Jump to content

Սիմեոն I

Վիքիպեդիայից՝ ազատ հանրագիտարանից
Սիմեոն I
բուլղար․՝ Цар Симео̀н I
Դիմանկար
Ծնվել էմոտ 864
ԾննդավայրՊլիսկա, Բուլղարական առաջին կայսրություն
Մահացել էմայիսի 27, 927[1]
Մահվան վայրՊրեսլավ, Բուլղարական առաջին կայսրություն
ՔաղաքացիությունԲուլղարական առաջին կայսրություն
Մասնագիտությունգերիշխան
ԱմուսինMaría Sursuvul?
Ծնողներհայր՝ Բորիս Առաջին[2], մայր՝ Maria?
Զբաղեցրած պաշտոններխան, կայսր և King of Bulgaria?
ԵրեխաներIvan?, Peter I of Bulgaria?[2], Boyan The Magician?[2] և Mihail of Bulgaria?[2]
 Simeon I of Bulgaria Վիքիպահեստում
Սիմեոն Մեծ. սլավոնական գրականության բարձրացող աստղը /նկարիչ՝ Ալֆոնս Մուխա/

Սիմեոն Առաջին Մեծ (բուլղար․՝ Симеон Велики, մոտ 864, Պլիսկա, Բուլղարական առաջին կայսրություն - մայիսի 27, 927[1], Պրեսլավ, Բուլղարական առաջին կայսրություն), Բուլղարիայի իշխան 893 թվականից, 918 թվականից՝ թագավոր — ցար[3]։

Բուլղարիայի իշխան Բորիս Առաջինի որդին է և Բուլղարիայի թագավոր Պետր Առաջինի հայրը։

Թագավոր է օծվել այն բանից հետո, երբ Բորիս Առաջինը գահազրկել է իր արդեն թագադրված ավագ որդուն՝ Վլադիմիր Ռասատեին, ով գլխավորել էր քրիստոնեությունը տապալելու նպատակով բուլղար ազնվականների նախաձեռնած հեթանոսական ապստամբությունը[4][5]։

Պատմություն

[խմբագրել | խմբագրել կոդը]

Սիմեոնը ծնվել է 864 կամ 865 թվականին, Բուլղարիայի քրիստոնեացումից հետո[6]։ Նա Բորիս Առաջինի երրորդ որդին էր[7], Կրում Ահեղ խանի հետնորդը[8]։ Քանի որ գահը պիտի ժառանգեր մեծ եղբայրը, Սիմեոնին նախապատրաստել են բուլղարական ուղղափառ եկեղեցին գլխավորելու համար[9]։ Նա փայլուն կրթություն է ստացել. սովորել է Կոստանդնուպոլսի Մագնաուրյան դպրոցում[6][10]։ Մոտավորապես 888 թվականին վերադարձել է հայրենիք և մտել Պրեսլավի վանքը։ Սիմոնը նրա մկրտության ավազանի անունն է, իսկ թե ինչ անուն են նրան տվել ծնվելիս՝ անհայտ է[11]։

Մոտավորապես այդ նույն ժամանակ Բորիս Առաջինը նույնպես վանք է մտել՝ գահը հանձնելով ավագ որդուն՝ Վլադիմիր Ռասատեին, որը փորձել է վերականգնել հեթանոսությունը[4][5]։ Բորիսը լքել է վանքը, գահընկեց արել խռովարարների առաջնորդ դարձած ավագ որդուն, կուրացրել նրան 893 թվականին[12][13], այնուհետև հրավիրել է եկեղեցական-ժողովրդական ժողով, որն ընդունել է հետևյալ կարևոր որոշումները. պետության և եկեղեցու պաշտոնական լեզուն դարձնել բուլղարերենը՝ հունարենի փոխարեն, մայրաքաղաքը խռովարար Պլիսկայից տեղափոխել Պրեսլավ, գահ բարձրացնել Սիմեոն Առաջինին[7][14][15]։

Սիմեոն Առաջինի անվան հետ է կապված բուլղարական պետության ոսկեդարը։ Նրա մղած հաղթական կռիվները բյուզանդացիների, հունգարների, սերբերի դեմ, ինչպես նաև իմաստուն դիվանագիտությունը բուլղարական պետությունը հասցրել են իր տարածքային բարձրակետին, որը համեմատելի է լոկ իր նախորդներից մեկի՝ Կրում Ահեղ խանի դարաշրջանի հետ[16]։ Սիմեոն Մեծը բուլղարական առաջին թագավորությունը դարձրել է ամենահզոր պետությունը Բալկաններում և ամբողջ Արևելյան Եվրոպայում[17]։

Նրա օրոք Բուլղարիան տարածվում էր հյուսիսում՝ Բուդապեշտից, Կարպատների հյուսիսային լանջերից ու Դնեպրից մինչև Էգեյան ծովը՝ հարավում, արևմուտքից արևելք՝ Ադրիատիկ ծովից մինչև Սև ծով[18]։

Սիմեոն Առաջինի դարաշրջանը բնութագրվում է մշակութային աննախադեպ վերելքով, որ հետագայում արժանացավ «բուլղարական քաղաքակրթության ոսկեդար» բնորոշող անվանմանը[19]։

Բուլղարիայի նոր մայրաքաղաք Պրեսլավը կարելի էր համեմատել միայն Կոստանդնուպոլսի հետ[20][21]։

Բուլղարական ուղղափառ եկեղեցին դարձավ առաջինը, որ պատրիարքականի կարգավիճակի արժանացավ քրիստոնեական աշխարհում մինչ այդ ընդունված Պենտարքիայից՝ հինգ պատրիարքություններից հետո։ Դա Եվրոպայում ազգային առաջին ինքնուրույն ուղղափառ եկեղեցին էր, որին գլխավորում էր պատրիարքը[22]։

Սուրբ բնագրերի՝ գլագոլիցայով արված բուլղարերեն թարգմանությունները տարածվում էին սլավոնական բոլոր երկրամասերով և հին սլավոնական լեզուն կամ հին բուլղարերենը դարձնում պատարագի կամ եկեղեցական լեզու /церковнославянский язык/[23][24][25]:

Այդ դարաշրջանում է, որ Բուլղարիայի մայրաքաղաք Պրեսլավի գրադպրոցում ստեղծել են նոր այբուբեն և Կյուրեղի (Կիրիլի) պատվին անվանել կիրիլիցա (կյուրեղագիր), որն սկսել է փոխարինել Կյուրեղի ու Մեթոդիոսի ստեղծած գլագոլիցային[26][27][28][29]։

Իր իշխանության շրջանի միջակայքում Սիմեոնը իշխանի տիտղոսը փոխարինել է թագավորի՝ «ցարի», «բասիլևսի» տիտղոսով[30]։ Բյուզանդական կայսրությունը հարկադրված էր ընդունել, ճանաչել Սիմեոնի արքայական տիտղոսը[31][32]։ Դա երկրորդ համանման դեպքն էր (Կառլոս Մեծից հետո)։

Սիմեոնի հաստատած պետականության հիմնադրույթը կայանում էր քաղաքակիրթ, քրիստոնյա, սլավոնական պետության ստեղծման և զարգացման, հզորացման մեջ՝ կայսեր (ցարի) գլխավորությամբ, ինքնուրույն ազգային եկեղեցով՝ պատրիարքի գլխավորությամբ և նշանակալից գրադպրոցներով։

Գրականություն

[խմբագրել | խմբագրել կոդը]

Ծանոթագրություններ

[խմբագրել | խմբագրել կոդը]
  1. ↑ 1,0 1,1 1,2 http://www.promacedonia.org/en/sr/sr_3_1.htm#176_3.
  2. ↑ 2,0 2,1 2,2 2,3 2,4 Lundy D. R. The Peerage
  3. ↑ Lalkov, Rulers of Bulgaria, стр. 23-25.
  4. ↑ 4,0 4,1 Annales Fuldenses, p. 408
  5. ↑ 5,0 5,1 Runciman, 1930, էջ 133
  6. ↑ 6,0 6,1 Fine, 1991, էջ 132
  7. ↑ 7,0 7,1 Zlatarski, 1971, էջ 280
  8. ↑ Dimitrov, Božidar. «Hramǎt „Sveti Četirideset mǎčenici“(болг.). National Historical Museum. http://www.historymuseum.org/upload/fck_editor/40%20mazenizi(6).htm. Արխիվացված 2007-01-16 Wayback Machine
  9. ↑ Delev, Bǎlgarskata dǎržava pri car Simeon.
  10. ↑ „Hunc etenim Simeonem emiargon, id est semigrecum, esse aiebant, eo quod a puericia Bizantii Demostenis rhetoricam Aristotelisque sillogismos didicerit“. Liutprand of Cremona. Antapodosis, cap. 29, p. 66. Cited in Drinov, Marin Južnye slavjane i Vizantija v X veke. — 1876. — P. 374.
  11. ↑ Агамов А. М. Династии Европы 400—2016: Полная генеалогия владетельных домов. — М.: URSS, 2017. — С. 69. — 1120 с. — ISBN 978-5-9710-3935-8
  12. ↑ Zlatarski, 1971, էջ 283
  13. ↑ Todt, Biographisch-Bibliographisches Kirchenlexikon.
  14. ↑ Crampton, R.J. (2005). „The Reign of Simeon the Great (893–927)». A Concise History of Bulgaria. Cambridge University Press. стр. 16вЂ"17. ISBN 0-521-85085-1.
  15. ↑ Kalojanov, AnДЌo (2005-05-11). «Slavjanskata pravoslavna civilizacija» (англ). http://liternet.bg/publish/akaloianov/civilizacia.htm.
  16. ↑ Enciklopedija Bǎlgarija. — Akademično izdatelstvo «Marin Drinov», 1988. OCLC 75865504
  17. ↑ «The First Bulgarian Empire» (անգլերեն). Encyclopedia Britannica. Վերցված է 2017 թ․ հուլիսի 25-ին.
  18. ↑ Weigand, Gustav 1 Istoriko-geografski obzor: 4 Srednovekovie // Etnografija na Makedonija / trans. Elena Pipiševa. — Leipzig: Friedrich Brandstetter, 1924.
  19. ↑ Hart, Nancy Bulgarian Art and Culture: Historical and Contemporary Perspectives // Արխիվացված պատճենը. — University of Texas at Austin. — P. 21.
  20. ↑ Bakalov Simeon I Veliki // Istorija na Bǎlgarija.
  21. ↑ About Bulgaria. — U.S. Embassy Sofia, Bulgaria.
  22. ↑ Castellan, Georges Istorija na Balkanite XIV—XX vek / trans. Liljana Caneva. — Plovdiv: Hermes, 1999. — P. 37. — ISBN 954-459-901-0
  23. ↑ Zdravko Batzarov. «Old Church Slavonic» (անգլերեն). Encyclopædia Orbis Latini. Վերցված է 2017 թ․ հուլիսի 25-ին.
  24. ↑ «Old Church Slavonic» (անգլերեն). orthodoxwiki.org. Վերցված է 2017 թ․ հուլիսի 25-ին.
  25. ↑ «Bulgar» (անգլերեն). Encyclopedia Britannica. Վերցված է 2017 թ․ հուլիսի 25-ին.
  26. ↑ Paul Cubberley The Slavic Alphabets // The World’s Writing Systems / Daniels and Bright, eds. — Oxford University Press, 1996. — ISBN 0-19-507993-0
  27. ↑ Curta, Florin Southeastern Europe in the Middle Ages, 500—1250. — Cambridge University Press, 2006. — P. 221—222. — (Cambridge Medieval Textbooks).
  28. ↑ Fact-archive, http://www.fact-archive.com/encyclopedia/Old_Church_Slavonic#History Արխիվացված 2021-05-08 Wayback Machine
  29. ↑ Wapedia — Wiki: Preslav Literary School(չաշխատող հղում) (չաշխատող հղում — պատմություն)
  30. ↑ Zlatarski, 1971, էջ 367
  31. ↑ Fine, 1991, էջեր 144—148
  32. ↑ Ostrogorsky, George Avtokrator i samodržac(սերբ.) // Glas Srpske kraljevske akademije. — 1935. — Т. CLXIV. — С. 95-187.

Արտաքին հղումներ

[խմբագրել | խմբագրել կոդը]
Վիքիպահեստն ունի նյութեր, որոնք վերաբերում են «Սիմեոն I» հոդվածին։
 ⛭ 
  Թեմատիկ կայքեր
Բառարաններ և հանրագիտարաններ


Ստացված է «https://hy.wikipedia.org/w/index.php?title=Սիմեոն_I&oldid=9947860» էջից