Միքայել Ալավերդով

Միքայել Ալավերդով
նոյեմբերի 14, 1900 - հոկտեմբերի 9, 1968 (67 տարեկան)
Ծննդավայր	Շուշի, Ելիզավետպոլի նահանգ, Ռուսական կայսրություն
Մահվան վայր	Մոսկվա, ԽՍՀՄ
Գերեզման	Նովոդեվիչյան գերեզմանոց
Կոչում	գեներալ
Մարտեր/; պատերազմներ	Երկրորդ համաշխարհային պատերազմ
Կրթություն	Մ. Վ. Ֆրունզեի անվան ռազմական ակադեմիայի հատուկ ֆակուլտետ
Պարգևներ	և

Միքայել Անդրեյի Ալավերդով (նոյեմբերի 14, 1900(1900-11-14)^[1]^[2], Շուշի, Ելիզավետպոլի նահանգ, Ռուսական կայսրություն - հոկտեմբերի 9, 1968(1968-10-09)^[1]^[2], Մոսկվա, ԽՍՀՄ), խորհրդային բանակի գեներալ-մայոր (1945):

Կենսագրություն[խմբագրել | խմբագրել կոդը]

Միքայել Ալավերդովը ծնվել է 1900 թվականի նոյեմբերի 14-ին Շուշի քաղաքում՝ փայտավաճառի ընտանիքում։ Նա սկզբում սովորել է տեղի գիմնազիայում։ 1918 թվականից ծառայել է համառուսաստանյան արտակարգ հանձնաժողովի մարմիններում։Թուրքեստանական 3-րդ հրաձգային գնդի կազմում մասնակցել է բասմաչիների հետ մարտերին։ Հետո անցել է մանկավարժական դասընթացների, աշխատել որպես ուսուցիչ։ 1919 թ Միխայիլը աշխատանքի ընդունվեց Չեկայում, և այդ ժամանակվանից նա իր կյանքը կապեց պետական անվտանգության մարմինների հետ։ 1920 թվականից դառնում է ՌԿ(բ)Կ անդամ։ Այս ընթացքում աշխատել է Հատուկ վարչության (Օշ, Ֆերգանա) հատուկ նշանակության ջոկատի զինվորական կոմիսարի քարտուղար։ 1921 թվականի հունիսից Մ.Ալահվերդովը, որպես Պամիրի ռազմաքաղաքական արշավախմբի հատուկ վարչության պետի տեղակալ, ուղարկվել է Պամիրում խորհրդային իշխանությունը վերականգնելու արշավի, որտեղ 1,5 տարի պայքարել է Բասմաչիի և բրիտանական գործակալների դեմ։ Բասմաչիզմի դեմ պայքարի պատասխանատու առաջադրանքը կատարելիս դրսևորել է պարտքի բարձր զգացում, մեծ քաջություն, պատվով կատարել է իրեն դրված խնդիրները։ 1925 թվականին ավարտել է Մոսկվայի Մ. Ֆրունզեի անվան ակադեմիան։ Մ.Ալախվերդովը 1923 թվականի հունվարին տեղափոխվել է Մոսկվայի՝ Միացյալ նահանգային քաղաքական վարչության Արևելյան բաժին։ Նա Կենտրոնական Ասիայում գործնական աշխատանքի մեծ փորձ ուներ, աշխատելով Արևելյան բաժնում, առանց օպերատիվ գործունեության ընդհատումների՝ Մ.Ալախվերդովն ավարտել է Կարմիր բանակի Ռազմական ակադեմիայի Արևելյան ֆակուլտետը։ 1925 թվականին գործուղվել է Իրան, 1928-1930 թվականներին՝ Իրանում խորհրդային հետախուզության գործակալ։ Նա արժեքավոր գործակալներ ձեռք բերեց Իրանի իշխող շրջանակներում։ 1930-1934 թվականներին աշխատել է զինվորական հակահետախուզության կենտրոնական ապարատում (Մոսկվա), 1933-1934 թվականներին ղեկավարել Ավստրիայի, Շվեյցարիայի, Ֆրանսիայի հետախուզական գործակալությունները։ 1934 թվականին՝ Աֆղանստանում, 1936 թվականին՝ Թուրքիայում արտաքին հետախուզության գործակալ, որտեղ նա մեծ աշխատանք է կատարել ԽՍՀՄ-ի դեմ արտասահմանյան հետախուզական ծառայությունների դիվերսիոն գործունեությունը բացահայտելու ուղղությամբ և մի շարք հաջող միջոցառումներ է իրականացրել սպիտակ արտագաղթի մեքենայությունները ճնշելու համար^[3]։ Մ.Ալահվերդովը 1938թ.-ից, Թուրքիայից վերադառնալուց հետո, աշխատել է կենտրոնում։ Մ.Ալահվերդովը 1941 թվականի փետրվար-մարտին մեկնում է Բելգրադ, որտեղ մասնակցում է Հարավսլավիայի գերմանամետ կառավարության դեմ հեղաշրջման նախապատրաստմանը և իրականացմանը։ 1941 թվականի ապրիլից աշխատել է ԽՍՀՄ ՆԿԳԲ 1-ին տնօրինության տեղեկատվական բաժնի վարիչ։ Հայրենական մեծ պատերազմի սկզբից Մ. Ալլախվերդովը «Զաման» կեղծանունով օրինական ռեզիդենտ է դարձել Աֆղանստանում, որտեղ աշխատել է մինչև 1944 թ.։ Մ.Ալախվերդովի ղեկավարությամբ կայանը բացահայտեց երկրում գերմանական գործակալների ցանցը և բրիտանական հետախուզական ծառայությունների հետ միասին մեծ հարված հասցրեց այս երկրում գերմանական և ճապոնական հետախուզությանը։

Հենց նրա ղեկավարությամբ և անձնական մասնակցությամբ պարտվեցին «Կարգապահներ» կոչվված գերմանական հետախուզության ընդարձակ հետախուզական ցանցը։ Պատերազմի տարիներին գործել Աֆղանստանում։ Աֆղանստանում, պատերազմի դաժան տարիներին, հատկապես ակնհայտորեն բացահայտվեց նրա հետախուզական տաղանդը։ Բեռլին-Հռոմ-Տոկիո առանցքի հետախուզական ծառայությունների ջանքերը՝ չեզոք աֆղանական պետության տարածքը ԽՍՀՄ-ի դեմ ագրեսիայի ցատկահարթակի վերածելու ուղղությամբ։ Վերմախտի ներխուժումը Հնդկաստան կաթվածահար եղավ։

Համաշխարհային գերիշխանություն ստեղծելու համար Ա․ Հիտլերը, իր ծրագրերն իրականացնելու համար, կարևոր տեղ հատկացրեց Աֆղանստանին։ Աֆղանստանը պետք է դառնար միջինասիական հանրապետությունների գրավման ցատկահարթակ և Հնդկաստանը գրավելու ճանապարհ։ Հիտլերի հանձնարարությամբ սկսվեցին Աֆղանստանը գրավելու օպերացիայի նախապատրաստական աշխատանքները։ 1941 թվականի ապրիլին Գլխավոր շտաբը զեկուցեց Ֆյուրերին, որ պլանն ավարտված է։ Այս պլանն իրականացնելու համար պահանջվում էր 17 ստորաբաժանում։ Ծրագիրը կրում էր «Ամանուլլահ» ծածկանունը։ Նպատակն էր գրավել Աֆղանստանն ու Հնդկաստանը։ Աֆղանստանը և Հնդկաստանը գրավելու Հիտլերի ծրագրի ձախողման պատճառ հանդիսանաալու էր Աֆղանստանում խորհրդային հետախուզությունը, որը գլխավորում էր Մ. Ալլահվերդովը։ Քաբուլի ռեզիդենտուրան պատերազմի տարիներին բաղկացած էր ընդամենը 5 հոգուց, որոնցից 2-ը կատարում էին տեխնիկական գործառույթներ։ Հետախուզական ապարատը բաղկացած էր 15 գործակալներից, որոնցից 7-ը համարվում էին արժեքավոր։ Գործակալները շատ հետաքրքիր ազգային կազմ ունեին՝ 7 աֆղաններ, այդ թվում՝ ուզբեկներ ու տաջիկներ, 2 հնդիկներ, 2 լեհ, 1 ֆրանսիացի, 1 շվեյցարացին. 2 ռուս. Գերմանական գործակալներն ավելի շատ էին։ Գերմանական հետախուզական ցանցում ընդգրկված էին Աֆղանստանի բարձրաստիճան ղեկավարներ՝ աֆղանական բանակի ռազմական ճյուղի ղեկավար Մուստաֆա Խանը, հեծելազորային բրիգադի հրամանատար Սուլթան Ահմեդ Խանը, պատերազմի նախարարության հետախուզության վարչության պետ Մուհամմադ Անվարխանը և այլ զինվորականներ և քաղաքացիական անձինք։ Գերմանացիների հետ սերտորեն կապված էին նաև պատերազմի նախարար Շահ Մահմուդ Խանը, կենտրոնական բանակի կորպուսի հրամանատար Դաութ Խանը և Աֆղանստանի կառավարության բազմաթիվ անդամներ^[4]։

Աֆղանստանում գերմանական գաղութը, նախքան պատերազմը, բաղկացած էր 300 հոգուց։ Աֆղանստանի գրեթե բոլոր նախարարությունները, բանակն ու ոստիկանությունը գերմանացի խորհրդատուներ ունեին։ Գերմանացիները աֆղաններին համոզեցին, որ ֆյուրերի նպատակն է ոչնչացնել իսլամի՝ Անգլիա և Ռուսաստան դարավոր թշնամիներին։

1941 թվականի հուլիսի 11-ին Քաբուլում Գերմանիայի դեսպան Ռիբենտրոպի հանձնարարությամբ Զահիր Շահին առաջարկեց համագործակցել Գերմանիայի հետ, սակայն թագավորը նախընտրեց խուսափել այդ առաջարկից։ Խորհրդային Միությունը շատ ընկերներ ուներ Աֆղանստանում, և պատերազմի տարիներին նրանք ամեն ինչ արեցին ԽՍՀՄ-ին նացիստական Գերմանիայի դեմ պայքարում օգնելու համար։ Հենվելով դրանց վրա՝ Քաբուլի կայանը, չնայած իր փոքր թվին, աշխատեց նպատակային և արդյունավետ։ Խորհրդային հետախուզության աշխատակիցներն ու նրանց գործակալները մեր կայանին հավաստի տեղեկություններ են տվել Աֆղանստանում գերմանական հետախուզության գործունեության մասին։ Քաբուլի կայանի գործակալական ցանցում հատուկ տեղ է զբաղեցրել մի երիտասարդ հնդիկ, ով ուներ «Ռոմ» կեղծանունը։ Նա դարձավ Մ.Ալախվերդովի հուսալի օգնականը գերմանական հետախուզության դեմ պայքարում։ «Ռոմը» կարողացավ շահել գերմանացիների վստահությունը և արժանացավ գերմանացի դեսպան Պիլգերի բարձր հարգանքին։ Հետախուզության միջոցով նրա հետ կապը պահպանվում էր հենց Աբվերի բնակիչ Ռասմուսի և նրա օգնականներ Վիտցելի և Վիլերտի կողմից։ Աբվերը «Ռոմին» վերագրել է «Ռահմադ Խան» կեղծանունը։ Բնակիչ Ռասմուսը բազմիցս ասել է «Ռոմ»-ին. «Բեռլինը շատ գոհ է քեզնից, սիրելի բարեկամ։ Քո աշխատանքը արժանացել է ամենահոյակապ արձագանքներին։ Ֆյուրերն ինքը գիտի քո մասին..․»: «Ռոմը» նույնիսկ արժանացել է 3-րդ ռեյխի բարձր շքանշանին։ Այս հրամանը նա թողել է գերմանական ռեզիդենտությունում։ Մ. Ալլախվերդովը «Ռոմին» հարցրեց՝ ի՞նչ պատվեր, բայց «Ռոմը» նույնիսկ չհիշեց պատվերի անունը։ «Ռոմն» այնքան շատ բան արեց խորհրդային հետախուզության համար, որ Աբվերի գրեթե բոլոր գործունեությունը տարածաշրջանում «կապակույտի» տակ էր։ Նա խորհրդային կայանին է ներկայացրել Քաբուլի գերմանական կայանի աշխատակիցների ամբողջ ցուցակը։ «Ռոմը» գերմանական հետախուզությունից պարբերաբար մեծ քանակությամբ արտարժույթ էր ստանում, փոխանցում մեր կայան և խնդրում փոխանցել ԽՍՀՄ պաշտպանության հիմնադրամին։ Մ.Ալախվերդովն առաջարկել է, որ «Ռոմը» փողի մի մասը թողնի հետախուզական նպատակների համար, սակայն ինքը չի համաձայնել, քանի որ միջոցներ է ստացել նաև փաշթուն ցեղերից։ 1942 թվականի փետրվարին Նացիստական հետախուզությունը «Ռոմ»-ին հանձնարարեց հատուկ դիվերսիոն խմբեր ստեղծել Հնդկաստանի բոլոր նավահանգստային քաղաքներում և պայթյուններ կազմակերպել բոլոր արդյունաբերական ձեռնարկություններում և պայմաններ ստեղծել գերմանական և ճապոնական զորքերի համար հնդկական սահմանին մոտենալու համար։ Այս տեղեկությունը շտապ հասավ Մոսկվա՝ Ստալինի, Մոլոտովի և Բերիայի գրասեղանի վրա։ Հնդկաստանում տիրող իրավիճակի մասին հատուկ ապատեղեկատվական նյութեր էին պատրաստում Մոսկվայում և Լոնդոնում, և «Ռոմ»-ը դրանք մատակարարում էր Ռասմուսին։ Երկու հետախուզական ծառայությունների փոխգործակցությունը հնարավորություն տվեց հաջողությամբ արգելափակել Գերմանիայի և Ճապոնիայի բազմաթիվ ծրագրեր տարածաշրջանում։ Մեր հետախուզության հրահանգով «Ռոմ»-ը վստահելի անձ գտավ Իրանում Աբվերի դեմ աշխատելու համար։ Նրա հետ կապ են պահպանել խորհրդային և բրիտանական հետախուզության աշխատակիցներն Իրանում։

Իտալիայի նախկին դեսպանը Քաբուլ Կվարոնեում 1944 թվականին, Մ. Ալլահվերդովի Մոսկվա մեկնելու նախօրեին, հանդիպել է նրա հետ։ Նա պատմել է նրան, որ 1941-42 թթ. նրան և Գերմանիայի դեսպան Պիլգերին Հռոմի և Բեռլինի կողմից հանձնարարվել է համատեղ զեկույց կազմել խորհրդային հետախուզության և Քաբուլում դեսպանատան գործունեության վերաբերյալ։ Նրա խոսքերից. «Ինչ ամոթ է, մենք չկարողացանք որևէ կոնկրետ նյութ ձեռք բերել»։ Իտալիայի դեսպանի այս խոսքերը փաստում են, որ պատերազմի տարիներին խորհրդային հետախուզության աշխատանքը Աֆղանստանում եղել է բարձր մասնագիտական մակարդակով։

Քաբուլում արդյունավետ է աշխատել մեկ այլ գործակալ՝ Յազուչին։ Նա կաթվածահար արեց և չեզոքացրեց ֆաշիստական գործակալների հզոր ցանցը հյուսիսային Աֆղանստանում, որը կոչվում էր «Միություն»։ Նացիստական Գերմանիայի դեսպան Պիլգերի խոսքերով, Միության փլուզումից հետո Աբվերի դիվերսիոն աշխատանքը ԽՍՀՄ-ի դեմ Աֆղանստանի հյուսիսում, ըստ էության, հասցվել է զրոյի։ Գերմանացիներին չհաջողվեց օգտագործել չեզոքության քողի տակ գտնվող Աֆղանստանի տարածքը որպես ԽՍՀՄ-ի և Հնդկաստանի դեմ ագրեսիայի ցատկահարթակ։ Մ. Ալլախվերդովի գլխավորած «Կարգապահների» պարտությունը նշանակալի ներդրում դարձավ Հայրենական մեծ պատերազմում Հաղթանակի գործում^[4]։

Հայրենիք վերադառնալուց հետո աշխատել է կենտրոնական հետախուզական ապարատում՝ որպես ԽՍՀՄ ԿԳԲ 1-ին տնօրինության բաժնի վարիչ։ Նա վեց ամսով ուղարկվում է Շվեյցարիա՝ հատուկ առաջադրանք կատարելու համար։ Նոյեմբերին 1947 թ Մ.Ալախվերդովը աշխատանքի է անցնում Բարձրագույն հետախուզական դպրոցում՝ որպես պետի տեղակալ կրթական և գիտական գծով։ Իրենց գիտելիքներն ու գործնական փորձը նվիրաբերելով օտարերկրյա հետախուզության բարձր որակավորում ունեցող սպաների պատրաստմանը։ 1955 թվականին Մ.Ալախվերդովը հրաժարական է տալիս։

Միխայիլ Անդրեևիչ Ալլահվերդովը մահացել է 1968 թվականի դեկտեմբերի 30-ին Մոսկվայում և թաղվել Նովոդևիչի գերեզմանատանը^[5]։

Մահացել է 1968 թվականի հոկտեմբերի 9-ին Մոսկվայում։ Թաղված է Նովոդևիչիե գերեզմանոցում։

Մրցանակներ, կոչումներ[խմբագրել | խմբագրել կոդը]

Գեներալ-մայոր (09.07.1945)
«Պատվո նշան» շքանշան (20.09.1943)^[6]
Հայրենական պատերազմի I աստիճանի շքանշան (05.11.1944)^[6]
Լենինի շքանշան (21.02.1945)^[6]
Կարմիր դրոշի շքանշան (03.11.1944, 20.07.1949)^[6]
«Պետանվտանգության պատվավոր աշխատակից» շքանշան
«1941-1945 թթ. Հայրենական մեծ պատերազմում Գերմանիայի դեմ տարած հաղթանակի համար» մեդալ

Ծանոթագրություններ[խմբագրել | խմբագրել կոդը]

↑ ^1,0 ^1,1 ^1,2 ^1,3 ^1,4 ^1,5 http://am.hayazg.info/index.php?curid=10375
↑ ^2,0 ^2,1 ^2,2 ^2,3 ^2,4 ^2,5 Петров Н. В. Кто руководил органами госбезопасности: 1941—1954 (ռուս.) — Мемориал, 2010. — ISBN 966-95519-0-0
↑ Арутюнян, К. А.; Погосян, Г. Р. (2010). Вклад армянского народа в победу в Великой Отечественной войне (1941-1945). Ереван. էջեր 635–639. {{cite book}}: line feed character in |title= at position 43 (օգնություն)CS1 սպաս․ location missing publisher (link)
↑ ^4,0 ^4,1 Арутюнян, К. А.; Погосян, Г. Р. (2010). Вклад армянского народа в победу в Великой Отечественной войне (1941-1945). Ереван. էջեր 635–639. {{cite book}}: line feed character in |title= at position 43 (օգնություն)CS1 սպաս․ location missing publisher (link)
↑ «Алавердов Михаил Андреевич — Энциклопедия фонда «Хайазг»». ru.hayazg.info. Վերցված է 2024 թ․ մարտի 5-ին.
↑ ^6,0 ^6,1 ^6,2 ^6,3 «Аллахвердов, Михаил Андреевич - Кадровый состав НКВД 1935-1939». nkvd.memo.ru. Վերցված է 2019 թ․ հունիսի 16-ին.

Գրականություն[խմբագրել | խմբագրել կոդը]

Шарапов Э. П. Наум Эйтингон — карающий меч Сталина. СПб., «Нева», 2003
Энциклопедия секретных служб России / Автор-составитель А.И.Колпакиди. — М.: АСТ, Астрель, Транзиткнига, 2004. — С. 428—429. — 800 с. — ISBN 5-17018975-3.

[_3ed37c69a746b3d7-1] 1,0 ^1,1 ^1,2 ^1,3 ^1,4 ^1,5 http://am.hayazg.info/index.php?curid=10375

[_9e04cf62188de044-2] 2,0 ^2,1 ^2,2 ^2,3 ^2,4 ^2,5 Петров Н. В. Кто руководил органами госбезопасности: 1941—1954 (ռուս.) — Мемориал, 2010. — ISBN 966-95519-0-0

[:1-3] Арутюнян, К. А.; Погосян, Г. Р. (2010). Вклад армянского народа в победу в Великой Отечественной войне (1941-1945). Ереван. էջեր 635–639. {{cite book}}: line feed character in |title= at position 43 (օգնություն)CS1 սպաս․ location missing publisher (link)

[:12-4] 4,0 ^4,1 Арутюнян, К. А.; Погосян, Г. Р. (2010). Вклад армянского народа в победу в Великой Отечественной войне (1941-1945). Ереван. էջեր 635–639. {{cite book}}: line feed character in |title= at position 43 (օգնություն)CS1 սպաս․ location missing publisher (link)

[:0-5] «Алавердов Михаил Андреевич — Энциклопедия фонда «Хайазг»». ru.hayazg.info. Վերցված է 2024 թ․ մարտի 5-ին.

[nkvd-6] 6,0 ^6,1 ^6,2 ^6,3 «Аллахвердов, Михаил Андреевич - Кадровый состав НКВД 1935-1939». nkvd.memo.ru. Վերցված է 2019 թ․ հունիսի 16-ին.

[1]

[2]

[3]

[4]

[5]

[6]