Դիմիտրիե Կանտեմիր

Դիմիտրիե Կանտեմիր; ռումիներեն՝ Dimitrie Cantemir
Ծնվել է	հոկտեմբերի 26, 1674[…]
Ծննդավայր	Dimitrie Cantemir, Ținutul Fălciu, Մոլդովական իշխանություն
Մահացել է	օգոստոսի 21 (սեպտեմբերի 1), 1723[…] (48 տարեկան)
Մահվան վայր	Dmitrovsk, Sevsky Uyezd, Sevsk Province, Կիևի նահանգ, Ռուսական կայսրություն
Քաղաքացիություն	Մոլդովական իշխանություն և Ռուսական կայսրություն
Ազգություն	ռումինացի
Մայրենի լեզու	ռումիներեն
Կրթություն	Ֆեների հունական ուղղափառ դպրոց
Մասնագիտություն	մարդաբան, լեզվաբան, պատմաբան, փիլիսոփա, կոմպոզիտոր, քարտեզագիր, գրող, աշխարհագրագետ, արևելագետ և քաղաքական գործիչ
Ամուսին	Անաստասիա Տրուբեցկայա և Casandra Cantacuzino?
Ծնողներ	հայր՝ Կոնստանտին Կանտեմիր, մայր՝ Անա Բանտաշ
Զբաղեցրած պաշտոններ	lord of Moldavia? և lord of Moldavia?
Անդամություն	Պրուսիայի գիտությունների ակադեմիա
Երեխաներ	Եկատերինա Գոլիցինա, Մարիա Կանտեմիր, Անտիոհ Կանտեմիր[…] և Șerban Cantemir?
	Dimitrie Cantemir Վիքիպահեստում

Դիմիտրիե Կոնստանտինի Կանտեմիր (ռումիներեն՝ Dimitrie Cantemir, հոկտեմբերի 26, 1674(1674-10-26)^[1]^[2]^[3]^[…], Dimitrie Cantemir, Ținutul Fălciu, Մոլդովական իշխանություն - օգոստոսի 21 (սեպտեմբերի 1), 1723^[3]^[4]^[5]^[…], Dmitrovsk, Sevsky Uyezd, Sevsk Province, Կիևի նահանգ, Ռուսական կայսրություն), մոլդովացի պատմաբան, արևելագետ, փիլիսոփա, երաժշտագետ, պետական-քաղաքական գործիչ։

Կենսագրություն

Մոլդովայի իշխան Կոնստանտին Կանտեմիրի որդին։ Սովորել է Կոստանդնուպոլսի հունա-լատինական ակադեմիայում, տիրապետել բազմաթիվ լեզուների։

Եղել է (1693 թվական, 1710-1711 թվականներ) Մոլդովայի իշխան, փորձել վերականգնել երկրի անկախությունը՝ հենվելով ռուսական ցար Պետրոս Մեծի հետ կնքած (մարտի 4, 1711 թ.) հակաթուրքական դաշինքի վրա։ Պրուտյան անհաջող արշավանքից հետո անցել է (1711 թ.) Ռուսաստան, ստացել ռուս իշխանի տիտղոս, կալվածքներ և նշանակվել ցարի խորհրդական։

Պարսկական արշավանքի (1722-1723 թթ․) ժամանակ ղեկավարել է արշավային գրասենյակները, եղել Կովկասում ու Հայաստանում։

Աշխատություններ

Կոստանդնուպոլսում եղած տարիներին ուսումնասիրել է թուրքական երաժշտությունը և գրել «Գիրք երաժշտագիտության» (1-ին հրատարակչություն ռումիներեն, 1973 թ․) երկը, որը նշանակալի ազդեցություն է թողել թուրքական երաժշտագիտության զարգացման վրա։ Հորինել է նաև երգեր, ստեղծել խազագրության նոր մեթոդ, որը հայտնի է «Կանտեմիր օղլու» անունով։

Կանտեմիրի շատ երգեր հետագայում գրի են առնվել պոլսահայ նշանավոր երաժշտագետ Պապա Համբարձումի ստեղծած նոտաներով և փրկվել կորստից։ Ուշագրավ են խոհա-փիլիսոփայական և կրոնական բնույթի «Հիերոգլիֆական պատմություն» (1-ին հրատարակչություն, ռումիներեն, 1883 թվական), «Ղուրան կամ Գիրք իսլամի համակարգի մասին» (1-ին հրատարակչություն ռումիներեն, 1722 թվական) աշխատությունները, որոնցում Կանտեմիրը, թեև իդեալիստական դիրքերից, սակայն որպես հումանիստական լավատեսությամբ է դիտում մարդկության ապագան, գտնում, որ մարդը չպետք է մնա գերի, այլ պետք է տիրի բնությանը, աշխարհին, նկատում է աշխատավորների և կեղեքողների միջև եղած հակամարտությունները և ճիշտ համարում ճնշվածների ընդվզումները։

Աշխարհաճանաչման աղբյուր Կանտեմիրը համարում է բանականությունը, թեև բանականության հետ մեծ նշանակություն է տալիս նաև աստվածային կամքին։ Կանտեմիրի առավել արժեքավոր գործերը Ռուսաստանում գրած պատմա-աշխարհագրական երկերն են, որոնց վրա մեծ ազդեցություն են թողել պետրոսյան բարեփոխումները։

«Օսմանյան կայսրության փառքի և անկման պատմություն»-ը (1-ին հրատարակչություն, անգլերեն, 1734-1735 թթ․, թարգմանվել է նաև հայերեն, անտիպ) Կանտեմիրի ստեղծագործության գլուխգործոցն է, որի համար 1714 թվականին ընտրվել է Բեռլինի ԳԱ անդամ։ Գրել է նաև «Հռոմեա-մոլդո-վալաքների վաղեմության քրոնիկոն» (1-ին հրատարակչություն, ռումիներեն, 1835-1836 թթ.) և հատկապես հայագիտության համար արժեքավոր «Մոլդովայի պատմական, աշխարհագրական և քաղաքական նկարագրություն» (1-ին հրատարակչություն, գերմաներեն, 1769-1770 թթ.) ու «Կովկասյան լեռնապատից» (1-ին հրատարակչություն, լատիներեն, 1726 թ.) երկերը, որոնցում բազմիցս անդրադարձել է հայերին ու Հայաստանին, կարևոր տեղեկություններ հաղորդել Մոլդովայում ապրող հայերի հարկերի ու դրանց չափի, հայոց իրավունքների, դավանության, եկեղեցիների, նշանավոր անձանց մասին և այլն։

Կանտեմիրը թաղվել է Մոսկվայում։ 1935 թվականին աճյունը տեղափոխվել է Յաշ։

Գրականություն

Бабий А. И. Дмитрий Кантемир М.։ Мысль, 1984.- 173 с.
Густерин П. В. Первый российский востоковед Дмитрий Кантемир / First Russian Orientalist Dmitry Kantemir. М.։ Восточная книга, 2008.
Густерин П. В. По следу Кантемира. Российскому востоковедению исполняется 300 лет // Российская газета. 2011, № 147 (8 июля).

Ծանոթագրություններ

↑ ^1,0 ^1,1 ^1,2 M. G. Cantemir // Encyclopædia Britannica: a dictionary of arts, sciences, literature and general information / H. Chisholm — 11 — New York, Cambridge, England: University Press, 1911. — Vol. 5. — P. 209.
↑ ^2,0 ^2,1 Bibliothèque nationale de France data.bnf.fr (ֆր.): տվյալների բաց շտեմարան — 2011.
↑ ^3,0 ^3,1 ^3,2 ^3,3 ^3,4 Сорока И. А. Кантемир (ռուս.) // Краткая литературная энциклопедия — М.: Советская энциклопедия, 1966. — Т. 3. — С. 373—374.
↑ ^4,0 ^4,1 ^4,2 http://www.ghika.net/Familles/Cantemir/Cantemir_01.pdf
↑ ^5,0 ^5,1 ^5,2 http://genealogy.euweb.cz/balkan/cantemir.html
↑ ^6,0 ^6,1 Кантемир, Константин Федорович (ռուս.) // Энциклопедический словарь — СПб.: Брокгауз — Ефрон, 1895. — Т. XIV. — С. 317.
↑ Сементковский Р. Кантемир, Антиох Дмитриевич (ռուս.) // Энциклопедический словарь — СПб.: Брокгауз — Ефрон, 1895. — Т. XIV. — С. 314—317.
↑ В. Р—в Кантемир, Дмитрий Константинович (ռուս.) // Энциклопедический словарь — СПб.: Брокгауз — Ефрон, 1895. — Т. XIV. — С. 317.

Այս հոդվածի կամ նրա բաժնի որոշակի հատվածի սկզբնական կամ ներկայիս տարբերակը վերցված է Քրիեյթիվ Քոմմոնս Նշում–Համանման տարածում 3.0 (Creative Commons BY-SA 3.0) ազատ թույլատրագրով թողարկված Հայկական սովետական հանրագիտարանից (հ․ 5, էջ 243)։

Վիքիպահեստն ունի նյութեր, որոնք վերաբերում են «Դիմիտրիե Կանտեմիր» հոդվածին։

[_916f52188e5521f8-1] 1,0 ^1,1 ^1,2 M. G. Cantemir // Encyclopædia Britannica: a dictionary of arts, sciences, literature and general information / H. Chisholm — 11 — New York, Cambridge, England: University Press, 1911. — Vol. 5. — P. 209.

[_a24d5fbcdf239832-2] 2,0 ^2,1 Bibliothèque nationale de France data.bnf.fr (ֆր.): տվյալների բաց շտեմարան — 2011.

[_952b4d441e8ac2bc-3] 3,0 ^3,1 ^3,2 ^3,3 ^3,4 Сорока И. А. Кантемир (ռուս.) // Краткая литературная энциклопедия — М.: Советская энциклопедия, 1966. — Т. 3. — С. 373—374.

[_074afda5ffa996df-4] 4,0 ^4,1 ^4,2 http://www.ghika.net/Familles/Cantemir/Cantemir_01.pdf

[_c6c662a245b5c67d-5] 5,0 ^5,1 ^5,2 http://genealogy.euweb.cz/balkan/cantemir.html

[_934bd89a83ef0791-6] 6,0 ^6,1 Кантемир, Константин Федорович (ռուս.) // Энциклопедический словарь — СПб.: Брокгауз — Ефрон, 1895. — Т. XIV. — С. 317.

[_f92d4360cd6f405c-7] Сементковский Р. Кантемир, Антиох Дмитриевич (ռուս.) // Энциклопедический словарь — СПб.: Брокгауз — Ефрон, 1895. — Т. XIV. — С. 314—317.

[_b10e813dd834f1e5-8] В. Р—в Кантемир, Дмитрий Константинович (ռուս.) // Энциклопедический словарь — СПб.: Брокгауз — Ефрон, 1895. — Т. XIV. — С. 317.

[1]

[2]

[3]

[4]

[5]

[6]

[7]

[8]