Հակոբ Մարթայան

Հակոբ Մարթայան
Ծնվել է	մայիսի 22, 1895(1895-05-22) Ստամբուլ, Օսմանյան կայսրություն
Մահացել է	սեպտեմբերի 12, 1979(1979-09-12) (84 տարեկանում) Ստամբուլ, Թուրքիա
Գերեզման	Շիշլիի գերեզմանատուն
Բնակության վայր(եր)	Ստամբուլ
Քաղաքացիություն	Թուրքիա
Ազգություն	հայ
Մասնագիտություն	լեզվաբան, համալսարանի պրոֆեսոր և լրագրող
Հաստատություն(ներ)	Լույս, Ռոբերթ քոլեջ, Անկարայի համալսարան, Սոֆիայի համալսարան և Թուրքական լեզնաբանական ընկերություն
Անդամակցություն	Թուրքական լեզնաբանական ընկերություն
Ալմա մատեր	Ռոբերթ քոլեջ և Անկարայի համալսարան
Գիտական աստիճան	պրոֆեսոր (1922)
Տիրապետում է լեզուներին	անգլերեն, հունարեն, իսպաներեն, ադրբեջաներեն, լատիներեն, գերմաներեն, ռուսերեն, բուլղարերեն, թուրքերեն և հայերեն

Հակոբ Վահանի Մարթայան (Դիլաչար, մայիսի 22, 1895(1895-05-22), Ստամբուլ, Օսմանյան կայսրություն - սեպտեմբերի 12, 1979(1979-09-12), Ստամբուլ, Թուրքիա), լեզվաբան, թուրքագետ, մանկավարժ։ Թուրքական լեզվագիտական ընկերության առաջին գլխավոր քարտուղարը: Մուստաֆա Քեմալ Աթաթուրքը թուրքերեն լեզվի ուսումնասիրության մեջ Մարթայանի ունեցած ներդրման համար նրան շնորհել է «Դիլաչար» («Լեզու բացող») ազգանունը:

Կենսագրություն

Սովորել է Կ. Պոլսի ամերիկյան միջնակարգ դպրոցում, Ռոբերտ կոլեջում, եղել է այդ քոլեջի անգլերենի դասատուն, ապա՝ տնօրենը, ստացել ամերիկյան ակադեմիական «Մագիստրոս արվեստից» տիտղոս և պրոֆեսորի կոչում (1922)։ Առաջին համաշխարհային պատերազմի ժամանակ կռվել է կովկասյան ճակատում: Մինչև 1932 թվականը Բեյրութում, Սոֆիայում և այլ վայրերում զբաղվել է հայագիտությամբ, ստանձնել է Բեյրութի առաջին հայկական վարժարանի տնօրինությունը, հիմնել «Ռահվիրա» և «Մշակույթ» թերթերը (Սոֆիա), խմբագրել «Լույս» շաբաթաթերթը (Բեյրութ), հոդվածաշարերով հանդես եկել հայկական մամուլում։ Այդ շրջանում հրատարակվել են նրա «Աոաջին Փորձություն» պիեսը (1922), Լ. Շանթի «Հին աստվածներ»-ի անգլերեն թարգմանությունը (1922), «Գրի ծագումը և տարածումը» (1928) և «Հաբեթաբանություն» (1929) աշխատությունները, անգլիացի բանաստեղծներից թարգմանած «Ալբիոնի պարտեզեն» ժողովածուն (1929)։ 1932 թվականից աշխատել է Թուրքիայում, եղել թուրք լեզվաբանների միության գլխավոր մասնագետը։ Տիրապետել է անգլերեն, թուրքերեն, ֆրանսերեն, հունարեն, իսպաներեն, իտալերեն, ռուսերեն, լեհերեն, բուլղարերեն և այլ լեզուների, ստացել Դիլաչար (լեզվի բանալի) անունը։ 1936-1950 թվականներին Անկարայի համալսարանում դասախոսել է լեզվաբանության պատմություն և ընդհանուր լեզվաբանություն։ Հեղինակ է թուրքական լեզվի տարբեր բնագավառներին վերաբերող մի շարք մենագրությունների։ Ունի հայագիտական աշխատություններ («Համայնապատկեր հայ մշակույթի», 1966, «1500-ամյակի խոհեր», 1951, «Աստվածաշունչը և աշխարհաբարը», 1956 և այլն) և բազմաթիվ հոդվածներ։ 1942-1970 թվականներին եղել է թուրքական հանրագիտարանի տեխնիկական խորհրդատուն, ապա գլխավոր խմբագիրը։

Մարթայանը մահացել է 1979 թվականին Ստամբուլում:

Հրատարակություններ

Թուրքերեն

• Azeri Türkçesi (Ադրբեջանական թուրքերենը), 1950
• Batı Türkçesi (Արևեմտյան թուրքերենը), 1953
• Lehçelerin Yazılma Tarzı (Բարբառների գրելու ձևը)
• Türk Dil ve Lehçelerinin Tasnifi Meselesi (Թուրքերեն լեզվի և բարբառների դասակարգման խնդիրը), 1954
• Devlet Dili Olarak Türkçe (Թուրքերենը որպես պետական լեզու), 1962
• Wilhelm Thomsen ve Orhon Yazıtlarının Çözülüşü (Վիլհելմ Թոմսենը և Օրհոնյան արձանագրությունների կործանումը), 1963
• Türk Diline Genel Bir Bakış (Ընդհանուր ակնարկ թուրքերեն լեզվի մասին), 1964
• Türkiye'de Dil Özleşmesi (Լեզվի մաքրումը Թուրքիայում), 1965
• Dil, Diller ve Dilcilik (Լեզու, լեզուներ և լեզվաբանություն), 1968
• Kutadgu Bilig İncelemesi (Քութադգու Բիլիգ ուսումնասիրությունը), 1972
• Anadili İlkeleri ve Türkiye Dışındaki Uygulamalar (Մայրենի լեզվի սկզբունքները և կիրառումները Թուրքիայի սահմաններից դուրս), 1978

Ֆրանսերեն

• Les bases bio-psychologiques de la Theorie Güneş Dil (1936)

Հայերեն

• 1500ամեակի խոհեր, 1951:
• Աստուածաշունչը եւ աշխարհաբարը, 1956:
• Յօդուածներ, 2000:
• Համայնապատկեր հայ մշակոյթի, Հ. I, 2004:
• Համայնապատկեր հայ մշակոյթի, Հ. II, 2005:

Ծանոթագրություններ

Այս հոդվածի կամ նրա բաժնի որոշակի հատվածի սկզբնական կամ ներկայիս տարբերակը վերցված է Քրիեյթիվ Քոմմոնս Նշում–Համանման տարածում 3.0 (Creative Commons BY-SA 3.0) ազատ թույլատրագրով թողարկված Հայկական սովետական հանրագիտարանից  (հ․ 7, էջ 315)։