Կարմինա Բուրանա (Օրֆ)

Վիքիպեդիայից՝ ազատ հանրագիտարանից
Կարմինա Բուրանա
լատին․՝ Carmina Burana: Cantiones profanae cantoribus et choris cantandae comitantibus instrumentis atque imaginibus magicis
Տեսակերաժշտական գործ/ստեղծագործություն
ԿոմպոզիտորԿառլ Օրֆ
Լիբրետտոյի
հեղինակ
Կառլ Օրֆ
Սյուժեի աղբյուրCarmina Burana?
Գործողությունների քանակ25
Առաջնախաղի տարեթիվհունիսի 8, 1937
 Carmina Burana by Carl Orff Վիքիպահեստում

Կարմինա Բուրանա (լատին․՝ «Carmina Burana», ամբողջական՝ «Carmina Burana: Cantiones profanae cantoribus et choris cantandae comitantibus instrumentis atque imaginibus magicis»` «Բոյերնի երգեր։ Աշխարհիկ երգեր մենակատարների և երգչախմբերի համար, գործիքներով և մոգական պատկերներով»), գերմանացի կոմպոզիտոր Կառլ Օրֆի բեմական կանտատ անհատական լիբրետոյով, որը գրվել է 1935-1936 թվականներին՝ միջնադարյան համանուն բանաստեղծությունների ժողովածուի մոտիվներով[1]։

Կանտանտի առաջին կատարումը կայացել է 1937 թվականի հունիսի 8-ին՝ Բերտիլ Վետցելսբերգերի դիրիժորությամբ։ «Կարմինա Բուրանան» երաժշտական եռապատկեր «Trionfi»-ի մաս է կազմում, որի մյուս երկու մասերն են «Catulli Carmina» և «Trionfo di Afrodite» կանտանտները[2]։

Բոյերնի երգերի ձեռագիր[խմբագրել | խմբագրել կոդը]

Գերմանիայի Բավարիա երկրամասում կա Բենեդիկտյան միաբանությանը պատկանող մի վանք, որը գերմաներենով կոչվում է Բոյերն, իսկ լատիներենով՝ Բուրան (Beuern, լատին․՝ Buranum ներկայիս Բենեդիկտբոյերն)։ Դեռևս 1803 թվականին այս վանքի պահոցներում գտնվում է 13-րդ դարի մի ձեռագիր, որը պարունակում էր միջնադարյան թվով 450 հիստրիոնյան տարբեր ծավալի բանաստեղծություններ։ Հիստրիոնները 9-13-րդ դարերի Եվրոպայում թափառաշրջիկ դերասաններ էին, որոնք հալածված էին եկեղեցական ու աշխարհիկ իշխանությունների կողմից, գրում էին աշխարհիկ թեմաներով բանաստեղծություններ ու երգեր, պիեսներ։ Հայտնաբերված ձեռագրում ընդգրկված սիրո, խնջույքի, հոգևոր, երգիծաբանական երգերը գրված են հին գերմաներենով, հին ֆրանսերենով և վուլգար`ոչ գրական լատիներենով։ Այդ ժամանակաշրջանի ուսյալ անանուն անձանց կողմից կազմված այս ձեռագիրը միջնադարյան եվրոպական աշխարհիկ քնարերգության առավել լիակատար ժողովածուներից է։ Եվ քանի որ միջնադարյան այդ բանաստեղծությունների ժողովածուն հայտնաբերվել է Բոյերնի, կամ լատիներենով՝ Բուրանի վանքում, կոչվում է Carmina Burana կամ Codex Burana, այսինքն՝ Բոյերնի երգեր։

Ստեղծման պատմություն[խմբագրել | խմբագրել կոդը]

Carmina Burana կոչված միջնադարյան ձեռագրի էջերից. Անտառ:

Կառլ Օրֆն առաջին անգամ միջնադարյան ձեռագրի բովանդակությանը ծանոթացել է Ջոն Էդինգթոնի հրատարակությամբ, որ լույս էր տեսել 1884 թվականին՝ «Գինի, կանայք և երգեր» խորագրով։ Այս հրատարակությունը պարունակում էր միջնադարյան ձեռագիր ժողովածուից ընդամենը 46 բանաստեղծություն՝ անգլերեն թարգմանությամբ։ Ծանոթանալով դրանց, Օրֆը հետաքրքրվում է բնօրինակ ձեռագրով, որի մեջ կային նաև նեվմային նշաններ։ Դրանք վկայում էին երգերի միաձայն կատարման մասին։ Սակայն նեվմերի վերածնումն Օրֆին չէր հետաքրքրում. նրան առավելապես հրապուրում էր «գրավիչ ռրթմը և բանաստեղծությունների պատկերավորությունը, լատիներենի երաժշտականությունը և հակիրճությունը»։ Զգալով միջնադարյան լատիներենի գունեղությունը և հստակ հնչյունակազմությունը, Օրֆը չթարգմանեց բանաստեղծությունները`դրանք օգտագործելով որպես արտահայտչամիջոց։ Կոմպոզիտորը, իրավաբան ուսանող և հունարենի ու լատիներենի գիտակ Միշել Հոֆմանի օգնությամբ ընտրում է 24 բանաստեղծություն և կազմում լիբրետոն։ Այն ներառում է բանաստեղծություններ ինչպես լատիներեն, այնպես էլ ուշմիջնադարյան գերմաներեն։ Այդպիսով հատկապես լեզուն ազդեց մեղեդու առանձնահատկությունների և կառուցվածքի վրա։ Իր ստեղծագործությունն Օրֆն անվանեց «Աշխարհիկ երգեր մենակատարների և երգչախմբի համար` գործիքների նվագակցությամբ և բեմական ներկայացմամբ»։ Ժողովածուից Օրֆն ընտրել էր սիրո, գարնան, խնջույքի երգեր, երգիծական և փառաբանական տողեր, որոնք, սակայն, չեն ստեղծում որոշակի սյուժե։ Կանտատը բաղկացած է նախերգից և 3 մասից և ներառում է նախապես ընտրված 24 բանաստեղծությունը։ Լիբրետոն ընդգրկում է աշխարհիկ թեմաների լայն շրջանակ, որոնք արդիական էին ինչպես 13-րդ դարում, այնպես էլ մեր ժամանակներում՝ հաջողության ու հարստության անկայունության, կյանքի անցողիկության, գարնան վերադարձի, ուրախության և խմիչքի հաճույք, որկրամոլություն, խաղամոլություն ու մարմնական սիրո։ Այս ամենը գտնվում են կյանքի անիվի վրա։ Գլորվելիս այն մարդկանց մի մասին վեր է բարձրացնում, հասցնում ամենաբարձր դիրքին, ոմանց ցած է նետում բարձունքից և տրորում իր տակ։ Ստեղծագործության վրա աշխատանքն սկսվեց ձեռագրի բանաստեղծությունների հետ ծանոթության առաջին իսկ պահից և շարունակվեց ընդամենը մի քանի շաբաթ`դաշնամուրային տարբերակի և համարյա 2 տարի`պարտիտուրի վրա։ Կանտատը գրված է մեծ նվագախմբի, մենակատարների, երգչախմբի մենակատարների և պարողների համար։ Գրական ժողովածուի առաջին էջում զետեղված է «ճակատագրի անիվը» նկարագրող մանրանկարը`4 մարդկային կերպարանքներ հետևյալ խոսքերով`կթագավորեմ, թագավորում եմ, թագավորել եմ կամ առանց թագավորության։ Այս գաղափարը հաճախ է հանդիպում միջնադարյան գրականության և կերպարվեստի մեջ։ Օրֆի կանտատը ստեղծվեց 1935-1936 թվականների ընթացքում։ Ստեղծագործության լրիվ վերնագիրը լատիներենով «Carmina Burana: Cantiones profanae cantoribus et choris cantandae comitantibus instrumentis atque imaginibus magicis» է։ Այն Օրֆի եռագրության առաջին մասն է, որի հաջորդ մասերն են «Կատուլլայի երգերը» (լատին․՝ Catulli Carmina) և «Ափրոդիտեի հաղթանակը» (իտալ.՝ Trionfo di Afrodite): Ամբողջ եռագրությունը կոչվում է «Trionfi» («Հաղթանակներ»)։ Կառլ Օրֆն իր այս ստեղծագործությունը բնութագրել է որպես տոնակատարություն մարդկության հաղթանակի, որը կայանում է մարմնի և տիեզերքի հավասարակշռության շնորհիվ։ Չնայած եռագրության որոշ հատվածներում առկա են ժամանակակից կոմպոզիցիոն մոտեցումներ, սակայն Օրֆը փայլուն կերպով արտահայտել է միջին դարերի ոգին՝ գրավիչ ռիթմերի ու պարզ տոնայնությունների միջոցով։ «Կարմինա Բուրանայի» հաջողությունը ստվերի մեջ թողեց Կառլ Օրֆի՝ նախկինում հրապարակած ստեղծագործությունները՝ բացի «Կատուլլայի երգերից» և «Էնտրատայից»։

Կառուցվածք[խմբագրել | խմբագրել կոդը]

Fortuna Imperatrix Mundi Fortune, Empress of the World
1. O Fortuna Լատիներեն O Fortune Խմբերգ
2. Fortune plango vulnera Լատիներեն I lament the wounds that Fortune deals Խմբերգ
I – Primo vere In Spring
3. Veris leta facies Լատիներեն The joyous face of Spring Փոքրիկ խմբերգ
4. Omnia Sol temperat Լատիներեն All things are tempered by the Sun Թավաձայն
5. Ecce gratum Լատիներեն Behold the welcome Խմբերգ
Uf dem anger On the green
6. Tanz   Dance Նվագարանային
7. Floret silva Լատիներեն The forest flowers Խմբերգ
8. Chramer, gip die varwe mir Հին գերմաներեն Monger, give me coloured paint Խմբերգ
9. a) Reie   round dance նվագարանային
9. b) Swaz hie gat umbe Հին գերմաներեն They who here go dancing around Խմբերգ
9. c) Chume, chum, geselle min Հին գերմաներեն Come, come, my dear companion Փոքրիկ խմբերգ
9. d) Swaz hie gat umbe (reprise) Հին գերմաներեն They who here go dancing around Խմբերգ
10. Were diu werlt alle min Հին գերմաներեն If the whole world were but mine Խմբերգ
II – In Taberna In the Tavern
11. Estuans interius Լատիներեն Seething inside Թավաձայն
12. Olim lacus colueram Լատիներեն Once I swam in lakes Բարձրագույն ձայն, խմբերգ (արական)
13. Ego sum abbas Cucaniensis Լատիներեն I am the abbot of Cockaigne Թավաձայն, խմբերգ (արական)
14. In taberna quando sumus Լատիներեն When we are in the tavern Խմբերգ (արական)
III – Cour d'amours Court of Love
15. Amor volat undique Լատիներեն Love flies everywhere Զլաձայն, արական խմբերգը
16. Dies, nox et omnia Լատիներեն/հին Ֆրանսերեն Day, night and everything Թավաձայն
17. Stetit puella Լատիներեն There stood a girl Զլաձայն
18. Circa mea pectora Լատիներեն/հին գերմաներեն In my breast Թավաձայն, խմբերգ
19. Si puer cum puellula Լատիներեն If a boy with a girl 3 բարձրագույն ձայներ, թավաձայն, 2 թավջութակ
20. Veni, veni, venias Լատիներեն Come, come, pray come Խմբերգ
21. In trutina Լատիներեն On the scales Զլաձայն
22. Tempus est iocundum Լատիներեն Time to jest Զլաձայն, թավաձայն, արական խմբերգը
23. Dulcissime Լատիներեն Sweetest boy Զլաձայն
Blanziflor et Helena Blancheflour եւ Helen of Troy
24. Ave formosissima Լատիներեն Hail to the most lovely Խմբերգ
Fortuna Imperatrix Mundi Fortune, Empress of the World
25. O Fortuna (reprise) Լատիներեն O Fortune Խմբերգ

Պրեմիերա[խմբագրել | խմբագրել կոդը]

Պատմական տեսանկյունից Կարմինա Բուրանան, հավանաբար, Նացիստական Գերմանիայում ստեղծված և հրապարակավ առաջինը կատարված ամենահայտնի ստեղծագործությունն է։ Այն առաջին անգամ բեմ է բարձրացել 1937 թվականի հունիսի 8-ին՝ Բերտիլ Վետցելսբերգերի դիրիժորությամբ։ Նացիստական քննադատներից ոմանք այս ստեղծագործությունն անվանեցին դեգեներատիվ։ Այս տերմինը շրջանառության մեջ դրվեց հենց Երրորդ Ռայխի կամ նույն Նացիստական Գերմանիայի ժամանակներում, որով բնութագրում էին մոդեռնիստական արվեստը։ Այդ բառի տակ հասկացվում էր ոչ գերմանականը, հատկապես կոմունիստական կամ հրեական արվեստը, որն արգելվում էր Գերմանիայում, իսկ այդ արվեստի կրողների հանդեպ կիրառվում էին սանկցիաներ՝ արգելելով նրանց դասավանդել, ցուցահանդեսներ անցկացնել և հրապարակավ ելույթներ ունենալ։ Իսկ քննադատների մի խումբ էլ՝ նացիստական Գերմանիայի պետական և քաղաքական գործիչ Յոզեֆ Գեբելսի գլխավորությամբ, այն համարեցին «գերմանական երաժշտության վառ օրինակ»։

Գործիքավորում[խմբագրել | խմբագրել կոդը]

Իրանի ազգային բալետի պարողները ներկայացնում են Կարմինա Բուրանան, 1976

Վոկալ[խմբագրել | խմբագրել կոդը]

Վոկալային մասը կատարում են․

  • Մենակատարները (սոպրանո, տենոր և բարիտոն),
    • Լրացուցիչ կարճ սոլո՝ 3 տենոր, բարիտոն և 2 բաս,
  • Խառը երգչախումբը (առաջին, կամ «մեծ», երգչախումբ),
  • Կամերային երգչախումբ (երկրորդ, կամ «փոքր», երգչախումբ),
  • Երեխաների երգչախումբ։

Գործիքներ[խմբագրել | խմբագրել կոդը]

Ծանոթագրություններ[խմբագրել | խմբագրել կոդը]

Արտաքին հղումներ[խմբագրել | խմբագրել կոդը]

Գրականություն[խմբագրել | խմբագրել կոդը]

  • Michael Steinberg. Carl Orff: Carmina Burana // Choral Masterworks: A Listener’s Guide. Oxford: Oxford University Press, 2005, 230—242.
  • Jonathan Babcock. Carl Orff’s Carmina Burana: A Fresh Approach to the Work’s Performance Practice // Choral Journal 45, no. 11 (May 2006): 26-40.