Jump to content

Սոֆուս Լի

Վիքիպեդիայից՝ ազատ հանրագիտարանից
Սոֆուս Լի
նորվ.՝ Marius Sophus Lie[1]
Ծնվել էդեկտեմբերի 17, 1842(1842-12-17)[2][3][4][…]
Nordfjordeid, Սոգն-օգ-Ֆյուրանե, Նորվեգիա[5][6]
Մահացել էփետրվարի 18, 1899(1899-02-18)[2][3][4][…] (56 տարեկան)
Քրիստիանիա, Նորվեգիա[5][6]
ԳերեզմանՔրիստոս Փրկչի տաճարի գերեզմանատուն[7]
Քաղաքացիություն Նորվեգիա
Դավանանքլյութերականություն[6]
Մասնագիտությունմաթեմատիկոս և համալսարանի դասախոս
Հաստատություն(ներ)Լայպցիգի համալսարան[6] և Օսլոյի համալսարան[6]
Գործունեության ոլորտխմբերի տեսություն, երկրաչափություն[8], դիֆերենցիալ հավասարումների տեսություն[8] և սիմետրիա[8]
ԱնդամակցությունԼոնդոնի թագավորական ընկերություն[9], Սաքսոնիայի գիտությունների ակադեմիա, ԱՄՆ-ի Գիտությունների ազգային ակադեմիա, Սանկտ Պետերբուրգի գիտությունների ակադեմիա, Ֆրանսիական գիտությունների ակադեմիա, Գիտության և գրականության նորվեգական թագավորական հասարակություն, Ռուսաստանի գիտությունների ակադեմիա, Սաքսոնիայի գիտությունների ակադեմիա, Իտալիայի գիտությունների ազգային ակադեմիա, Լոնդոնի մաթեմատիկական ընկերություն[9], Բավարիական գիտությունների ակադեմիա և Թուրինի գիտությունների ակադեմիա[5]
Ալմա մատերՕսլոյի համալսարան[6]
Գիտական աստիճանփիլիսոփայության դոկտոր[3][6] (հուլիս 1872)
Տիրապետում է լեզուներիննորվեգերեն[10] և գերմաներեն[11][6]
Գիտական ղեկավարԿառլ Բյորկենս[12] և Կատո Գուլդբերգ[12]
Եղել է գիտական ղեկավարԷլի Ժոսեֆ Կարտան[12], Գերհարդ Կովալևսկի[12], Kazimierz Żorawski?[12], Հանս Ֆրեդերիկ Բլիխֆելդտ[12], Գեորգ Շեֆերս[12], Չարլզ Լ. Բութոն[12], Arthur Tresse?[12], Էդգար Օդել Լովեթ[12], Գոթլոբ Ֆրիդրիխ Լիփս[12], Վիլիբալդ Ալեքսանդր Ռայխարդտ[12], Ռիչարդ Կումմեր[12], Հերման Վերներ[12], Վալտեր Մյուլլեր[12], Գեորգ Սեբալդ Պաուլ Վիգներ[12], Ջեյմս Մորիս Փեյջ[12], Մաքսիմիլիան Ֆրիդրիխ Կունցե[12], Էդուարդ Դոլեզալ[12] և Elling Holst?[12]
Հայտնի աշակերտներFriedrich Engel?
Պարգևներ
Ամուսին(ներ)Anna Lie?[6]
Երեխա(ներ)Marie Leskien?[1]
 Sophus Lie Վիքիպահեստում

Մարիուս Սոֆուս Լի (նորվ.՝ Marius Sophus Lie, դեկտեմբերի 17, 1842(1842-12-17)[2][3][4][…], Nordfjordeid, Սոգն-օգ-Ֆյուրանե, Նորվեգիա[5][6] - փետրվարի 18, 1899(1899-02-18)[2][3][4][…], Քրիստիանիա, Նորվեգիա[5][6]), նորվեգացի մաթեմատիկոս։ 1872-ից Քրիստիանիայի, 1886–98-ին Լայպցիգի համալսարանի պրոֆեսոր։ Ռուսաստանի գիտությունների ակադեմիայի թղթակից անդամ Յոհան Հերման Լի Ֆոգթի քեռին։

Գործունեություն

[խմբագրել | խմբագրել կոդը]

Ստեղծել է անընդհատ խմբերի դասական տեսությունը (կոչվում է Լիի խմբերի տեսություն)։ Լիի առաջին աշխատանքները (1871–72) վերաբերում են սոսկ երկրաչափական խնդիրների։ 1872-ից սկսել է զբաղվել դիֆերենցիալ հավասարումների տեսությամբ՝ օգտագործելով ո–չափանի երկրաչափության հասկացություններ և մեթոդներ։ Լիի խմբերի տեսությունը, որ ծագել է մաթեմատիկայի բազմաթիվ և բազմաբնույթ բաժինների համար միասնական հիմք և ընդհանուր տեսակետ ստեղծելու ձգտման շնորհիվ, մեծ ազդեցություն է ունեցել դիֆերենցիալ հավասարումների տեսության, հանրահաշվի, տոպոլոգիայի, տեսական ֆիզիկայի զարգացման վրա։

Մարիուս Սոֆուս Լին Կազանի ֆիզիկամաթեմատիկական ընկերության կողմից 1897 թվականին պարգևատրվել է Լոբաչևսկու անվան մրցանակով։

Սոֆուս Լին մահացել է 56 տարեկան հասակում՝ պեռնիցիոզ անեմիայի պատճառով, որն առաջացել էր B12 վիտամինի անբավարար ներծծման հետևանքով[15]։

Աշխատություններ

[խմբագրել | խմբագրել կոդը]
  • Lie, Sophus (1888), Theorie der Transformationsgruppen I (գերմաներեն), Leipzig: B. G. Teubner. Written with the help of Friedrich Engel. English translation available։ Edited and translated from the German and with a foreword by Joël Merker, see 978-3-662-46210-2 and 1003.3202
  • Lie, Sophus (1890), Theorie der Transformationsgruppen II (գերմաներեն), Leipzig: B. G. Teubner. Written with the help of Friedrich Engel.
  • Lie, Sophus (1891), Vorlesungen über differentialgleichungen mit bekannten infinitesimalen transformationen (գերմաներեն), Leipzig: B. G. Teubner. Written with the help of Georg Scheffers.[16]
  • Lie, Sophus (1893), Vorlesungen über continuierliche Gruppen (գերմաներեն), Leipzig: B. G. Teubner. Written with the help of Georg Scheffers.[17]
  • Lie, Sophus (1893), Theorie der Transformationsgruppen III (գերմաներեն), Leipzig: B. G. Teubner. Written with the help of Friedrich Engel.
  • Lie, Sophus (1896), Geometrie der Berührungstransformationen (գերմաներեն), Leipzig: B. G. Teubner. Written with the help of Georg Scheffers.[18]
  • Lie, Sophus, Engel, Friedrich; Heegaard, Poul (eds.), Gesammelte Abhandlungen, Leipzig: Teubner; 7 vols., 1922–1960{{citation}}: CS1 սպաս․ postscript (link)[19][20]

Ծանոթագրություններ

[խմբագրել | խմբագրել կոդը]
  1. ↑ 1,0 1,1 Deutsche Nationalbibliothek Record #118832840 // Gemeinsame Normdatei (գերմ.) — 2012—2016.
  2. ↑ 2,0 2,1 2,2 2,3 2,4 Bibliothèque nationale de France data.bnf.fr (ֆր.): տվյալների բաց շտեմարան — 2011.
  3. ↑ 3,0 3,1 3,2 3,3 3,4 3,5 Մակտյուտոր մաթեմատիկայի պատմության արխիվ — 1994.
  4. ↑ 4,0 4,1 4,2 4,3 4,4 Norsk biografisk leksikon(նորվ.) — Kunnskapsforlaget. — ISSN 2464-1502
  5. ↑ 5,0 5,1 5,2 5,3 5,4 5,5 5,6 www.accademiadellescienze.it (իտալ.)
  6. ↑ 6,00 6,01 6,02 6,03 6,04 6,05 6,06 6,07 6,08 6,09 6,10 6,11 6,12 Braunmühl A. v. Biographisches Jahrbuch und Deutscher Nekrolog (գերմ.) / Hrsg.: A. Bettelheim — B. — Vol. 4. — S. 324—325.
  7. ↑ http://www.begravdeioslo.no/maler/grav/grave_id/6458
  8. ↑ 8,0 8,1 8,2 Չեխիայի ազգային գրադարանի կատալոգ
  9. ↑ 9,0 9,1 Մակտյուտոր մաթեմատիկայի պատմության արխիվ — 1994.
  10. ↑ Bibliothèque nationale de France data.bnf.fr (ֆր.): տվյալների բաց շտեմարան — 2011.
  11. ↑ CONOR.Sl
  12. ↑ 12,00 12,01 12,02 12,03 12,04 12,05 12,06 12,07 12,08 12,09 12,10 12,11 12,12 12,13 12,14 12,15 12,16 12,17 12,18 12,19 Mathematics Genealogy Project — 1997.
  13. ↑ https://medal.kpfu.ru/laureatyi-medali/
  14. ↑ List of Royal Society Fellows 1660-2007 — Royal Society. — P. 218.
  15. ↑ Гейл, Томсон "Мариус Софус Ли Биография". — Мир математики.
  16. ↑ Lovett, E. O. (1898). «Review: Vorlesungen über Differentialgleichungen mit bekannten infinitesimalen Transformationen». Bull. Amer. Math. Soc. 4 (4): 155–167. doi:10.1090/s0002-9904-1898-00476-7.
  17. ↑ Brooks, J. M. (1895). «Review: Vorlesungen über continuerliche Gruppen mit geometrischen und anderen Anwendungen». Bull. Amer. Math. Soc. 1 (10): 241–248. doi:10.1090/s0002-9904-1895-00283-9.
  18. ↑ Lovett, E. O. (1897). «Review: Geometrie der Berührungstransformationen». Bull. Amer. Math. Soc. 3 (9): 321–350. doi:10.1090/s0002-9904-1897-00430-x.
  19. ↑ Schilling, O. F. G. (1939). «Book Review: Sophus Lie's Gesammelte Abhandlungen. Geometrische Abhandlungen, Volumes I & II». Bulletin of the American Mathematical Society. 45 (7): 513–514. doi:10.1090/S0002-9904-1939-07032-8. ISSN 0002-9904.
  20. ↑ Carmichael, R. D. (1930). «Book Review: vol. IV of Sophus Lie's Gesammelte Abhandlungen (Samlede Avhandlinger, Norwegian edition published by Aschehoug)». Bulletin of the American Mathematical Society. 36 (5): 337–338. doi:10.1090/S0002-9904-1930-04950-2. ISSN 0002-9904. (with links to 1923 review of Vol. III, 1925 review of Vol. V, & 1928 review of Vol. VI)
Այս հոդվածի կամ նրա բաժնի որոշակի հատվածի սկզբնական կամ ներկայիս տարբերակը վերցված է Քրիեյթիվ Քոմմոնս Նշում–Համանման տարածում 3.0 (Creative Commons BY-SA 3.0) ազատ թույլատրագրով թողարկված Հայկական սովետական հանրագիտարանից  (հ․ 4, էջ 596)։
Վիքիպահեստն ունի նյութեր, որոնք վերաբերում են «Սոֆուս Լի» հոդվածին։
 ⛭ 
  Թեմատիկ կայքեր
Բառարաններ և հանրագիտարաններ
Ստացված է «https://hy.wikipedia.org/w/index.php?title=Սոֆուս_Լի&oldid=8711492» էջից