Վիճակագրություն

Վիճակագրություն

Վիճակագրություն հասարակական գործունեության տեսակ, որի նպատակն է ստանալ, մշակել և վերլուծել հասարակության կյանքի քանակական օրինաչափությունները (նրա որակական բովանդակության հետ անխզելի կապի մեջ) բնութագրող ինֆորմացիա։ Հասարակական գիտության ճյուղ (և դրան համապատասխան ուսոիմնական դիսցիպլին), որն ուսումնասիրում է մասսայական քանակական հարաբերությունների ու փոխադարձ կապերի չափման ու վերլուծության ընդհանուր հարցերը։ Առավել նեղ իմաստով՝ վիճակագրություն համարվում է որևէ երևույթի կամ պրոցեսի մասին տվյալների ամբողջություն։ Բնական գիտություններում վիճակագրություն հասկացությունը նշանակում է մասսայական երևույթների վերլուծություն, որը հիմնվում է հավանականությունների տեսության մեթոդների կիրառման վրա։ Վիճակագրություն որպես գիտություն, սկզբնավորվել է քաղաքական թվաբանությունից, որը 17-րդ դարում ստեղծել են Ու․ Պետտին ( Մարքսի բնորոշմամբ՝ որոշ առումով վիճակագրության գյուտարարը) և Գրաունտը (Անգլիա)։ Այդ շրջանում վիճակագրությունը դեռևս չէր առանձնացվել քաղաքատնտեսությունից և սոցիալ-տնտեսական ուս. գիտություններից։ ժամանակակից վիճակագրությանը նախորդող պատմական մյուս գիտությունը պետության մասին գիտությունն էր ( Կոնրինգ, Գերմանիա), որը վիճակագրություն դիտում էր որպես աշխարհագրության, ազգագրության, իրավաբանական տեղեկությունների հետ մի ամբողջություն։ 19-րդ դարի կեսին Կետլեն (Բելգիա) և նրա հետևորդները փորձում էին վիճակագրություն ներկայացնել որպես գիտություն հասարակական երևույթների օրինաչափությունների մասին՝ հասարակական օրենքները հանգեցնելով բնական օրենքներին։ 19-րդ դարի 2-րդ կեսին և 20-րդ դարի սկզբին վիճակագրություն զարգացավ ինտենսիվորեն, կատարելագործվեցին պետական Վիճակագրության մարմինները, ձևավորվեց գիտական հատուկ դիսցիպլին՝ մաթեմատիկական վիճակագրություն։ Վիճակագրության տեսության ու պրակտիկայի մեջ մեծ ավանդ ունեն ռուս գիտնականները՝ ․ Լոմոնոսովը, Տատիշչևը, Արսենևը, Ժուրավսկին, Չեբիշևը, Չուպրովը, խորհրդային շրջանում՝ Նեմչինովը, Ստարովսկին, Ստրումիլինը, Վոլոդարսկին, Բոյարսկին և ուրիշներ։ Վիճակագրության պատմության նոր փուլ էր մարքսլենինյան Վիճակագրության առաջացումն ու զարգացումը։ Յուրաքանչյուր վիճակագրական հետազոտության մեջ տարբերվում են հետևյալ փուլերը։

Վիճակագրության հետազոտության փուլերը

1. Վիճակագրական դիտարկում
2. Վիտարկման նյութերի ամփոփում և խմբավորում
3. Վերլուծություն (վիճակագրական ընդհանրացնող ցուցանիշների հաշվարկում), որոնցում օգտագործվում են վիճակագրական յուրահատուկ մեթոդներ։

Վիճակագրություն գիտության տեսական հիմքը պատմական մատերիալիզմն է և մարքսիստական քաղաքատնտեսությունը։

Մարքսիստական քաղաքատնտեսություն

Այն բազմաճյուղ է՝

1. Վիճակագրության ընդհանուր տեսություն, քննարկում է վիճակագրություն գիտության կատեգորիաները, մշակում կանոններ և մեթոդներ հասարակական երևույթների քանակական կողմի վիճակագրական ուսումնասիրման համար
2. Տնտեսական վիճակագրություն, ուսումնասիրում է ժողտնտեսության ցուցանիշների համակարգը, նրա կառուցվածքը, համամասնությունները, հասարակական վերարտադրության ճյուղերի ու տարրերի փոխադարձ կապերը
3. Ճյուղային Վիճակագրություններ (արդյունաբերության, գյուղատնտեսության, շինարարության, առևտրի, բնակչության, աշխատանքի)․ խնդիրն է ուսումնասիրել ցուցանիշների համակարգը, վերլուծել ժողտնտեսության համապատասխան ճյուղերի կամ հասարակական կյանքի տարբեր կողմերի սոցիալ-տնտեսական պրոցեսները։

Վիճակագրական ինֆորմացիայի հավաքումը, ամփոփումը և վերլուծումը միասնական սկզբունքով, ընդհանուր ծրագրով և մեթոդաբանությամբ իրականացնում են պետական վիճակագրական մարմինները՝ ԽՍՀՄ Կենտրոնական վիճակագրական վարչության ղեկավարությամբ։

Ժողովրդական ցուցանիշների վիճակագրություն

Անիմացիա

Շրջանի բնակչության շարժը բնութագրվում է հետևյալ տվյալներով (հազար մարդ)

Վերնագրի տեքստ	Ցուցանիշ	S(հազար մարդ)
1	S տարվա սկիզբ	4200
2	Այդ թվում կանայք S15-49	1460
3	S տարվա վերջ	4600
3	այդ թվում կանայք S15-49	1500
4	Տարվա ընթացքում ծնվում են	37
5	մահացել են	60
6	մինչև մեկ տարեկան մահացածներ	0.67

Պահանջվում է որոշել

1. Շրջանի բնակչության միջև տարեկան թվաքանակը
2. 15-49 տարեկան կանանց միջին տարեկան թվաքանակը
3. Բնակչության վերարտադրության ցուցանիշը

• ա) ծնելիության ընդհանուր ցուցանիշը
• բ) մահացածության ընդհանուր ցուցանիշը
• գ) կենսունակության գործակիցը
• դ) պտղաբերության հատուկ գործակիցը
• ե) մանկամահության հատուկ գործակիցը

Շուկայի աշխատանքի վիճակագրություն

Ըստ ՌԴ-ի առկա են հետևյալ տվյալները

1	S(հազար մարդ)	147500
2	S զբաղված(հազար մարդ)	65000
3	S գործազուրկ(հազար մարդ)	6450

• Խնդիր 1

Որոշել

1. Տնտեսապես ակտիվ բնակչության թվաքանակը
2. Տնտեսապես ակտիվ բնակչության գործակիցը
3. Զբաղվածության գործակիցը
4. Գործազրկության գործակիցը

• Խնդիր 2

Ըստ տնտեսության ճյուղերի առկա են հետևյալ տարեկան տվյալները

1	Աշխատանքի միջին ցուցանիշը	50796
2	Ընդունված աշխատող	11480
3	Ազատված	13069

Գրականություն

• Լենին Վ․ Ի․, Կապիտալիզմի զարգացումը Ռուսաստանում, Երկ․ լիակտ․ ժող․, Մեր ֆաբրիկա-գործարանային վիճակագրության հարցի շուրջը, նույն տեղում։
• Լենին Վ․ Ի, Ժամանակակից հողագործության կապիտալիստական կառուցվածքը։
• Լենին Վ․ Ի, Թվերի լեզուն։
• Լենին Վ․ Ի, Զեմստվոյական վիճակագրության խնդիրների մասին հարցի շուրջը։
• Птуха М․, Очерки по истории статистики XVII-XVIII веков, М․, 1945.
• Рябушкин Т․ В․, Проблемы экономической статистики, М․, 1959.
• Боярский А․, Теоретические исследования по статистике, М․, 1974․

Այս հոդվածի կամ նրա բաժնի որոշակի հատվածի սկզբնական կամ ներկայիս տարբերակը վերցված է Քրիեյթիվ Քոմմոնս Նշում–Համանման տարածում 3.0 (Creative Commons BY-SA 3.0) ազատ թույլատրագրով թողարկված Հայկական սովետական հանրագիտարանից  (հ․ 11, էջ 449)։