Սաբահ

Սաբահ; մալայերեն՝ Sabah, negeiri di bawah bayu; ջավի՝ سابه
flag of Sabah?	Զինանշան
;	;
Երկիր	Մալայզիա
Մասն է	Մալայզիա
Հիմն	Sabah Tanah Airku
Կարգավիճակ	Մալայզիայի նահանգ
Մտնում է	Մալայզիա
Ներառում է	5 շրջան
Վարչկենտրոն	Կոտա-Կինաբալու
ԲԾՄ	4095 մետր
Օրենսդրական մարմին	Սաբահի օրենսդիր ժողով
Բնակչություն (2010);	3 206 742 (3-րդ տեղ տեղ)
Խտություն	43,56 ( 14-րդ տեղ տեղ)
Տարածք	73 619 (Զբաղեցնում է 2-րդ տեղը տեղ)
Բարձրություն ծովի մ-ից՝; - Բարձրագույն կետ	; 4095 մ
Հիմնադրված է	սեպտեմբերի 16, 1963 թ.
Սահմանակցում է	North Kalimantan? և Սարավակ
Ժամային գոտի	+8
Հապավում	SBH
Փոխարինեց	North Borneo?
ISO 3166-2 կոդ	MY-12
Հեռախոսային կոդ	087-089
Փոստային ինդեքսներ	88000–91999
Մականուն	Negeri di Bawah Bayu, نݢري دباوه بايو և Land Below the Wind
	sabah.gov.my
	Սաբահ Վիքիպահեստում

Անվան այլ կիրառումների համար տե՛ս՝ Սաբահ (այլ կիրառումներ)

Սաբահ (մալայերեն՝ Sabah, negeiri di bawah bayu, ջավի՝ سابه; կոդ։ SBH), տեղակայված է Արևելյան Մալայզիայում և համարվում է ամենաարևելյան նահանգը^[1]։ Այն նաև հայտնի է որպես Negeri di bawah bayu, որը թարգմանաբար նշանակում է «Երկիր քամիները ներքևում»։

Նախկինում, լինելով Բրիտանիայի գաղութ, ունեցել է Հյուսիսային Բրիտանիայի Բուրենո անվանում^[2]^[3]^[4]^[5], իսկ արդեն որոշ ժամանակ անց, ստեցել է Մալայզիայի Հանրապետության նահանգի կարգավիճակ^[6]։ Արևմուտքից սահմանակից է այլ մալայզիական նահանգների հետ և սահամանկից է Կալիմանտան կղզու վրա գտնվող Սարավակ նահանգի հետ։ Հարավում ունի սահաման Ինդոնեզիայի հետ։ Վարչական կենտրոնը Կոտա-Կինալաբու քաղաքն է։

Աշխարհագրություն

Սաբահի հարավ արևմտյան ափերը ողողում են Հարավ-Չինական ծովը, իսկ հյուսիսարևելյան և հարավարևելյան ափերը ողողում են Սուլավեսի և Սուլու ծովերը։ Ափամերձ գիծը կտրտված է, որը հարմար է լողափերի համար։ Դրանց թվին են պատկանում արևմուտքից՝ Բրունեյը, հյուսիսից՝ Մուդրուդը, արևլքից՝ Լաբուկը և Դարվելը։ Որոշ հատվածներում ափամերձ հատվածը վերածվել է ժայռակղզիների։ Սուլու և Սուլավեսի ծովերի ափերը շատ ծանծաղ են, փոքր կղզիներով և կորալային խութերով, որը խոչընդոտում է նավարկությունը։ Նշանավոր կղզիների են Սեբատիկը, որը կիսված է Սաբահի և Ինդոնեզիայի մեջև, ինչպես նաև Բենգին, Ջամբոնգան, Թիմբուն Մատան, Բում-Բումը։

Սաբահի գրեթե ամբողջ տարածքը, բացառությամբ մի նեղ ափամերձ հատվածի, ոչ շատ բարձր սարահարթեր են։ Լեռնաշղթաների հյուսիսային մասի ամենաբարձր մասը Մալազիայում և Հարավ-արևելյան Ասիայում, Կինաբալու քաղաքն է (4095 մ)։

Սաբահում ամենաերկար և Ամենախոր գետը՝ Կինամատանգան է (560 կմ)։ Գետի վերին և միջին մասն անցնում է նեղ հովտով, կենտրոնական մասն անցնում է սարահարթով։ Կինապատանգան, ինչպես նաև Սեգամա, Լաբուկ և Սուգուտ գետերն անցնում են արևելքից արևմուտք և թափվում Սուլու ծովը։ Հարավ-Չինական ծով է հասնում միայն մի գետ՝ Պասադը։

Սաբահում կլիման հասարակախային է, մշտապես տաք և խոնավ։ Լեռներում կլիման ավելի մեղմ է, իսկ բարձրություններում՝ նույնիսկ զով։ Տարվա ընթացքում տեղումների քանակը հավասար է 3750 մմ տափաստաններումմ իսկ լեռներում՝ մինչև 5000 մմ։

Պատմություն

Սաբահը 1881 թվականին զբաղեցված էր անգլիացիների կողմից և դարձել էր պրոտեկտորատ։ 1946 թվականին ուներ Բրիտանիայի գաղութի կարգավիճակ իսկ արդեն 1963 թվականին ստացել է Մալայզիայի Հանրապետության նահանգ կարգավիճակը։

Վարչական բաժանում

Նահանգը բաժանվում է 5 շրջանի։

№	Շրջան	Վարչական կենտրոն	Տարածք, կմ²	Բնակչություն, մարդ. (2006)^[7]
1	Արևմտյան ափ	Կոտա-Կինաբալու	7 588	954 000
2	Ներքին մարզ	Բոֆորտ	18 298	421 000
3	Կուդատ	Կուդատ	4 623	190 000
4	Սանդական	Սանդական	28 205	676 000
5	Թավաու	Թավաու	14 905	757 000

ԲՆակչություն և էթնիկ կազմ

Սաբահի բնակչության մեծ մասն ունի պորտուգալական ծագում։ Առավել շատ հանդիպող անուններն են Ֆերնանդոն, Գոմեսը, Ռոդրիգեսը և այլն։ Սաբահական փառատոներ երբեմն հիշեցնում Բրազիլիան։

Բնակչությունը ըստ 2010 թվականի մարդահամարի տվյալների կազմում է 3 միլիոն մարդ։ Պաշտոնապես ընդունված է 32 էթնիկ խումբ։ Ավելի մեծ ոչ տեղացի էթնիկ խումբը չինացիներն են, որոնք կազմում է ամբողջ բնակչության 20 %-ը։ Տեղացի էթնիկ խմբերից ավելի մեծ են կադազան-դուսունները (բնակչության մոտ 25 %-ը). հաջորդիվ գալիս են բաջոները (մոտ 15 %-ը) և մուրուտները (մոտ 3 %-ը)։

Նահանգի բնակչության մոտ 700 հազարը ֆիլիպիններ են, ովքեր եկել են այստեղ խիստ հսկողության բացակայության և ներգաղթի ժամանակ։ Քանի որ տեղի կառավարությունը չի ընդունում ապօրինի ներգաղթյալների ներկայությունը Սաբահում, ֆիլիպինները արդեն արմատավորված են այստեղ, ուստի և զբաղեցնում են աշխատատեղեր, մասնակցում են շինարարության և առևտրային գործունեություններին։

Մալայերենը հանդիսանում են ընդհանուր լեզու բոլոր էթնիկ խմբրի համար։ Սաբահաում գործում է նաև սաբահյան բարբառը, որը տարբերվում է իր արտասանությամբ և նման է ինդոնեզերենի արտասանությանը։ Լայնատարած օգտագործվում է անգլերենը, չինարենը։ Կադազան-դուսունները, բաջոները, մուրուտները և այլ փոքր ժողովուրդներ խոսում են իրենց մայրենի լեզվով։

Վեճ ֆիլիպինցիների հետ

Ֆիլիպինները հավակնում են Սաբահի ամբողջ տարածքի վրա, որը Բորնեո սուլթանը Սուլու սուլթանին խոստացել էր 1703 թվականին զինօգնության համար^[8]։

Զբոսաշրջություն

Տեսարժան վայրեր և էքսկուրսիա Սաբահում՝

Կինաբալու սար (4095 մ)
Այց մանգոյի թավուտներ, քթավոր կապիկներ (Proboscis monkey) և լուսատիտիկներ տեսնելու համար։
Ռաֆիտինք Կիուլու և Պասադ գետերում
Մոնսոպիադ մշակութային գյուղ
Ձկնորսություն
VIP ծովագնացություն դեպի Բարնեո կղզի

Բացի այդ, Սաբահում մեծ տեղ ունի դայվինգը։ Հիանականում հարմար է Կոտա Կինաբալուն և Սեմպորնոյը։

Ծանոթագրություններ

↑ RELATING TO PENSIONS AND COMPENSATION FOR OFFICERS DESIGNATED BY THE GOVERNMENT OF THE UNITED KINGDOM IN THE SERVICE OF THE STATE GOVERNMENT OF SABAH OR OF SARAWAK (1973)
↑ Организации Объединенных Наций список неправительственных организаций, несамоуправляющихся территорий, Северное Борнео и Саравака
↑ Членов Организации Объединенных Наций
↑ «Договоров Организации Объединенных Наций No. 8029 между Филиппины, Федерация Малайи и Индонезии (31 Июнь 1963)» (PDF). Արխիվացված է օրիգինալից (PDF) 2010-10-11-ին. Վերցված է 2015-11-28-ին.
↑ «Договоров Организации Объединенных Наций No. 8809, Соглашение об осуществлении соглашения Маниле» (PDF). Արխիվացված է օրիգինալից (PDF) 2011-10-12-ին. Վերցված է 2015-11-28-ին.
↑ «No.10760: Соглашение об Малайзии» (pdf). Договоров Организации Объединенных Наций коллекция. Организации Объединенных Наций. Июль 1963. Արխիվացված (PDF) օրիգինալից 2011 թ․ մայիսի 14-ին. Վերցված է 2010 թ․ հուլիսի 29-ին.
↑ «Monthly Statistical Bulletin, January 2007: Sabah», Department of Statistics Malaysia, Sabah.
↑ «Treaties and international agreements registered or filed and recorded with the Secretariat of the United Nations No. 8809, Agreement relating to the implementation of the Manila Accord» (PDF). Արխիվացված է օրիգինալից (PDF) 2011-10-12-ին. Վերցված է 2015-11-28-ին.

Արտաքին հղումներ

Այս հոդվածի կամ նրա բաժնի որոշակի հատվածի սկզբնական կամ ներկայիս տարբերակը վերցված է Քրիեյթիվ Քոմմոնս Նշում–Համանման տարածում 3.0 (Creative Commons BY-SA 3.0) ազատ թույլատրագրով թողարկված Հայկական սովետական հանրագիտարանից (հ․ 10, էջ 106)։

Վիքիպահեստն ունի նյութեր, որոնք վերաբերում են «Սաբահ» հոդվածին։

[1] RELATING TO PENSIONS AND COMPENSATION FOR OFFICERS DESIGNATED BY THE GOVERNMENT OF THE UNITED KINGDOM IN THE SERVICE OF THE STATE GOVERNMENT OF SABAH OR OF SARAWAK (1973)

[2] Организации Объединенных Наций список неправительственных организаций, несамоуправляющихся территорий, Северное Борнео и Саравака

[3] Членов Организации Объединенных Наций

[4] «Договоров Организации Объединенных Наций No. 8029 между Филиппины, Федерация Малайи и Индонезии (31 Июнь 1963)» (PDF). Արխիվացված է օրիգինալից (PDF) 2010-10-11-ին. Վերցված է 2015-11-28-ին.

[5] «Договоров Организации Объединенных Наций No. 8809, Соглашение об осуществлении соглашения Маниле» (PDF). Արխիվացված է օրիգինալից (PDF) 2011-10-12-ին. Վերցված է 2015-11-28-ին.

[am001-6] «No.10760: Соглашение об Малайзии» (pdf). Договоров Организации Объединенных Наций коллекция. Организации Объединенных Наций. Июль 1963. Արխիվացված (PDF) օրիգինալից 2011 թ․ մայիսի 14-ին. Վերցված է 2010 թ․ հուլիսի 29-ին.

[stats07-7] «Monthly Statistical Bulletin, January 2007: Sabah», Department of Statistics Malaysia, Sabah.

[8] «Treaties and international agreements registered or filed and recorded with the Secretariat of the United Nations No. 8809, Agreement relating to the implementation of the Manila Accord» (PDF). Արխիվացված է օրիգինալից (PDF) 2011-10-12-ին. Վերցված է 2015-11-28-ին.

[1]

[2]

[3]

[4]

[5]

[6]

[7]

[8]