Կանանց համաշխարհային դատարաններ
Կանանց համաշխարհային դատարաններ (անգլ.՝ World Courts of Women), հանրային լսումներ, որոնք հնարավորություն են տալիս խոսելու նրանց, ովքեր սովորաբար հեռացվել են պաշտոնական, քաղաքական և իրավական վարույթներից: Կազմակերպվելով հյուրընկալող երկրին վերաբերող հատուկ թեմաների շուրջ՝ այս ոչ պաշտոնական հանրային հարցումները ընդգծում են այն անարդարությունները, որոնց բախվել են կանայք: Դրանք ներառում են անձնական փորձի վկայություններ, գիտնականների և ակտիվիստների վերլուծություններ, ինչպես նաև փորձի փոխանակում և ռազմավարության մշակում: Դրանց միջոցով համաշխարհային դատարանները ձգտում են կրթել և բարձրացնել իրազեկությունը, արձանագրել անարդարությունը և մարդու իրավունքների խախտումները, ձայն տալ մարգինալացված կանանց և մշակել ապագայի այլընտրանքային տեսլականներ և ռազմավարություններ:
Ակնարկ
Կանանց համաշխարհային դատարանները խորհրդանշական գործընթացներ են` իրականացնելու կանանց դեմ հանցագործությունների ոչ պաշտոնական հանրային հետաքննություններ, ներառյալ նրանց մարդու հիմնարար իրավունքների խախտումը: Այս լսումների հիմնական գործառույթն է մասնակիցներին հնարավորություն ընձեռել կիսվել փորձով, որը լայն տարածում չի ստանում ավանդական լրատվամիջոցներում և հրապարակային խոսքում: Այն նպատակ ունի մարտահրավեր նետել գերիշխող հրապարակային խոսքին՝ մատնանշելով հակասությունները մարդու իրավունքների սկզբունքների և կանանց փորձի միջև: Վկայության երկրորդական գործառույթն է ռեսուրսներ տրամադրել սոցիալական և քաղաքական շարժումներին, որոնք պաշտպանում են սոցիալական արդարությունը և կանանց ազատություն, որոնք ձգտում են ազդեցիկ կառավարություններին և այլ կազմակերպություններին պատասխանատվության ենթարկել մարդու իրավունքների և միջազգային իրավունքի չափանիշներին համապատասխան և «վերափոխել քաղաքական գերիշխող պարադիգմը»[1]:
Կանանց համաշխարհային դատարանները ստեղծվել են Թունիսում գործող հասարակական կազմակերպության և Միջազգային սեմինարի իրավապաշտպան խմբի ակտիվիստ առաջնորդ Կորին Կումարի ղեկավարությամբ[2]: Տվյալ երկրներում նպատակ է իրենց կառավարություններին պատասխանատվության ենթարկել ինչպես միջազգային իրավունքի, այնպես էլ մարդկային էթիկայի առջև: Չնայած նման դատարանները չունեն պաշտոնական օրինականություն՝ մատնանշելով կանանց պաշտպանելու պաշտոնական օրենքների անկարողությունը, դրանք կարող են նպաստել հայրիշխանության վրա հիմնված պետական իշխանության հանրային ճանաչման խաթարմանը: Սրանով նրանք նպատակ ունեն ուժեղացնել ժողովրդական ինքնիշխանությունը և ապօրինականացնել ինստիտուտները, բյուրոկրատիան և այլ սոցիալական խմբերը, որոնք համարվում են, որ ի վիճակի չեն պատժել էթիկան և նորմերը խախտողներին, եթե ոչ հասարակությունը ղեկավարող պաշտոնական օրենքները: Նրանք մարտահրավեր են նետում իշխանության և իշխանատերերի ավանդական հասկացությանը; Ըստ Կումարի, «Հայրապետական մտածելակերպից դուրս գալը կնշանակի հրաժարվել իշխանության միաչափ սահմանումից, ձգտել վերասահմանել և վերաբաշխել իշխանությունը, բացահայտել իշխանության այլընտրանքային հայեցակարգ, գտնել իշխանության նոր օրինաչափություններ»[3]:
Դատարաններում կան բազմաթիվ գենդերային կողմնակալություններ, հատկապես կանանց նկատմամբ: Կանայք կարող են մերժվել հավասար արդարադատությունից, հավասար վերաբերմունքից և հավասար հնարավորություններից: Կանանց նկատմամբ բռնություն գործադրելու դեպքի առթիվ հարուցվել է քրեական գործ: Երկար տարիներ պահանջվեցին իսկապես թույլ տալու համար կանանց ճանաչել որպես հետապնդման կամ սեռական ոտնձգությունների զոհ: Ի վերջո, ընդունվեցին օրենքներ, որոնք պաշտպանում էին այդ զոհերին: Շատ կանայք ընտանեկան բռնության են ենթարկվել, և ոչ ոք նրանց չի հավատացել: Հիմա հասարակությունը վերջապես ավելի քան երբևէ ճանաչում է կանանց նկատմամբ բռնությունը։ Թեև կանայք դեռևս համեմատած տղամարդկանց ավելի ցածր դիրքում են որոշակի իրավիճակներում կամ պաշտոններում ՝ աշխարհը զարգացել է ավելի լավ հասկանալու, որ կանայք նույնքան ընդունակ են, որքան տղամարդիկ:
Ժողովրական տրիբունալ
Ժողովրդական տրիբունալները պնդում են, որ թիրախավորված դատական համակարգերը չեն ապահովում ցածր եկամուտ ունեցող, փոքրամասնությունների և այլ ոչ էլիտար խմբերին և անհատներին՝ քրեական պատասխանատվության ենթարկելու կամ նույնիսկ քրեական մեղադրանք ներկայացնելու համար: Հետաքննություն է իրականացվում նաև պետությունների կողմից ճանաչված օրենքների վերաբերյալ, որոնք հաշվի չեն առնում անձնական և մշակութային արժեքները, ինչպիսիք են մարդու իրավունքներն ու արժանապատվությունը: Այս տրիբունալները նախատեսված են ամրապնդելու միջազգային կոնվենցիաները կամ նորմերը, որոնց հետևում են կառավարությունները և այլ վերնախավերը[4]:
Սոցիալական տարածքները, որտեղ անցկացվում են Կանանց համաշխարհային դատարանները, այն համայնքներն են, որոնցում «Սոցիալական կատեգորիաները մշուշոտ են, դերերը փոփոխական են, և փոխազդեցությունը արտոնյալ է»[5]: Կանանց համաշխարհային դատարանների խորհրդանշական օգտագործումը նպատակ ունի ապահովել զոհերի ազդեցությունը, ուժն ու հեղինակությունը, ովքեր չեն կարող լուծումներ գտնել պաշտոնական դատական համակարգերում և ինստիտուտներում[6]:
Պատերազմական հանցագործությունների առաջին միջազգային տրիբունալը ստեղծվել է 1966 թվականին Բերտրան Ռասելի «Պատերազմական հանցագործությունները Վիետնամում» գրքի հրատարակումից անմիջապես հետո ։ Դատարանը հետաքննել և գնահատել է Ամերիկայի Միացյալ Նահանգների արտաքին քաղաքականությունը և Վիետնամում ռազմական միջամտությունը, ծառայել է որպես օրինակ հետագա ատենատեղիների համար ՝ կապված ռազմական հանցագործությունների, մարդու իրավունքների խախտումների և շրջակա միջավայրի պահպանության հետ[7]:
Կանանց դեմ հանցագործությունների միջազգային տրիբունալը ժողովրդական տրիբունալ էր, որը տեղի է ունեցել 1976 թվականի մարտի 4-8-ին Բելգիայի Բրյուսել քաղաք։ Միջոցառումը ստեղծվել է նպատակ ունենալով «Հրապարակել հանցագործությունների ողջ շրջանակը, ինչպես դաժան, այնպես էլ նրբորեն խտրական, որոնք կատարվել են բոլոր մշակույթների կանանց նկատմամբ»[8]:
Պատմություն
Ստորև ներկայացված է անցյալում համաշխարհային դատարանների մասնակի ցանկը:
1992 թվականին Պակիստանի Լահոր քաղաքում տեղի ունեցավ Կանանց առաջին համաշխարհային դատարանը, որը կոչվում էր «Կանանց նկատմամբ բռնության ասիական դատարան»: Ասիական կանանց Մարդու իրավունքների խորհրդի կողմից կազմակերպված Կանանց դատարանները ասիական–խաղաղօվկիանոսյան տարածաշրջանում ոգեշնչեցին այլ տարածաշրջանային դատարաններին, մասնավորապես արաբական աշխարհում, Աֆրիկայում և Կենտրոնական Ամերիկայում: 1995 թվականին արաբ կանայք կազմակերպեցին Արաբ կանանց դատարանը՝ իրավապաշտպան կազմակերպությունների, այդ թվում՝ Միջազգային սեմինար ՀԿ-ի աջակցությամբ: Այդ տարի դատարանը Լիբանանի Բեյրութ քաղաքում հանրային լսումներ անցկացրեց կանանց դեմ ուղղված բռնության վերաբերյալ: 1996 թվականին ստեղծվել է Մահկամատ Էլ Նիսսա Էլ Արաբիան (Արաբ կանանց մշտական դատարան): Տարբեր անդամ կազմակերպություններ պետք է հյուրընկալեին այս դատարանը փոփոխման հիմունքներով[9]:
2000թ. դեկտեմբերին կայացել է Ճապոնիայի ռազմական սեռական ստրկության դեմ պայքարի կանանց միջազգային տրիբունալը: Դա ժողովրդական տրիբունալ էր, որը գումարվել էր զոհերից ցուցմունքներ հավաքելու և այնուհետև, Երկրորդ համաշխարհային պատերազմի ժամանակ գործող միջազգային օրենքների հիման վրա, խմբերի և անհատների դատի համար՝ բռնաբարության կամ սեռական ստրկության համար, այսինքն՝ ստիպել կանանց սեռական ծառայություն մատուցել ճապոնացի զինվորներին[10]։
Կանանց համաշխարհային դատարանն ընդդեմ պատերազմի, հանուն խաղաղության, տեղի ունեցավ 2001 թվականի մարտի 8-ին, Հարավաֆրիկյան Հանրապետության Քեյփթաուն մայրաքաղաքի Խայելիտշա ավանում, որպեսզի ականատես լինի ողջ աշխարհում պատերազմների հետևանքով առաջացած հսկայական բռնություններին և ցեղասպանությանը: Մասնակցել է 4000 մարդ Հարավաֆրիկյան Հանրապետությունից և ամբողջ աշխարհից[11]։
2004 թվականի հունվարի 18-ին Հնդկաստանի Մումբայ քաղաքում տեղի ունեցավ ԱՄՆ պատերազմական հանցագործությունների վերաբերյալ Կանանց համաշխարհային դատարանը, 2004 թվականի Համաշխարհային սոցիալական ֆորումի շրջանակներում[12]։
2009 թվականի հուլիսի 26-29-ը Հնդկաստանի Բանգալոր քաղաքում տեղի ունեցավ Կանանց դատարանի 36-րդ նիստը «Կրակի դուստրեր. օժիտի և հնդկական կանանց նկատմամբ բռնության հարակից ձևերի վերաբերյալ կանանց դատարան»[13]:
«Հարավարևելյան Ասիայի կանանց ՄԻԱՎ-ի և մարդկանց թրաֆիքինգի դատարան» կանանց դատարանի 37-րդ նիստը տեղի է ունեցել 2009 թվականի օգոստոսի 6-ին Բալիի Նուսա Դուայում, որպես Ասիայի և Խաղաղ օվկիանոսի ՁԻԱՀ-ի 9-րդ միջազգային կոնգրեսի մաս: Հարավարևելյան Ասիայի վեց երկրներից (Ինդոնեզիա, Թաիլանդ, Մյանմա, Ֆիլիպիններ, Կամբոջա և Սինգապուր) քսաներկու կանայք խոսեցին ՄԻԱՎ/ՁԻԱՀ-ով ապրելու և մարդկանց թրաֆիքինգի, շահագործման և կանանց նկատմամբ բռնության դեմ պայքարի իրենց փորձի մասին[14]։
«Աղքատության վերաբերյալ կանանց համաշխարհային դատարանը ԱՄՆ-ում. անհետացել են Ամերիկայում»-ը ԱՄՆ-ի առաջին օրինակն էր, որն անցկացվեց ԱՄՆ–ի Կալիֆորնիայի Օքլենդ քաղաքում, 2012 թվականի մայիսի 10-13-ը: Ներկայացնելով երկրի արևմտյան շրջանը՝ ուշադրության կենտրոնում էր ԱՄՆ–ի աղքատության վրա[15]։
2013 թվականին Փենսիլվանիա նահանգի Ֆիլադելֆիա քաղաքում տեղի ունեցավ ևս մեկ Կանանց համաշխարհային դատարանի նիստ[16]:2015 թվականի նիստը տեղի ունեցավ Հնդկաստանի Բանգալոր քաղաքում՝ ականատես լինելու բռնությանը և անարդարությունին, ընդգծելու քաղաքական դասերն ու դիմադրությունը և ընդդիմանալու «Կանանց դեմ անվերջ պատերազմներին»[17]:
Ծանոթագրություններ
- ↑ El Taller International. «Courts of Women».
- ↑ «Courts of Women». El Taller International. Վերցված է October 18, 2012-ին.
- ↑ Kumar-D'Souza, Corinne (2005). «The Universality of Human Rights Discourse». In Aruna Gnanadason Musimbi; Kanyoro Lucia; Ann McSpadden (eds.). Women, Violence, and Nonviolent Change. Uppsala, Sweden: Life and Peace Institute. էջ 39.
- ↑ Vinthagen, Stellan. «People's Tribunals as Constructive Resistance». University of Gothenburg: Resistance Studies.
- ↑ Waller, Marguerite (2010-07-25). «The Courts of Women». WEAP. Վերցված է 2012-10-17-ին.
- ↑ «Courts of Women». El Taller International.
- ↑ Hook, Sidney (1999). «Lord Russell and the War Crimes Trial». In A. D. Irvine (ed.). Bertrand Russell: Critical Assessments, Volume 1. New York. էջ 178.
{{cite book}}: CS1 սպաս․ location missing publisher (link) - ↑ Doughty, Frances (1978). «Lesbians and International Women's Year: A Report on Three Conferences». In Ginny Vida (ed.). Our Right to Love: A Lesbian Resource Book. Prentice Hall. էջ 148.
- ↑ «Arab World». El Taller International. Վերցված է 2012-08-24-ին.
- ↑ Brasor, Philip (December 4, 2001). «Did NHK Balk at Covering War Tribunal?». The Japan Times Online.
- ↑ Kumar, Corinne (2001-03-25). «The World Court of Women Against War, for Peace». Women in Black. Վերցված է 2012-08-24-ին.
- ↑ «World Court of Women on US War Crimes». World Social Forum. Վերցված է 2012-08-24-ին.
- ↑ Women in Black. «Background: India Court of Women on Dowry and Related Forms of Violence Against Women». Վերցված է August 6, 2012-ին.
- ↑ Prathivi, Niken (August 7, 2009). «Survivors seek justice from podium». The Jakarta Post.
- ↑ King, Carol (April 5, 2012). «Let's Make Poverty History». Ms.
- ↑ «Philadelphia 2013». US World Court of Women Against Poverty - East. Վերցված է 2012-08-23-ին.
- ↑ «World Courts of Women: against war, for peace». openDemocracy. Վերցված է 2016-02-07-ին.