Կախարդված տղան

Կախարդված տղան ռուս.՝ Заколдованный мальчик
Տեսակ	մուլտֆիլմ
Ժանր	գրական ստեղծագործության էկրանավորում և հեքիաթ
Հիմնված է	Նիլսի զարմանահրաշ ճանապարհորդությունը վայրի սագերի հետ
Ռեժիսոր	Վլադիմիր Պոլկովնիկով և Ալեքսանդրա Սնեժկո-Բլոցկայա
Սցենարիստ	Միխայիլ Վոլպին
Հնչյունավորում	Գեորգի Միլյար, Սերգեյ Մարտինսոն, Վալենտինա Սպերանտովա, Անատոլի Կուբացկի, Էրաստ Գարին, Տատյանա Ստրուկովա, Գեորգի Վիցին և Ալեքսեյ Կոնսովսկի
Բեմադրող նկարիչ	Ռոման Կաչանով
Երաժշտություն	Վլադիմիր Յուրովսկի
Օպերատոր	Միխայիլ Դրույան
Երկիր	ԽՍՀՄ
Լեզու	ռուսերեն
Ընկերություն	Սոյուզմուլտֆիլմ
Տևողություն	45 րոպե
Թվական	1955

«Կախարդված տղան» (ռուս.՝ «Заколдованный мальчик»), խորհրդային լիամետրաժ նկարված մուլտիպլիկացիոն ֆիլմ՝ ստեղծված 1955 թվականին ռեժիսորներ Ալեքսանդրա Սնեժկո-Բլոցկայայի և Վլադիմիր Պոլկովնիկովի կողմից Սելմա Լագերլյոֆի «Նիլսի զարմանահրաշ ճանապարհորդությունը վայրի սագերի հետ» (1906-1907, տիտրերում՝ «Զարմանահրաշ ճանապարհորդությունը սագերի հետ», ռուս.՝ «Чудесное путешествие на гусях»)։

Սյուժե

Մուլտֆիլմը պատմում է Նիլս անունով անհնազանդ տղայի մասին, որին կախարդել է թզուկը։ Դառնալով շատ ցածրահասակ և սկսելով հասկանալ կենդանիներին՝ տղան մեկնում է վտանգավոր ճանապարհորդության Մարտին անունով ընտանի սագի հետ։ Ճանապարհին նրանք անսպասելիորեն հանդիպում են թզուկին։ Վերջինս տղային ասում է, որ կախարդանքը վերացնելու համար նա պետք է կատարի երեք պայման, որոնք էլ Նիլսը հետագայում կատարում է ու բարեհաջող վերադառնում տուն։

Ստեղծողներ

• Սցենարի հեղինակ՝ Միխայիլ Վոլպին
• Ռեժիսորներ՝ Վլադիմիր Պոլկովնիկով, Ալեքսանդրա Սնեժկո-Բլոցկայա
• Բեմադրող նկարիչներ՝ Լև Միլչին, Գրաժինա Բրաշիշկիտե, Ռոման Կաչանով
• Կոմպոզիտոր՝ Վլադիմիր Յուրովսկի
• Օպերատոր՝ Միխայիլ Դրույան
• Հնչյունային օպերատոր՝ Նիկոլայ Պրիլուցկի
• Ռեժիորի օգնական՝ Ն. Օռլովա
• Մոնտաժողի օգնաակն՝ Նինա Մայորովա
• Երկրորդ օպերատոր՝ Եկատերինա Ռիզո

Նկարիչ-մուլտիպլիկատորներ

• Ֆեոդոր Խիտրուկ
• Տատյանա Տարանովիչ
• Լև Պոզդնեև
• Բորիս Չանի
• Բորիս Բուտակով
• Գենադի Նովոժիլով
• Իգոր Պոդգորսկի
• Ռենատա Միրենկովա
• Կոնստանտին Չիկին
• Վլադիմիր Կրումին
• Վադիմ Դոլգիխ
• Լև Պոպով
• Ֆաինա Եպիֆանովա
• Բորիս Մեերովիչ
• Նկարիչ-դեկորատորներ՝ Իրինա Սվետլիցա, Իրինա Պրոկոֆևա, Պյոտր Կորոբաև

Դերերը հնչյունավորել են

• Վալենտինա Սպերանտովա – Նիլս
• Անատոլի Կուբացկի – թզուկ
• Էրաստ Գարին – սագ Մարտին
• Տատյանա Ստրուկովա – սագ Ակկա Կնեբեկայզե (տիտրերում՝ Վ. Ստրուկովա)
• Գեորգի Վիցին – Ռոզենբոմ, փայտե բոցման / սագերից մեկը
• Ալեքսեյ Կոնսովսկի – արագիլ Էրմենրիխ / սագերից մեկը
• Վլադիմիր Երշով – Բրոնզե թագավոր (տիտրերում նշված չէ)
• Գեորգի Միլյար – սագերից մեկը (տիտրերում նշված չէ)
• Յուլյա Յուլսկայա – սկյուռի ձագեր (տիտրերում նշված չէ)
• Սերգեյ Մարտինսոն – գլխավոր առնետ (տիտրերում նշված չէ)
• Ելենա Պոնսովա – բու (տիտրերում նշված չէ)

1988 թվականի վերականգնված տարբերակ

Ֆիլմը վերականգնվել է Մաքսիմ Գորկու անվան կինոստուդիայում.

• Վերականգնման ռեժիսոր – Վլադիմիր Բերենշտեյն
• Հնչյունային օպերատոր – Վ. Շչերբակով
• Տնօրեն – Ն. Կովալևսկի
• Կինեմատոգրաֆիայի պետական սիմֆոնիկ նվագախումբ Վլադիմիր Պոնկինի ղեկավարությամբ

Տարբերություններ գրքից

Մուլտֆիլմը ոչ թե հենց Սելմա Լագերլյոֆի օրիգինալ հեքիաթի էկրանավորումն է, այլ դրա փոխադրության, որ կատարել են Զոյա Զադունայսկայան ու Ալեքսանդրա Լյուբարսկայան 1940 թվականին։ Սակայն նույնիսկ այդ փոխադրության հետ համեմատած՝ մուլտֆիլմի սյուժեն զգալիորեն կրճատված է.

• Բացակայում են Նիլսի ընկնելը մրջնաբույն, այցելությունը կախարդված քաղաք, Մարտինի ընկերուհու փրկությունը, արկածները Լափլանդիայում և բազմաթիվ այլ իրադարձություններ։
• Գրքում թզուկը (բնօրինակ տեքստում՝ տնային ոգի) Նիլսին փոքրացնում է ինքնակամ՝ պատժելով տղային նրա համար, որ վերջինս բռնել էր իրեն (թզուկին) թիթեռնացանցով և չէր ուզում բաց թողնել։ Մուլտֆիլմում Նիլսը նրան բաց է թողնում, բայց ինքն է սխալ թույլ տալիս՝ ասելով, թե ուզում է լինել այնպիսին, ինչպիսին թզուկն է։ Նիլսը նկատի ուներ մոգական ունակությունները, սակայն թզուկը նրա ցանկությունն իրականացրել է իր ձևով։
• Գրքի բնօրինակ տեքստում սագի անունը Մորտեն է, փոխադրության մեջ (ինչպես նաև մուլտֆիլմում)՝ Մարտին։
• Մուլտֆիլմում աղվես Սմիրեն խեղդվում է լճում, երբ հետապնդում էր Նիլսին սառույցի վրա։ Փոխադրության մեջ նրա դերն ավելի պասիվ է, իսկ մուլտֆիլմում նրա անունը չի հիշատակվում, և նա չի արտասանում ոչ մի բառ։
• Մուլտֆիլմում թզուկի դերն ավելի ակտիվ է. նա գործում է գրեթե ողջ պատումի ընթացքում և նույնիսկ հայտնում է Նիլսին, որ ներել է նրան, բայց հայտնում է երեք պայման, որոնք կատարելու դեպքում նա կազատվի կախարդանքից.

«Երբ մի փայտիկն ու ինը անցքերը ոչնչացնեն մի ամբողջ զորք, երբ թագավորը մերկացնի գլուխը, իսկ դու մնաս գլխարկով, երբ... Դե, իսկ երրորդ պայմանը դու կիմանաս այն ժամանակ, երբ կկատարվեն առաջին երկուսը»։

Այսպիսով՝ առաջին պայմանը կատարվում է այն ժամանակ, երբ շվիկը փրկում է Գլիմինգենյան ամրոցը, երկրորդը, երբ Բրոնզե թագավորը հանում է գլխարկը, իսկ երրորդն իրականում փորձություն է։ Փոխադրության մեջ թզուկը հանդես է գալիս միայն պատումի սկզբում, սակայն հետո հիշատակվում է այլ կերպարների կողմից։ Իր նախկին տեսքը վերադարձնելու համար Նիլսը պետք է գտնի նրան, ով կամավոր կերպով կհամաձայնի իր հետ փոխվել տեղերով, և արտասանի հատուկ կախարդական խոսքեր։ Օրիգինալ տեքստում տնային ոգին նույնպես հայտնվում է միայն սկզբում, սակայն հետո ուղերձ է փոխանցում Նիլսին, թե նրան նորից մարդկային տեսքի կվերադարձնի, եթե նա որոշի վերադառնալ տուն։ Քանի որ դա տեղի է ունենում ճանապարհորդության ամենասկզբում, Նիլսը հրաժարվում է, իսկ հետո իմանում է տնային ոգու մեկ այլ պայման՝ նրա կախարդանքը կվերանա, եթե ամեն ճիգ գործ դնի, որ աշնանը Մորտենը տուն վերադառնա կենդանի։

• Մուլտֆիլմում Նիլսն ինքն է պատրաստում շվիկը, որը կախարդում է առնետներին։ Փոխադրության մեջ դա նրան տալիս է թզուկը, իսկ օրիգինալում՝ ծեր բուն։
• Գրքում Ռոզենբոմի արձանը կանգնած է եկեղեցում, մուլտֆիլմում՝ «Փայտե բոցման» պանդոկի մոտ։
• Փոխադրության մեջ (ինչպես մուլտֆիլմում) Բրոնզեն ու Փայտեն պատկանում են նույն ժամանակաշրջանին, բնօրինակում՝ տարբեր։ Հիշատակվում է, որ Ռոզենբոմն իր ծառայությունն սկսել է 1809 թվականին։
• Գրքի բնօրինակ տեքստում Բրոնզե թագավորն ու Ռոզենբոմն անհետանում են արևի ծագելու պատճառով։ Զադունայսկայայի ու Լյուբարսկայայի փոխադրության մեջ անհետանում է միայն Բրոնզե թագավորը, բայց դրանից առաջ նա իր գավազանով ջարդում է Փայտե բոցմանի արձանը։ Մուլտֆիլմի եզրափակիչ մասը դարձվել է ավելի մարդասիրական. թագավորը խնայում է Ռոզենբոմին, որովհետև ուղիղ ժամը երեքին պետք է հասցներ վերադառնալ իր պատվանդանի վրա։
• Ի տարբերություն գրքի՝ մուլտֆիլմում Մարտին և Մարթա սագերի անունները չեն նշվում, և նրանք խաղում են էպիզոդիկ դեր։ Գրքում նրանք կոչվում են Յուկսի (ֆիններեն՝ Yksi — «մեկ»), Կակսի (ֆիններեն՝ Kaksi — «երկու»), Կոլմե (ֆիններեն՝ Kolme — «երեք»), Նելյե (ֆիններեն՝ Neljä — «չորս») և Վիյսի (ֆիններեն՝ Viisi — «հինգ»)։ Բնօրինակում այդ անունները կրում են Ակկա Կնեբեկայզեի երամի հասուն սագերը, իսկ Մորտենի ու Մարտայի ձագերի անուները չեն հիշատակվում։
• Մուլտֆիլմում թզուկը հանում է Նիլսի կախարդանքը, քանի որ նա զոհում է իրեն հանում Մարտինի, որին տղայի ծնողները որոշում են մորթել։ Դա համապատասխանում է գրքի բնօրինակ տեքստին, իսկ Զադունայսկայայի և Լյուբարսկայայի փոխադրության մեջ Նիլսն օգտագործում է կախարդանքը (ինչը նրան հայտնում է Գորգո արծիվը) Յուկսի սագիկի վրա, որը չոր ուզում մեծանալ։

Ստեղծում

• Կերպարի ուժեղացման համար նկարիչներն առնետների հրոսակի առաջնորդին տվել են Ադոլֆ Հիտլերի արտաքինից որոշ հատկանիշներ (մազափունջը) և վարքի ձևեր։ Դրանից բացի, առնետին հնչյունավորող արտիստը՝ Սերգեյ Մարտինսոնը, առաջինն է խորհրդային էկրանին մարմնավորել Հիտլերին «Շվեյկի նոր արկածները» (ռուս.՝ «Новые похождения Швейка», 1943) ֆիլմում։
• «Գիշերային քաղաքում» տեղի ունեցող էպիզոդի համար Սելմա Լագերլյոֆի գրքում նշված է ստույգ վայրը՝ քաղաք Կարլսկրունա։ Բրոնզե թագավորն ու Փայտե Բոցմանն (Ռոզենբոմ) ունեն իրական նախատիպեր՝ Կառլ XI թագավորի արձանն ու փայտե արձան-խնայատուփը Ադմիրալի եկեղեցու մոտ։

Վերաթողարկում

1990 թվականին «Կախարդված տղան» մուլտֆիլմը մասամբ վերամոնըաժվել է ու ներառվել մեկ այլ հավաքական մուլտֆիլմի մեջ (կրճատվել են աննշան տեսարանները)։ 1990-ական թվականների կեսերին մուլտֆիլմը թողարկվել է խորհրդային լավագույն մուլտֆիլմերի VHS-հավաքածուում Studio PRO Video-ի կողմից տեսաերիզով։

2009 թվականին տվյալ տարբերակը թողարկվել է DVD-ով «Крупный план» ընկերության կողմից։

Արձագանքներ

Ռեժիսորներ Վլադիմիր Պոլկովնիկովն ու Ալեքսանդր Սնեժկո-Բլոցկայան նկարահանել են նկարված լավագույն մուլտֆիլմերից մեկը՝ «Կախարդված տղան» ըստ շվեդ գրող Սելմա Լագերլյոֆի։ Ֆիլմի ստեղծողները պատմել են վայրի սագերի հետ Նիլսի արտասովոր արկածների մասին բանաստեղծորեն, ջերմ հումորով ու հետաքրքիր հնարքներով։ Բոլոր հերոսների բնավորությունները ցույց են տրված զարգացման մեջ, կերպարների յուրաքանչյուր շարժում լակոնիկ է։ Մուլտֆիլմի մյուս արժանիքների թվում է շվեդական բնության, ճարտարապետության գեղեցիկ պատկերումը, բնապատկերների խորությունը, գույների վառ գամման։

Բնօրինակ տեքստ (ռուս.)  

Режиссёры Владимир Полковников и Александра Снежко-Блоцкая сняли один из лучших рисованных мультфильмов «Заколдованный мальчик» по сказке шведской писательницы Сельмы Лагерлёф. Создатели картины рассказали о необыкновенных приключениях Нильса с дикими гусями поэтично, с тёплым юмором и забавными трюками. Характеры всех героев показаны в развитии, каждый жест персонажей лаконичен. Среди других достоинств фильма — прекрасная передача шведской природы, архитектуры, глубина пейзажей, яркая гамма красок.

— Սերգեյ Կապկով, «Մեր մուլտֆիլմերը»

Խորհրդային մուլտիպլիկացիայի պատմության մեջ մի ամբողջ փուլ է դարձել աշխատանքը «Կախարդված տղան» (1955) ֆիլմի վրա։ Ս. Լանգերլյոֆի հեքիաթի վրա հիմնված հինգ մասանոց մեծ ֆիլմն իր անսահման հաջողությամբ պարտական է ոչ միայն ռեժիսորներ Վ. Պոլկովնիկովին ու Ա. Սնեժկո-Բլոցկայային, այլ նաև սցենարիստ Մ. Վոլպինին, որը զգում էր անիմացիայի էությունը։ Բացառիկ «դերասանական աշխատանքը», գրավիչ սյուժեն, կոլորիտային բազմագույն կերպարները (հնչյունավորված Վ. Սերանտովայի, Է. Գարինի, Է. Կուբացկու կողմից) գրավում են հանդիսատեսի սրտերն արդեն ավելի քան կես դար։

Բնօրինակ տեքստ (ռուս.)  

Целым этапом в истории советской мультипликации стала работа над картиной «Заколдованный мальчик». Большой пятичастный фильм по сказке С. Лагерлёф своим безграничным успехом обязан не только режиссёрам В. Полковникову и А. Снежко-Блоцкой, но и сценаристу М. Вольпину, чутко чувствовавшему природу анимации. Выдающаяся «актёрская работа», захватывающий сюжет, колоритные многокрасочные персонажи (озвученные В. Сперантовой, Э. Гариным, А. Кубацким) завоёвывают зрительские сердца уже больше полувека.

— Նախաբան, Լարիսա Մալյուկովա, Նատալյա Վենժերի մասնակցությամբ, «Ռուսական - խորհրդային - ռուսաստանյան», էջ 23

Գրականություն

• Фильмы-сказки: сценарии рисованных фильмов. Выпуск 7. — М.: Искусство, 1963. — 220 с. — 100 000 экз. М. Вольпин «Заколдованный мальчик», стр. 89.

Արտաքին հղումներ

• «Կախարդված տղան»(անգլ.) ֆիլմը Internet Movie Database կայքում
• «Կախարդված տղան» մուլտֆիլմը «Անիմատոր.ռու» կայքում
• «Կախարդված տղան» «Հայրենական կինոյի հանրագիտարան» կայքում
• «Կախարդված տղան» մուլտֆիլմը myltik.ru կայքում (ռուս.)
• На сайте Крупного плана