Պավլոդար

Պավլոդար
Տեսակ	քաղաք և մեծ քաղաք
Երկիր	Ղազախստան
Վարչատարածք	Պավլոդարի մարզ և Pavlodar Uyezd?
ԲԾՄ	123 ± 1 մետր
Մակերես	400 000 000 քառակուսի մետր
Ձևավորում	1720

Պավլոդար, քաղաք Ղազախստանի հյուսիս-արևելքում, Պավլոդարի շրջանի մայրաքաղաքը։ Այն գտնվում է երկրի մայրաքաղաք Աստանայից 450 կմ հյուսիս-արևելք և Ռուսաստանի Օմսկ քաղաքից 405 կմ հարավ-արևելք՝ Իրտիշ գետի երկայնքով։ 2010 թվականի տվյալներով քաղաքն ուներ 331710 բնակչություն^[1]։ Պավլոդարի բնակչությունը բաղկացած է հիմնականում էթնիկ ղազախներից և ռուսներից՝ զգալի ուկրաինացի, գերմանացի և թաթար փոքրամասնություններից։ Քաղաքը սպասարկում է Պավլոդարի օդանավակայանը։

Պատմություն[խմբագրել | խմբագրել կոդը]

Հյուսիսային Ղազախստանի հնագույն քաղաքներից մեկը՝ Պավլոդարը, հիմնադրվել է 9-րդ դարում՝ որպես Խական-Կիմակ և Իմաքիա բնակավայրեր՝ Կիմեկ-Կիպչակ դաշնության մայրաքաղաքները։

Կորյակովսկի ամրոցը հիմնադրվել է 1720 թվականին՝ որպես ռուսական կայսերական հենակետ։ Բնակավայրը ստեղծվել է տարածաշրջանի աղի լճերի նկատմամբ վերահսկողություն սահմանելու համար, որոնք աղի արժեքավոր աղբյուր են հանդիսացել։ 1861 թվականին բնակավայրը վերանվանվել է Պավլոդար և ստացել քաղաքի կարգավիճակ։ Պավլոդարի նշանակությունը մեծապես պայմանավորված էր գյուղատնտեսական և աղի արտադրանքի զգալի արդյունաբերություններով, որոնք զարգացել էին այնտեղ՝ չնայած քաղաքի համեմատաբար փոքր բնակչությանը։ 1897 թվականին Պավլոդարի բնակչությունը կազմում էր ընդամենը 8000 մարդ։ Պավլոդար անունը նշանակում է Պավելի պարգև և ընտրվել է ի հիշատակ Ռուսաստանի դուքս Պավել Ալեքսանդրովիչի ծննդյան^[2]։

1955 թվականից հետո Խորհրդային կառավարության խոպան հողերի յուրացման արշավը խթան հանդիսացավ ժամանակակից Պավլոդարի արագ աճի և զարգացման համար։ Ծրագրի շրջանակներում մեծ թվով երիտասարդներ և աղջիկներ ամբողջ Խորհրդային Միությունից տեղափոխվեցին քաղաք, զարգացավ արդյունաբերական և առևտրային գործունեությունը, իսկ 1960-ականների կեսերից Պավլոդարը դարձավ խոշոր արդյունաբերական կենտրոն ինչպես Ղազախական ԽՍՀ-ում, այնպես էլ Խորհրդային Միությունում՝ քաղաքում տեղակայված զենքի և զրահատեխնիկայի խոշոր ձեռնարկության շնորհիվ^[3]։

2020 թվականի ապրիլի 1-ին քաղաքում նախաձեռնվել են հակահամաճարակային սահմանափակումներ՝ փորձելով դանդաղեցնել COVID-19-ի տարածումը^[4]։

Աշխարհագրություն[խմբագրել | խմբագրել կոդը]

Կլիմա[խմբագրել | խմբագրել կոդը]

Պավլոդարն ունի խոնավ մայրցամաքային կլիմա, որը համակցվում է շոգ ամառներով և երկար, ցուրտ ձմեռներով։

Հունվարի միջին ջերմաստիճանը −15,8 °C (4 °F) է, գրանցված բացարձակ ցածր ջերմաստիճանը հասնում է −45–ից −47 °C (−49–ից −53 °F)։ Հուլիսին միջին ջերմաստիճանը կազմում է 21,5 °C (71 °F): Տարեկան տեղումների քանակը կազմում է 303 մմ (12 դյույմ):

Ջերմաստիճանի և տեղումների տարեկան միջին ցուցանիշները Պավլոդարում
Ամիս	հունվ	փետ	մարտ	ապր	մայ	հուն	հուլ	օգոս	սեպ	հոկ	նոյ	դեկ

Ժողովրդագրություն[խմբագրել | խմբագրել կոդը]

Քաղաքի բնակչությունը կազմում է 331,119 մարդ (2018 թվականի հունվարի 1-ի դրությամբ), իսկ ուրբանիզացված տարածքն ունի 342,321 բնակիչ^[5]։

Էթնիկ խմբերը հետևյալն են (2018 թվականի հունվարի 1-ի դրությամբ^[6]^[7]).

Ղազախներ — 166,835 (46.54%)
Ռուսներ — 152,032 (41.63%)
Ուկրաինացիներ — 15,184 (4.69%)
Գերմանացիներ — 9,058 (2.73%)
Թաթարներ — 7,752 (2.34%)
Բելառուսներ — 2,852 (0.86%)
Ինգուշեթներ — 1,279 (0.39%)
Մոլդովացիներ — 954 (0.29%)
Ազերիներ — 802 (0.24%)
Չեչեններ — 800 (0.24%)
Կորեացիներ — 594 (0.18%)
Լեհեր — 574 (0.17%)
Բուլղարացիներ — 475 (0.15%)
Այլ — 6310 (1.90%)
Ընդհանուր — 331,710 (100.00%)

Տնտեսություն[խմբագրել | խմբագրել կոդը]

Տեղի խոշորագույն արդյունաբերական ռեսուրսներն են ալյումինը, քիմիական նյութերը և գյուղտեխնիկան։ 1978 թվականին այստեղ բացվել է նավթավերամշակման գործարան։ 2012 թվականին լեհական Pesa Bydgoszcz-ը հայտարարեց Պավլոդարում տրամվայի հավաքման գործարան կառուցելու իր մտադրության մասին։ Romat դեղագործական ընկերությունը ևս հիմնված է Պավլոդարում^[8]։

Սպորտ[խմբագրել | խմբագրել կոդը]

Իրտիշ ՖԱ-ն ղազախական ֆուտբոլային ակումբ էր՝ հիմնված Պավլոդարի կենտրոնական մարզադաշտում։ Մեկ այլ նշանավոր ակումբ, որը նախկինում հիմնված էր Պավլոդարում՝ Էներգետիկ ՖԱ-ն այն ժամանակվանից տեղափոխվել է Էքիբաստուզ։

Պավլոդարի շախմատի ֆեդերացիան հաճախակի կազմակերպում է համաքաղաքային մրցումներ, ինչպիսիք են «Պավլոդար Օփեն 2007» և «Պավլոդարի տարածաշրջանային գավաթ» շախմատի մրցումները^[9]։ Միջոցառումներին պարբերաբար մասնակցում են Շախմատի միջազգային ֆեդերացիայի մի քանի գրոսմայստերներ, այդ թվում՝ Ռինատ Ժումաբաևը, Պավել Կոցուրը, Յուրի Նիկիտին, Վլադիմիր Գրեբենշիկովը և Ելենա Անկուդինովան։

Պավլոդարի հոկեյիստները երեք անգամ անընդմեջ դարձել են Ղազախստանի չեմպիոններ 2012/2013, 2013/2014 և 2014/2015 մրցաշրջաններում։

Ենթակառուցվածք[խմբագրել | խմբագրել կոդը]

Հասարակական տրանսպորտ

Տրամվայ

Պավլոդարն ունի 89 կմ երկարությամբ տրամվայների ցանց, որը սկսել է գործել 1965 թվականից՝ 2012 թվականի դրությամբ 20 կանոնավոր և 3 հատուկ երթուղիներով։ Ցանցն զբաղեցնում է տեղական հասարակական տրանսպորտի շուկայի 60%-ը։ Այնուամենայնիվ, նրա 115 տրամվայից բաղկացած գիծը պետք է փոխարինվի 100 նոր տրամվայներով, որոնք արտադրվում են տեղում լեհական PESA SA արտադրողի կողմից^[10]^[11]։

Գետային նավահանգիստ

Ներկայումս գործում է Պավլոդար գետային նավահանգիստ ԲԲԸ-ն՝ խոշոր տրանսպորտային և արդյունաբերական ձեռնարկություն, որը զբաղվում է բեռների տեղափոխադրմամբ, գետի ավազի արդյունահանմամբ և վաճառքով։ Վաճառում և տեղափոխում է մանրացված քար, ածուխ, իրականացնում է հիդրոլոգիական օբյեկտների մաքրման աշխատանքներ։

Իրտիշ գետի ակտիվ նավահանգիստներից մեկն է։

Ժամանակակից Պավլոդար գետային նավահանգստի նախագիծը մշակվել է 1955 թվականին «Գիպրորեչտրանս» նախագծային ինստիտուտի կողմից՝ ԽՍՀՄ գետային նավատորմի նախարարության հանձնարարությամբ։ 1965 թվականից Պավլոդարի նախկին նավահանգիստը, Ղազախական ԽՍՀ Նախարարների խորհրդի որոշմամբ, վերանվանվել է Պավլոդար գետային նավահանգիստ։ Այդ պահից Պավլոդարում գործում է գետային նավահանգիստ, որը հագեցած է նորագույն փոխադրման սարքավորումներով։ 1980-ականների կեսերին Պավլոդար գետային նավահանգիստը դարձել էր փոխադրումների ամենամեծ հանգույցը։ Այն ժամանակ Պավլոդար գետային նավահանգիստը Խորհրդային Միության քառասուն գետային նավահանգիստների մեջ առաջին տեղում էր բեռնափոխադրումների ծավալներով։ Այս ընթացքում տարեկան միջին հաշվով փոխադրվել է շուրջ 6,5 մլն տոննա տարբեր բեռներ։ 2001 թվականից Պավլոդար գետային նավահանգիստ ԲԲԸ-ն մասնավոր ձեռնարկություն է։

Ավտոբուսներ

Քաղաքում գործում է 21 ավտոբուսային^[12] և 13 միկրոավտոբուսային^[13] երթուղի։