Հանցագործություն

Վիքիպեդիայից՝ ազատ հանրագիտարանից
Կալանավորյալ անձ

Հանցագործություն, պատմականորեն փոփոխական սոցիալական և քրեաիրավական բացասական երևույթ, որը կատարվում է որոշակի տարածքում, այս կամ այն ժամանակահատվածում[1]։

Անբարո արարքները, բարին ու չարը բնորոշ են մարդկային յուրաքանչյուր հասարակությանը, սակայն նախնադարյան հասարակության մեջ կատարվող հակահամայնքային գործողությունները և դրանց համար պատժամիջոցները չէին նշանակում, որ առկա է հանցագործություն։ Հանցագործություն հասկացությունն առաջացել է միայն իրավունքների ձևավորման հետ միասին։

Հանցագործության հատկանիշներ[խմբագրել | խմբագրել կոդը]

Պատմական փոփոխականություն[խմբագրել | խմբագրել կոդը]

Հանցագործության վիճակը ժամանակի ընթացքում փոփոխվում է. այն կախված է հանցագործության բովանդակությունից, միտումներից, պատճառներից ու պայմաններից։ Քրեական հանցագործություն համարվող գործողությունների փոփոխություններն ու շրջանակը ենթակա են փոփոխությունների. ընթանում է մշտական արարքների քրեականացում, որոնք հասարակության համար վտանգավոր են և ապաքրեականացնում են հասարակության համար վտանգավոր գործոնները։ Օրինակ, Ռուսաստանի Դաշնության քրեական օրենսգիրքը քրեականացրել է նախկինում գոյություն չունեցող համակարգչային հանցագործությունները, ապաքրեականացված չարաշահումները, ոչ բռնի սոդոմիան[2]։

Սոցիալական շրջան[խմբագրել | խմբագրել կոդը]

Ինչպես հանցագործները, այնպես էլ տուժածները հանդիսանում են հասարակության անդամներ։ Հանցագործությունը վնասում է ոչ միայն կոնկրետ անձին, այլ նաև հասարակությանը։ Հանցագործության կողմից հասցված վնասները խախտում են հասարակության գործունեությունը, նրա անդամների միջև փոխհարաբերությունները։

Հանցագործության պայմաններն ու պատճառները կրում են նաև սոցիալական բնույթ։ Հանցագործությունը որոշվում և փոխկապակցվում է այլ սոցիալական երևույթների՝ տնտեսության, քաղաքականության, գաղափարախոսության, հասարակության հոգեբանության, օրենքի հետ։

Իրավական շրջան[խմբագրել | խմբագրել կոդը]

Հանցագործության հիմնական մասը հանցանքն է։ Հանցագործությունների թվին վերաբերում են ոչ բոլոր սոցիալ-բացասական արարքները, այլ միայն նրանք, որոնք հանդես են գալիս իրավունքին հակառակ։

Նեգատիվություն[խմբագրել | խմբագրել կոդը]

Հանցագործությունը վնաս է հասցնում նորմալ հասարակական հարաբերություններին, քանի որ այն համարվում է բացասական երևույթ։ Այնուամենայնիվ, որոշ քրեակատարողական տեսությունների հիման վրա եկել են այն եզրակացության, որ հանցագործությունն առողջ հասարակության անբաժանելի մասերից մեկն է[3]։

Համակարգային բնույթ[խմբագրել | խմբագրել կոդը]

Հանցագործությունը չի հանգում բոլոր տեսակի միավորման մեխանիկական հանցանքներին։ Այն ունի համակարգային հատկություններ. անհատական տարրերի միջև կան կայուն հարաբերություններ, ինչպես նաև այլ արտաքին սոցիալական երևույթների հետ։

Հանցագործության ցուցանիշներ[խմբագրել | խմբագրել կոդը]

Հանցավորության մակարդակ[խմբագրել | խմբագրել կոդը]

Հանցավորության մակարդակը հանցագործության քանակական բնութագիրն է։ Մակարդակը կարող է չափվել ինչպես բացարձակ արտահայտությամբ (հանցագործությունների թիվը որոշակի ժամանակահատվածում, որոշակի տարածքում), այնպես էլ հարաբերությամբ։

Հարկ է նշել, որ հանցավորության մակարդակը որպես գործոն կախված է հիմնականում հանցագործությունները գրանցող մարմինների և նրանց թվաքանակի հետ։

Հանցավորության մակարդակի նվազումը (ինչպես բացարձակ, այնպես էլ հարաբերական) հանդիսանում է բազմաթիվ երկրների իրավապահ մարմինների գերակա խնդիրը։ Թեև տեսականորեն հանցավորության մակարդակի նվազումը որպես զեկույցներում քանակական ցուցանիշ պետք է ուղղակիորեն համապատասխանի կատարված հանցագործությունների փաստացի թվին, գործնականում հաճախ նկատվում է ոչ միայն ուղղակի, այլև հակադարձ փոխկապակցվածություն. հանցավորության մակարդակը նվազեցնելու նպատակով մի շարք երկրներում հանցագործությունների վերաբերյալ քաղաքացիների ցուցմունքները չեն ընդունվում այս կամ այն պատրվակով։ Ընդ որում, հանցավորության մակարդակը` որպես ցուցանիշ, իսկապես նվազում է, թեև փաստացի կատարված կամ կատարվող հանցագործությունների թիվը կարող է աճել, օրինակ` իրավասու մարմինների ուղղակի անգործության հետևանքով։

Մասնավորապես, եթե հանցագործության բացարձակ մակարդակը հավասար է զրոյի, ապա դա ամենևին չի նշանակում, որ ոչ մի հանցագործություն չի կատարվել։

Գրանցված տարբեր հանցագործությունների գործակիցները 100 հազար մարդու հաշվով
Հանցագործությունների տեսակներ Ռուսաստան (2013)[4] ԱՄՆ (2012)[5] Միացյալ թագավորություն (2000)[6] Ֆրանսիա (2000)[6] Գերմանիա (2000)[6]
Սպանություն[7] 8,6 4,8 1,4 1,7 1,1
Բռնաբարություն[8] 4,4 26,7 14,2 13,9 9,1
Ավազակություն 189 116,3 157,4 40,1 72,1
Հանցագործությունների տեսակներ Ուկրաինա (2000)[6] Լեհաստան (2000)[6] Հնդկաստան (2000)[6] Հարավաֆրիկյան Հանրապետություն (2000)[6] Ճապոնիա (2000)[6]
Սպանություն 9,4 5,6 3,4 49,6 0,5
Բռնաբարություն 2,4 6,2 1,4 119,5 1,8
Ավազակություն 45,6 138,8 2,6 444,3 4,1
Տես նաև: Երկրների ցանկը ըստ կանխամտածված սպանության

Հանցագործության կառուցվածք[խմբագրել | խմբագրել կոդը]

  • Հացագործության կառուցվածքը որոշվում է նրանում առկա տարբեր հանցագործությունների հարաբերակցության հիման վրա։ Հանցագործության հիմնական ցուցանիշներն են՝
  1. հանցագործությունների տարբեր տեսակների և խմբերի համամասնությունները,
  2. հանցագործության հարաբերակցությունը ըստ կատեգորիայի (ոչ մեծ ծանրության, միջին ծանրության, ծանր, առանձնապես ծանր),
  3. հանցագործությունների բաշխումը ըստ տարածքային հատկանիշի (քաղաք, գյուղ, տնտեսական շրջան),
  4. հանցագործությունների բաշխումը ըստ սոցիալական ոլորտների,
  5. հանցագործությունների բաշխումը ըստ տարիների,
  6. կամայական և անխոհեմ հանցագործությունների հարաբերակցությունը,
  7. հանցագործությունների շահադիտական, բռնի և այլ տեսակների (ըստ մոտիվացիայի) հատուկ ծանրությունը,
  8. իրավիճակային, կրկնվող, մասնագիտական, խմբային, կազմակերպված կամ զինված հանցագործության բաժինը,
  9. հանցագործությունների բացահայտված և չբատահայտված տեսակարար կշիռը,
  10. տղամարդկանց, կանանց, անչափահասների բաժնեմասերը և նախկինում դատապարտված գործազուրկները,
  11. ալկոհոլի կամ թմրանյութերի ազդեցության տակ գտնվող անձինք,
  12. այլ կարգավիճակում գտնվող իրավախախտ քաղաքացիները,
  13. ազատազրկման դատապարտված և պատժի այլ ձևերից ազատված անձինք,
  • Հանցագործության դինամիկան

Հանցագործության դինամիկան որոշակի ժամանակահատվածում հանցագործության մակարդակի և կառուցվածքի փոփոխությունն է։

Հանցագործության դինամիկան իր վրա ունի որոշակի ազդեցություն, ինչպես հանցագործության պտճառների և պայմանների կողմից, այնպես էլ քրեական օրենսգրքում փոփոխությունների կողմից։

Գաղտնի հանցագործություն[խմբագրել | խմբագրել կոդը]

Ոչ բոլոր կատարված հանցագործություններն են հաշվառվում վիճակագրության մեջ իրավապահ մարմինների կողմից։ Առանձնացվում են գաղտնի և չբացահայտված հանցագործություններ։ Գաղտնի հանցագործությանն են վերաբերվում այն հանցագործությունները, որոնց մասին իրավապահ մարմինները տեղյակ չեն։ Չբացահայտված հանցագործությունները այն հանցագործություններն են, որոնց մասին իրավապահ մարմինները տեղյակ են, սակայն պաշտոնապես գրանցված չեն համապատասխան փաստաթղթերում։

Տես նաև[խմբագրել | խմբագրել կոդը]

Ծանոթագրություններ[խմբագրել | խմբագրել կոդը]

  1. Криминология: Учебник / Под ред. Н. Ф. Кузнецовой, В. В. Лунеева. М., 2004. С. 90
  2. Криминология: учебник / Под ред. В. Н. Кудрявцева и В. Е. Эминова. М., 2005. С. 76.
  3. Криминология / Под ред. Дж. Ф. Шели. СПб., 2003. С. 79—80.
  4. Число убийств и покушений на убийство продолжает снижаться, составив в 2013 году до 8,6 на 100 тысяч человек
  5. Rate: Number of Crimes per 100,000 Inhabitants
  6. 6,0 6,1 6,2 6,3 6,4 6,5 6,6 6,7 NationMaster: Crime Statistics by country (на основе Седьмого обзора тенденций преступности и функционирования систем уголовного правосудия ООН)
  7. В России — с покушениями на убийство.
  8. В России — с покушениями на изнасилование. В США — только с применением насилия.

Գրականություն[խմբագրել | խմբագրել կոդը]

Գիտական[խմբագրել | խմբագրել կոդը]

Ուսումնական[խմբագրել | խմբագրել կոդը]

  • Криминология : Учебник / Под ред. Н. Ф. Кузнецовой, В. В. Лунеева. — 2-е изд., перераб. и доп. — М.: Волтерс Клувер, 2004. — 640 с — ISBN 5-466-00019-1. (Глава IV. Преступность. С. 90—119. Автор главы — Кузнецова Н. Ф.).
  • Криминология: Учебник / И. Я. Козаченко, К. В. Корсаков. М.: НОРМА-ИНФРА-М, 2011. — 304 с. ISBN 978-5-91768-209-9.
Այս հոդվածի կամ նրա բաժնի որոշակի հատվածի սկզբնական կամ ներկայիս տարբերակը վերցված է Քրիեյթիվ Քոմմոնս Նշում–Համանման տարածում 3.0 (Creative Commons BY-SA 3.0) ազատ թույլատրագրով թողարկված Հայկական սովետական հանրագիտարանից  (հ․ 6, էջ 229