Պանևեժիս

Վիքիպեդիայից՝ ազատ հանրագիտարանից
Քաղաք
Պանևեժիս
լիտ.՝ Panevėžys
լեհ.՝ Poniewież
Դրոշ Զինանշան

ԵրկիրԼիտվա Լիտվա
ՆահանգՊանևեժիսի նահանգ
ՇրջանՊանևեժիսի շրջան
Հիմնադրված է1503[1] թ.
Առաջին հիշատակում1503
Այլ անվանումներՊոնևեժ
Տվյալ կարգավիճակում1837 թվականից
Մակերես52 կմ²
ԲԾՄ61 մետր
Խոսվող լեզուներլիտվերեն
Բնակչություն97 343 մարդ (2013)
Խտություն2 153 մարդ/կմ²
Ազգային կազմ96 % լիտվացիներ
2,6 % ռուսներ
Ժամային գոտիUTC+2, ամառը UTC+3
Հեռախոսային կոդ(+370) 45
Փոստային ինդեքսLT-35001
Փոստային դասիչ35001
Պաշտոնական կայքpanevezys.lt
Պանևեժիս (Լիտվա)##
Պանևեժիս (Լիտվա)

Պանևեժիս, կամ Պանյավեժիս (լիտ.՝ Panevėžys, լեհ.՝ Poniewież, մինչ 1917 թվականը՝ Պոնևեժ), քաղաք Լիտվայի հյուսիսում։ Լիտվայի հինգերորդ քաղաքն է՝ ըստ բնակչության թվի։ Հանդիսանում է Պանևեժիսի նահանգի ու Պանևեժիսի շրջանի վարչական կենտրոնը։

Քաղաքը տեղակայված է Նևեժիս (Նեմանի վտակ) գետի երկու ափերին, Վիլնյուսից 135 կմ դեպի հյուսիս-արևմուտք, Կաունասից 109 կմ և Կլայպեդայից 240 կմ հեռավորության վրա։ Ընդհանուր տարածքը կազմում է շուրջ 50 կմ²։

Պանևեժիսի տարածքում են հատվում Լիտվայի կարևոր ավտոմայրուղիներն ու «Վիա Բալթիկա» միջազգային մայրուղին, որ կապում է Վիլնյուսը Ռիգային։ Երկաթուղագծերը միացնում են Դաուգավպիլսն ու Շյաուլյայը։ Գործում են տեղական նշանակություն ունեցող 2 օդանավակայաններ։

Բնակչություն[խմբագրել | խմբագրել կոդը]

Ռուսական կայսրության առաջին համընդհանուր մարդահամարի ժամանակ Պոնևեժում հաշվառվել է 6 503 տղամարդ ու 6 465 կին, իսկ քաղաքի ընդհանուր բնակչությունը կազմել է 12 968 մարդ։ Քաղաքի բնակչության կեսը եղել են հրեաներ։ Առաջին համաշխարհային պատերազմի նախօրյակին քաղաքն ուներ 14 000 բնակիչ։ 1939 թվականին քաղաքի բնակչությունը կազմել է 27 հազար, 1959 թվականի՝ 41 հազար, 1974 թվականին՝ 88 հազար, 1985 թվականին՝ 116 հազար մարդ։ 1990-ական թվականների սկզբին քաղաքի բնակչության թվաքանակն սկսել է նվազել։ 1996 թվականին այն ունեցել է 126,1 հազար, 2002 թվականին՝ 118,2 հազար, 2008 թվականին՝ 106,5 հազար։ Ներկայում քաղաքն ունի 97 343 բնակիչ (2013 թվականի հունվարի 1-ի տվյալներով)։ Պանևեժիսը համարվում է Լիտվայի ամենից մոնոէթնիկ բնակավայրերից մեկը։ Նրա բնակչություն 96 %-ը լիտվացիներ են, 2,6 %-ը՝ ռուսներ, 0,4 %-ը՝ ուկրաինացիներ, 0,2 %-ը՝ բելառուսներ, 0,2 %-ը՝ լեհեր, 0,02 %-ը՝ հրեաներ, 0,28 %-ը՝ այլ ազգությունների ներկայացուցիչներ, այդ թվում՝ գնչու կարաիմներ։

Պանևեժիսի բնակչության թվաքանակի փոփոխությունը
Տարի 1804 1823 1833 1857 1887 1897 1919 1923 1931
Բնակչություն 800 2 000 3 700 5 908 8 071 12 968 9 000 19 197 20 562
Տարի 1939 1945 1959 1970 1979 1989 2001 2007 2010
Բնակչություն 26 653 12 000 41 100 74 497 102 303 126 483 119 749 114 582 111 953

Անվանում[խմբագրել | խմբագրել կոդը]

Քաղաքն իր անունն ստացել է Նևեժիս (Նյավեժիս, (լիտ.՝ Nevėžis) գետի անունից. առաջին անգամ հիշատակվել է Ալեքսանդր Յագելոն իշխանի տրված փաստաթղթում, որ թվագրված է 1503 թվականի սեպտեմբերի 7-ին[2]։ Երկրորդ համաշխարհային պատերազմից հետո ռուսերեն տեքստերում սկսել է գործածվել Պանևեժիս տարբերակը։ Սակայն 1990-ական թվականներին Լիտվայում ռուսերենով գործածվում է Պանյավեժիս տարբերակը, քանզի լիտվերենի e տառը ռուսերենում տառադարձվում է я[3]։

Պատմություն[խմբագրել | խմբագրել կոդը]

Պանևեժիսի հնագույն շենքը, 1614
Սուրբ Երրորդության եկեղեցի (1803)

Քաղաքն առաջին անգամ հիշատակվել է լեհ թագավորի ու Լիտվայի մեծ իշխան Ալեքսանդրի փաստաթղթում, որ վերաբերում է 1503 թվականի սեպտեմբերի 7-ին։ Համաձայն այդ փաստաթղթի՝ տարածքը տրվել է վանահայր Ռամիգալային՝ պայմանով, որ նա այդտեղ եկեղեցի պիտի կառուցի։ Նևեժիսի աջա փին հիմնվել է բնակավայր, որն ունեցել է եկեղեցի, շուկա, պանդոկ, գարեջրագործարան, բաղնիք։ Այն հետագայում ստացել է Հին Պանևեժիս անվանումը։

XVI դարի սկզբում Նևեժիսի ձախ ափին՝ պետական տարածքում, ձևավորվել է այլ բնակավայր, որ ստացել է Նոր Պանևեժիս անվանումը։ Այդ երկու բնակավայրերը շուտով միացել են իրար։ 1565-1566 թվականների վարչական բարեփոխումներից հետո Պոնևեժը դարձել է պովետի կենտրոն։ 1568 թվականին Կրակենավայից Պոնևեժ է տեղափոխվում պավետային դատարանը։ Դա նպաստեց քաղաքի զարգացմանը։ Քաղաքի երկու մասերը միավորվեցին 1780 թվականին։

1727 թվականին Պանևեժիսում կառուցվեց Սուրբ Երրորդության եկեղեցին (սկզբնապես այն եղել է փայտե), վանք ու կոլեգիան՝ քաղաքի առաջին միջնակարգ դպրոցը։ 1831 թվականի լեհական ապստամբությունից հետո վանքն ու եկեղեցին փակվել են։ 1847 թվականին եկեղեցին փոխանցվել է ուղղափառներին, սակայն 1918 թվականին կրկին վերադարձվել է կաթոլիկներին։

Քույր քաղաքներ[խմբագրել | խմբագրել կոդը]

Ծանոթագրություններ[խմբագրել | խմբագրել կոդը]

  1. Getty Research Institute Getty Thesaurus of Geographic NamesLA: Getty Research Institute, 1997.
  2. Vanagas, Aleksandras. Lietuvos miestų vardai / Parengė ir pratarmę parašė V. Maciejauskienė. — Vilnius: Mokslo ir enciklopedijų leidykla, 1996. — С. 171. — 322 с. — 3000 экз. — ISBN 5-420-01354-1
  3. Инструкции по транскрипции фамилий, имен и географических названий с русского языка на литовский и с литовского языка на русский = Pavardžių, vardų ir vietovardžių transkripcijos iš rusų kalbos į lietuvių kalbą ir iš lietuvių kalbos į rusų kalbą instrukcija. — Вильнюс: Мокслас, 1990. — С. 103.
  4. «Община Габрово. Города-побратимы» (բուլղարերեն). Արխիվացված է օրիգինալից 2011 թ․ օգոստոսի 23-ին. Վերցված է 03.06.2009-ին.

Արտաքին հղումներ[խմբագրել | խմբագրել կոդը]