Կարմինա Բուրանա (Օրֆ)

Կարմինա Բուրանա; լատին․՝ Carmina Burana: Cantiones profanae cantoribus et choris cantandae comitantibus instrumentis atque imaginibus magicis
Տեսակ	երաժշտական գործ/ստեղծագործություն
Կոմպոզիտոր	Կառլ Օրֆ
Լիբրետտոյի; հեղինակ	Կառլ Օրֆ
Սյուժեի աղբյուր	Carmina Burana?
Գործողությունների քանակ	25
Առաջնախաղի տարեթիվ	հունիսի 8, 1937
	Carmina Burana by Carl Orff Վիքիպահեստում

Կարմինա Բուրանա (լատին․՝ «Carmina Burana», ամբողջական՝ «Carmina Burana: Cantiones profanae cantoribus et choris cantandae comitantibus instrumentis atque imaginibus magicis»` «Բոյերնի երգեր։ Աշխարհիկ երգեր մենակատարների և երգչախմբերի համար, գործիքներով և մոգական պատկերներով»), գերմանացի կոմպոզիտոր Կառլ Օրֆի բեմական կանտատ անհատական լիբրետոյով, որը գրվել է 1935-1936 թվականներին՝ միջնադարյան համանուն բանաստեղծությունների ժողովածուի մոտիվներով^[1]։

Կանտանտի առաջին կատարումը կայացել է 1937 թվականի հունիսի 8-ին՝ Բերտիլ Վետցելսբերգերի դիրիժորությամբ։ «Կարմինա Բուրանան» երաժշտական եռապատկեր «Trionfi»-ի մաս է կազմում, որի մյուս երկու մասերն են «Catulli Carmina» և «Trionfo di Afrodite» կանտանտները^[2]։

Բոյերնի երգերի ձեռագիր

Գերմանիայի Բավարիա երկրամասում կա Բենեդիկտյան միաբանությանը պատկանող մի վանք, որը գերմաներենով կոչվում է Բոյերն, իսկ լատիներենով՝ Բուրան (Beuern, լատին․՝ Buranum ներկայիս Բենեդիկտբոյերն)։ Դեռևս 1803 թվականին այս վանքի պահոցներում գտնվում է 13-րդ դարի մի ձեռագիր, որը պարունակում էր միջնադարյան թվով 450 հիստրիոնյան տարբեր ծավալի բանաստեղծություններ։ Հիստրիոնները 9-13-րդ դարերի Եվրոպայում թափառաշրջիկ դերասաններ էին, որոնք հալածված էին եկեղեցական ու աշխարհիկ իշխանությունների կողմից, գրում էին աշխարհիկ թեմաներով բանաստեղծություններ ու երգեր, պիեսներ։ Հայտնաբերված ձեռագրում ընդգրկված սիրո, խնջույքի, հոգևոր, երգիծաբանական երգերը գրված են հին գերմաներենով, հին ֆրանսերենով և վուլգար`ոչ գրական լատիներենով։ Այդ ժամանակաշրջանի ուսյալ անանուն անձանց կողմից կազմված այս ձեռագիրը միջնադարյան եվրոպական աշխարհիկ քնարերգության առավել լիակատար ժողովածուներից է։ Եվ քանի որ միջնադարյան այդ բանաստեղծությունների ժողովածուն հայտնաբերվել է Բոյերնի, կամ լատիներենով՝ Բուրանի վանքում, կոչվում է Carmina Burana կամ Codex Burana, այսինքն՝ Բոյերնի երգեր։

Ստեղծման պատմություն

Carmina Burana կոչված միջնադարյան ձեռագրի էջերից. Անտառ:

Կառլ Օրֆն առաջին անգամ միջնադարյան ձեռագրի բովանդակությանը ծանոթացել է Ջոն Էդինգթոնի հրատարակությամբ, որ լույս էր տեսել 1884 թվականին՝ «Գինի, կանայք և երգեր» խորագրով։ Այս հրատարակությունը պարունակում էր միջնադարյան ձեռագիր ժողովածուից ընդամենը 46 բանաստեղծություն՝ անգլերեն թարգմանությամբ։ Ծանոթանալով դրանց, Օրֆը հետաքրքրվում է բնօրինակ ձեռագրով, որի մեջ կային նաև նեվմային նշաններ։ Դրանք վկայում էին երգերի միաձայն կատարման մասին։ Սակայն նեվմերի վերածնումն Օրֆին չէր հետաքրքրում. նրան առավելապես հրապուրում էր «գրավիչ ռրթմը և բանաստեղծությունների պատկերավորությունը, լատիներենի երաժշտականությունը և հակիրճությունը»։ Զգալով միջնադարյան լատիներենի գունեղությունը և հստակ հնչյունակազմությունը, Օրֆը չթարգմանեց բանաստեղծությունները`դրանք օգտագործելով որպես արտահայտչամիջոց։ Կոմպոզիտորը, իրավաբան ուսանող և հունարենի ու լատիներենի գիտակ Միշել Հոֆմանի օգնությամբ ընտրում է 24 բանաստեղծություն և կազմում լիբրետոն։ Այն ներառում է բանաստեղծություններ ինչպես լատիներեն, այնպես էլ ուշմիջնադարյան գերմաներեն։ Այդպիսով հատկապես լեզուն ազդեց մեղեդու առանձնահատկությունների և կառուցվածքի վրա։ Իր ստեղծագործությունն Օրֆն անվանեց «Աշխարհիկ երգեր մենակատարների և երգչախմբի համար` գործիքների նվագակցությամբ և բեմական ներկայացմամբ»։ Ժողովածուից Օրֆն ընտրել էր սիրո, գարնան, խնջույքի երգեր, երգիծական և փառաբանական տողեր, որոնք, սակայն, չեն ստեղծում որոշակի սյուժե։ Կանտատը բաղկացած է նախերգից և 3 մասից և ներառում է նախապես ընտրված 24 բանաստեղծությունը։ Լիբրետոն ընդգրկում է աշխարհիկ թեմաների լայն շրջանակ, որոնք արդիական էին ինչպես 13-րդ դարում, այնպես էլ մեր ժամանակներում՝ հաջողության ու հարստության անկայունության, կյանքի անցողիկության, գարնան վերադարձի, ուրախության և խմիչքի հաճույք, որկրամոլություն, խաղամոլություն ու մարմնական սիրո։ Այս ամենը գտնվում են կյանքի անիվի վրա։ Գլորվելիս այն մարդկանց մի մասին վեր է բարձրացնում, հասցնում ամենաբարձր դիրքին, ոմանց ցած է նետում բարձունքից և տրորում իր տակ։ Ստեղծագործության վրա աշխատանքն սկսվեց ձեռագրի բանաստեղծությունների հետ ծանոթության առաջին իսկ պահից և շարունակվեց ընդամենը մի քանի շաբաթ`դաշնամուրային տարբերակի և համարյա 2 տարի`պարտիտուրի վրա։ Կանտատը գրված է մեծ նվագախմբի, մենակատարների, երգչախմբի մենակատարների և պարողների համար։ Գրական ժողովածուի առաջին էջում զետեղված է «ճակատագրի անիվը» նկարագրող մանրանկարը`4 մարդկային կերպարանքներ հետևյալ խոսքերով`կթագավորեմ, թագավորում եմ, թագավորել եմ կամ առանց թագավորության։ Այս գաղափարը հաճախ է հանդիպում միջնադարյան գրականության և կերպարվեստի մեջ։ Օրֆի կանտատը ստեղծվեց 1935-1936 թվականների ընթացքում։ Ստեղծագործության լրիվ վերնագիրը լատիներենով «Carmina Burana: Cantiones profanae cantoribus et choris cantandae comitantibus instrumentis atque imaginibus magicis» է։ Այն Օրֆի եռագրության առաջին մասն է, որի հաջորդ մասերն են «Կատուլլայի երգերը» (լատին․՝ Catulli Carmina) և «Ափրոդիտեի հաղթանակը» (իտալ.՝ Trionfo di Afrodite): Ամբողջ եռագրությունը կոչվում է «Trionfi» («Հաղթանակներ»)։ Կառլ Օրֆն իր այս ստեղծագործությունը բնութագրել է որպես տոնակատարություն մարդկության հաղթանակի, որը կայանում է մարմնի և տիեզերքի հավասարակշռության շնորհիվ։ Չնայած եռագրության որոշ հատվածներում առկա են ժամանակակից կոմպոզիցիոն մոտեցումներ, սակայն Օրֆը փայլուն կերպով արտահայտել է միջին դարերի ոգին՝ գրավիչ ռիթմերի ու պարզ տոնայնությունների միջոցով։ «Կարմինա Բուրանայի» հաջողությունը ստվերի մեջ թողեց Կառլ Օրֆի՝ նախկինում հրապարակած ստեղծագործությունները՝ բացի «Կատուլլայի երգերից» և «Էնտրատայից»։

Կառուցվածք

Fortuna Imperatrix Mundi		Fortune, Empress of the World
1. O Fortuna	Լատիներեն	O Fortune	Խմբերգ
2. Fortune plango vulnera	Լատիներեն	I lament the wounds that Fortune deals	Խմբերգ
I – Primo vere		In Spring
3. Veris leta facies	Լատիներեն	The joyous face of Spring	Փոքրիկ խմբերգ
4. Omnia Sol temperat	Լատիներեն	All things are tempered by the Sun	Թավաձայն
5. Ecce gratum	Լատիներեն	Behold the welcome	Խմբերգ
Uf dem anger		On the green
6. Tanz		Dance	Նվագարանային
7. Floret silva	Լատիներեն	The forest flowers	Խմբերգ
8. Chramer, gip die varwe mir	Հին գերմաներեն	Monger, give me coloured paint	Խմբերգ
9. a) Reie		round dance	նվագարանային
9. b) Swaz hie gat umbe	Հին գերմաներեն	They who here go dancing around	Խմբերգ
9. c) Chume, chum, geselle min	Հին գերմաներեն	Come, come, my dear companion	Փոքրիկ խմբերգ
9. d) Swaz hie gat umbe (reprise)	Հին գերմաներեն	They who here go dancing around	Խմբերգ
10. Were diu werlt alle min	Հին գերմաներեն	If the whole world were but mine	Խմբերգ
II – In Taberna		In the Tavern
11. Estuans interius	Լատիներեն	Seething inside	Թավաձայն
12. Olim lacus colueram	Լատիներեն	Once I swam in lakes	Բարձրագույն ձայն, խմբերգ (արական)
13. Ego sum abbas Cucaniensis	Լատիներեն	I am the abbot of Cockaigne	Թավաձայն, խմբերգ (արական)
14. In taberna quando sumus	Լատիներեն	When we are in the tavern	Խմբերգ (արական)
III – Cour d'amours		Court of Love
15. Amor volat undique	Լատիներեն	Love flies everywhere	Զլաձայն, արական խմբերգը
16. Dies, nox et omnia	Լատիներեն/հին Ֆրանսերեն	Day, night and everything	Թավաձայն
17. Stetit puella	Լատիներեն	There stood a girl	Զլաձայն
18. Circa mea pectora	Լատիներեն/հին գերմաներեն	In my breast	Թավաձայն, խմբերգ
19. Si puer cum puellula	Լատիներեն	If a boy with a girl	3 բարձրագույն ձայներ, թավաձայն, 2 թավջութակ
20. Veni, veni, venias	Լատիներեն	Come, come, pray come	Խմբերգ
21. In trutina	Լատիներեն	On the scales	Զլաձայն
22. Tempus est iocundum	Լատիներեն	Time to jest	Զլաձայն, թավաձայն, արական խմբերգը
23. Dulcissime	Լատիներեն	Sweetest boy	Զլաձայն
Blanziflor et Helena		Blancheflour եւ Helen of Troy
24. Ave formosissima	Լատիներեն	Hail to the most lovely	Խմբերգ
Fortuna Imperatrix Mundi		Fortune, Empress of the World
25. O Fortuna (reprise)	Լատիներեն	O Fortune	Խմբերգ

Պրեմիերա

Պատմական տեսանկյունից Կարմինա Բուրանան, հավանաբար, Նացիստական Գերմանիայում ստեղծված և հրապարակավ առաջինը կատարված ամենահայտնի ստեղծագործությունն է։ Այն առաջին անգամ բեմ է բարձրացել 1937 թվականի հունիսի 8-ին՝ Բերտիլ Վետցելսբերգերի դիրիժորությամբ։ Նացիստական քննադատներից ոմանք այս ստեղծագործությունն անվանեցին դեգեներատիվ։ Այս տերմինը շրջանառության մեջ դրվեց հենց Երրորդ Ռայխի կամ նույն Նացիստական Գերմանիայի ժամանակներում, որով բնութագրում էին մոդեռնիստական արվեստը։ Այդ բառի տակ հասկացվում էր ոչ գերմանականը, հատկապես կոմունիստական կամ հրեական արվեստը, որն արգելվում էր Գերմանիայում, իսկ այդ արվեստի կրողների հանդեպ կիրառվում էին սանկցիաներ՝ արգելելով նրանց դասավանդել, ցուցահանդեսներ անցկացնել և հրապարակավ ելույթներ ունենալ։ Իսկ քննադատների մի խումբ էլ՝ նացիստական Գերմանիայի պետական և քաղաքական գործիչ Յոզեֆ Գեբելսի գլխավորությամբ, այն համարեցին «գերմանական երաժշտության վառ օրինակ»։

Գործիքավորում

Վոկալ

Վոկալային մասը կատարում են․

Մենակատարները (սոպրանո, տենոր և բարիտոն),
- Լրացուցիչ կարճ սոլո՝ 3 տենոր, բարիտոն և 2 բաս,
Խառը երգչախումբը (առաջին, կամ «մեծ», երգչախումբ),
Կամերային երգչախումբ (երկրորդ, կամ «փոքր», երգչախումբ),
Երեխաների երգչախումբ։

Գործիքներ

Փայտե երաժշտական գործիքներ․
- 3 ֆլեյտա (2-3 պիկոլո),
- 3 հոբոյ (2-3 անգլիական եղջրափող),
- 3 կլարնետ (2 բաս կլարնետ, 3[փոքր կլարնետ),
- 2 ֆագոտ և Կոնտրաֆագոտ
Փողային երաժշտական գործիքներ․
- 4 վալդհոռն,
- 3 շեփոր,
- 3 տրոմբոն,
- 1 տուբա
Հարվածային երաժշտական գործիքներ․
- Լիտավր (5),
- Զանգականվագ,
- Քսիլոֆոն,
- Կաստանիետներ,
- Տրեշչոտկա,
- Բուբանեց,
- Եռանկյունի,
- Կրոտալ,
- Գոնգ,
- Դափ,
- Փոքր թմբուկ,
- Միջին թմբուկ,
- Մեծ թմբուկ,
- Չելեստա
2 Դաշնամուր

Ծանոթագրություններ

Արտաքին հղումներ

Գրականություն

Michael Steinberg. Carl Orff: Carmina Burana // Choral Masterworks: A Listener’s Guide. Oxford: Oxford University Press, 2005, 230—242.
Jonathan Babcock. Carl Orff’s Carmina Burana: A Fresh Approach to the Work’s Performance Practice // Choral Journal 45, no. 11 (May 2006): 26-40.

Վիքիպահեստն ունի նյութեր, որոնք վերաբերում են «Կարմինա Բուրանա (Օրֆ)» հոդվածին։

[1] Not Medieval but Eternal; In Its Sixth Decade, 'Carmina Burana' Still Echoes

[2] Alex Ross: The Rest Is Noise

[1]

[2]