The Cochrane Database of Systematic Reviews (12): CD005073. doi:10.1002/14651858.CD005073.pub4. PMID 25541260.
  58. ↑ Jelovsek FR. «Having Prolapse, Cystocele and Rectocele Fixed Without Hysterectomy». Women's Health. wdxcyber.com.
  59. ↑ «Hysterectomy». womenshealth.gov (անգլերեն). 2017 թ․ փետրվարի 21. Վերցված է 2019 թ․ օգոստոսի 1-ին.
  60. ↑ «Complete Hysterectomy». www.cancer.gov (անգլերեն). 2011 թ․ փետրվարի 2. Վերցված է 2022 թ․ հոկտեմբերի 31-ին.
  61. ↑ encyclopedia.com > Wertheim's hysterectomy Citing: "Wertheim's hysterectomy". A Dictionary of Nursing. 2008. Encyclopedia.com. (October 13, 2010).
  62. ↑ Greer WJ, Richter HE, Wheeler TL, Varner RE, Szychowski JM, Kuppermann M, Learman LA (2010 թ․ հունվար). «Long-Term Outcomes of the Total or Supracervical Hysterectomy (TOSH) Trial». Female Pelvic Medicine & Reconstructive Surgery. 16 (1): 49–57. doi:10.1097/SPV.0b013e3181cec343. PMC 3252027. PMID 22229107.
  63. ↑ Lethaby A, Mukhopadhyay A, Naik R (2012 թ․ ապրիլ). Lethaby A (ed.). «Total versus subtotal hysterectomy for benign gynaecological conditions». The Cochrane Database of Systematic Reviews. 4 (4): CD004993. doi:10.1002/14651858.CD004993.pub3. PMID 22513925.
  64. ↑ 64,0 64,1 Müller A, Thiel FC, Renner SP, Winkler M, Häberle L, Beckmann MW (2010 թ․ մայիս). «Hysterectomy-a comparison of approaches». Deutsches Ärzteblatt International. 107 (20): 353–359. doi:10.3238/arztebl.2010.0353. PMC 2883234. PMID 20539807.
  65. ↑ Thakar R, Ayers S, Clarkson P, Stanton S, Manyonda I (2002 թ․ հոկտեմբեր). «Outcomes after total versus subtotal abdominal hysterectomy». The New England Journal of Medicine. 347 (17): 1318–1325. doi:10.1056/NEJMoa013336. PMID 12397189.
  66. ↑ American Academy of Family Physicians (2012 թ․ ապրիլ). «Five Things Physicians and Patients Should Question» (PDF). Choosing Wisely: An Initiative of the ABIM Foundation. American Academy of Family Physicians. Արխիվացված է օրիգինալից (PDF) 2012 թ․ հունիսի 24-ին. Վերցված է 2012 թ․ օգոստոսի 14-ին.
  67. ↑ Consumer Reports; American Academy of Family Physicians (2012 թ․ մայիս). «Pap tests: When you need them—and when you don't» (PDF). Choosing Wisely: An Initiative of the ABIM Foundation. Consumer Reports. Արխիվացված է օրիգինալից (PDF) 2012 թ․ հունիսի 24-ին. Վերցված է 2012 թ․ օգոստոսի 17-ին.
  68. ↑ Pillarisetty LS, Mahdy H (2022). «Vaginal Hysterectomy». StatPearls. Treasure Island (FL): StatPearls Publishing. PMID 32119369. Վերցված է 2022 թ․ հոկտեմբերի 31-ին.
  69. ↑ «Hysterectomy: Then and Now - Oxford Women's Health». www.oxfordwomenshealth.co.nz. Արխիվացված է օրիգինալից 2023 թ․ հոկտեմբերի 17-ին. Վերցված է 2024 թ․ հունվարի 22-ին.
  70. ↑ Alazzam M, Khalifa MA, Al-Ani A (2022 թ․ մայիս). «The transverse-vertical incision (Alazzam hybrid incision)». Langenbeck's Archives of Surgery. 407 (3): 1303–1309. doi:10.1007/s00423-021-02404-5. PMC 9151581. PMID 35226178.
  71. ↑ 71,0 71,1 Thomas B, Magos A (2011 թ․ ապրիլ). «Subtotal hysterectomy and myomectomy - vaginally». Best Practice & Research. Clinical Obstetrics & Gynaecology. 25 (2): 133–152. doi:10.1016/j.bpobgyn.2010.11.003. PMID 21185235.
  72. ↑ 72,0 72,1 Sheth SS, Paghdiwalla KP, Hajari AR (2011 թ․ ապրիլ). «Vaginal route: a gynaecological route for much more than hysterectomy». Best Practice & Research. Clinical Obstetrics & Gynaecology. 25 (2): 115–132. doi:10.1016/j.bpobgyn.2010.12.005. PMID 21349773.
  73. ↑ 73,0 73,1 Johnson N, Barlow D, Lethaby A, Tavender E, Curr L, Garry R (2005 թ․ հունիս). «Methods of hysterectomy: systematic review and meta-analysis of randomised controlled trials». BMJ. 330 (7506): 1478. doi:10.1136/bmj.330.7506.1478. PMC 558455. PMID 15976422.
  74. ↑ Pickett CM, Seeratan DD, Mol BW, Nieboer TE, Johnson N, Bonestroo T, Aarts JW (2023 թ․ օգոստոս). «Surgical approach to hysterectomy for benign gynaecological disease». The Cochrane Database of Systematic Reviews. 2023 (8): CD003677. doi:10.1002/14651858.CD003677.pub6. PMC 10464658. PMID 37642285.
  75. ↑ «Surgery - Foundation for Women's Cancer». Foundation for Women's Cancer (ամերիկյան անգլերեն). Արխիվացված է օրիգինալից 2018 թ․ նոյեմբերի 7-ին. Վերցված է 2018 թ․ նոյեմբերի 7-ին.
  76. ↑ Cronin B, Sung VW, Matteson KA (2012 թ․ ապրիլ). «Vaginal cuff dehiscence: risk factors and management». American Journal of Obstetrics and Gynecology. 206 (4): 284–288. doi:10.1016/j.ajog.2011.08.026. PMC 3319233. PMID 21974989.
  77. ↑ Devassy R, Cezar C, Krentel H, Verhoeven HC, Devassy R, de Wilde MS, և այլք: (2019 թ․ փետրվար). «Feasibility of myomatous tissue extraction in laparoscopic surgery by contained in - bag morcellation: A retrospective single arm study». International Journal of Surgery. 62: 22–27. doi:10.1016/j.ijsu.2018.12.013. PMID 30639472. S2CID 58564050.
  78. ↑ Ahluwalia PK (1996 թ․ օգոստոս). «Total Laparoscopic Hysterectomy». The Journal of the American Association of Gynecologic Laparoscopists. 3 (4, Supplement): S1–S2. doi:10.1016/S1074-3804(96)80129-0. PMID 9074073.
  79. ↑ Cipullo L, De Paoli S, Fasolino L, Fasolino A (2009). «Laparoscopic supracervical hysterectomy compared to total hysterectomy». JSLS. 13 (3): 370–375. PMC 3015973. PMID 19793479.
  80. ↑ Lii SJ, Becker SF, Danilyants NE, MacKoul PJ (2010). «A Novel Approach to Total Laparoscopic Hysterectomy Using Only Two 5mm Ports: Initial Clinical Experience». Journal of Minimally Invasive Gynecology. 17 (6): S87. doi:10.1016/j.jmig.2010.08.381.
  81. ↑ Moawad G, Robinson JK (2012). «Dual Port Hysterectomy: A Novel Technique and Initial Experience». Journal of Minimally Invasive Gynecology. 19 (6): S86. doi:10.1016/j.jmig.2012.08.620.
  82. ↑ «Robotic surgery: MedlinePlus Medical Encyclopedia». medlineplus.gov.
  83. ↑ 83,00 83,01 83,02 83,03 83,04 83,05 83,06 83,07 83,08 83,09 83,10 83,11 83,12 83,13 83,14 83,15 83,16 83,17 83,18 83,19 83,20 83,21 83,22 83,23 83,24 83,25 Aarts JW, Nieboer TE, Johnson N, Tavender E, Garry R, Mol BW, Kluivers KB (2015 թ․ օգոստոս). «Surgical approach to hysterectomy for benign gynaecological disease». The Cochrane Database of Systematic Reviews. 2015 (8): CD003677. doi:10.1002/14651858.CD003677.pub5. hdl:2066/154037. PMC 6984437. PMID 26264829.
  84. ↑ Stovall TG, Summitt RL (1996 թ․ օգոստոս). «Laparoscopic hysterectomy--is there a benefit?». The New England Journal of Medicine. 335 (7): 512–513. doi:10.1056/NEJM199608153350712. PMID 8672159.
  85. ↑ «Laparoscopic Hysterectomy and Health Care in America – Finding the Balance Between Costs and Outcomes». Արխիվացված օրիգինալից 2010 թ․ հուլիսի 17-ին. Վերցված է 2010 թ․ հունվարի 24-ին.
  86. ↑ Debodinance P (2001 թ․ ապրիլ). «[Hysterectomy for benign lesions in the north of France: epidemiology and postoperative events]». Journal de Gynecologie, Obstetrique et Biologie de la Reproduction. 30 (2): 151–159. PMID 11319467.
  87. ↑ 87,0 87,1 Garry R, Fountain J, Mason S, Hawe J, Napp V, Abbott J, և այլք: (2004 թ․ հունվար). «The eVALuate study: two parallel randomised trials, one comparing laparoscopic with abdominal hysterectomy, the other comparing laparoscopic with vaginal hysterectomy». BMJ. 328 (7432): 129–0. doi:10.1136/bmj.37984.623889.F6. PMC 314503. PMID 14711749.
  88. ↑ Boosz A, Haeberle L, Renner SP, Thiel FC, Mehlhorn G, Beckmann MW, Mueller A (2014 թ․ դեկտեմբեր). «Comparison of reoperation rates, perioperative outcomes in women with endometrial cancer when the standard of care shifts from open surgery to laparoscopy». Archives of Gynecology and Obstetrics. 290 (6): 1215–1220. doi:10.1007/s00404-014-3347-9. PMID 25009071. S2CID 25074196.
  89. ↑ Seidman MA, Oduyebo T, Muto MG, Crum CP, Nucci MR, Quade BJ (2012). Sullivan DJ (ed.). «Peritoneal dissemination complicating morcellation of uterine mesenchymal neoplasms». PLOS ONE. 7 (11): e50058. Bibcode:2012PLoSO...750058S. doi:10.1371/journal.pone.0050058. PMC 3506532. PMID 23189178.
  90. ↑ Cucinella G, Granese R, Calagna G, Somigliana E, Perino A (2011 թ․ օգոստոս). «Parasitic myomas after laparoscopic surgery: an emerging complication in the use of morcellator? Description of four cases». Fertility and Sterility. 96 (2): e90–e96. doi:10.1016/j.fertnstert.2011.05.095. hdl:10447/77912. PMID 21719004.
  91. ↑ «Safety Communications – UPDATED Laparoscopic Uterine Power Morcellation in Hysterectomy and Myomectomy: FDA Safety Communication». Center for Devices and Radiological Health (անգլերեն). U.S. Food and Drug Administration. Վերցված է 2017 թ․ հունվարի 10-ին.
  92. ↑ 92,00 92,01 92,02 92,03 92,04 92,05 92,06 92,07 92,08 92,09 92,10 Lawrie TA, Liu H, Lu D, Dowswell T, Song H, Wang L, Shi G (2019 թ․ ապրիլ). «Robot-assisted surgery in gynaecology». The Cochrane Database of Systematic Reviews. 4 (4): CD011422. doi:10.1002/14651858.CD011422.pub2. PMC 6464707. PMID 30985921.
  93. ↑ 93,0 93,1 Wright JD, Ananth CV, Lewin SN, Burke WM, Lu YS, Neugut AI, և այլք: (2013 թ․ փետրվար). «Robotically assisted vs laparoscopic hysterectomy among women with benign gynecologic disease». JAMA. 309 (7): 689–698. doi:10.1001/jama.2013.186. PMID 23423414.
  94. ↑ Soto E, Lo Y, Friedman K, Soto C, Nezhat F, Chuang L, Gretz H (2011 թ․ դեկտեմբեր). «Total laparoscopic hysterectomy versus da Vinci robotic hysterectomy: is using the robot beneficial?». Journal of Gynecologic Oncology. 22 (4): 253–259. doi:10.3802/jgo.2011.22.4.253. PMC 3254844. PMID 22247802.
  95. ↑ Ridgeway BM, Buechel M, Nutter B, Falcone T (2015 թ․ դեկտեմբեր). «Minimally Invasive Hysterectomy: An Analysis of Different Techniques». Clinical Obstetrics and Gynecology. 58 (4): 732–739. doi:10.1097/GRF.0000000000000149. PMID 26457851. S2CID 42747985.
  96. ↑ Schiavone MB, Kuo EC, Naumann RW, Burke WM, Lewin SN, Neugut AI, և այլք: (2012 թ․ սեպտեմբեր). «The commercialization of robotic surgery: unsubstantiated marketing of gynecologic surgery by hospitals». American Journal of Obstetrics and Gynecology. 207 (3): 174.e1–174.e7. doi:10.1016/j.ajog.2012.06.050. PMID 22835493.
  97. ↑ Blikkendaal MD, Schepers EM, van Zwet EW, Twijnstra AR, Jansen FW (2015 թ․ հոկտեմբեր). «Hysterectomy in very obese and morbidly obese patients: a systematic review with cumulative analysis of comparative studies». Archives of Gynecology and Obstetrics. 292 (4): 723–738. doi:10.1007/s00404-015-3680-7. PMC 4560773. PMID 25773357.
  98. ↑ 98,0 98,1 98,2 98,3 98,4 98,5 98,6 98,7 King CR, Giles D (2016 թ․ սեպտեմբեր). «Total Laparoscopic Hysterectomy and Laparoscopic-Assisted Vaginal Hysterectomy». Obstetrics and Gynecology Clinics of North America. 43 (3): 463–478. doi:10.1016/j.ogc.2016.04.005. PMID 27521879.
  99. ↑ 99,0 99,1 99,2 99,3 99,4 Nesbitt-Hawes EM, Maley PE, Won HR, Law KS, Zhang CS, Lyons SD, և այլք: (2013). «Laparoscopic subtotal hysterectomy: evidence and techniques». Journal of Minimally Invasive Gynecology. 20 (4): 424–434. doi:10.1016/j.jmig.2013.01.009. PMID 23510954.
  100. ↑ 100,0 100,1 Lethaby A, Mukhopadhyay A, Naik R (2012 թ․ ապրիլ). «Total versus subtotal hysterectomy for benign gynaecological conditions». The Cochrane Database of Systematic Reviews. 4 (4): CD004993. doi:10.1002/14651858.CD004993.pub3. PMID 22513925.
  101. ↑ «Hysterectomy rates falling: report». CBC News. 2010 թ․ մայիսի 27. Վերցված է 2010 թ․ մայիսի 28-ին.
  102. ↑ Kolata, Gina (1988 թ․ սեպտեմբերի 20). «Rate of Hysterectomies Puzzles Experts». The New York Times.
  103. ↑ Masters C (2006 թ․ հուլիսի 1). «Are Hysterectomies Too Common?». Time. Վերցված է 2007 թ․ հուլիսի 17-ին.
  104. ↑ «Hysterectomy Procedures Pacing A Downward Trend». labblog.uofmhealth.org (անգլերեն). 2018 թ․ հունվարի 23. Վերցված է 2019 թ․ օգոստոսի 6-ին.
  105. ↑ Khastgir G, Studd J (1998). Hysterectomy and HRT. Taylor & Francis. էջ 3. ISBN 978-1-85317-408-7.
  106. ↑ Wolfrum C (2008 թ․ հունիսի 1). «Vorschnelle Schnitte». Apotheken Umschau. Baierbrunn: Wort & Bild Verlag.
  107. ↑ Mettler L, Ahmed-Ebbiary N, Schollmeyer T (2005). «Laparoscopic hysterectomy: challenges and limitations». Minimally Invasive Therapy & Allied Technologies. 14 (3): 145–159. doi:10.1080/13645700510034010. PMID 16754157. S2CID 25696299.
  108. ↑ Jäger C, Sauer G, Kreienberg R (2007). «Die laparoskopisch assistierte vaginale Hysterektomie – Sinn oder Unsinn?». Geburtshilfe und Frauenheilkunde. 67 (6): 628–632. doi:10.1055/s-2007-965243. S2CID 260157584.
  109. ↑ Gimbel H, Settnes A, Tabor A (2001 թ․ մարտ). «Hysterectomy on benign indication in Denmark 1988-1998. A register based trend analysis». Acta Obstetricia et Gynecologica Scandinavica. 80 (3): 267–272. doi:10.1080/j.1600-0412.2001.080003267.x. PMID 11207494.

Արտաքին հղումներ[խմբագրել | խմբագրել կոդը]

Վիքիպահեստն ունի նյութեր, որոնք վերաբերում են «Հիստերէկտոմիա» հոդվածին։
 ⛭ 
  Թեմատիկ կայքեր
Բառարաններ և հանրագիտարաններ
Չափորոշչային վերահսկողություն
BNF: 12001806z · GND: 4196860-8 · LCCN: sh85063844 · Microsoft: 2779494336 · NKC: ph297126
Դասակարգում
Ստացված է «https://hy.wikipedia.org/w/index.php?title=Հիստերէկտոմիա&oldid=9719912» էջից