Գեղարվեստի ակադեմիաներ
Գեղարվեստի ակադեմիաները արվեստի վարպետների, գիտակների և արվեստասերների ստեղծագործական համայնքներ և կազմակերպություններ են, ինչպես նաև բարձրագույն մասնագիտացված ուսումնական հաստատություններ, որոնք կոչված են պահպանելու և զարգացնելու արվեստի ավանդույթները, մասնակցելու «դարաշրջանի գեղագիտական հայացքների, գեղարվեստական ստեղծագործության չափանիշների ու նորմերի ձևավորմանը, ինչպես նաև դրա հիման վրա մասնագիտական կրթությամբ արվեստի դպրոցի ստեղծմանը»[1]։ Արվեստի առաջին ակադեմիաները ի հայտ են եկել Վերածննդի ժամանակ Իտալիայում՝ կապված հնության նկատմամբ առաջացող հետաքրքրության հետ, որպես գեղարվեստական ստեղծագործության իրական հիմք։ Նրանք սկիզբ են առել արհեստագործական համայնքներից և նկարիչների արհեստանոցներից, որտեղ նրանց ուսանողներն ու աշակերտները նախնական վերապատրաստում են անցել։
Արվեստագետների պատրաստման դպրոցներ ստեղծվել են տարբեր մարդկանց, մանկավարժների և հովանավորների, ինչպես նաև պետական այրերի ու միապետների կողմից։ Ուստի XVII-XVIII դարերի կլասիցիզմի դարաշրջանում Արևմտյան Եվրոպայի և Ռուսաստանի ակադեմիաների մեծ մասը կոչվում էր թագավորական կամ կայսերական։ Համալսարանները կամ նկարչական մասնավոր դպրոցները հիմք են հանդիսացել ապագա ակադեմիաների համար։ Բայց նրանք նաև պահանջում էին հասարակության և կառավարությունների աջակցությունը[2][3]։ Գծագրական դպրոցները ուսանողներին տարրական գիտելիքներ են տվել գեղանկարչության, նկարչության և քանդակագործության վերաբերյալ, ինչպես նաև կրթություն բոլոր նրանց համար, ովքեր ցանկանում էին նվիրվել արվեստի ուսումնասիրությանը։ Նման դպրոցները, ինչպես նաև նկարների պարբերական և մշտական ցուցադրությունները դարձել են գեղարվեստական դաստիարակության միջոց։ Օրինակ՝ Սանկտ Պետերբուրգի Արվեստների խրախուսման նկարչական դպրոցը, Գեղարվեստի ակադեմիայի երեկոյան նկարչական դասընթացները, Մոսկվայի գեղանկարչության, քանդակագործության և ճարտարապետության դպրոցը, Բարոն Շտիգլիցի տեխնիկական գծագրության կենտրոնական դպրոցը, բարեգործական ընկերություններում և արդյունաբերական ձեռնարկություններում նկարչական դպրոցները[4]։
Առանց ակադեմիաների գործունեության անհնար է պատկերացնել 19-20-րդ դարերի գեղարվեստական մշակույթի զարգացումը։ Բայց սրա հետ մեկտեղ ակադեմիաները հաճախ «վերածվում էին պահպանողականության հենակետի և քննադատվում էին նորարարական գեղարվեստական շարժումների ներկայացուցիչների կողմից»։ Դրանով է բացատրվում մասնավոր «ակադեմիաների» և առաջատար նկարիչների կողմից ստեղծված նկարչական ստուդիաների ի հայտ գալը՝ Ժյուլիանի, Կարերի և Ռանսոնի ակադեմիաները Փարիզում, Ա. Աշբեի դպրոցը Մյունխենում[5]։
Արվեստների ակադեմիաները Արևմտյան Եվրոպայում. Առաջացման պատմություն[խմբագրել | խմբագրել կոդը]
Հին Հունաստանում ակադեմիան կոչվում էր փիլիսոփայական դպրոց, որը հիմնադրվել էր մ.թ.ա. 388 թվականին Պլատոնի կողմից։ Այն իր անունը ստացել է Աթենքի հյուսիս-արևմուտքում գտնվող սուրբ պուրակից, որտեղ, ըստ լեգենդի թաղված է հին հունական հերոս Ակադեմը (Էխեդեմ)։ Պուրակը շրջապատված էր պարսպով, այնտեղ կար մուսաների զոհասեղան, Զևսի սրբավայր և գիմնազիաներ, որոնց տարածքում և հարակից այգիներում Պլատոնը հավաքում էր իր աշակերտներին։ Իտալական վերածննդի դարաշրջանում անտիկ փիլիսոփայությունն ուսումնասիրելու նպատակով, 1462 թվականին Ֆլորենցիայում՝ Կոզիմո Մեդիչի արքունիքում, Մ. Ֆիչինոյի մասնակցությամբ ստեղծվում է Պլատոնական ակադեմիան։
1542 թվականին Հռոմում, հին ճարտարապետությունը և Վիտրուվիոսի տրակտատում ամրագրված կանոնները ուսումնասիրելու նպատակով, նշանավոր ճարտարապետ և տեսաբան Ա. Պալադիոն հիմնել է Վիտրուվիանի կամ Արիության ակադեմիան (Accademia della Virtu):
1561 թվականին Ջորջիո Վազարին Ֆլորենցիայում, 1577 թվականին՝ Հռոմում ստեղծել է գծանկարի ակադեմիա։ 1593 թվականին մաներիստ նկարիչ Ֆեդերիկո Ցուկարին Հռոմում հիմնել է Սուրբ Ղուկասի ակադեմիան, որը կրում է բոլոր նկարիչների հովանավոր սուրբի անունը։ 1603 թվականին Հռոմում հիմնադրվել է «Linx-Eyed Ակադեմիան» (Accademia dei Lincei), 1657 թվականին Ֆլորենցիայում՝ Ֆլորենցիայի ակադեմիան։ 16-րդ դարում միայն Իտալիայում կար մոտ հինգ հարյուր ակադեմիա։
1587 թվականին (ըստ որոշ աղբյուրների՝ 1583 կամ 1600 թվականներ) Հենդրիկ Գոլցիուսը, Կոռնելիս Հարլեմսկին և Կարել վան Մանդերը Հարլեմում ստեղծել են Հարլեմի Արվեստի ակադեմիան (Նիդեռլանդներ)։ 1622 թվականին Ուտրեխտում կարավաջիստ Գերիտ վան Հոնթհորստի կողմից բացվել է Գեղանկարչության ակադեմիան, իսկ 1696 թվականին Ակադեմիան բացվել է Հաագայում։ 1673 թվականին Տոսկանայի դուքս Կոսիմո III Մեդիչին Հռոմում ստեղծել է Ֆլորենցիայի ակադեմիան (l'Accademia Fiorentina nell'Urbe)։ 1648 թվականին՝ Ֆրանսիայում, Լյուդովիկոս XIV թագավորի օրոք, կարդինալ Մազարինի ջանքերով ստեղծվել է Գեղանկարչության թագավորական ակադեմիան՝ թագավորի առաջին դիմանկարիչ Չարլզ Լեբրունի գլխավորությամբ։ Այն ղեկավարում էր ֆրանսիացի ականավոր ճարտարապետ, տեսաբան և մանկավարժ Ֆրանսուա Բլոնդել Ավագը։ Առանձին-առանձին գործում էր Արձանագրությունների թագավորական ակադեմիան, որը ստեղծվել էր Լյուդովիկոս թագավորի գործերը փառաբանելու համար։ Ֆրանսիական առաջին հեղափոխությունից հետո ակադեմիաները միավորվել են Արվեստների և գիտությունների ազգային ինստիտուտի մեջ։
Ֆրանսիական հեղափոխության ժամանակ ակադեմիայի աշխատանքները դադարեցվել են, այնուհետև այն վերանվանվել է Գեղանկարչության և քանդակագործության ակադեմիա (Academie de Peinture et de Sculpture)։ 1816 թվականին տեղի է ունեցել երկու այլ գեղարվեստական կազմակերպությունների՝ (Երաժշտության ակադեմիայի ((հիմնադրվել է 1669 թվականին) և Ճարտարապետության ակադեմիայի (հիմնադրվել է 1671 թվականին)) վերամիավորում, որի արդյունքում ձևավորվել է Գեղարվեստի ակադեմիան։ 1817 թվականից այն հայտնի է դարձել որպես Գեղարվեստի ազգային բարձրագույն դպրոց (École Nationale Supérieure des Beaux-Arts ENSBA)։
17-րդ դարում կառավարությունների խնդրանքով ստեղծվել են արվեստի ակադեմիաներ։ Արվեստագետների շրջանակները իրենց անդամների նշանակմամբ վերածվել են ակադեմիաների՝ ցուցահանդեսներ կազմակերպելու և արտասահման մեկնելու համար։ Եվրոպական մյուս կառավարությունները սկսել են հետևել Ֆրանսիայի օրինակին։ Փարիզի մոդելով նրանք սկսել են արվեստի ակադեմիաներ ստեղծել Գերմանիայի խոշոր կենտրոններում։ 1694 թվականից Գեղարվեստի ակադեմիան գործում է Բեռլինում, 1692 թվականից՝ Վիեննայում։ Բացի Բեռլինից և Վիեննայից, արվեստի ակադեմիաներ կան Մյունխենում, Դյուսելդորֆում, Նյուրնբերգում և Շտուտգարտում։
1706 թվականին Բոլոնիայում նկարիչ և փորագրիչ Ջամպիետրո Զանոտին և այլ նկարիչներ հանդիպել են Պալացցո Ֆավայում (հարուստ հովանավոր և նկարիչ Էրկոլե Ֆավայի տուն)՝ հիմնելու նոր ակադեմիա։ 1710 թվականի հունվարի 2-ին գիտնական Լուիջի Ֆերդինանդո Մարսիլիի տանը բացվել է նկարիչների ակադեմիան (Accademia dei Pittori): Նրա կանոնադրությունը հաստատվել է Հռոմի Պապ Կլիմենտ XI-ի կողմից 1711 թվականի հոկտեմբերին և ակադեմիան ստացել է «Կլեմենտինայի ակադեմիա» (Accademia Clementina) անվանումը։ Նոր Ակադեմիան դարձել է Ազատական արվեստների և գիտությունների ինստիտուտի (Istituto delle Scienze e Arti Liberali) մի մասը, որը 1711 թվականի դեկտեմբերի 12-ին հիմնադրվել է Պապի աջակցությամբ։ 1714 թվականին ինստիտուտը փոխել է իր անվանումը և դարձել Accademia delle scienze dell'Istituto di Bologna:
Կլեմենտինայում դասավանդել են հայտնի Գալի Բիբիենա դեկորատորների ընտանիքի երեք անդամներ՝ Ֆերդինանդոն, Ֆրանչեսկոն և Ջուզեպպեն, ինչպես նաև՝ Վիտորիո Բիգարին, Գաետանո Գանդոլֆին, Էրկոլե Լելլին, Ֆրանչեսկո Ռոսասպինան և Անջելո Վենտուրոլին։ Կլեմենտինայի ակադեմիան փակվել է 1796 թվականին՝ Իտալիա Նապոլեոնի ներխուժումից հետո։ 1802 թվականին Նապոլեոնի վարչակազմը հիմնել է Գեղարվեստի նոր ազգային ակադեմիան (Accademia Nazionale di Belle Arti di Bologna)։ 1805 թվականին ակադեմիայի անունը փոխվեց Reale Accademia di Belle Arti-ի։ 1815 թվականին Նապոլեոնի պարտությունից և պապական իշխանության վերադարձից հետո ակադեմիան կրկին վերանվանվել է «Accademia Pontificia di Belle Arti»։ Իտալիայի միավորումից հետո դարձել է թագավորական (Regia Accademia di Belle Arti di Bologna):
Անգլիայում դիմանկարիչ Ջ. Ռեյնոլդսը և այլ նկարիչներ 1768 թվականին Լոնդոնում հիմնել են Արվեստի թագավորական ակադեմիան։
Տես նաև[խմբագրել | խմբագրել կոդը]
Ծանոթագրություններ[խմբագրել | խմբագրել կոդը]
- ↑ Аполлон. Изобразительное и декоративное искусство. Архитектура: Терминологический словарь.— М.: Эллис Лак, НИИ истории и теории изобразительных искусств Российской академии художеств, 1997.— С. 21-22.
- ↑ Словарь античности. Пер с нем. — М. : Прогресс — 1989. — С. 18
- ↑ Власов В. Г. Медичи школа // Власов В. Г. Новый энциклопедический словарь изобразительного искусства. В 10 т. — СПб.: Азбука-Классика. Т. V, 2006. С. 407—417
- ↑ Власов В. Г. Академии художеств, академизм // Власов В. Г. Новый энциклопедический словарь изобразительного искусства. В 10 т. — СПб.: Азбука-Классика. Т. I, 2004. С. 105—110
- ↑ Власов В. Г. Предпосылки и условия возникновения академического искусства в России // Власов В. Г. Искусство России в пространстве Евразии — В 3-х т. — СПб.: Дмитрий Буланин, 2012. — Т. 2.- C. 229
Գրականություն[խմբագրել | խմբագրել կոդը]
Հիմնական հետազոտություններ
- Дубова О. Б. Становление академической школы в западно-европейской культуре / О. Б. Дубова ; Рос. акад. художеств, НИИ теории и истории изобразительных искусств. — Москва : Памятники исторической мысли, 2009. — 238 с. — 300 экз. — ISBN 978-5-88451-260-3.
- Academies of Art : Between Renaissance and Romanticism / edited by Anton W. A. Boschloo, Elwin J. Hendrikse, Laetitia C. Smit, Gert Jan van der Sman. — 's-Gravenhage : SDU Uitgeverij, 1989. — 592 p. : ill. — (Leids Kunsthistorisch Jaarboek, ISSN 0169-4855 ; nr. V–VI (1986–1987)). — ISBN 90-12-05899-6. — .
- Pevsner N. Academies of Art : Past and Present :
[անգլ.] / by Nikolaus Pevsner; new preface by the author. — Reprint of the 1940 ed. — New York : Da Capo Press, 1973. — x, xiv, 323 p. : illus. — ISBN 0-306-71603-8. — Կաղապար:LCCN. — .
- Trnek R. Gemäldegalerie der Akademie der bildenden Künste in Wien : illustriertes Bestandsverzeichnis / Bearbeitung und Zusammenstellung: Renate Trnek. — Wien : Gemäldegalerie der Akademie der bildenden Künste in Wien, 1989. — 366 s. : Ill. — .
Բառարաններ և հանրագիտարաններ
- «Академия художеств». Բրոքհաուզի և Եֆրոնի հանրագիտական բառարան: 86 հատոր (82 հատոր և 4 լրացուցիչ հատորներ). Սանկտ Պետերբուրգ. 1890–1907.
{{cite book}}: CS1 սպաս․ location missing publisher (link) - Художественные академии / А. М. Муратов // Хвойка — Шервинский. — М. : Большая российская энциклопедия, 2017. — С. 224. — (Большая российская энциклопедия : [в 35 т.] / гл. ред. Ю. С. Осипов ; 2004—2017, т. 34). — ISBN 978-5-85270-372-9.