Ֆետալ ալկոհոլային համախտանիշ, նաև պտղի ալկոհոլային սպեկտրի խանգարում (FASD), ալկոհոլային էմբրիոֆատոպաթիա,էմբրիոնալ ալկոհալային համախտանիշ, պատճառը կնոջ կողմից հղիությունից առաջ և հղիության ընթացքում ալկոհոլի օգտագործումն է[2]։
FASD-ը մտավոր և ֆիզիկական բնածին արատների համակցություն է, որոնք առաջին անգամ ի հայտ են գալիս ծննդյան ժամանակ և ուղեկցում են ամբողջ կյանքի ընթացքում[3]։ Սա ամբողջ կյանքի խանգարում է, որը չի բարելավվում տարիքի հետ։ Այն հանդիսանում է թուլամտության հիմնական պատճառր,որը կարելի է կանխարգելել։ FASD-ը ներառում է շեղումներ երեք տարբեր անատոմիական շրջաններում՝
Ուղեղի անոմալիաներ և խանգարումներ, որոնք կապված են կենտրոնական նյարդային համակարգի հետ, ներառյալ նյարդաբանական խանգարումները, մտավոր թուլամտությունը, վարքային խանգարումները, ինտելեկտի խանգարումը և/կամ գլխուղեղի կառուցվածքային անոմալիաները,
Նախածննդյան և (կամ) հետծննդյան նվազ քաշ և ցածր հասակ,
Դեմքի և գանգի կառուցվածքային առանձնահատկությունները՝
կարճ և նեղ ակնաճեղք,
FASD ունեցող երեխայի դեմքի առանձնահատկություններըքթի լայն և հարթ մեջք,
Նկատվում են նաև հոդերի անոմալիաներ, ափի ծալքերի կառուցվածքային փոփոխություններ, սրտի բնածին արատներ, արտաքին սեռական օրգանների անոմալիաներ, մազանոթային հեմանգիոմաներ, նուրբ շարժումների խանգարումներ։ Արտահայտվածության աստիճանը փոխկապակցված է մայրական ալկոհոլիզմի ծանրության հետ։
հիշողության և ուշադրության հետ կապված խնդիրներ և դպրոցում սովորելու դժվարություններ
չեն կարողանում վերահսկել իրենց զգացմունքներն ու վարքը
կարող են կարիք ունենալ հատուկ ուսուցիչների և հատուկ դպրոցական կրթության
հաճախ չեն գիրակցում իրենց գործողությունների հետևանքները
կարող են իրականանել հակասոցիալական գործողություններ և հակասության մեջ մտնել օրենքի հետ
իրենց կյանքի ընթացքում սոցիալական պաշտպանության և բժշկական աջակցության կարիք ունեն
Հայտնի չէ, թե որն ավելի մեծ ազդեցություն ունի՝ ալկոհոլի օգտագործման քանակությունը, հաճախականությունը, թե ժամկետը։ Նույնիսկ եթե նախածննդյան ալկոհոլի ազդեցությունը չի հանգեցնում FASD-ի, բժիշկները խորհուրդ են տալիս հղիության ընթացքում լիովին հրաժարվել ալկոհոլից։ Ալկոհոլի ավելի քիչ չափաբաժիններ կիրառող հղիի դեպքում, երեխայի շրջանում չի դրսևորվի FASD-ի բոլոր ախտանիշները, բայց, այնուամենայնիվ, կարող է տառապել պտղի ալկոհոլային սպեկտրի խանգարումից (FASD)[2]:
Պտղի ալկոհոլային համախտանիշ 1) Սպառված ալկոհոլ 2) Ալկոհոլը անցնում է պլացենտայի մեջ3) Ալկոհոլը նյութափոխանակվում է 4) Մեկոնիումում հայտնաբերված ճարպաթթուների էթիլ եթերներ (FAEE)
Մարդու նյութափոխանակությունը փոխվում է սննդակարգի փոփոխություններով միջինում 2-4 շաբաթ հետո։ Թմրամիջոցների ազդեցության տակ առաջանում է կախվածություն, որը կարող է դրսևորվել տարբեր ձևերով, այդ թվում՝ հանման համախտանիշով[4]։
ԱՄՆ-ում FASD-ի տարածվածությունը տատանվում է 0,2-2:1000 կենդանի ծնվածների համար, և պտղի վրա ալկոհոլի ավելի թեթև ազդեցությունները շատ ավելի տարածված են՝ 10:1000[5]: Միացյալ Նահանգների որոշ պոպուլյացիաներում, որտեղ խմելու սովորությունները տարածված են, FASD-ի տարածվածությունը տատանվում է 3,0-5,6։ 1000 կենդանի ծնվածից[6]։ Այն ընտանիքներում, որտեղ կա մեկ երեխա FASD-ով, հիվանդության համավանանությունը հաջորդ երեխաների շրջանում՝ 771։ 1000: Եթե մայրը հարբեցող է և շարունակում է օգտագործել հղիության ընթացքում, ապա նա ունի 25-45% FASD-ով eրեխա ունենալու հավանականություն[7]։
Դպրոցներում երեխաների հետազոտման ժամանակ1000 աշակերտից 3,1-ի մոտ ախտորոշվել է FASD[8]: Ալկոհոլի մեծ սպառման և պտղի վրա ալկոհոլի ազդեցության մասին սահմանափակ գիտելիքներ ունեցող երկրներում, FASD-ով հիվանդ երեխաների տոկոսը կարող է զգալիորեն ավելի բարձր լինել։ Իտալիայի դպրոցներում երեխաների ուսումնասիրության ժամանակ FASD հայտնաբերվել է 1000 երեխայի հաշվով 3,7-ից 7,4 դեպքերում[9]։ Մինչ օրս ամենաբարձր տարածվածությունը հայտնաբերվել է Հարավային Աֆրիկայի դպրոցներում երեխաների ուսումնասիրության ժամանակ։ 5-9 տարեկան 1000 երեխայից 40,5-ից մինչև 46,4-ը տառապում էր FASD-ով[10]։
Մոսկվայի հատուկ մանկատների 2352 երեխաների մանկաբույժների կողմից (այդ հաստատություններում երեխաների թվի 83%) հետազոտության արդյունքում հայտնաբերվել է FASD-ով հիվանդ 186 (7,9%) երեխա։ Մասնագիտացված նեոնատոլոգիական հիվանդանոցում 2015 թվականին FASD-ով նորածինները կազմել են 3,5%[11]։ Մուրմանսկի մանկատներում անցկացված հետազոտությունը ցույց է տվել, որ երեխաների 45%-ի շրջանում պտղի ալկոհոլային սպեկտրի խանգարումներ են առկա[12]։ Դիտորդական ծննդատանը FASD-ի տարածվածության ուսումնասիրությունը ցույց է տվել, որ FASD-ի ախտորոշման հաճախականությունը 1000 կենդանի ծննդի հաշվով այդ հաստատությունում եղել է՝ 2003 թվականին՝ 2,7, 2004 թվականին՝ 1,17 և 2005 թվականին՝ 3,62։ Սանկտ Պետերբուրգի մանկատներում հիվանդացության դինամիկայի ուսումնասիրությունը ցույց է տվել, որ FASD-ը 2000 թվականին կազմել է 9,3%, 8,7%՝ 2001 թ., 2002 թվականին՝ 9,0%, 2003 թվականին՝ 7,0%, 2004 թվականին՝ 7,3%[13]։
Վտանգավոր նախատրամադրվածություն է առաջանում այն մայրերի երեխաների շրջանում, ովքեր հղիության ընթացքում պարբերաբար ալկոհոլ են օգտագործել։ Անհրաժեշտությունը, ժամանակի ընթացքում մարում է, սակայն ալկոհոլի օգտագործման դեպքում այն երբեմն վերականգնվում է շատ արագ՝ մի քանի չափաբաժիններից հետո։
Ենթադրվում է, որ այսպես կոչված ակնթարթային ալկոհոլիզմը, այսինքն՝ ալկոհոլից կախվածության արագ առաջացումը, ներարգանդային ալկոհոլային թունավորման հետևանք է։
Այսպիսով, հաստատվել է, որ հղիության և լակտացիայի ժամանակ խմող և ծխող կանայք (նույնիսկ չափավոր) վնասակար են իրենց երեխաների համար[14]։
Պտղի ալկոհոլային համախտանիշի կանխարգելման հիմքը վերարտադրողական տարիքի բոլոր կանանց սքրինինգն է՝ բացահայտելու պտղի վրա ալկոհոլի ազդեցության ռիսկը։ Սքրինինգը կարող է բացահայտել ռիսկի խմբում գտնվողներին, այնուհետև կիրառել համապատասխան խորհրդատվական մեթոդներ՝ նախքան բեղմնավորումը ալկոհոլի օգտագործումը նվազեցնելու կամ դադարեցնելու համար[15]։
Ալկոհոլային խնդիրների բացահայտմանն ուղղված կանանց սքրինինգը կարող է ներառվել բժշկի կամ բուժքույրական անձնակազմի կանոնավոր աշխատանքի մեջ և իրականացվել հարցաթերթիկների կամ հարցումների միջոցով[16]։
Ալկոհոլից կախվածություն ունեցող կանանց պետք է առաջարկվի մասնագիտացված բուժում։ Ռիսկի գոտում գտնվող կանանց համար նպատակահարմար է օգտագործել կարճաժամկետ միջամտություններ[17]։
Բժիշկները, որպես կանոն, չեն համարում, որ հիվանդների հետ զրույցներում պետք է որևէ կերպ բարձրացնեն ալկոհոլի օգտագործման հարցը։ Այնուամենայնիվ, շատ մասնագետներ իրենց պրակտիկայում հանդիպում են վերարտադրողական տարիքի զգալի թվով կանանց, և նրանց աշխատանքում զգալի տեղ են գրավում կնոջ և նրա երեխայի առողջության խնդիրները[2]։
Սանկտ Պետերբուրգում և Նիժնի Նովգորոդում անցկացված հետազոտության արդյունքները (հարցում վերարտադրողական տարիքի ավելի քան 700 կանանց շրջանում) ցույց են տվել, որ բժիշկները (հատկապես գինեկոլոգները) առողջության և հղիության մասին տեղեկատվության ամենակարևոր աղբյուրն են կանանց համար։ Կանայք հակված են հետևել նրանց խորհուրդները և ավելի հավանական է, որ վստահեն բժշկին՝ համեմատած տեղեկատվության այլ աղբյուրների հետ, ինչպիսիք են լրատվամիջոցները, մասնագիտացված գրականությունը, գովազդը, հարազատներն ու ընկերները[18]։
Մի շարք երկրներում անցկացված ուսումնասիրությունները նաև ցույց են տվել, որ բժշկի նույնիսկ կարճատև միջամտությունը նվազեցնում է ալկոհոլի օգտագործումը հիվանդների շրջանում և զգալիորեն նվազեցնում է FASD-ի դեպքերը[19]։ Պարզվեց, որ նույնիսկ հինգ րոպեանոց միջամտությունը (բժշկի խորհուրդը) ալկոհոլի օգտագործման վերաբերյալ ոչ պակաս արդյունավետ էր, քան երկար զրույցը[20]։
Հետազոտությունները ցույց են տալիս նաև, որ բժշկի արդյունավետությունը ալկոհոլի խնդրի հետ աշխատելու հարցում կախված է ժամանակից, աշխատանքային առաջնահերթություններից, հիվանդի առողջության համար նրա պատասխանատվության գիտակցումից, ալկոհոլի ազդեցության մասին պատկերացումներից, ինչպես նաև հիվանդի վրա ազդելու կարողության հմտություններից և վստահությունից[21]։
Կարճաժամկետ միջամտություն ապահովելով ՝ բժիշկը կարող է կանխել երեխայի բնածին արատները և հաշմանդամությունը[16]։
Պտղի վրա ալկոհոլի ազդեցությամբ պայմանավորված երեխաների շրջանում խանգարումների առաջին գիտական նկարագրությունը տվել է Պ.Լեմուանը, ով հետազոտել է 127 երեխայի, որոնց մայրերը տառապել են ալկոհոլիզմով և նկարագրել այս խմբում տարածված խանգարումները[21]։ 1973-ին Կ. Լ. Ջոնսնն առաջին անգամ սիստեմատիկ նկարագրեց խանգարումների առանձնահատկությունները այն երեխաների շրջանում, որոնց մայրերը չարաշահում էին ալկոհոլը հղիության ընթացքում և անվանեց խանգարումների այս հատուկ օրինաչափությունը՝ պտղի ալկոհոլային համախտանիշ։ Սա նշանավորեց ԱՄՆ-ում և այլ երկրներում մասնագիտացված խնամքի և կանխարգելման հետազոտությունների զարգացման սկիզբը։ Այսօր այս հարցի վերաբերյալ զգալի թվով գիտական և գործնական հրապարակումներ կան ինչպես բժշկական գրականության մեջ, այնպես էլ հարակից առարկաներում[22]։
Սանկտ Պետերբուրգում և Նիժնի Նովգորոդում անցկացված ուսումնասիրությունները ցույց են տվել, որ վերարտադրողական տարիքի հղիները և ոչ հղի կանայք չունեն անհրաժեշտ տեղեկատվություն պտղի վրա ալկոհոլի բացասական ազդեցության մասին, ինչպես նաև չունեն ալկոհոլի օգտագործման խիստ (արգելող) սահմանափակում։ հղիության ընթացքում. Շատ կանայք կարծում են, որ 12 շաբաթից հետո հղիության բնականոն ընթացքի դեպքում փոքր քանակությամբ բարձրորակ ալկոհոլի (մասնավորապես՝ չոր կարմիր գինի) խմելը «չի վնասի և նույնիսկ կարող է օգտակար լինել»։ Հետազոտության արդյունքները ցույց են տվել նաև, որ բժիշկները բավականաչափ ուշադրություն չեն դարձնում վերարտադրողական տարիքի կանանց և հղիների կողմից ալկոհոլի օգտագործման խնդրին և գործնականում չեն շոշափում այս թեման։ Մեծ մասամբ գինեկոլոգները, մանկաբույժները և այլ մասնագիտությունների բժիշկները, ովքեր անմիջականորեն կապված չեն ալկոհոլիզմի բուժման հետ, չունեն ալկոհոլի օգտագործման թեման կանանց հետ ճիշտ քննարկելու հմտություններ, չգիտեն ռիսկային խմբերի սկրինինգի մեթոդները, ինչպես նաև հստակ պատկերացում չունեն այդ խմբերի նույնականացման չափանիշների մասին[23]։
2005 թվականին Սանկտ Պետերբուրգում և Նիժնի Նովգորոդում անցկացված ուսումնասիրության արդյունքները ցույց են տվել, որ ոչ հղի կանանց մեծամասնությունը ալկոհոլ է խմում (կանանց 86%-ը Սանկտ Պետերբուրգում և 93%-ը՝ Նիժնի Նովգորոդում և տարածաշրջանում), իսկ հղիների 20%-ը[24]։
↑Identification of At-Risk Drinking and Intervention with Women of Childbearing Age: A Guide for Primary-Care Providers. National Institute on Alcohol Abuse & Alcoholism and the Office of Research on Minority Health, National Institutes of Health, 1999. NIH publication no. 99-4368.
↑May, P.A. and Gossage, J.P. (2001). Estimating the Prevalence of Fetal Alcohol Syndrome: A Summary. Alcohol Research and Health, 25, (3).
↑Abel EL. Fetal alcohol syndrome in families, Neurotoxicology and Teratology 1988.
↑Streigssguth AP. Fetal Alcohol Syndrome: A Guide for Families and Communities. Baltimore: Paul Brookes Publishing Co.; 1997.
↑Astley, Susan J; Clarren, Sterling K. Measuring the facial phenotype of individuals with prenatal alcohol exposure: Correlations with brain dysfunction. [Journal; Peer Reviewed Journal] Alcohol and Alcoholism. Vol 36(2) Mar 2001, 147—159.
↑Kodituwakku, Piyadasa W; Adnams, Colleen M; Hay, Andrea; Kitching, Ansie E; Burger, Elana; Kalberg, Wendy O; Viljoen, Denis L; May, Philip A. Letter and Category Fluency in Children With Fetal Alcohol Syndrome From a Community in South Africa. [References]. Journal of Studies on Alcohol. Vol 67(4) Jul 2006, 502—509.
↑May P, Brooke L, Gossage J, Croxford J, Adnams C, Jones K, Robinson L, Viljoen D, (2000). Epidemiology of fetal alcohol syndrome in A South African community in the Western Cape Province. Am J Public Health. 90:1905-1912.
↑Robinson LK, Jones KL, Marintcheva G, Matveeva A, and Riley EP (2001). Physician screenings of FAS in Moscow, Russia. Paper presented at Research Society on Alcoholism, Montreal, Canada.
↑Пальчик А. Б., Федорова Л. А., Легонькова С. В., «Фетальный Алкогольный Синдром», Методические рекомендации, СПб, 2006.
↑Balachova, T, Bonner, B., Isurina, G., Potapova, M., & Tsvetkova, L. The experience of implementation of focus groups method for developing of FAS prevention model. Clinical Psychology Journal. St. Petersburg.
↑B.Bonner, T.Balashova, G.Isurina, L.Tsvetkova,E.Volkova and «Prevention FAS in Russian children» research team, 2007)
↑(Fleming & Maxwell, 1999, Babor et al., 1986; Babor & Higgins-Biddle, 1992; Fleming et al., 2002; Whitlock et al., 2004, Bertholet et al., 2005; Hankin, 2000; Manwell et al., 2000)
↑Babor & Higgins-Biddle (1992). Brief intervention for hazardous and harmful drinking. WHO
↑ 21,021,1(Lemoine P., Harousseau H., Borteyru J.P., Menuet J.C. Les enfants de parent alcoolique: Anomalie observes a propos de 127 cas — Ouest Med — 1968, Vol.21 — P.476 — 482
↑Jones K. L., Smith D. W., Ulleland C. N., Streissguth P. (Lancet (London, England). — 1973.). Pattern of malformation in offspring of chronic alcoholic mothers. էջեր Vol. 1, no. 7815. — P. 1267—1271.{{cite book}}: CS1 սպաս․ բազմաթիվ անուններ: authors list (link)
↑Diekman et al., 2000; Т.Балашова, Б.Боннер, Г.Исурина, Л.Цветкова, 2006
↑Tatiana Balachova, Barbara L. Bonner, Jacquelyn Bertrand, Galina Isurina, & Larissa Tsvetkova, (2005) Preventing FAS/ARND in Russian Children: An International Collaboration in Research, Xth ISPCAN European Regional Conference on Child Abuse and Neglect, September 12, 2005, Berlin, Germany)
Fetal alcohol syndrome[1] Վիքիպահեստում
