Տնտեսական սոցիոլոգիա

Վիքիպեդիայից՝ ազատ հանրագիտարանից

Տնտեսական սոցիոլոգիա, ուսումնասիրում է տարբեր տնտեսական երևույթների սոցիալական պատճառն ու հետևանքը։ Ոլորտը կարելի է լայնորեն բաժանել դասական և ժամանակակից ժամանակաշրջանի (հայտնի է որպես «նոր տնտեսական սոցիոլոգիա»)։

Դասական ժամանակաշրջանը հատկապես վերաբերում էր արդիականությանը և դրա բաղկացուցիչ ասպեկտներին, ներառյալ ռացիոնալացումը, աշխարհիկացումը, ուրբանիզացումը և սոցիալական ստրատիֆիկացումը։ Քանի որ սոցիոլոգիան առաջացել է հիմնականում որպես կապիտալիստական արդիականության արձագանք, տնտեսագիտությունը դեր է խաղացել դասական սոցիոլոգիական հետազոտության մեջ։ «Տնտեսական սոցիոլոգիա» հատուկ տերմինն առաջին անգամ ստեղծվել է Ուիլյամ Սթենլի Ջևոնսի կողմից 1879 թվականին, որը հետագայում օգտագործվել է Էմիլ Դյուրկհայմի, Մաքս Վեբերի և Գեորգ Զիմելի աշխատություններում 1890-1920 թվականներին[1]։ Տնտեսագիտության և կրոնի փոխհարաբերությունների և ժամանակակից Արևմուտքի մշակութային «հիասթափության» վերաբերյալ Վեբերի աշխատանքը տնտեսական սոցիոլոգիայի դասական ժամանակաշրջանում շարադրված մոտեցման մեջ, թերևս, ամենանշանակալի է։

Ժամանակակից տնտեսական սոցիոլոգիան կարող է ներառել տնտեսական երևույթների բոլոր ժամանակակից սոցիալական ասպեկտների ուսումնասիրությունները։ Այսպիսով, տնտեսական սոցիոլոգիան կարելի է համարել տնտեսագիտության և սոցիոլոգիայի հատման ոլորտ։ Ժամանակակից տնտեսական սոցիոլոգիայում ուսումնասիրությունների հաճախակի ոլորտները ներառում են տնտեսական փոխանակումների սոցիալական հետևանքները, դրանց ներգրաված սոցիալական փոխազդեցությունները, որոնք դրանք նպաստում կամ խոչընդոտում են[2]։

Դասական[խմբագրել | խմբագրել կոդը]

Տնտեսական սոցիոլոգիան առաջացել է որպես տնտեսական երևույթների վերլուծության նոր մոտեցում՝ ընդգծելով հատկապես տնտեսական կառույցների և ինստիտուտների դերը, որոնք աշխատում են հասարակության վրա, և հասարակության ազդեցությունը տնտեսական կառույցների և ինստիտուտների բնույթի վրա։ Կապիտալիզմի և արդիականության փոխհարաբերությունները կարևոր խնդիր են, որը, հավանաբար, լավագույնս դրսևորվել է Վեբերի «Բողոքական էթիկան և կապիտալիզմի ոգին» (1905) և Զիմելի «Փողի փիլիսոփայությունը» (1900) աշխատություններում։ Կարելի է ասել, որ տնտեսական սոցիոլոգիան սկսվել է Տոկվիլի «Ժողովրդավարությունը Ամերիկայում» (1835–1840) և «Հին ռեժիմը և հեղափոխությունը» (1856) աշխատություններով[1]։ Մարքսի պատմական մատերիալիզմը փորձել է ցույց տալ, թե ինչպես են տնտեսական ուժերն ազդում հասարակության կառուցվածքի վրա հիմնարար մակարդակով։ Էմիլ Դյուրկհայմի «Աշխատանքի բաժանումը հասարակության մեջ» աշխատությունը լույս է տեսել 1922 թվականին, մինչդեռ Մաքս Վեբերի «Տնտեսություն և հասարակություն» աշխատությունը հրատարակվել է նույն թվականին։

Ժամանակակից[խմբագրել | խմբագրել կոդը]

Ժամանակակից տնտեսական սոցիոլոգիան կենտրոնանում է հատկապես տնտեսական փոխանակումների սոցիալական հետևանքների, դրանց ընդգրկած սոցիալական իմաստների և սոցիալական փոխազդեցությունների վրա, որոնք դրանք նպաստում կամ խոչընդոտում են։ Ժամանակակից տնտեսական սոցիոլոգիայի ազդեցիկ դեմքերից են՝ Ֆրեդ Լ. Բլոկը, Ջեյմս Ս. Կառլո Տրիգիլիան[3], Դոնալդ Անգուս ՄակՔենզին, Լորան Թեվենոն և Յենս Բեկերտը Եվրոպայում։ Նրանց շարքին կարելի է ավելացնել Ամիտայ Էցիոնին, որը զարգացրել է սոցիալ-տնտեսական գաղափարը[4], Չակ Սաբելին, Վոլֆգանգ Սթրիկին և Մայքլ Մուսոին, ովքեր աշխատել են քաղաքական տնտեսության/սոցիոլոգիայի ավանդույթներով։

20-րդ դարի ընթացքում մաթեմատիկական վերլուծության և օգտակարության առավելագույնի հասցնելու վրա կենտրոնացած լինելը ոմանց ստիպել է տնտեսագիտությունը դիտել որպես մի առարկա, որը հեռանում է իր արմատներից սոցիալական գիտությունների մեջ։ Տնտեսագիտության կամ տնտեսական քաղաքականության շատ քննադատություններ սկսվում են այն մեղադրանքից, որ վերացական մոդելավորումը բացակայում է որոշ հիմնական սոցիալական երևույթների լուծումը։

Տնտեսական սոցիոլոգիան սոցիոլոգների փորձն է՝ սոցիոլոգիական առումով վերաիմաստավորելու այն հարցերը, որոնք ավանդաբար արվում են տնտեսագետների կողմից։ Այսպիսով, այն նաև պատասխան է տնտեսագետների (օրինակ՝ Գերի Բեքերի) փորձերին՝ բերելու տնտեսական մոտեցումներ, մասնավորապես օգտակարության մաքսիմալացումը և խաղերի տեսությունը, սոցիալական իրավիճակների վերլուծությանը, որոնք ակնհայտորեն կապված չեն արտադրության կամ առևտրի հետ։ Կարլ Պոլանին եղել է առաջին տեսաբանը, որն իր «Մեծ փոխակերպումը» գրքում առաջարկել է «ներկառուցվածության» գաղափարը, ինչը նշանակում է, որ տնտեսությունը «ներկառուցված» է սոցիալական ինստիտուտներում, որոնք կենսական նշանակություն ունեն, որպեսզի շուկան չկործանի մարդկային կյանքի այլ ասպեկտները։ «Ներդրվածություն» հասկացությունը ծառայում է տեխնոլոգիական զարգացումներն ուսումնասիրող սոցիոլոգներին։ Մարկ Գրանովետերը և Պատրիկ ՄակԳուայրը քարտեզագրել են այն սոցիալական ցանցերը, որոնք որոշել են Միացյալ Նահանգների էլեկտրաարդյունաբերության տնտեսությունը[5]։ Ռոնեն Շամիրը վերլուծել է, թե ինչպես է էլեկտրիֆիկացումը Պաղեստինում նպաստել էթնիկական երկակի տնտեսության ստեղծմանը[6]։ Պոլանիի շուկայական թերահավատության ձևը, սակայն, քննադատության է ենթարկվել հասարակության էկոնոմիզացիան սրելու և ոչ թե սահմանափակելու համար[7]։

Նոր տնտեսական սոցիոլոգիա[խմբագրել | խմբագրել կոդը]

Տնտեսական սոցիոլոգիայի ժամանակակից շրջանը, որը հաճախ հայտնի է որպես նոր տնտեսական սոցիոլոգիա, համախմբվել է 1985 թվականին Մարկ Գրանովետերի «Տնտեսական գործողություն և սոցիալական կառուցվածք. Ներդրվածության խնդիրը» աշխատությամբ[8]։ Այս աշխատանքները մշակել են ներկառուցվածության հայեցակարգը, որը նշում է, որ անհատների կամ ընկերությունների միջև տնտեսական հարաբերությունները տեղի են ունենում գոյություն ունեցող սոցիալական հարաբերությունների շրջանակներում (և այդպիսով կառուցված են այս հարաբերություններով, ինչպես նաև ավելի մեծ սոցիալական կառույցներով, որոնց մասն են կազմում այդ հարաբերությունները)։ Սոցիալական ցանցերի վերլուծությունը եղել է այս երևույթի ուսումնասիրության առաջնային մեթոդաբանությունը։ Գրանովետերի թույլ կապերի ամրության տեսությունը և Ռոնալդ Բուրտի կառուցվածքային հայեցակարգը այս ոլորտի երկու ամենահայտնի տեսական ներդրումն են։

Մարքսիստական սոցիոլոգիա[խմբագրել | խմբագրել կոդը]

Ժամանակակից մարքսիստական միտքը կենտրոնացել է կապիտալիզմի (կամ «ապրանքային ֆետիշիզմի») սոցիալական հետևանքների և դրանք արտադրող տնտեսական հարաբերությունների համակարգում տնտեսական զարգացման վրա։ Ակնառու տեսաբաններից են Գեորգի Լուկաչը, Թեոդոր Ադորնոն, Մաքս Հորկհեյմերը, Վալտեր Բենիամինը, Գայ Դեբորդը, Լուի Ալտյուսերը, Նիկոս Պուլանզասը, Ռալֆ Միլիբանդը, Յուրգեն Հաբերմասը, Ռայմոնդ Ուիլյամսը, Ֆրեդրիկ Ջեյմսոնը, Անտոնիո Նեգրին և Ստյուարտ Հոլը։

Սոցիալ-տնտեսագիտություն[խմբագրել | խմբագրել կոդը]

Տնտեսական սոցիոլոգիան երբեմն հոմանիշ է սոցիալ-տնտեսագիտության հետ։ Սոցիալ-տնտեսագիտությունը զբաղվում է վերլուծական, քաղաքական և բարոյական հարցերով, որոնք ծագում են տնտեսության և հասարակության խաչմերուկում լայն միջառարկայական տեսանկյունից՝ սոցիոլոգիայից դուրս քաղաքական տնտեսության, բարոյական փիլիսոփայության, ինստիտուցիոնալ տնտեսագիտության և պատմության հետ կապերով։

Ակադեմիական ընկերություններ[խմբագրել | խմբագրել կոդը]

SASE-ը միջազգային ակադեմիական ընկերություն է, որի անդամները ներգրավված են տնտեսության և տնտեսական գործընթացների սոցիալական ուսումնասիրություններում[9]։ The Socio-Economic Review-ն ստեղծվել է որպես SASE-ի պաշտոնական ամսագիր 2003 թվականին[10]։ Ամսագրի նպատակն է խրախուսել աշխատանքը հասարակության, տնտեսության, ինստիտուտների և շուկաների միջև հարաբերությունների, բարոյական պարտավորությունների և սեփական շահերի ռացիոնալ հետապնդման վերաբերյալ։ Հոդվածների մեծ մասը կենտրոնանում է տնտեսական գործողությունների վրա՝ սոցիալական և պատմական համատեքստում, հիմնվելով սոցիոլոգիայի, քաղաքագիտության, տնտեսագիտության և կառավարման ու քաղաքականության գիտությունների վրա։ Ըստ Journal Citation Reports-ի՝ ամսագրի 2015 թվականի ազդեցության գործոնը կազմում է 1926, ինչը 344 ամսագրերից 56-րդն է «Տնտեսագիտություն» անվանակարգում, 21-րդը՝ «Քաղաքական գիտություն» անվանակարգում (163 ամսագրերում) և 19-րդը՝ «Սոցիոլոգիա» անվանակարգում (142 ամսագրերում)[11]։

Ամերիկյան սոցիոլոգիական ասոցիացիայի «Տնտեսական սոցիոլոգիայի» բաժինը 2001 թվականի հունվարին դարձել է մշտական բաժին։ Ըստ նրա կայքի՝ այն ունի մոտ 800 անդամ[12]։

Այս ոլորտում գիտնականների մեկ այլ խումբ Միջազգային սոցիոլոգիական ասոցիացիայի շրջանակներում աշխատում է որպես «Տնտեսության և հասարակության հետազոտությունների կոմիտե» (RC02)[13]:

Տնտեսական սոցիոլոգիան և քաղաքական տնտեսությունը (ES/PE), որը հիմնադրվել է 2011 թվականին, առցանց գիտական ընկերություն է, որը հավաքում է տնտեսական սոցիոլոգիայով և հարակից թեմաներով հետաքրքրված հետազոտողներին[14][15]։

Տես նաև[խմբագրել | խմբագրել կոդը]

Ծանոթագրություններ[խմբագրել | խմբագրել կոդը]

  1. ↑ 1,0 1,1 Swedberg, Richard (2003). «The Classics in Economic Sociology» (PDF). Principles of Economic Sociology. Princeton University Press. էջեր 1–31. ISBN 978-1400829378.
  2. ↑ Swedberg, Richard (1990). «Description and chapter-preview links». Economics and Sociology: Redefining Their Boundaries: Conversations with Economists and Sociologists. Princeton University Press. էջեր v–vi. ISBN 978-0-691-00376-4.
  3. ↑ Gilding, Michael (September 2005). «The New Economic Sociology and Its Relevance to Australia». Journal of Sociology. 41 (3): 309–325. doi:10.1177/1440783305057080. S2CID 145713342.
  4. ↑ Etzioni, Amitai (1988). The Moral Dimension: Toward a New Economics. Free Press. ISBN 978-0029099018.
  5. ↑ Granovetter, Mark; McGuire, Patrick (1998). «The Making of an Industry: Electricity in the United States». In Callon, Michel (ed.). The Laws of the Markets. Oxford: Wiley-Blackwell. էջեր 147–173. ISBN 978-0631206088.
  6. ↑ Shamir, Ronen (2013). Current Flow: The Electrification of Palestine. Stanford: Stanford University Press. ISBN 9780804788687.
  7. ↑ Roth (2012). «Leaving commonplaces on the commonplace. Cornerstones of a polyphonic market theory». Journal for Critical Organization Inquiry. 10 (3): 43–52. SSRN 2192754.
  8. ↑ Granovetter, Mark (November 1985). «Economic Action and Social Structure: The Problem of Embeddedness». The American Journal of Sociology. 91 (3): 481–510. doi:10.1086/228311. JSTOR 2780199. S2CID 17242802.
  9. ↑ «The Society for the Advancement of Socio-Economics». SASE. Վերցված է 2013 թ․ դեկտեմբերի 30-ին.
  10. ↑ «Socio-Economic Review». Oxford University Press. Արխիվացված է օրիգինալից 2005 թ․ հունիսի 17-ին. Վերցված է 2014 թ․ հունիսի 5-ին.
  11. ↑ «Journals Ranked by Impact: Economics, Political Science and Public Administration». 2015 Journal Citation Reports. Web of Science (Social Sciences ed.). Thomson Reuters. 2016.
  12. ↑ «Section membership». American Sociological Association. Վերցված է 2017 թ․ ապրիլի 7-ին.
  13. ↑ Jose I. Reguera (2013 թ․ դեկտեմբերի 19). «ISA - Research Committee on Economy and Society RC02». Isa-sociology.org. Վերցված է 2017 թ․ ապրիլի 7-ին.
  14. ↑ «"Economic Sociology and Political Economy community", Accounts - the Newsletter of the American Sociological Association's Economic Sociology section, 15(2): 17–20, 2014» (PDF).
  15. ↑ «Komlik, Oleg. 2014. "The Global Community of Economic Sociology and Political Economy." The European Economic Sociology Newsletter 16 (1): 37–38» (PDF). Արխիվացված է օրիգինալից (PDF) 2019 թ․ օգոստոսի 1-ին. Վերցված է 2023 թ․ մայիսի 3-ին.

Գրականություն[խմբագրել | խմբագրել կոդը]

  • Gary S. Becker and Kevin M. Murphy. 2001. Social Economics: Market Behavior in a Social Environment, Harvard University Press. Description Արխիվացված 2009-07-03 Wayback Machine and TOC. Արխիվացված 2009-07-07 Wayback Machine
  • Peter Hedström and Charlotta Stern. 2008. "rational choice and sociology," The New Palgrave Dictionary of Economics, 2nd Edition. Abstract.
  • Albert Benschop. 1996/2011. Naar een nieuwe economische sociologie [1] University of Amsterdam.
  • Guillén, Mauro F., Randall Collins, Paula England, and Marshall Meyer (eds.), New Economic Sociology: The Developments in an Emerging Field. New York: Russell Sage Foundation, 2002.
  • Portes, Alejandro. 2010. Economic Sociology: A Systematic Inquiry. Princeton, NJ: Princeton University Press.
  • Smelser, Neil J. 1963. The Sociology of Economic Life. Englewood Cliffs, N.J., Prentice-Hall.
  • Smelser, Neil J., and Richard Swedberg. 2010. "Introducing Economic Sociology," pp. 3–25, in Neil J. Smelser and Richard Swedberg (eds.), The Handbook of Economic Sociology, Second Edition. Princeton, NJ: Princeton University Press.
  • Smelser, Neil J. and Richard Swedberg (eds.). 2010. The Handbook of Economic Sociology, Second Edition. Princeton, NJ: Princeton University Press.
  • Stinchcombe, Arthur L. 1983. Economic Sociology. New York: Academic Press.
  • Richard Swedberg. 1990. Economics and Sociology: Redefining Their Boundaries: Conversations with Economists and Sociologists. Princeton University Press. 0-691-00376-9, 978-0-691-00376-4 Description and chapter-preview links, pp. v-vi.
  • Richard Swedberg. 2007. Principles of Economic Sociology. Princeton. Description and ch. 1 extract. Արխիվացված 2010-02-13 Wayback Machine Scroll down to chapter-preview links.
  • Richard Swedberg. 2008. "Economic sociology" The New Palgrave Dictionary of Economics, 2nd Edition. Abstract.

Արտաքին հղումներ[խմբագրել | խմբագրել կոդը]

 ⛭ 
  Բառարաններ և հանրագիտարաններ
Չափորոշչային վերահսկողություն
GND: 4066514-8 · LNB: 000124582 · Microsoft: 2706078 · NDL: 00565461 · NKC: ph119829
Ստացված է «https://hy.wikipedia.org/w/index.php?title=Տնտեսական_սոցիոլոգիա&oldid=9369179» էջից