Ռուդբեկիա

ճառճուկ
Գիտական դասակարգում
Թագավորություն Բույսեր Տիպ Ծածկասերմեր Դաս Երկշաքիլավորներ Ընտանիք Բարդածաղկավորներ
Լատիներեն անվանում
Rudbeckia L. 1753 Ադանս. 1763
Դասակարգումը Վիքիցեղերում Պատկերներ Վիքիպահեստում

ճառճուկ , (լատին․՝ Rudbeckia ) պատկանում է բարդածաղկավորների ընտանիքին։ Հայրենիքը Հյուսիսային Ամերիկան է

Կենսաբանական նկարագիր

Մշակության մեջ միամյա ռուդբեկիաներից բացի, հանդիպում են նաև բազմամյա տեսակներ, որոնցից այստեղ կնշենք միայն մի քանիսը։ Կտրտված տերևավոր ռուդբեկիայի (R.lacininiata fl.pl) բարձրությունը հասնում է 2-2,5 մ-ի, ծաղկում է առատ և երկարատև՝ հուլիս-օգոստոս ամիսներին, ծաղիկները լիաթերթ են, գնդաձև, դեղին ոսկեգույն։ Կարմիր ռուդբեկիան (R.purpurea L.-Echinacea purpurea Moench.) ունի 5 տեսակ։ Տարբեր տեսակների բարձրությունը տատանվում է 60-80 սմ.-ի սահմաններում։ Ծաղկում է օգոստոսից մինչև սեպտեմբեր-հոկտեմբեր։ Ծաղիկները մուգ կարմիր են ոսկեգոիյն կենտրոնով։ Գեղեցիկ ռուդբեկիան (R.Speciosa) ծաղկում է հուլիս-օգոստոս ամիսներին, դեղին բրոնզագոիյն ծաղիկներով, բարձրությունը հասնում է 1,5 մ-ի։ Բոլոր տեսակներն էլ Երևանի պայմաններում ձմեռում են գրունտում, առանց ծածկոցի։

Մշակում

Ռուդբեկիան բազմացվում է թփիկի բաժանումով՝ աշնանը կամ վաղ գարնանը, ինչպես նաև կտորներով և սերմերով։ Ցանկը բաց գրունտում կարելի է կատարել գարնանը և աշնանը, իսկ ջերմատներում կամ ջերմոցներում՝ միայն գարնանը։ Սերմերը քառանիստ են, նման են 2 միլիմետր երկարության փոքրիկ փայտիկների, ունեն գորշ, սևին տվող գույն։ Ծլում են 8-15 օրվա ընթացքում։ Ծլունակությունը պահում են 2-3 տարի մեկ գրամում պարունակվում է 2400 հատիկ։ Բույսերը տնկում են արևոտ հողամասերում, բույսը բույսից 60-80 հեռավորության վրա։ Նախընտրում է սննդանյութերով հարուստ, պարարտ հողեր։ Պահանջկոտ է խոնավության նկատմամբ։ Բույսը նույն տեղում կարելի է թողնել 3-4 տարի և ավելի։

Օգտագործում

Օգտագործվում է ծաղկային տարբեր ձևավորումներում, ծաղկած վիճակում հատկապես դեղին-ոսկեգույն ռուդբեկիան, շատ գեղեցիկ է մարգախոտի կանաչ ֆոնի վրա մշակվում է նաև կտրած ծաղիկներ ստանալու նպատակով, որոնք բավական երկար են դիմանում ջրի մեջ։ Կա նաև այս բույսի միամյա տեսակը։

Տեսակներ

• Rudbeckia alpicola Piper – Ճոխ ռուդբեկիա - Կասկադ Վաշինգտոն պետությունում
• Rudbeckia auriculata (Perdue) Kral – Կտրած ռուդբեկիա - Ալբամա, Վրաստան, ֆլորիդա
• Rudbeckia californica A.Gray – Կալիֆորնիայի ռուդբեկիա - Կալիֆորնիա
• Rudbeckia flava T.V.Moore - Colorado, Wyoming
• Rudbeckia fulgida Aiton – Նարնջագույն ռուդբեկիա - արևելյան USA Կանադա, Տեխաս է Կոնեկտիկուտ,Քվեբեկ
• Rudbeckia glaucescens Eastw. – Դյուրագրգիռ ռուդբեկիա - հյուսիսարևմտյան Կալիֆորնիա, Հարավարևմտյան Օրեգոն
• Rudbeckia graminifolia (Torr. & A.Gray) C.L.Boynton & Beadle –Ռուդբեկիա - ֆլորիդա, Պանհանդլե
• Rudbeckia grandiflora (Sweet) DC. – Կոշտ ռուդբեկիա հիմնականում աճում է արևելք Տեխաս, Միսսուրի ցրված է Վրաստանից մինչև Օնտարիո
• Rudbeckia heliopsidis Torr. & A.Gray – Արևելյան ռուդբակիա - Միսիսիպի Վիրջինիա
• Rudbeckia hirta L. – Սև-աչքերով Սուսան - լայն տարածում է ԱՄՆ-ում և Կանադայում
• Rudbeckia klamathensis – հյուսիս - արևմտյան Կալիֆորնիա
• Rudbeckia laciniata L. – Կանաչ ռուդբեկիա - լայն տարածում է ԱՄՆ-ում և Կանադայում
• Rudbeckia maxima Nutt. – Մեծ ռուդբեկիա հիմնականում տարածված է արևելք Տեխաս և Միսսուրի
• Rudbeckia missouriensis Engelm. ex C.L.Boynton & Beadle – Միսսուրի ռուդբեկիա - հիմնականում Տեխաս է Իլինոյս
• Rudbeckia mohrii A.Gray – Չծաղկող ռուդբեկիա - ֆլորիդա Պանհանդլ, հարավային ՎրաստանԿարոլինա
• Rudbeckia mollis Elliott – ֆլորիդա Պանհանդլ, Հարավային Վրաստան, Ալաբամա, Հարավ Կարոլինա
• Rudbeckia montana A.Gray –Մոնտան ռուդբեկիա - Կոլորադոյի, Յուտա, Օրեգոն
• Rudbeckia newmannii Loudon
• Rudbeckia nitida Nutt. –Արևաշող ռուդբեկիա - ֆլորիդա, Վրաստան, Ալաբամա, Լուիզիանա
• Rudbeckia occidentalis Nutt. –Արևմտյան ռուդբեկիա - Կոլորադո, Վաշինգտոն և հյուսիսային Կալիֆորնիայ
• Rudbeckia scabrifolia L.E.Br. –Անհարթ ռուդբեկիա - Լուիզիանա, արևելյան Տեխաս
• Rudbeckia speciosa – Ճոխ ռուդբեկիա - արևելյան USA
• Rudbeckia subtomentosa Pursh – Քաղցր ռուդբեկիա-տարածված է հիմնականում Միսիսիպի հովտում
• Rudbeckia texana (Perdue) P.B.Cox & Urbatsch – Տեխաս ռուդբեկիա - Լուիզիանա, արևելյան Տեխաս
• Rudbeckia triloba L. – Շագանակագույն աչքերով Սուսան - արևելյան Տեխասի Քվեբեկ. մեկուսացված Կոլորադոյի վայրերում և Յուտայիում

Պատկերասրահ

• 
  Rudbeckia fulgida
• 
  Rudbeckia grandiflora
• 
  Rudbeckia hirta
• 
  Rudbeckia laciniata
• 
  Rudbeckia maxima
• 
  Rudbeckia subtomentosa
• 
  Rudbeckia triloba

Արտաքին հղումներ

• Рудбекия в Энциклопедии декоративных садовых растений
• Рудбекия на сайте USDA NRCS(անգլ.) Проверено 24 сентября 2008 г.
• Рудбекия на сайте Калифорнийского университета(անգլ.) Проверено 24 сентября 2008 г.

Գրականություն

• Ծաղկաբուծություն և դեկորատիվ այգեգործություն, Հ. Ե. Նարինջյան