Կանանց համաշխարհային դատարաններ
Կանանց համաշխարհային դատարաններ (անգլ.՝ World Courts of Women), հանրային լսումներ, որոնք հնարավորություն են տալիս խոսելու նրանց, ովքեր սովորաբար հեռացվել են պաշտոնական, քաղաքական և իրավական վարույթներից։ Կազմակերպվելով հյուրընկալող երկրին վերաբերող հատուկ թեմաների շուրջ՝ այս ոչ պաշտոնական հանրային հարցումները ընդգծում են այն անարդարությունները, որոնց բախվել են կանայք։ Դրանք ներառում են անձնական փորձի վկայություններ, գիտնականների և ակտիվիստների վերլուծություններ, ինչպես նաև փորձի փոխանակում և ռազմավարության մշակում։ Դրանց միջոցով համաշխարհային դատարանները ձգտում են կրթել և բարձրացնել իրազեկությունը, արձանագրել անարդարությունը և մարդու իրավունքների խախտումները, ձայն տալ մարգինալացված կանանց և մշակել ապագայի այլընտրանքային տեսլականներ և ռազմավարություններ։
Ակնարկ[խմբագրել | խմբագրել կոդը]
Կանանց համաշխարհային դատարանները խորհրդանշական գործընթացներ են` իրականացնելու կանանց դեմ հանցագործությունների ոչ պաշտոնական հանրային հետաքննություններ, ներառյալ նրանց մարդու հիմնարար իրավունքների խախտումը։ Այս լսումների հիմնական գործառույթն է մասնակիցներին հնարավորություն ընձեռել կիսվել փորձով, որը լայն տարածում չի ստանում ավանդական լրատվամիջոցներում և հրապարակային խոսքում։ Այն նպատակ ունի մարտահրավեր նետել գերիշխող հրապարակային խոսքին՝ մատնանշելով հակասությունները մարդու իրավունքների սկզբունքների և կանանց փորձի միջև։ Վկայության երկրորդական գործառույթն է ռեսուրսներ տրամադրել սոցիալական և քաղաքական շարժումներին, որոնք պաշտպանում են սոցիալական արդարությունը և կանանց ազատություն, որոնք ձգտում են ազդեցիկ կառավարություններին և այլ կազմակերպություններին պատասխանատվության ենթարկել մարդու իրավունքների և միջազգային իրավունքի չափանիշներին համապատասխան և «վերափոխել քաղաքական գերիշխող պարադիգմը»[1]։
Կանանց համաշխարհային դատարանները ստեղծվել են Թունիսում գործող հասարակական կազմակերպության և Միջազգային սեմինարի իրավապաշտպան խմբի ակտիվիստ առաջնորդ Կորին Կումարի ղեկավարությամբ[2]։ Տվյալ երկրներում նպատակ է իրենց կառավարություններին պատասխանատվության ենթարկել ինչպես միջազգային իրավունքի, այնպես էլ մարդկային էթիկայի առջև։ Չնայած նման դատարանները չունեն պաշտոնական օրինականություն՝ մատնանշելով կանանց պաշտպանելու պաշտոնական օրենքների անկարողությունը, դրանք կարող են նպաստել հայրիշխանության վրա հիմնված պետական իշխանության հանրային ճանաչման խաթարմանը։ Սրանով նրանք նպատակ ունեն ուժեղացնել ժողովրդական ինքնիշխանությունը և ապօրինականացնել ինստիտուտները, բյուրոկրատիան և այլ սոցիալական խմբերը, որոնք համարվում են, որ ի վիճակի չեն պատժել էթիկան և նորմերը խախտողներին, եթե ոչ հասարակությունը ղեկավարող պաշտոնական օրենքները։ Նրանք մարտահրավեր են նետում իշխանության և իշխանատերերի ավանդական հասկացությանը; Ըստ Կումարի, «Հայրապետական մտածելակերպից դուրս գալը կնշանակի հրաժարվել իշխանության միաչափ սահմանումից, ձգտել վերասահմանել և վերաբաշխել իշխանությունը, բացահայտել իշխանության այլընտրանքային հայեցակարգ, գտնել իշխանության նոր օրինաչափություններ»[3]։
Դատարաններում կան բազմաթիվ գենդերային կողմնակալություններ, հատկապես կանանց նկատմամբ։ Կանայք կարող են մերժվել հավասար արդարադատությունից, հավասար վերաբերմունքից և հավասար հնարավորություններից։ Կանանց նկատմամբ բռնություն գործադրելու դեպքի առթիվ հարուցվել է քրեական գործ։ Երկար տարիներ պահանջվեցին իսկապես թույլ տալու համար կանանց ճանաչել որպես հետապնդման կամ սեռական ոտնձգությունների զոհ։ Ի վերջո, ընդունվեցին օրենքներ, որոնք պաշտպանում էին այդ զոհերին։ Շատ կանայք ընտանեկան բռնության են ենթարկվել, և ոչ ոք նրանց չի հավատացել։ Հիմա հասարակությունը վերջապես ավելի քան երբևէ ճանաչում է կանանց նկատմամբ բռնությունը։ Թեև կանայք դեռևս համեմատած տղամարդկանց ավելի ցածր դիրքում են որոշակի իրավիճակներում կամ պաշտոններում ՝ աշխարհը զարգացել է ավելի լավ հասկանալու, որ կանայք նույնքան ընդունակ են, որքան տղամարդիկ։
Ժողովրդական տրիբունալ[խմբագրել | խմբագրել կոդը]
Ժողովրդական տրիբունալները պնդում են, որ թիրախավորված դատական համակարգերը չեն ապահովում ցածր եկամուտ ունեցող, փոքրամասնությունների և այլ ոչ էլիտար խմբերին և անհատներին՝ քրեական պատասխանատվության ենթարկելու կամ նույնիսկ քրեական մեղադրանք ներկայացնելու համար։ Հետաքննություն է իրականացվում նաև պետությունների կողմից ճանաչված օրենքների վերաբերյալ, որոնք հաշվի չեն առնում անձնական և մշակութային արժեքները, ինչպիսիք են մարդու իրավունքներն ու արժանապատվությունը։ Այս տրիբունալները նախատեսված են ամրապնդելու միջազգային կոնվենցիաները կամ նորմերը, որոնց հետևում են կառավարությունները և այլ վերնախավերը[4]։
Սոցիալական տարածքները, որտեղ անցկացվում են Կանանց համաշխարհային դատարանները, այն համայնքներն են, որոնցում «Սոցիալական կատեգորիաները մշուշոտ են, դերերը փոփոխական են, և փոխազդեցությունը արտոնյալ է»[5]։ Կանանց համաշխարհային դատարանների խորհրդանշական օգտագործումը նպատակ ունի ապահովել զոհերի ազդեցությունը, ուժն ու հեղինակությունը, ովքեր չեն կարող լուծումներ գտնել պաշտոնական դատական համակարգերում և ինստիտուտներում[6]։
Պատերազմական հանցագործությունների առաջին միջազգային տրիբունալը ստեղծվել է 1966 թվականին Բերտրան Ռասելի «Պատերազմական հանցագործությունները Վիետնամում» գրքի հրատարակումից անմիջապես հետո ։ Դատարանը հետաքննել և գնահատել է Ամերիկայի Միացյալ Նահանգների արտաքին քաղաքականությունը և Վիետնամում ռազմական միջամտությունը, ծառայել է որպես օրինակ հետագա ատենատեղիների համար ՝ կապված ռազմական հանցագործությունների, մարդու իրավունքների խախտումների և շրջակա միջավայրի պահպանության հետ[7]։
Կանանց դեմ հանցագործությունների միջազգային տրիբունալը ժողովրդական տրիբունալ էր, որը տեղի է ունեցել 1976 թվականի մարտի 4-8-ին Բելգիայի Բրյուսել քաղաք։ Միջոցառումը ստեղծվել է նպատակ ունենալով «Հրապարակել հանցագործությունների ողջ շրջանակը, ինչպես դաժան, այնպես էլ նրբորեն խտրական, որոնք կատարվել են բոլոր մշակույթների կանանց նկատմամբ»[8]։
Պատմություն[խմբագրել | խմբագրել կոդը]
Ստորև ներկայացված է անցյալում համաշխարհային դատարանների մասնակի ցանկը։
1992 թվականին Պակիստանի Լահոր քաղաքում տեղի ունեցավ Կանանց առաջին համաշխարհային դատարանը, որը կոչվում էր «Կանանց նկատմամբ բռնության ասիական դատարան»։ Ասիական կանանց Մարդու իրավունքների խորհրդի կողմից կազմակերպված Կանանց դատարանները ասիական–խաղաղօվկիանոսյան տարածաշրջանում ոգեշնչեցին այլ տարածաշրջանային դատարաններին, մասնավորապես արաբական աշխարհում, Աֆրիկայում և Կենտրոնական Ամերիկայում։ 1995 թվականին արաբ կանայք կազմակերպեցին Արաբ կանանց դատարանը՝ իրավապաշտպան կազմակերպությունների, այդ թվում՝ Միջազգային սեմինար ՀԿ-ի աջակցությամբ։ Այդ տարի դատարանը Լիբանանի Բեյրութ քաղաքում հանրային լսումներ անցկացրեց կանանց դեմ ուղղված բռնության վերաբերյալ։ 1996 թվականին ստեղծվել է Մահկամատ Էլ Նիսսա Էլ Արաբիան (Արաբ կանանց մշտական դատարան)։ Տարբեր անդամ կազմակերպություններ պետք է հյուրընկալեին այս դատարանը փոփոխման հիմունքներով[9]։
2000թ. դեկտեմբերին կայացել է Ճապոնիայի ռազմական սեռական ստրկության դեմ պայքարի կանանց միջազգային տրիբունալը։ Դա ժողովրդական տրիբունալ էր, որը գումարվել էր զոհերից ցուցմունքներ հավաքելու և այնուհետև, Երկրորդ համաշխարհային պատերազմի ժամանակ գործող միջազգային օրենքների հիման վրա, խմբերի և անհատների դատի համար՝ բռնաբարության կամ սեռական ստրկության համար, այսինքն՝ ստիպել կանանց սեռական ծառայություն մատուցել ճապոնացի զինվորներին[10]։
Կանանց համաշխարհային դատարանն ընդդեմ պատերազմի, հանուն խաղաղության, տեղի ունեցավ 2001 թվականի մարտի 8-ին, Հարավաֆրիկյան Հանրապետության Քեյփթաուն մայրաքաղաքի Խայելիտշա ավանում, որպեսզի ականատես լինի ողջ աշխարհում պատերազմների հետևանքով առաջացած հսկայական բռնություններին և ցեղասպանությանը։ Մասնակցել է 4000 մարդ Հարավաֆրիկյան Հանրապետությունից և ամբողջ աշխարհից[11]։
2004 թվականի հունվարի 18-ին Հնդկաստանի Մումբայ քաղաքում տեղի ունեցավ ԱՄՆ պատերազմական հանցագործությունների վերաբերյալ Կանանց համաշխարհային դատարանը, 2004 թվականի Համաշխարհային սոցիալական ֆորումի շրջանակներում[12]։
2009 թվականի հուլիսի 26-29-ը Հնդկաստանի Բանգալոր քաղաքում տեղի ունեցավ Կանանց դատարանի 36-րդ նիստը «Կրակի դուստրեր. օժիտի և հնդկական կանանց նկատմամբ բռնության հարակից ձևերի վերաբերյալ կանանց դատարան»[13]։
«Հարավարևելյան Ասիայի կանանց ՄԻԱՎ-ի և մարդկանց թրաֆիքինգի դատարան» կանանց դատարանի 37-րդ նիստը տեղի է ունեցել 2009 թվականի օգոստոսի 6-ին Բալիի Նուսա Դուայում, որպես Ասիայի և Խաղաղ օվկիանոսի ՁԻԱՀ-ի 9-րդ միջազգային կոնգրեսի մաս։ Հարավարևելյան Ասիայի վեց երկրներից (Ինդոնեզիա, Թաիլանդ, Մյանմա, Ֆիլիպիններ, Կամբոջա և Սինգապուր) քսաներկու կանայք խոսեցին ՄԻԱՎ/ՁԻԱՀ-ով ապրելու և մարդկանց թրաֆիքինգի, շահագործման և կանանց նկատմամբ բռնության դեմ պայքարի իրենց փորձի մասին[14]։
«Աղքատության վերաբերյալ կանանց համաշխարհային դատարանը ԱՄՆ-ում. անհետացել են Ամերիկայում»-ը ԱՄՆ-ի առաջին օրինակն էր, որն անցկացվեց ԱՄՆ–ի Կալիֆորնիայի Օքլենդ քաղաքում, 2012 թվականի մայիսի 10-13-ը։ Ներկայացնելով երկրի արևմտյան շրջանը՝ ուշադրության կենտրոնում էր ԱՄՆ–ի աղքատության վրա[15]։
2013 թվականին Փենսիլվանիա նահանգի Ֆիլադելֆիա քաղաքում տեղի ունեցավ ևս մեկ Կանանց համաշխարհային դատարանի նիստ[16]:2015 թվականի նիստը տեղի ունեցավ Հնդկաստանի Բանգալոր քաղաքում՝ ականատես լինելու բռնությանը և անարդարությունին, ընդգծելու քաղաքական դասերն ու դիմադրությունը և ընդդիմանալու «Կանանց դեմ անվերջ պատերազմներին»[17]։
Ծանոթագրություններ[խմբագրել | խմբագրել կոդը]
- ↑ El Taller International. «Courts of Women».
- ↑ «Courts of Women». El Taller International. Վերցված է 2012 թ․ հոկտեմբերի 18-ին.
- ↑ Kumar-D'Souza, Corinne (2005). «The Universality of Human Rights Discourse». In Aruna Gnanadason Musimbi; Kanyoro Lucia; Ann McSpadden (eds.). Women, Violence, and Nonviolent Change. Uppsala, Sweden: Life and Peace Institute. էջ 39.
- ↑ Vinthagen, Stellan. «People's Tribunals as Constructive Resistance». University of Gothenburg: Resistance Studies.
- ↑ Waller, Marguerite (2010 թ․ հուլիսի 25). «The Courts of Women». WEAP. Վերցված է 2012 թ․ հոկտեմբերի 17-ին.
- ↑ «Courts of Women». El Taller International.
- ↑ Hook, Sidney (1999). «Lord Russell and the War Crimes Trial». In A. D. Irvine (ed.). Bertrand Russell: Critical Assessments, Volume 1. New York. էջ 178.
{{cite book}}: CS1 սպաս․ location missing publisher (link) - ↑ Doughty, Frances (1978). «Lesbians and International Women's Year: A Report on Three Conferences». In Ginny Vida (ed.). Our Right to Love: A Lesbian Resource Book. Prentice Hall. էջ 148.
- ↑ «Arab World». El Taller International. Վերցված է 2012 թ․ օգոստոսի 24-ին.
- ↑ Brasor, Philip (2001 թ․ դեկտեմբերի 4). «Did NHK Balk at Covering War Tribunal?». The Japan Times Online.
- ↑ Kumar, Corinne (2001 թ․ մարտի 25). «The World Court of Women Against War, for Peace». Women in Black. Վերցված է 2012 թ․ օգոստոսի 24-ին.
- ↑ «World Court of Women on US War Crimes». World Social Forum. Վերցված է 2012 թ․ օգոստոսի 24-ին.
- ↑ Women in Black. «Background: India Court of Women on Dowry and Related Forms of Violence Against Women». Վերցված է 2012 թ․ օգոստոսի 6-ին.
- ↑ Prathivi, Niken (2009 թ․ օգոստոսի 7). «Survivors seek justice from podium». The Jakarta Post.
- ↑ King, Carol (2012 թ․ ապրիլի 5). «Let's Make Poverty History». Ms.
- ↑ «Philadelphia 2013». US World Court of Women Against Poverty - East. Վերցված է 2012 թ․ օգոստոսի 23-ին.
- ↑ «World Courts of Women: against war, for peace». openDemocracy. Վերցված է 2016 թ․ փետրվարի 7-ին.