Տեղեկատվության ազատություն
Տեղեկատվության ազատություն հայեցակարգ, որն օգտագործվում է իրավունքների և ազատությունների մի խումբ սահմանելու համար, ներառյալ խոսքի ազատությունը (խոսքի ազատությունը), լրատվամիջոցների ազատ գործունեությունը (մամուլի ազատությունը), հանրային ծառայություններից հանրային նշանակություն ունեցող տեղեկատվություն ստանալու հանրության իրավունքը, ազատություն տեղեկատվության տարածում ցանկացած օրինական ճանապարհով[1]։
Տեղեկություն փնտրելու, ստանալու և տարածելու ազատությունը մարդու կարևոր քաղաքական և անձնական իրավունքներից է և ներառված է Մարդու իրավունքների համընդհանուր հռչակագրում (հոդված 19)։ Խոսքի ազատությունը, որն ընդլայնումն է տեղեկատվության ազատությունը, միջազգային իրավունքով ճանաչված մարդու հիմնարար իրավունքն է։ Տեղեկատվության ազատությունը, որպես սեփական մտքերի արտահայտման ազատություն, կախված չէ տեղեկատվության փոխանցման միջոցից և եղանակից՝ բանավոր, գրավոր, տպագիր, ինտերնետի միջոցով կամ գեղարվեստական ստեղծագործության տեսքով։ Այսպիսով, այս ազատության իրավական պաշտպանությունը տարածվում է ինչպես տեղեկատվության բովանդակության, այնպես էլ դրա արտահայտման միջոցների վրա[2]։ Տեղեկատվության ազատությունը կարող է կապված լինել Անձնական տվյալների պաշտպանության գաղտնիության հետ համացանցի և ժամանակակից տեղեկատվական տեխնոլոգիաների համատեքստում։ Միևնույն ժամանակ, տեղեկատվության ազատությունը կարող է սահմանափակվել ինչպես անհատական այլ իրավունքների (հաղորդակցության գաղտնիություն, անձնական և ընտանեկան կյանքին միջամտությունից պաշտպանություն) հարգելու, այնպես էլ հասարակության շահերի պաշտպանության համար (սահմանափակումներ արտակարգ կամ ռազմական դրության ժամանակ[1]։
Տեղեկատվություն ստանալու հանրության իրավունք[խմբագրել | խմբագրել կոդը]
Տեղեկատվության ազատությունը առաջին հերթին նշանակում է քաղաքացիների՝ պետական մարմինների կողմից ստեղծված փաստաթղթերին հասանելիության ազատություն։ Այս իրավունքի հիմնական ճանաչումը և դրա օրենսդրական համախմբումը տեղի ունեցավ միայն 20-րդ դարի երկրորդ կեսին, սկսած 1966 թվականին ԱՄՆ-ում Տեղեկատվության ազատության ակտի ընդունումից[3]։ Պետական ծառայություններից տեղեկատվություն ստանալու հասարակության իրավունքը և պետական փաստաթղթերին ծանոթանալու քաղաքացիների իրավունքը ներառված են շատ երկրների սահմանադրություններում և ընդհանուր առմամբ դիտվում են որպես բաց կառավարման նշան։ Տեղեկատվություն ստանալու հասարակության իրավունքի իրացումը կարող է դժվար լինել առանց այդ իրավունքի ապահովման հատուկ մեխանիզմների. Նման մեխանիզմներով օրենքներ ընդունվել են աշխարհի ավելի քան իննսուն երկրներում[4]։ Այնուամենայնիվ, տեղեկատվության ազատության նպատակների վերաբերյալ տարբեր պատկերացումներ կան՝ կախված ազատական ժողովրդավարության տարբեր հասկացություններից։ Հասարակության տեղեկատվություն ստանալու իրավունքի ապահովման հիմնարար սկզբունքներից է տեղեկատվություն տրամադրելու պարտավոր կողմի վրա ապացուցման բեռի սահմանումը։ Այսինքն՝ տեղեկություն հայցողը պարտավոր չէ պատճառաբանել հարցումը, այլ պետք է պատճառաբանել տեղեկատվություն չտրամադրելու համար։ Տեղեկատվության ազատության մասին օրենքները սովորաբար ամբողջությամբ չեն տարածվում մասնավոր ձեռնարկությունների վրա, և քանի որ որոշ գործառույթներ կառավարությունից փոխանցվում են մասնավոր ընկերություններին, նախկինում հրապարակային տեղեկատվության հասանելիությունը կարող է դժվար լինել։
ԱՄՆ[խմբագրել | խմբագրել կոդը]
Միացյալ Նահանգներում Տեղեկատվության ազատության ակտն ընդունվել է 1966 թվականին, որը նախատեսում է քաղաքացիների համար ԱՄՆ դաշնային կառավարության բոլոր փաստաթղթերի ամբողջական բաց լինելը, բացառությամբ սույն օրենքում նշված դեպքերի (ազգային անվտանգության մասին տեղեկություններ, ներքին կանոններ և այլն), կանոնակարգեր, որոնք վերաբերում են միայն պետական մարմինների աշխատողներին, տեղեկություններ, որոնց բացահայտումը խախտում է գաղտնիությունը և առևտրային գաղտնիքները, երկրաբանական և երկրաֆիզիկական բնույթի տեղեկությունները)։ ԱՄՆ դատարանների կողմից այս դրույթների մեկնաբանումը շատ խիստ է՝ տեղեկատվության բացահայտման օգտին կանխավարկածով[5]։
Մեծ Բրիտանիա[խմբագրել | խմբագրել կոդը]
Մեծ Բրիտանիայում երկար ժամանակ գործում էր վարչական գաղտնիքի սկզբունքը, խորհրդարանական փաստաթղթերին հասանելիության սահմանափակումները հիմնված էին խորհրդարանական ինքնիշխանության և պատգամավորական արտոնությունների սկզբունքների վրա։ Համաձայն Կառավարության արձանագրությունների մասին օրենքի՝ զանգվածային ներկայացման ենթակա էին միայն հատուկ ընտրված կենտրոնական կառավարության փաստաթղթերը և միայն 30 տարի հետո:1989 թվականին «Պաշտոնական գաղտնիքների մասին» օրենքի և այլ օրենսդրության ընդունմամբ խստացվեց տեղեկատվության հասանելիության նկատմամբ վերահսկողությունը, քաղաքացիական ծառայողների գործունեությունը դասակարգվեց որպես գաղտնի, և նրանց արգելվեց օրագրեր պահել[6]:Սահմանափակումները զգալիորեն մեղմվեցին 2000 թվականին Տեղեկատվության ազատության մասին օրենքի ընդունմամբ։
Ռուսաստան[խմբագրել | խմբագրել կոդը]
|
4․Յուրաքանչյուր ոք ունի ցանկացած օրինական ճանապարհով տեղեկատվություն ազատորեն փնտրելու, ստանալու, փոխանցելու, արտադրելու և տարածելու իրավունք։ Պետական գաղտնիք կազմող տեղեկատվության ցանկը սահմանվում է դաշնային օրենքով։ - Ռուսաստանի Սահմանադրության, Գլուխ 2, էջ 29
|
|
Ռուսաստանի Դաշնության Սահմանադրության 29-րդ հոդվածը համատեղում է տեղեկատվություն ստանալու, արտադրելու և տարածելու իրավունքը խոսքի ազատության և լրատվամիջոցների ազատության իրավունքի հետ։ Միաժամանակ նշված են այդ իրավունքների պահպանման երկու միջոցները՝ գրաքննության արգելք, ինչպես նաև սահմանափակումներ՝ պետական գաղտնիք, սոցիալական, ազգային կամ կրոնական գերազանցության և թշնամանքի քարոզչության արգելք։ 2010 թվականից Ռուսաստանում ուժի մեջ է մտել «Պետական և տեղական ինքնակառավարման մարմինների գործունեության մասին տեղեկատվության հասանելիության ապահովման մասին» օրենքը»[7]։ Պաշտոնատար անձի կողմից քաղաքացուն կամ կազմակերպությանը տեղեկատվություն տրամադրելուց ապօրինի մերժումը, որի տրամադրումը նախատեսված է դաշնային օրենքներով, և գիտակցաբար կեղծ տեղեկատվության տրամադրումը ճանաչվում է որպես վարչական իրավախախտում[8]։
Ծանոթագրություններ[խմբագրել | խմբագրել կոդը]
- ↑ 1,0 1,1 Л. П. Кураков, В. Л. Кураков, А. Л. Кураков Свобода информации // Экономика и право: словарь-справочник. — М.: Вуз и школа. — 2004. // Энциклопедический словарь экономики и права. 2005.
- ↑ Andrew Puddephatt, Freedom of Expression, The essentials of Human Rights, Hodder Arnold, 2005, pg.128
- ↑ Доступ к официальной информации: сравнительный анализ
- ↑ Access to Information Laws: Overview and Statutory Goals Արխիվացված 2013-11-04 Wayback Machine (անգլ.)
- ↑ Зарубежный опыт конституционного обеспечения свободы массовой информации и права на информацию
- ↑ «Д. Андерхилл, С. Барретт, П. Бернелл, П. Бернем, и др. Общая редакция: д.э.н. Осадчая И.М. Свобода информации // Политика. Толковый словарь. — М.: "ИНФРА-М", Издательство "Весь Мир".. — 2001.» Политика. Толковый словарь. — М.: «ИНФРА-М», «Весь Мир». Д. Андерхилл, С. Барретт, П. Бернелл, П. Бернем, и др. 2001.
- ↑ «Федеральный закон Российской Федерации от 9 февраля 2009 г. N 8-ФЗ «Об обеспечении доступа к информации о деятельности государственных органов и органов местного самоуправления»». Արխիվացված օրիգինալից 2013 թ․ դեկտեմբերի 27-ին. Վերցված է 2012 թ․ մայիսի 12-ին.
- ↑ Прокуратура Калининградской области. Законодательство об обеспечении доступа к информации о деятельности государственных органов и органов местного самоуправления.(չաշխատող հղում)