Կախովկայի հիդրոէլեկտրակայանի վթար

Վիքիպեդիայից՝ ազատ հանրագիտարանից
Կախովկայի հիդրոէլեկտրակայանի վթար
Տեսակամբարտակի փլուզում, ջրհեղեղ, Օպերացիա և ecocide?
ՎայրNova Kakhovka urban hromada?
ՏեղադրանքKakhovka Dam? և Խերսոնի մարզ
Երկիր Ուկրաինա
Տարեթիվհունիսի 6, 2023[1]
Զոհվածներ76 մարդ (հուլիսի 7, 2023)[2]
Վիրավորներ143[3]
Քարտեզ
Քարտեզ
 Kakhovka Dam breach Վիքիպահեստում

Կախովկայի հիդրոէլեկտրակայանի վթար, 2023 թվականի հունիսի 6-ին Ուկրաինայի Կախովկայի ՀԷԿ-ի ամբարտակի վթարն է, որ առաջացրել է լայնածավալ հեղեղումներ։ Ամբարտակը գտնվում էր Դնեպր գետի վրա, Խերսոնի մարզում։ Ուկրաինա ռուսական ներխուժման պատճառով ամբարտակը վթարի պահին գտնվել է ռուս զինվորականների վերահսկողության տակ։ Ռուսաստանի և Ուկրաինայի իշխանությունները ավերածությունների մեջ մեղադրել են միմյանց[4][5]։

Ջրամբարում ջրի մակարդակը բարձրացել է ամիսներ շարունակ և ամբարտակի վթարի ժամանակ եղել է ամենաբարձր մակարդակի վրա։

Հոսանքն ի վար հազարավոր բնակիչներ տարհանվել են, քանի որ հեղեղները ջրի տակ են առել Ուկրաինայի և Ռուսաստանի կողմից վերահսկվող տարածքների մի քանի գյուղեր։ Ջրամբարի ջրի կորուստը սպառնում է Ռուսաստանի կողմից օկուպացված Ղրիմի և Ռուսաստանի կողմից վերահսկվող Զապորոժիեի ատոմակայանի ջրամատակարարմանը։

Նախապատմություն[խմբագրել | խմբագրել կոդը]

2022 թվականի վերջին, երբ Խերսոնի հակահարձակումը մոտեցել է Դնեպրին, Ուկրաինան մեղադրել է Ռուսաստանին պատնեշը պայթեցնելու պլանավորման մեջ[6]։ Հակահարձակման ընթացքում ուկրաինական ուժերը հաջող հարված են հասցրել Նովա Կախովկա ամբարտակի սելավատարներից մեկին՝ օգտագործելով HIMARS համազարկային կրակի ռեակտիվ համակարգ[7]։

2022 թվականի նոյեմբերին, երբ ռուսական ուժերը նահանջել են Խերսոնից, նրանք ավերել են կամրջի հարթակի մի հառվածը՝ միաժամանակ վնասելով շլյուզների դարպասների մի մասը[8]։ Այնուհետ ռուսները միտումնավոր բացել են լրացուցիչ շլյուզների փակ դարպասներ՝ թույլ տալով, որ ջուրը արագ դուրս գա ջրամբարից։ Այդ ժամանակ Զապորոժիեի շրջանային ռազմական վարչակազմը հայտարարության մեջ ենթադրել է, որ ջրամբարի ջրահեռացման նպատակներից մեկը կարող էր լինել ամբարտակից հարավ գտնվող տարածքը հեղեղելը, որպեսզի Ուկրաինայի զինված ուժերը չանցնեն Դնեպր գետը։ Պաշտոնյաները հայտարարել են, որ «Ուկրհիդրոէներգո» ուկրաինական հիդրոէլեկտրական ընկերությունը կարծում է, որ ռուս օկուպանտները «բացել են կայանի շլյուզները՝ վախենալով ուկրաինացի զինվորների առաջխաղացումից»[9]։

Հաջորդ ամիսներին Ռուսաստանը ուկրաինական ենթակառուցվածքներին, այդ թվում մի քանի ամբարտակների է հարվածել և բնակիչների մի մաս մնացել է առանց ջրի հասանելիության։ Օրինակները ներառում են ռուսական հրթիռային հարձակումը Կրիվոյ Ռոգի ամբարտակի վրա և Օսկոլ գետի ամբարտակի ոչնչացումը ռուսական ցամաքային զորքերի կողմից[10][11]։ 2022 թվականի հոկտեմբերին Մոլդովայի արտաքին գործերի նախարար Նիկու Պոպեսկուն հայտարարել է, որ Ուկրաինան որսացել է ռուսական հրթիռները, որոնք ուղղված էին Դնեստր գետի ամբարտակին[12]։

Ժնևի կոնվենցիաների I արձանագրության 56-րդ հոդվածն արգելում է «վտանգավոր ուժեր պարունակող կայանքների»՝ ինչպիսիք են ամբարտակները, կանխամտածված ոչնչացումը[13]։

Վթար[խմբագրել | խմբագրել կոդը]

2023 թվականի հունիսի 6-ի առավոտյան տեղական ժամանակով ժամը 02:50-ին տեղի է ունեցել ամբարտակի «կոնստրուկցիաների ներքին պայթյուն», հայտարարել է Ուկրաինայի նախագահ Վլադիմիր Զելենսկին[14]։ Պատնեշը փաստացի ավերվել է, ինչը հանգեցրել է հոսանքն ի վար համատարած ջրհեղեղի։ Քանդման պահին ամբարտակը գտնվել է Ռուսաստանի վերահսկողության տակ, իսկ ջրի մակարդակը բարձրացել էր մինչև 30 տարվա առավելագույն մակարդակի[15]։

BBC News-ի կողմից ստացված արբանյակային պատկերները ցույց են տվել, որ ամբարտակի վիճակը վատթարացել է հունիսի 1-ից կամ ավելի վաղ, իսկ ամբարտակի վրայովանցնող ճանապարհը որոշակի վնաս է կրել հունիսի 2-ին[16]։

Մեղադրանքներ[խմբագրել | խմբագրել կոդը]

Ամբարտակի ոչնչացման վերագրումը որևէ կողմի վիճարկվում է[17][18][19]։ Ըստ Reuters-ի՝ կողմերից ոչ մեկը անհապաղ հրապարակային ապացույցներ չի ներկայացրել իրենց մեղադրանքները հաստատելու համար[20]։

Մեղադրանքներ Ռուսաստանին[խմբագրել | խմբագրել կոդը]

Ուկրաինայի իշխանությունները հայտնել են, որ ռուսական ուժերը ոչնչացրել են ամբարտակը[17][18]։ Ուկրաինայի պետական հիդրոէներգետիկ գործակալությունը՝ «Ուկրհիդրոէներգո»-ն, հայտարարել է, որ ամբարտակը «ամբողջովին ավերվել է» շարժիչի սենյակում տեղի ունեցած պայթյունից հետո և չի կարող վերականգնվել։ Ուկրաինացի պաշտոնյաները հայտարարել են, որ Ռուսաստանը «խուճապի մեջ» քանդել է ամբարտակը՝ դանդաղեցնելու Ուկրաինայի ծրագրված հակահարձակումը[21]։

Ուկրաինայի արտաքին գործերի նախարար Դմիտրի Կուլեբան քննադատել է միջազգային լրատվամիջոցներին ուկրաինական և ռուսական վերագրումները հավասարապես արժանահավատ ներկայացնելու համար՝ պնդելով, որ դա «հավասար հիմքերի վրա է դնում փաստերն ու քարոզչությունը»[22]։

Մեղադրանքներ Ուկրաինային[խմբագրել | խմբագրել կոդը]

Ռուսական կողմում գտնվող Նովա Կախովկայի քաղաքապետը սկզբում ասել է, որ ամբարտակը չի վնասվել, սակայն ավելի ուշ մեղադրել է Ուկրաինային[19]։ Վլադիմիր Պուտինի մամուլի քարտուղար Դմիտրի Պեսկովը հերքել է ամբարտակի ոչնչացմանը Ռուսաստանի մասնակցության մեղադրանքները և այն անվանել ուկրաինական դիվերսիա[23]։ Ռուսական պետական լրատվամիջոցները ոչնչացումը վերագրել են «Վիլխա» համազարկային կրակի ռեակտիվ համակարգերով վարվող կրակի հետ[24]։

Հետևանքներ[խմբագրել | խմբագրել կոդը]

Ջրհեղեղներ և տարհանումներ[խմբագրել | խմբագրել կոդը]

Map showing the path of water flowing in the Dnieper River downstream of the Nova Kakhovka dam in Ukraine.
Հիմնական հոսքը Դնեպր գետի վրա Նովա Կախովկա ամբարտակից ներքև:

Ուկրաինայի ազգային ոստիկանությունը հրամայել է տարհանել Դնեպրի արևմտյան ափի մի շարք բնակավայրեր, Խերսոն քաղաքի Սադովե և Կորաբել կղզի շրջանները[21][25][26]։ Խերսոնի մարզի նահանգապետ Ալեքսանդր Պրոկուդինը հունիսի 6-ի առավոտյան ուկրաինական հեռուստատեսությանը հայտնել է, որ ութ գյուղեր հեղեղվել են, իսկ տուժած շրջաններում ավտոբուսներով և գնացքներով շարունակվում է 16000 բնակիչների տարհանումը[16]։

Ռուսական հսկողության տակ գտնվող Նովայա Կախովկայում ՝ պատնեշի արևելյան ծայրամասում, 22 հազար մարդ է ապրում ջրհեղեղի վտանգի տակ գտնվող տարածքներում, և 600 տուն հեղեղվել էլ։ Ռուսաստանի իշխանությունները գետի ձախ ափին արտակարգ դրություն են հայտարարել[27][28]։

Հակահարձակում[խմբագրել | խմբագրել կոդը]

Ջրհեղեղը կարող է խանգարել ուկրաինական պլանավորված գործողություններին այդ տարածքում և անցնել Դնեպր գետի ձախ ափ[29]։ Որոշ արևմտյան ռազմական փորձագետների կարծիքով՝ Ռուսաստանը ռազմական առումով շահում է ջրհեղեղից[30]։

Ջրամատակարարում[խմբագրել | խմբագրել կոդը]

Ջրամբարից օգտվում է Հարավային Ուկրաինան և Ղրիմի թերակղզու հարավային հատվածը և Զապորոժիեի ատոմային էլեկտրակայանը։ Ռուսական պետական լրատվամիջոցները հաղորդում են, որ ռուսաստանյան Նովայա Կախովկայի քաղաքապետն ասել է, որ ամբարտակի ոչնչացման պատճառով Հյուսիսային Ղրիմի ջրանցքից Ղրիմ եկող ջրամատակարարման հետ կապված «խնդիրներ» կլինեն[17]։ Ջրի մակարդակը 13.2 մ նվազագույնն է, որն անհրաժեշտ է Զապորոժիեի ատոմակայանի հովացման համար ջուր մատակարարելուն[9][31] «Մեր ներկայիս գնահատականն այն է, որ կայանի անվտանգության համար անմիջական վտանգ չկա»,- ասել է Ատոմային էներգիայի միջազգային գործակալության ղեկավար Ռաֆայել Գրոսին[32]։

Արձագանք[խմբագրել | խմբագրել կոդը]

Ուկրաինա[խմբագրել | խմբագրել կոդը]

Ուկրաինայի նախագահ Վոլոդիմիր Զելենսկին ասել է. «Ռուս ահաբեկիչների կողմից Կախովկա հիդրոէլեկտրակայանի ամբարտակի ոչնչացումը միայն հաստատում է ողջ աշխարհին, որ նրանց պետք է վտարել ուկրաինական հողի յուրաքանչյուր անկյունից»[33]։ Ուկրաինայի նախագահի աշխատակազմի ղեկավար Անդրեյ Երմակը ամբարտակի ոչնչացումն անվանել է «էկոցիդ»[25]։ «Մենք կոչ ենք անում միջազգային հանրությանը վճռականորեն դատապարտել ռուսական ահաբեկչությունը «Կախովկա» ՀԷԿ-ի (Հիդրոէլեկտրակայանի) վրա»՝ կոչ անելով ՄԱԿ ԱԽ-ի նիստի և ՄԱԳԱՏԷ-ի հետ հանդիպման[34]։ Ուկրաինայի գլխավոր դատախազը հայտարարել է, որ հետաքննում է ավերածությունները՝ որպես ռազմական հանցագործություն[13]։

Միջազգային[խմբագրել | խմբագրել կոդը]

ՆԱՏՕ-ի գլխավոր քարտուղար Ենս Ստոլտենբերգը իրադարձությունն անվանել է «վրդովեցուցիչ» և ասել, որ այն ցույց է տալիս «Ուկրաինայում Ռուսաստանի պատերազմի դաժանությունը»[35]։ Եվրոպական խորհրդի նախագահ Շառլ Միշելը ՀԷԿ-ի պայթեցումը ռազմական հանցագործություն է անվանել Ռուսաստանի կողմից[36]։ Եվրախորհուրդը հայտարարել է. «Մենք խստորեն դատապարտում ենք Ուկրաինայի Խերսոնի մարզում Նովա Կախովկա ամբարտակի ոչնչացումը»[37]։ Մեծ Բրիտանիայի արտաքին գործերի նախարար Ջեյմս Քլևերլին, ով այդ ժամանակ գտնվում էր Ուկրաինայում, ասել է, որ «միակ պատճառը, որ դա ընդհանրապես խնդիր է, Ռուսաստանի չհրապարակված լայնամասշտաբ ներխուժումն է»։ ՄԱԿ-ի գլխավոր քարտուղարը ասել է է, որ փլուզումը «Ռուսաստանի Ուկրաինա ներխուժման ևս մեկ ավերիչ հետևանք է» և հայտարարել է, որ «հարձակումները խաղաղ բնակչության և կարևոր քաղաքացիական ենթակառուցվածքների վրա պետք է դադարեցվեն»[38]։

Ծանոթագրություններ[խմբագրել | խմբագրել կոդը]

  1. ↑ ABC News — 1945.
  2. ↑ Число погибших при разрушении Каховской ГЭС превысило 75 человек — Meduza.
  3. ↑ Число погибших при наводнении в Херсонской области выросло до 41 (ռուս.) — РБК daily.
  4. ↑ «Росіяни підірвали греблю Каховської ГЕС - Херсонська ОВА». BBC News Україна. Վերցված է 2023 թ․ հունիսի 6-ին.
  5. ↑ Reuters (2023 թ․ հունիսի 6). «Nova Kakhovka dam in Kherson region blown up by Russian forces - Ukraine's military». Reuters. Վերցված է 2023 թ․ հունիսի 6-ին. {{cite news}}: |last= has generic name (օգնություն)
  6. ↑ «Ukraine's Zelenskyy accuses Russia of planning to destroy dam». Al Jazeera. 2023 թ․ հունիսի 6. Վերցված է 2023 թ․ հունիսի 6-ին.
  7. ↑ «Inside the Ukrainian counteroffensive that shocked Putin and reshaped the war». Washington Post (անգլերեն). 2022 թ․ դեկտեմբերի 29. Վերցված է 2023 թ․ հունիսի 6-ին.
  8. ↑ «Damage to Russian-occupied dam submerges Ukrainian reservoir island community». AP NEWS (անգլերեն). 2023 թ․ մայիսի 25. Վերցված է 2023 թ․ հունիսի 6-ին.
  9. ↑ 9,0 9,1 «Russia is draining a massive Ukrainian reservoir, endangering a nuclear plant». NPR. 2023 թ․ փետրվարի 10. Վերցված է 2023 թ․ հունիսի 6-ին.
  10. ↑ Sakhno, S.I.; Lyulchenko, Ye.V.; Bilashenko, K.S.; Domnichev, A.O. (2020). «Investigation of the applicability of nonlinear mathematical models of concrete strength for modeling the destruction of concrete prisms». Mining Journal of Kryvyi Rih National University (107): 68–73. doi:10.31721/2306-5435-2020-1-107-68-73. ISSN 2306-5435.
  11. ↑ «The war put the water reservoir of the Kharkiv region on the verge of ecological disaster». ЭкоПолитика (ամերիկյան անգլերեն). 2022 թ․ նոյեմբերի 16. Վերցված է 2023 թ․ հունիսի 6-ին.
  12. ↑ Tanas, Alexander (2022 թ․ հոկտեմբերի 31). «Debris of Russian missile downed by Ukraine lands in Moldovan village». Reuters. Վերցված է 2023 թ․ հունիսի 6-ին.
  13. ↑ 13,0 13,1 Berg, Stephanie van den; Deutsch, Anthony (2023 թ․ հունիսի 6). «Explainer: Ukraine dam: When do attacks on civilian installations amount to war crimes?». Reuters (անգլերեն). Վերցված է 2023 թ․ հունիսի 6-ին.
  14. ↑ «Explainer: What the Kakhovka Dam Catastrophe Means For the Ukraine-Russia War». The Moscow Times (անգլերեն). 2023년 Հունիս 6일. ISSN 1563-6275. Wikidata Q119141426. Արխիվացված է օրիգինալից 6 հունիս 2023-ին.
  15. ↑ «Thousands flee homes as collapse of dam is blamed on Russian forces». The Guardian. 2023 թ․ հունիսի 6. Վերցված է 2023 թ․ հունիսի 6-ին.
  16. ↑ 16,0 16,1 «What we know about Nova Kakhovka dam attack». BBC News. 2023 թ․ հունիսի 6. Վերցված է 2023 թ․ հունիսի 6-ին.
  17. ↑ 17,0 17,1 17,2 «Russia-Ukraine war live: evacuations under way near Kherson after Kyiv accuses Moscow of destroying dam». The Guardian. 2023 թ․ հունիսի 6. Վերցված է 2023 թ․ հունիսի 6-ին. ««Վնասված ամբարտակի մոտ գտնվող Նովա Կախովկայի օկուպացված բնակավայրի ռուսների կողմից պարտադրված քաղաքապետը (Վլադիմիր Լեոնտև) ... ասաց, որ ՀԷԿ-ում պայթյուն չի եղել, բայց գիշերային հարվածները հանգեցրել են ավերածությունների, և ջուրը սկսել է անվերահսկելիորեն հոսել ներքև։ Նրա խոսքով՝ Ուկրաինայի զինված ուժերը շարունակում են գնդակոծել քաղաքը։ Կախովկայի հիդրոէլեկտրակայանին հասցված հարվածը, ենթադրաբար, հասցվել է MLRS-ից։ Լեոնտևն ասել է, որ դեռևս հնարավոր չէ կանխատեսել, թե արդյոք Կախովկայի ՀԷԿ-ը կշարունակի փլուզվել։ Նրա խոսքով, ՀԷԿ-ը լուրջ վնասներ է կրել, և ենթադրաբար անհնար է այն վերանորոգել։ Ինչպես հավելել է քաղաքապետը, կայանի ավերումը խնդիրներ կառաջացնի Ղրիմ ջրի մատակարարման հարցում»։»
  18. ↑ 18,0 18,1 «Ukraine says Russian forces blew up Nova Kakhovka dam in Kherson». www.aljazeera.com (անգլերեն). Վերցված է 2023 թ․ հունիսի 6-ին.
  19. ↑ 19,0 19,1 «Collapse of critical Ukrainian dam sparks region-wide evacuations. Here's what we know». CNN. 2023 թ․ հունիսի 6. Վերցված է 2023 թ․ հունիսի 6-ին.
  20. ↑ «Villagers flee floods as huge Kakhovka dam destroyed in Ukraine war zone». Reuters. 2023 թ․ հունիսի 6.
  21. ↑ 21,0 21,1 «Evacuations begin after a major dam in southern Ukraine is heavily damaged». NPR. 2023 թ․ հունիսի 6.
  22. ↑ Kate Tsurkan (2023년 Հունիս 6일). «Kuleba criticizes international media for entertaining Russian propaganda about Kakhovka dam explosion». The Kyiv Independent (անգլերեն). Wikidata Q119140906. Արխիվացված է օրիգինալից 6 հունիս 2023-ին.
  23. ↑ ««Это преднамеренная диверсия украинской стороны». Кремль — о прорыве плотины на Каховской ГЭС». Meduza (ռուսերեն). Վերցված է 2023 թ․ հունիսի 6-ին.
  24. ↑ «Главное: подрыв дамбы Каховской ГЭС в Херсонской области. Что уже затоплено, как это могло произойти и какие будут последствия». Настоящее Время (ռուսերեն). 2023 թ․ հունիսի 6. Վերցված է 2023 թ․ հունիսի 6-ին.
  25. ↑ 25,0 25,1 Sullivan, Helen (2023 թ․ հունիսի 6). «Russia-Ukraine war live: dam near Kherson destroyed by Russian forces, says Ukraine, sparking evacuations». the Guardian (բրիտանական անգլերեն). ISSN 0261-3077. Վերցված է 2023 թ․ հունիսի 6-ին.
  26. ↑ Regan, Jonny Hallam,Josh Pennington,Helen (2023 թ․ հունիսի 6). «Critical Ukrainian dam near Kherson destroyed sparking region-wide evacuations». CNN (անգլերեն). Վերցված է 2023 թ․ հունիսի 6-ին.{{cite web}}: CS1 սպաս․ բազմաթիվ անուններ: authors list (link)
  27. ↑ Adler, Nils (2023 թ․ հունիսի 6). «Russia-Ukraine live news: Moscow accused of blowing up dam / State of emergency declared in Nova Kakhovka district: TASS». Aljazeera.
  28. ↑ Blann, Susie (2023 թ․ հունիսի 6). «Collapse of major dam in southern Ukraine triggers emergency as Moscow and Kyiv blame each other». Associated Press. Վերցված է 2023 թ․ հունիսի 6-ին.
  29. ↑ Barnes, Joe (2023 թ․ հունիսի 6). «Ukrainian dam destroyed in blow to counter-offensive». The Telegraph (բրիտանական անգլերեն). ISSN 0307-1235. Վերցված է 2023 թ․ հունիսի 6-ին.
  30. ↑ Miller, Christopher; Seddon, Max (2023 թ․ հունիսի 6). «Military briefing: Russia has most to gain from Ukrainian dam breach». Financial Times. Վերցված է 2023 թ․ հունիսի 6-ին.
  31. ↑ «🇺🇦 Юрій Малашко /Запорізька обласна військова адміністрація 🇺🇦». Telegram (ուկրաիներեն). Վերցված է 2023 թ․ հունիսի 6-ին.
  32. ↑ «Factbox-What Is the Kakhovka Dam in Ukraine - and What Happened?». US News & World Report. 2023 թ․ հունիսի 6. Վերցված է 2023 թ․ հունիսի 6-ին.
  33. ↑ «The invaders blew up the Kakhovka Hydroelectric Power Plant». Mil.in.ua. 2023 թ․ հունիսի 6.
  34. ↑ «Ukraine calls for UN Security Council meeting and new sanctions against Russia after dam disaster». CNN. 2023 թ․ հունիսի 6. Վերցված է 2023 թ․ հունիսի 6-ին.
  35. ↑ «Jens Stoltenberg». Twitter (ռուսերեն). Վերցված է 2023 թ․ հունիսի 6-ին.
  36. ↑ «Charles Michel». Twitter (ռուսերեն). Վերցված է 2023 թ․ հունիսի 6-ին.
  37. ↑ https://www.coe.int/it/web/portal/-/destruction-of-the-nova-kakhovka-dam-in-the-kherson-region-of-ukraine-statement-by-council-of-europe-leaders
  38. ↑ «Dam break is "another devastating consequence" of Russia's invasion of Ukraine, UN secretary general says». CNN. 2023 թ․ հունիսի 6. Վերցված է 2023 թ․ հունիսի 6-ին.
Ստացված է «https://hy.wikipedia.org/w/index.php?title=Կախովկայի_հիդրոէլեկտրակայանի_վթար&oldid=9798710» էջից