Jump to content

Մորտոն Ֆելդման

Վիքիպեդիայից՝ ազատ հանրագիտարանից
Մորտոն Ֆելդման
անգլ.՝ Morton Feldman
Դիմանկար
Ծնվել էհունվարի 12, 1926(1926-01-12)[1][2][3][…]
ԾննդավայրՆյու Յորք, Նյու Յորք, ԱՄՆ[4]
Մահացել էսեպտեմբերի 3, 1987(1987-09-03)[1][2][3][…] (61 տարեկան)
Մահվան վայրԲուֆֆալո, Նյու Յորք, ԱՄՆ[4]
Քաղաքացիություն ԱՄՆ
ԱզգությունՀրեաները Ռուսաստանում
Մայրենի լեզուանգլերեն
Կրոնհուդայականություն[5]
ԿրթությունՖիորելլո Հ. ԼաԳուադրդիա Ավագ դպրոց և Նյու Յորքի համալսարան (1944)[6]
Ազդվել էԷդգար Վարեզ[7], Վիեննական Երկրորդ Դպրոց[8], Ջոն Քեյջ[8], Իրանական գորգ[9] և 20th-century art?[10]
ԵրկերSomething Wild in the City?, Jackson Pollock?, For Samuel Beckett?, Piano and String Quartet? և Neither?
Մասնագիտությունկոմպոզիտոր, համալսարանի դասախոս, գործարանի բանվոր, dry cleaner և կոմպոզիտոր
ԱշխատավայրԲուֆալոյի Նյու Յորք նահանգի համալսարան[11]
ԱմուսինBarbara Monk?[12][13], անհայտ[13] և անհայտ[13]
Պարգևներ և
մրցանակներ
Ստորագրություն
Изображение автографа
 Morton Feldman Վիքիպահեստում

Մորտոն Ֆելդմանը (անգլ.՝ Morton Feldman հունվարի 12, 1926(1926-01-12)[1][2][3][…], Նյու Յորք, Նյու Յորք, ԱՄՆ[4] - սեպտեմբերի 3, 1987(1987-09-03)[1][2][3][…], Բուֆֆալո, Նյու Յորք, ԱՄՆ[4]), ամերիկացի երգահան և մանկավարժ։

Կենսագրություն

[խմբագրել | խմբագրել կոդը]

Ֆելդմանը ծնվել է 1926 թվականի հունվարի 12-ին Նյու Յորքում, Իրվինգ Ֆելդմանի (1893, Պերեյասլավ — 1985, Նյու Յորք) և Ֆրենսիս Ֆելդմանի (ի ծնե Բրեսկինա, 1897, Բոբրույսկ — 1984, Նյու Յորք) ընտանիքում։ Ապագա կոմպոզիտորի ծնողները հրեա գաղթականներ են Ռուսական կայսրությունից. հայրը 1910 թվականին գաղթել է ԱՄՆ, իսկ մայրը՝ 1901 թվականին, ծնողների՝ Մեր Բրեսկինի և Էթլ Զելդինի հետ[16]։ Նրանք ամուսնացել են 1917 թվականին և ավելի ուշ բացել են սեփական լվացքատներ և տեքստիլ խանութներ, որտեղ աշխատում է երիտասարդ Մորտոնը (և հետագայում շարունակում ընտանեկան բիզնեսը՝ նախքան Բուֆֆալոյի համալսարանում դասավանդելու հրավեր ստանալը): Ֆելդմանը իր երաժշտական կրթությունը ստացել է երաժիշտներից, որոնք կապ ունեին Ֆերուչիո Բուզոնիի հետ։ Ֆելդմանի դաշնամուրի ուսուցիչը Վերա Մաուրինա-Պրեսն է, ով նույնպես սովորել է Բուսոնիի մոտ և հայտնի է իր ամուսնու՝ ջութակահար Միխայիլ Պրեսի և եղբոր՝ թավջութակահար Ջոզեֆ Պրեսի հետ եռյակում իր մասնակցությամբ, ով ջերմ հարաբերություններ էր պահպանում նաև Ա. Սկրյաբինի հետ։ Կոմպոզիցիայի առաջին ուսուցիչը եղել է ամերիկացի կոմպոզիտոր Ուոլինգֆորդ Ռիգերը, ով կրթություն է ստացել Եվրոպայում։ Ռիգերը, Հենրի Քաուելի հետ միասին, Չարլզ Այվզի շրջապատից են և իրենց ժամանակի ամենաարմատական ամերիկյան «մոդեռնիստներն» են։ Ֆելդմանի հաջորդ ուսուցիչը Ստեֆան Վոլպեն է՝ XX դարի սկզբում հայտնի կոմպոզիտորների և ուսուցիչների՝ Շրեկերի, Հուոնի, Բուսոնիի և Վեբերնի աշակերտը։ Վոլպենը պարզապես հիանալի ուսուցիչ չէ (նրա աշակերտներից են Չարլզ Վուորինենը և Դեյվիդ Թյուդորը), այլ բավականին ուժեղ և հետաքրքիր կոմպոզիտոր, ով իր ստեղծագործությամբ հիացնում է այնպիսի տիտանի, ինչպիսին Էլիոթ Քարթերն է։ Ուսանելով Վոլպեի հետ՝ Մորտոն Ֆելդմանը գրում է «Նոր վիեննական դպրոց»- ին մոտ երաժշտություն։ Հատկանշական են դաշնամուրային «Պատրանքները» (1948)։

1950 թվականի մի երեկո Դիմիտրիոս Միրտոպուլոսը կատարել է Անտոն Վեբերնի 21-րդ Սիմֆոնիան և Սերգեյ Ռախմանինովի «Սիմֆոնիկ պարերը» Քարնեգի հոլում: Վեբերնի ելույթից հետո դահլիճից դուրս են եկել երկու հուզված մարդիկ՝ ցնցված այս երաժշտությունից։ Դրանք են՝ Ջոն Քեյջն ու Մորտոն Ֆելդմանը, ովքեր այդ երեկոյից հետո ընկերներ են դարձել։ Ցերեկը Մորտոնն աշխատել է իր ծնողների և հորեղբոր մոտ, իսկ գիշերը գնացել է Քեյջի հետ հանդիպումների, որտեղ հավաքվում են արվեստագետներ և բանաստեղծներ։ Այնտեղ Ֆելդմանը հանդիպել է և մտերմացել արվեստագետների հետ՝ «աբստրակտ էքսպրեսիոնիզմի» ներկայացուցիչներ Ֆիլիպ Գասթոնին և Ջեքսոն Պոլլոքին, ինչպես նաև բանաստեղծ՝ Ֆրենկ Օ'Հարայի հետ։

1976 թվականին Ֆելդմանը ծանոթանում է իռլանդական գրականության յոթանասունամյա դասական Սեմյուել Բեքեթի հետ։ Դա տեղի է ունեցել Բեռլինի Շիլլերի թատրոնում։ Պարզվեց, որ նրանք երկուսն էլ իրականում օպերա չեն սիրել, ուստի որոշեցին ստեղծել իրենց սեփական օպերան: Լիբրետոն գրել է Բեքեթը, իսկ երաժշտությունը՝ Ֆելդմանը։ «Ոչ մեկը» օպերան գրվել է սոպրանոյի և նվագախմբի համար։ Օպերայի տևողությունը 50 րոպեից պակաս է, և դա չնայած այն հանգամանքին, որ Ֆելդմանի 2-րդ քառյակը տևել է 6 ժամ, իսկ ամենակարճ երկերը՝ առնվազն հինգ րոպե: Ֆելդմանը հաճախ իր ստեղծագործություններին տալիս է այսպիսի վերնագրեր՝ «Դաշնամուր», «Ֆլեյտա և նվագախումբ», «Ջոն Քեյջին», «Սեմյուել Բեքեթին» և այլն։ Բեքեթը գնահատում է Ֆելդմանի երաժշտությունը, և նրանք ևս մեկ անգամ  համագործակցեցին ռադիոյի համար։ Մորտոն Ֆելդմանի վերջին նվագախմբային աշխատանքն է «Սամուել Բեքեթին»-ը։ Բեքեթը խնդրել է նրան գրել երաժշտություն իր «Cascando»-ի համար, բայց դա չի իրականացել 1987 թվականին Ֆելդմանի մահվան պատճառով:

Ֆելդմանը, չնայած իր հանգիստ և ինքնամփոփ երաժշտական ոճի, շատ շփվող մարդ է։ Նա բավականին շատ է ճանապարհորդում և ժամանակակից արվեստի մեծ կոլեկցիոներ է[17]։ Ֆելդմանին հրավիրել են դասավանդելու Դարմշտադտում, որտեղ մի օր նա հանկարծ ցնցել է բոլորին՝ ասելով. «Մարդիկ, որոնց դուք պահպանողական եք համարում, կարող են իսկապես արմատական լինել» և սկսում է մեղմ երգել Սիբելիուսի հինգերորդ սիմֆոնիան[18]:

Նրա ընտանիքի և հարազատների բիզնեսը մեծ եկամուտներ է բերել, և կյանքի վերջում Ֆելդմանը դառնում է բավականին մեծ կարողության տեր։ Ունենալով այդ հնարավորությունը՝ նա հաճախ օգնում է աղքատ կոմպոզիտորներին և արվեստագետներին։

1973 թվականին Ֆելդմանին հրավիրել են դասավանդելու Բուֆֆալոյի համալսարան, որտեղ նա աշխատել է մինչև իր մահը։ Նրա աշակերտներից է Ջուլիուս Իսթմանը, տաղանդավոր կոմպոզիտոր, դաշնակահար և վոկալիստ (մասնակցել է Պ. Դեյվիսի բեմական ստեղծագործությունների ձայնագրություններին), Բունիտա Մարկուսը և Ֆելդմանի կինը՝ կոմպոզիտոր Բարբարա Մոնքը[19]։

Ոճ

[խմբագրել | խմբագրել կոդը]

50-ականների սկզբին սկսել է ձևավորվել ինքնատիպ և ճանաչելի ֆելդմանյան ոճը: Շատ կրկնություններ (սովորաբար փոքր-ինչ փոխվող), քրոմատիկ ներդաշնակություններ, անսպասելի դադարներ: Հետաքրքիր է նաև երաժշտական ձևը. երաժշտությունը բաղկացած է կտորներից (կամ «պահերից»), որոնք հաջորդում են իրար և փոքր-ինչ փոփոխվում։ Յուրաքանչյուր «կտոր» նորից ու նորից հայտնվում է և նույնիսկ զարգանում. դուք կարող եք ընդհանրություններ գտնել նմուշների հետ՝ սովորաբար ուղղահայաց շարված հնչյունների համալիր (կամ միաժամանակ նվագարկվող ակորդ, կամ բացված, արպեջավորված): Ըստ էության, տվյալ «կտորի» բարձրության դիրքը չի փոխվում, բացառությամբ այն օկտավայով տեղափոխելիս (իհարկե, բացառություններ կան): Բոլոր հիմնական փոփոխությունները ժամանակի, ռիթմի մեջ են։ Այնուամենայնիվ, Ֆելդմանը շատ գործեր ունի (մինչև 1970-ականները), որտեղ դա գրեթե բացակայում է, բայց պահպանվել են զուտ ֆելդմանական համահնչյունները՝ անորոշ ռիթմ և մետր, հաճախակի դինամիկ փոփոխությունների բացակայություն։ Ֆելդմանի երաժշտությունը որոշակի առումով նման է մինիմալիստների ստեղծագործություններին. այն պարունակում է չնչին փոփոխություններով կրկնություններ, ստատիկ ձև, մեդիտատիվություն։ Մյուս կողմից, այնպիսի ամերիկացի մինիմալիստներից, ինչպիսիք են Սթիվեն Ռայխը և Թերի Ռայլին, Ֆելդմանին առանձնացնում է. 1) դիատոնիկայի գրեթե ամբողջական բացակայությունը, քրոմատիկայի հաղթանակը; 2) ակորդի կառուցվածքը, հնչյունաբանությունը; 3) բոլորովին տարբեր ոճային և կերպարային ասոցիացիաները։ Հետևաբար, ավելի տեղին է Ֆելդմանին անվանել երաժշտության մեջ «աբստրակտ էքսպրեսիոնիզմի» ներկայացուցիչ (կերպարվեստում այս ուղղությունը ներկայացնում են Ջեքսոն Պոլլոքը, Մարկ Ռոթկոն և Ֆիլիպ Գուստոնը, որոնց հետ Ֆելդմանը շփվել է 1950 թվականից): 50-ականների իր ստեղծագործություններում նա օգտագործել է գրաֆիկական նոտագրություն («Պրոյեկցիա» տարբեր գործիքների պիեսների ցիկլ)։

Ծանոթագրություններ

[խմբագրել | խմբագրել կոդը]
  1. ↑ 1,0 1,1 1,2 1,3 1,4 Bibliothèque nationale de France data.bnf.fr (ֆր.): տվյալների բաց շտեմարան — 2011.
  2. ↑ 2,0 2,1 2,2 2,3 2,4 Encyclopædia Britannica
  3. ↑ 3,0 3,1 3,2 3,3 3,4 Internet Broadway Database — 2000.
  4. ↑ 4,0 4,1 4,2 4,3 4,4 4,5 Archivio Storico Ricordi — 1808.
  5. ↑ (unspecified title) — P. passim. — doi:10.1080/07494467.2014.882549
  6. ↑ Ross A. The Rest Is Noise — Farrar, Straus and Giroux, 2007. — P. 527. — ISBN 978-0-312-42771-9
  7. ↑ Ross A. The Rest Is Noise — Farrar, Straus and Giroux, 2007. — P. 528. — ISBN 978-0-312-42771-9
  8. ↑ 8,0 8,1 Ross A. The Rest Is Noise — Farrar, Straus and Giroux, 2007. — P. 527–528. — ISBN 978-0-312-42771-9
  9. ↑ http://www.ijmsta.com/Vol_2_1_Papers/IJMSTA_Paper_7.pdf
  10. ↑ https://www.music.pitt.edu/events/symposium-late-music-morton-feldman110930
  11. ↑ https://research.lib.buffalo.edu/feldman_resources/home
  12. ↑ https://digital.lib.buffalo.edu/items/show/16944
  13. ↑ 13,0 13,1 13,2 https://www.cnvill.net/mfchronology.pdf
  14. ↑ Guggenheim Fellows-ի տվյալների բազա
  15. ↑ https://artsandletters.org/awards/
  16. ↑ «Morton Feldman «The Early Years»» (PDF). Արխիվացված է օրիգինալից (PDF) 2018-05-04-ին. Վերցված է 2017-01-18-ին. {{cite web}}: Unknown parameter |deadlink= ignored (|url-status= suggested) (օգնություն)
  17. ↑ «Paul Scriver — Morton Feldman the Abstract Artist and the Lens of Criticism» (PDF). Արխիվացված է օրիգինալից (PDF) 2014-02-22-ին. Վերցված է 2014-02-09-ին. {{cite web}}: Unknown parameter |deadlink= ignored (|url-status= suggested) (օգնություն); no-break space character in |title= at position 13 (օգնություն)
  18. ↑ «Газета The New Yorker, статья А. Росса о Сибелиусе, 9 июля 2007». Արխիվացված է օրիգինալից 2008-03-08-ին. Վերցված է 2009-01-17-ին. {{cite web}}: Unknown parameter |deadlink= ignored (|url-status= suggested) (օգնություն)
  19. ↑ «The Living Composers Project — Barbara Monk Feldman». Արխիվացված է օրիգինալից 2012-11-28-ին. Վերցված է 2013-09-05-ին. {{cite web}}: Unknown parameter |deadlink= ignored (|url-status= suggested) (օգնություն); no-break space character in |title= at position 29 (օգնություն)
Ստացված է «https://hy.wikipedia.org/w/index.php?title=Մորտոն_Ֆելդման&oldid=10083074» էջից