Կրթության իրավունք
Կրթության իրավունք, «երկրորդ սերնդի» մարդու իրավունքներից մեկը (սոցիալ-տնտեսական և մշակութային. խտրականության արգելքի տեսանկյունից կարելի է դիտարկել նաև որպես առաջին սերնդի քաղաքացիական իրավունք)։ ՄԱԿ-ի տնտեսական, սոցիալական և մշակութային իրավունքների հանձնաժողովը սահմանում է կրթության իրավունքի չորս հիմնական բնութագրերը` անհրաժեշտ պայմանների առկայություն, մատչելիություն (խտրականության բացակայություն, ֆիզիկական և տնտեսական մատչելիություն), կրթության ընդունելիություն և հարմարվողականություն, ինչպես նաև նշում է, որ «կրթության իրավունքը կարող է իրականացվել միայն այն դեպքում, եթե ուսուցիչներն ու աշակերտները ունեն ակադեմիական ազատություն»[1]։ Կրթության իրավունքի շրջանակը կարող է տարբեր լինել կրթության տարբեր մակարդակների համար․ օրինակ` Տնտեսական, սոցիալական և մշակութային իրավունքների միջազգային դաշնագիրը նախատեսում է պարտադիր և անվճար տարրական կրթություն, բայց միայն անվճար բարձրագույն կրթության աստիճանական ներդրում, կրթության ազատությունը կարելի է առանձնացնել։
Նորմատիվային հիմք[խմբագրել | խմբագրել կոդը]
Կրթության իրավունքը հայտարարված է Մարդու իրավունքների համընդհանուր հռչակագրի 26-րդ հոդվածում, որն ամրագրված է Տնտեսական, սոցիալական և մշակութային իրավունքների միջազգային դաշնագրի 13-րդ և 14-րդ հոդվածներում, Երեխայի իրավունքների կոնվենցիայի 28-րդ և 29-րդ հոդվածներում, Մարդու իրավունքների և հիմնարար ազատությունների պաշտպանության եվրոպական կոնվենցիայի առաջին արձանագրության 2-րդ հոդվածում, Եվրոպական սոցիալական սոցիալական խարտիայի 17-րդ հոդվածում, Մարդու իրավունքների ամերիկյան կոնվենցիայի Սան Սալվադորի արձանագրության 13-րդ հոդվածում, Մարդու և ժողովուրդների իրավունքների աֆրիկյան խարտիայի 17-րդ հոդվածում, Երեխաների իրավունքների և բարեկեցության աֆրիկյան խարտիայի 11-րդ հոդվածում։ Այն ամրագրված է նաև Ռուսաստանի Դաշնության Սահմանադրության 43-րդ հոդվածում, Լատվիայի Սահմանադրության 112-րդ հոդվածում, Տաջիկստանի Սահմանադրության 41-րդ հոդվածում։
Դատական պրակտիկա[խմբագրել | խմբագրել կոդը]
Միջազգային արդարադատության մշտական պալատներում կրթության իրավունքի (առավել հաճախ` դրա կիրառման խտրականության արգելքի վերաբերյալ) ամենակարևոր գործերը ներառում են Լեհաստանի[2] և Ալբանիայի փոքրամասնությունների դպրոցների վերաբերյալ միջազգային արդարադատության մշտական պալատի մի շարք որոշումներ[3], Belgian linguistic case (1968), Kjeldsen, Busk Madsen and Pedersen v. Denmark[4] (1976) և Դ. Խ.–ն և մյուսները ընդդեմ Չեխիայի (2007) Մարդու իրավունքների եվրոպական դատարանում, Hartikainen v. Finland[5] (1981) և Ուոլդմանը ընդդեմ Կանադայի (1999) ՄԱԿ-ի ՄԻԿ-ում։
ԱՄՆ Գերագույն դատարանում նման գործերը ներառում են Մայերն ընդդեմ Նեբրասկայի (1923), Պիրսը ընդդեմ բուժքույրական ընկերության (1925), Բրաունն ընդդեմ կրթության խորհրդի (1954), Գրիֆին ընդդեմ Պրինս Էդվարդի շրջանի դպրոցական խորհրդի( 1964), Գրինը ընդդեմ Նյու Քենտի կոմսության դպրոցական խորհրդի (1968), Վիսկոնսինը ընդդեմ Իոդերի (1972) Սան-Անտոնիոյի անկախ դպրոցական օկրուգը ընդդեմ Ռոդրիգեսի (1973), Այլենդ-Թրիզի դպրոցական օկրուգը ընդդեմ Պիկոյի (1982), Պլայլերը ընդդեմ Դոուի (1982), գործեր Լատվիայի Սահմանադրական դատարանում` «Կրթության մասին» օրենքի 9 (2005) և 59[6] (2005) հոդվածների վերաբերյալ։
Պատմություն[խմբագրել | խմբագրել կոդը]
Յակոբինյան առաջին տարվա սահմանադրության մարդու և քաղաքացու իրավունքների հռչակագրի 22-րդ հոդվածը (1793) հասարակության առջև խնդիր էր դնում կրթությունը մատչելի դարձնել բոլորի համար[7]։ Գերմանական Պաուլսկիրխեի 1848 թվականի Սահմանադրության 157-րդ հոդվածը նախատեսում էր անվճար տարրական կրթություն։
Մեքսիկան առաջինն էր, ով ապահովեց կրթության իրավունքը սահմանադրական մակարդակով (1917[8]):
Ռուսաստանում կրթության մատչելիությունը սահմանադրական մակարդակում ճանաչվել է որպես պետության խնդիր ՌՍՖՍՀ 1918 թվականի Սահմանադրության 17-րդ հոդվածով։ Կրթության իրավունքը, որպես պետության պարտավորություն, առաջին անգամ ամրագրվել է ԽՍՀՄ 1936 թվականի Սահմանադրության 121-րդ հոդվածով։
Գրականություն[խմբագրել | խմբագրել կոդը]
Beiter K. D. The Protection of the Right to Education by International Law Leiden, Boston: Martinus Nijhoff Publishers, 2005. ISBN 9004147047, 9789004147041
Ծանոթագրություններ[խմբագրել | խմբագրել կոդը]
- ↑ «Право на образование». Замечание общего порядка № 13 Комитета по экономическим, социальным и культурным правам, 1999
- ↑ Решения ППМП о немецких школах в Верхней Силезии: 1928 Արխիվացված 2009-01-18 Wayback Machine, 1931 Արխիվացված 2009-01-18 Wayback Machine(անգլ.)
- ↑ PCIJ advisory opinion in case "Minority schools in Albania", Greece v. Albania Արխիվացված 2009-01-18 Wayback Machine(անգլ.)
- ↑ Кьелдсен (Kjeldsen), Буск Мадсен (Busk Madsen) и Педерсен (Pedersen) против Дании. Судебное решение от 7 декабря 1976 г. (выдержки)
- ↑ Соображения КПЧ ООН по сообщению № 40/1978(անգլ.)
- ↑ «Решение КС Латвии по делу № 2005-02-0106». Արխիվացված է օրիգինալից 2008 թ․ դեկտեմբերի 10-ին. Վերցված է 2009 թ․ հունվարի 25-ին.
- ↑ Declaration of the Rights of Man and Citizen from the Constitution of Year I (1793)(անգլ.)
- ↑ «Право на образование // Большой юридический словарь ОНЛАЙН». Արխիվացված է օրիգինալից 2008 թ․ ապրիլի 1-ին. Վերցված է 2009 թ․ հունվարի 15-ին.
