Jump to content

Բորիս Պաշ

Վիքիպեդիայից՝ ազատ հանրագիտարանից
Բորիս Պաշ
հունիսի 20, 1900(1900-06-20) - մայիսի 11, 1995(1995-05-11) (94 տարեկան)
ԾննդավայրՍան Ֆրանցիսկո, Կալիֆոռնիա, ԱՄՆ
Մահվան վայրGreenbrae, Մարին շրջան, Կալիֆոռնիա, ԱՄՆ
Քաղաքացիություն ԱՄՆ
ԶորատեսակԱՄՆ բանակ
Կոչումգնդապետ
Հրամանատարն էրAlsos Mission?
Մարտեր/
պատերազմներ
Երկրորդ համաշխարհային պատերազմ
ԿրթությունՀարավային Կալիֆոռնիայի համալսարան և Springfield College?
Պարգևներ
Մեդալ նշանակալի ավանդի համար և Պատվո լեգիոնի շքանշանակիր

Բորիս Թեոդոր Պեշ (անգլ.՝ Boris Theodore Pash, նաև Բորիս Ֆյոդորովիչ Պաշկովսկի, հունիսի 20, 1900(1900-06-20), Սան Ֆրանցիսկո, Կալիֆոռնիա, ԱՄՆ - մայիսի 11, 1995(1995-05-11), Greenbrae, Մարին շրջան, Կալիֆոռնիա, ԱՄՆ), ռուսական ծագմամբ ամերիկացի ռազմական հակահետախուզության սպա։ Առանցքային դեր է խաղացել Մանհեթենյան նախագծի, «Սկրեպկա» և «Ալսոս» օպերացիաների իրականացման և վերահսկողության գործում[1][2]։

Կենսագրություն

[խմբագրել | խմբագրել կոդը]

Բորիս Թեոդոր Պեշը ծնվել է 1900 թվականի հունիսի 20-ին, Սան Ֆրանցիսկոյում։ Նրա հայրը` Ֆյոդոր Պաշկովսկին, եղել է ռուս ուղղափառ քահանա (1934-1950 թվականներին Ամերիկայի և Կանադայի միտրոպոլիտ Թեոֆիլուս), որը 1894 թվականին Եկեղեցու կողմից ուղարկվել էր Կալիֆոռնիա[3]։ Մայրը՝ Էլլա Դաբովիչը, Չեռնոգորիայից էր, ծնվել էր Կալիֆոռնիայում, այդ պատճառով էլ Բորիսը մանկուց տիրապետում էր անգլերենին և սերբախորվաթերենին՝ հետագայում նաև գերմաներենին ու ֆրանսերենին։

Երիտասարդությունը Ռուսաստանում

[խմբագրել | խմբագրել կոդը]

1913 թվականին ընտանիքը վերադարձել է Ռուսաստան։ Բորիսը սովորել է Մոսկվայի 12-րդ գիմնազիայում։ Առաջին աշխարհամարտի տարիներին նրա հայրը 52-րդ հետևակային դիվիզիայում ծառայել է որպես ռազմական քահանա։ 1916 թվականի օգոստոսից մինչև 1917 թվականի մայիսը Բորիսը ծառայել է 52-րդ հրետանային բրիգադայում և մասնակցել մարտերին։ 1918 թվականի գարնանը նա աշխատել է YMCA-ում և սովորել Սիմֆերոպոլի գիմնազիայում։ 1920 թվականի ձմռանը նա ծառայության է անցել Սպիտակ բանակի ռազմածովային ստորաբաժանումներում, «Գեներալ Կորնիլով» հածանավի հրամանատարությունում որպես թարգմանիչ բրիտանացիների հետ բանակցություններում։ Նա պարգևատրվել է Գեորգիևյան խաչի 4-րդ աստիճանի շքանշանով։

Արտագաղթ ԱՄՆ

[խմբագրել | խմբագրել կոդը]

1920 թվականին Բորիսն ամուսնացել է Լիդիա Իվանովայի հետ, և երբ պարզվեց, որ երկրում իշխանությունը վերջապես անցել է բոլշևիկների ձեռքը, նա որոշեց տարհանվել Վրանգելի հետ։ 1921 թվականին նա համագործակցում էր Բեռլինի Երիտասարդների քրիստոնեական ասոցիացիայի հետ, որտեղ հունիսի 14-ին ծնվել է նրա որդին՝ Էդգար Կոնստանտին Բորիս Պաշկովսկին (հայտնի է նաև որպես Էդգար Կ. Բ. Պեշ)։

Ընտանիքի հետ Միացյալ Նահանգներ վերադառնալուց հետո Պաշկովսկին ընդունվել է Սփրինգֆիլդի քոլեջ (Մասաչուսեթս նահանգ), որտեղ ստացել է ֆիզկուլտուրայի բակալավրի աստիճան։ 1924 թվականի սեպտեմբերին նա ազգանունը կրճատել է «Պաշկովսկի»-ից «Պեշ»։ Շարունակելով ուսումը՝ Հարավային Կալիֆոռնիայի համալսարանում ստացել է մագիստրոսի կոչում։ Երկրորդ համաշխարհային պատերազմից առաջ Պեշը ֆիզկուլտուրա է դասավանդել և բեյսբոլիստների մարզել Լոս Անջելեսում` Հոլիվուդի բարձրագույն դպրոցում դառնալով մարզական բաժնի ղեկավար։

Երկրորդ համաշխարհային պատերազմ

[խմբագրել | խմբագրել կոդը]

Դեռևս 1930 թվականին Բորիսը մտել է ԱՄՆ բանակի պահեստազոր, երդվել և ստացել 2-րդ կարգի լեյտենանտի կոչում։ 1940 թվականի մայիսին ամսական զորակոչն ավարտելուց հետո նա մեկ տարի ժամկետով զորակոչվել է զինված ուժեր։ 1941 թվականի մարտին ծառայության ժամկետը երկարացվել է ևս մեկ տարով։ Դեկտեմբերին Միացյալ Նահանգները մտել են համաշխարհային հակամարտության մեջ, իսկ Պեշը 9-րդ կորպուսից տեղափոխվել է Արևմտյան ռազմական շրջանի շտաբ և 4-րդ բանակ, որտեղ կապիտան Պեշը դարձել է հետախուզության շտաբի պետի ութ օգնականներից մեկը։ Պերլ Հարբորի գրոհից հետո Պեշը մասնակցել է ծնունդով ամերիկացի ճապոնացիների ներկալման թեմայով խորհրդակցություններին։ 1942 թվականի սեպտեմբերին Պեշը ստանձնել է ռազմական շրջանի հակահետախուզության պետի պաշտոնը։ 1943 թվականի գարնանը ՀԴԲ-ի հետ միասին Պեշը պայքարել է կոմունիստների Սան Ֆրանցիսկո և Բերկլի ներթափանցման դեմ։ 1943 թվականի հուլիսին նա դիտարկել է ամերիկյան արձակի դասական Ջոն Ստեյնբեկի գործը, Բորիսը չէր վստահում հայտնի գրողին և կարծում էր, որ նրա զինվորական ծառայության դիմումը չպետք է բավարարվի։

1943 թվականի գարնանը նա զբաղվել է Լոս Ալամոսում Մանհեթենյան նախագծի անվտանգության հարցերով։ 1943 թվականի օգոստոսին Պեշն անձամբ հարցաքննել է Մանհեթենյան նախագծի ղեկավար Օպենհեյմերին՝ ԱՄՆ կոմունիստական կուսակցության գաղտնի անդամ լինելու կասկածանքով։ Պեշը հնարավոր է համարել, որ Օպենհեյմերը լրտես է եղել և տեղեկատվություն է փոխանցել Խորհրդային Միությանը։ Իր հերթին, Օպպենհեյմերը, որին միանշանակ առաջարկներ էին արել Մոսկվայի հետ համագործակցելու համար, «կերակրել» է Պեշին մի ամբողջ տեսություն այն մասին, որ լաբորատորիայում կարող է գոյություն ունենալ հետախուզական ցանց։ Նման կասկածների հիման վրա նա ուսումնասիրել է գիտնականների կապը Կոմունիստական կուսակցության հետ Բերկլիի Էռնեստ Լոուրենսի լաբորատորիայում։ Բորիսի գործընկերները հիշում են նրան որպես իր գործի մոլեռանդ սիրահար, ով անկեղծորեն ատում էր կոմունիստներին։

«Ալսոս» առաքելություն

[խմբագրել | խմբագրել կոդը]

1943 թվականի վերջին Պեշը նշանակվել է «Ալսոս» առաքելության ղեկավար։ Այդ օպերացիայի նպատակն է եղել պարզել, թե որքանով են առաջ անցել Առանցքի տերությունները միջուկային զենքի մշակման գործում, ինչպես նաև չեզոքացնել միջուկային հումքը և տիրանալ այն գիտնականներին, ովքեր աշխատում էին Նացիստական Գերմանիայի միջուկային ծրագրի վրա։ «Ալսոս I» առաքելության շրջանակներում Պեշը մասնագետների մի փոքր խմբի հետ մեկնել է Իտալիա` գերմանական միջուկային ծրագրի վերաբերյալ նախնական տվյալներ հավաքելու նպատակով։ «Ալսոս»-ի երկրորդ ավելի լայնամասշտաբ առաքելությունն իրականացվել է Ֆրանսիայում, Բելգիայում և Գերմանիայում։ «Ատոմային հատուկ նշանակության ջոկատները» բացահայտել են տասնյակ տոննա ուրանի հանքաքար, ինչպես նաև տիրապետել են ամենաթանկարժեք տվյալների գերմանացի մասնագետների վերաբերյալ, այդ թվում՝ Օտտո Հանի, Մաքս ֆոն Լաուեի և Վերներ Հեյզենբերգի։

Պատերազմից հետո

[խմբագրել | խմբագրել կոդը]

1946 թվականի կեսերին Պեշին ուղարկել են Տոկիո, որտեղ նա ծառայել է գլխավոր շտաբում` գեներալ Դուգլաս Մակարթուրի հրամանատարությամբ, որպես Արտաքին կապերի բաժնի ղեկավար։ Պեշը մասնակցել է ընդունելությանը, այդ թվում՝ խորհրդային պատվիրակությունների։ Մակարթուրի աջակցությամբ և Բորիս Պեշի ջանքերի շնորհիվ հնարավոր է դարձել կանխել ճապոնական Ուղղափառ եկեղեցու փոխանցումը Մոսկվայի պատրիարքարանի ենթակայության ներքո։ Դրա փոխարեն Պեշի հայրը` գործնականում անկախ Ամերիկյան թեմի ղեկավար միտրոպոլիտ Թեոֆիլը (Պաշկովսկի), եպիսկոպոս Բենիամինին (Բասալիգա) ուղարկել է Ճապոնիա, իսկ Բորիսը համոզել է ճապոնացի հավատացյալներին, որ նրանց համար ավելի հարմար կլինի Միացյալ Նահանգների ենթակայության ներքո։ 1946 թվականի դեկտեմբերին ՌՈՒԵ ՄԹ-ի բանագնացներին թույլ չեն տվել մուտք գործել Ճապոնիա, իսկ 1947 թվականի հունվարի 6-ին Բենիամինը հասել է Տոկիո։ Բորիսը վերադարձել է Եվրոպա 1949 թվականի գարնանը, երբ նշանակվել է ԿՀՎ-ում ԱՄՆ բանակի ներկայացուցիչ։ Պեշը դարձել է «7–րդ ծրագրային բաժնի» (ԾԲ-7) ղեկավարը, որը զբաղվել է կրկնակի գործակալների ոչնչացմամբ և հիմնական թշնամու թիկունքում իրականացրել է դիվերսիոն գործողություններ։ Այսպիսով, 1949 թվականի գարնանը Պեշին առաջարկել են գաղափարներ այն մասին, թե ինչպես հեղաշրջում իրականացնել Ալբանիայում, որը հունիսի վերջին ստացել է «Հրեշ» օպերացիա անվանումը։ Մեկնարկը թանկ է ստացվել, բայց անհաջող։ Բացի այդ, Պեշը մասնակցել է խորհրդային ներխուժման դեպքում Ավստրիայում պարտիզանական պատերազմ նախապատրաստելուն («Գլադիո» օպերացիա)։

1953 թվականի վերջին Պեշը վերադարձել է Սան Ֆրանցիսկո, որտեղ ստանձնել է 6-րդ բանակի քրեական հետաքննության վարչության պետի պաշտոնը։ 1954 թվականի գարնանը Պեշը եղել է Օպենհայմերի դատավարության առանցքային վկաներից մեկը։ Ճնշման տակ «միջուկային ռումբի հայրը» խոստովանել է, որ 1943 թվականին հարցաքննության ժամանակ ստել է Պեշին, որի արդյունքում Օպենհայմերը զրկվել է գաղտնիքներից օգտվելու հնարավորությունից։

Պաշտոնաթողություն

[խմբագրել | խմբագրել կոդը]

Բորիս Պեշը թոշակի է անցել 1963 թվականի հունիսին և պարգևատրվել «Ակնառու ծառայության համար» մեդալով։ Նա բացել է թարգմանչական գրասենյակ, ակտիվորեն մասնակցել Վաշինգտոնում ուղղափառների կյանքին։ 1959 թվականին ընտրվել է Սուրբ Նիկոլայ տաճարի եկեղեցական կորպորացիայի նախագահ, որի վերակազմավորման նախագիծը ղեկավարել է Պեշը։ Եղել է հուշագրությունների հեղինակ և ակտիվ կապ է պահպանել նախկին գործընկերների հետ։ 70-ականներին Պեշը դարձել է Վոթերգեյթի սկանդալի մեղադրյալ, երբ Հովարդ Հանտը ցուցմունք է տվել Բորիսի դեմ ՊO-7-ի գործունեության հետ կապված։ 1981 թվականին Պեշը հարցաքննվել է ճապոնական ծագմամբ ամերիկացիներ ներկալման գործի շրջանակներում։ 1987 թվականին գնդապետ Պեշը հավերժացվել է ԱՄՆ ռազմական հետախուզության փառքի սրահում։ Օգոստոսյան խռովությունից հետո նա այցելել է Ռուսաստան։ Մահացել է Կալիֆոռնիայի Գրինբրեյ քաղաքում, 94 տարեկան հասակում։ Թաղված է Կոլմ քաղաքի գերեզմանատանը (Սան Ֆրանցիսկոյի արվարձան)։

Մարմնավորումը գրականությունում և կինոյում

[խմբագրել | խմբագրել կոդը]

Օլեգ Բասիլաշվիլին խաղացել է Բորիս Պեշի դերը «Նպատակի ընտրություն» (1974) խորհրդային գեղարվեստական ֆիլմում, որը նկարահանվել է Դանիիլ Գրանինի համանուն վեպի հիման վրա և նվիրված է ատոմային ռումբի ստեղծման պատմությանը։ Պեշը նաև «Մարդասպանի հավատամքը» տիեզերական համակարգչային խաղի կոմիքսների շարքի հերոսներից է։

Աշխատություններ

[խմբագրել | խմբագրել կոդը]

Գրականություն

[խմբագրել | խմբագրել կոդը]
  • Goudsmit, Samuel A. (1947). Alsos : The failure in German science. New York: H. Schuman. ISBN 978-1-56396-415-2.
  • Groves, Leslie R. (1962). Now It Can Be Told: The Story of the Manhattan Project. New York: Da Capo Press. ISBN 978-0-306-80189-1.
  • Mahoney, Leo J. (1981). A History of the War Department Scientific Intelligence Mission (ALSOS), 1943–1945. Ph.D. Dissertation, Kent State University.
  • Pash, Boris T. (1980). The Alsos Mission. New York: Charter Books. ISBN 978-0-441-01790-4.
  • The National Cryptologic Museum and the Military Intelligence Corps Hall of Fame

Ծանոթագրություններ

[խմբագրել | խմբագրել կոդը]
  1. W. H. Allison Portrait of Col. Boris Pash, the military head of ALSOS Արխիվացված 2014-02-27 Wayback Machine (անգլ.)
  2. ««За веру и бомбу»: удивительная жизнь полковника Бориса Пашковского-Пэша» (ռուսերեն). НЛО. Վերցված է 2019 թ․ հուլիսի 6-ին.
  3. «Metropolitan Theophilus». Saint Herman of Alaska Orthodox Church. Արխիվացված է օրիգինալից 2014 թ․ փետրվարի 26-ին. Վերցված է 2014 թ․ փետրվարի 21-ին.
Վիքիպահեստն ունի նյութեր, որոնք վերաբերում են «Բորիս Պաշ» հոդվածին։