Jump to content

Բեսթիարիում

Վիքիպեդիայից՝ ազատ հանրագիտարանից
Միաեղջուր և Արջ, Բոդլեյան գրադարան, «Աշմոլի կենդանադարան», Անգլիա, 13-րդ դարի սկիզբ:
«Ընձառյուծը» 13-րդ դարի «Ռոչեսթերի կենդանադարան»-ից
Պերիդեքսյան (Կամ պերիդենյան) ծառը

Բեսթիարիումը (կենդանադարան, լատին․՝ bestiarium vocabulum ) գազանների հանրագիտարան է։ Ծագելով դեռ հին աշխարհում, բեսթիարիումները, կամ կենդանադարանները հայտնի դարձան միջնադարում։ Դրանք ունեին պատկերազարդ հատորներ, որոնք նկարագրում էին տարբեր կենդանիներ և նույնիսկ ապարների տարբեր տեսակներ: Յուրաքանչյուր գազանի բնական պատմությունն ու նկարազարդումը սովորաբար ուղեկցվում էր առակով։ Սա արտացոլում էր այն համոզմունքը, որ աշխարհն ինքնին Աստծո Խոսքն է, և որ յուրաքանչյուր կենդանի էակ ուներ իր հատուկ նշանակությունը: Օրինակ՝ համարվում էր, որ հավալուսնը, որը պատռում է իր կուրծքը՝ իր ձագերին իր արյունով կյանքի կոչելու համար, Հիսուսի կենդանի պատկերն էր: Այսպիսով, կենդանադարանը նաև հղում է արևմտյան քրիստոնեական արվեստի և գրականության կենդանիների խորհրդանշական լեզվին։

Պատմություն

[խմբագրել | խմբագրել կոդը]

Կենդանադարանը միջնադարում (մոտ 500–1500 թվականներ) հյուսիսային Եվրոպայի ամենահայտնի լուսավորչական տեքստերից էր: Միջնադարի քրիստոնյաները աշխարհի յուրաքանչյուր տարր հասկանում էին որպես Աստծո դրսևորում, այդ պատճառով բեստիարիումները հիմնականում կենտրոնանում էին յուրաքանչյուր կենդանու կրոնական իմաստի վրա: Կենդանադրարանները տեղեկությունների մեծ մասը եկել է հին հունաստանից և նրանց փիլիսոփաներից[1]: Ամենավաղ կենդանադարանը այն ձևով, որով այն հետագայում տարածվեց, 2-րդ դարի հունական անանուն հատորն էր, որը կոչվում էր «ֆիզիոլոգոս» (բարվախոս) և ամփոփում էր կենդանիների մասին հին գիտելիքներն ու իմաստությունը, որոնք հավաքված էին դասական հեղինակների գրվածքներում, ինչպիսիք են Արիստոտելը՝ իր Կենդանիների պատմութամբ և այլոք, օրինակ՝ Հերոդոտոսը, Պլինիոս Ավագը, Սոլինուսը, Աելիանը և այլ բնագետներ:

Բեսթիարիումները հատկապես տարածված էին Անգլիայում և Ֆրանսիայում մոտ 12-րդ դարում և հիմնականում ավելի վաղ տեքստերի հավաքածուներ էին։ Աբերդինի կենդանադարանը այսօր գոյատևած ավելի քան 50 ձեռագրերից ամենահայտնիներից մեկն է:

Մեծ արժեք ունեն Վերածննդի դարաշրջանից և ընդհանուր միջնադարից մեզ հասած բեսթիարիումները, որոնք ազդել են վաղ հերալդիկայի (զինանշանագիտության) վրա՝ գաղափարներ տալով լիցքերի և նաև գեղարվեստական ձևի վերաբերյալ։ Բեսթիարիումները շարունակում են ոգեշնչում հանդիսանալ ժամանակակից զինաանշանների ձևավորման համար[2][3]։

Շատերը որոշում են պատրաստել իրենց սեփական դիտարկումներով բեսթիարիումներ, ներառելով նախորդներից ստացված գիտելիքները: Այս դիտարկումները կարող են նկարագրվել տեքստային ձևով, ինչպես նաև նկարազարդումներով և մանրանկարներով[4]։ Իր սեփական յենդանադարանն է ստեղխել անգամ Իտալացի նկարիչ, վաղ վերածննդի դարաշրջանի հանրահայտ վրպետ Լեոնարդո դա Վինչին[5]։

Գոյություն ունեն նմանատիպ հավաքածուեր, որոնք համանման կերպով պարունակում են թռչունների և դրանց հետ կապված խորհրդանիշների մասին ինֆորմացիա: Դրանք կոչվում են Վոլուքլարիումներ, կամ թռչնադարաններ։ Վերածննդի դարաշրջանի ամենահայտնի Թռչնադարանը Յոհաննես դե Կուբայի «Առողջության այգի» գիրքն է[6], որը տպագրվել է 1485 թվականին և նկարագրում է շուրջ 122 տարատեսակ թռչուն[7]։

Բովանդակություն

[խմբագրել | խմբագրել կոդը]

Միջնադարյան կենդանադարանների բովանդակությունը հաճախ ստեղծվել է ավելի հին տեքստային աղբյուրներից (ինչպիսին է Բարվախոսը) և կենդանիների մասին պատմությունների համադրումից[8]։

Միջնադարյան բեսթիարիումները պարունակում են մանրամասն նկարագրություններ և նկարազարդումներ Արևմտյան Եվրոպայի բնիկ տեսակների, էկզոտիկ կենդանիների և որոշ ժամանակներում երևակայական համարվող կենդանիների մասին։ Կենդանիների նկարագրությունները ներառում են արարածի հետ կապված ֆիզիկական բնութագրերը, թեև դրանք հաճախ ֆիզիոլոգիապես սխալ էին, ինչպես նաև քրիստոնեական բարոյականությունը, որը խորհրդանշում էր այս կամ այն կենդանին։ Այնուհետև տեղեկությունը հաճախ ուղեկցվում էր կենդանու պատկերով և գեղարվեստական փաստերով, օրինակ՝ կենդանադարաններից մեկում արծվի նկարազարդման մեջ և ասվում է, որ նա «թռչունների արքան» է[9]։

Կենդանադարանները՝ ըստ իրենց սկբնաղբյուրների և հավաքած ինֆորմացիայի, ունեին տարբեր խմբավորումներ, օրինակ՝ ըստ կենդանիների խմբերի՝ ցամաքային և ծովային, կամ այբբենական կարգով[10]: Այնուամենայնիվ, տեքստերը ոչ մի տարբերակում չէին դնում գոյություն ունեցող և երևակայական կենդանիների միջև։ Վիշապների, միաեղջյուրների, վասիլիսկի, գրիֆոնի և կարադրի նկարագրությունները խառնվում էին արջերի, վարազների, եղջերուների, առյուծների և փղերի հետ: Աղբյուրներից մեկում հեղինակը բացատրում է, թե ինչպես են առակները և բասթիարիումերը սերտորեն կապված միմյանց հետ, քանի որ «բեսթիարիումի ամեն գլուխ կապված է ժողովածուից մի առակի հետ մեջ, ունի նմանատիպ տեքստ և իմաստ[11]։

Տարանջատման բացակայությունը հաճախ կապում են այն ենթադրության հետ, որ մարդիկ այս ընթացքում հավատում էին այդ երևակայական արարածներին: Սակայն որոշ գիտնականներ, օրինակ՝ Պամելա Գրեյվսթոքը, առաջ են քաշել տեսություն, ըստ որի միջնադարյան մարդիկ իրականում չէին կարծում, որ գոյություն ունեն այդպիսի արարածներ, այլ համարում էին, որ առակի կարևորությունը չի փոխվում կախված նրանից՝ կենդանին գոյություն ուներ, թե ոչ և կենտրոնանում էին այս արարածների կողմից ներկայացված քրիստոնեական բարոյականության վրա։ Պատմաբան Դեյվիդ Ք. Լինդբերգը նշել է, որ միջնադարյան բեսթիարիումները հարուստ էին սիմվոլիզմներով և այլաբանություններով, որպեսզի սովորեցնեին բարոյական դասեր և զվարճացնեին, ոչ թե բնական աշխարհի մասին գիտելիքներ փոխանցեին[12]։

Կրոնական նշանակություն

[խմբագրել | խմբագրել կոդը]
«Ադամն անվանադրում է կենդանիներին»՝ 12-րդ դարի Աբերդին կենդանադարանից։

Կենդանիների և կրոնի միջև կապը դրսևորվել է շատ ավելի վաղ ժամանակներից, քան հայտնվել են առաջին կենդանադարանները: Հին քաղաքակրթություններում հիշատակումներ կան կենդանիների և կրոնի կամ դիցաբանության մեջ դրանց նշանակության մասին: Եգիպտական աստվածները պատկերվում էին կենդանիների դեմքերով, իսկ Հունական դիցաբանությունում աստվածներն ունեին իրեն հետ կապված կենդանիներ, օրինակ՝ Զևսն ու արծիվը[13][14]։Բեսթիարիուները օգտագործվում էին երիտասարդներին բարոյապես կրթելու համար: Բեսթիարիումներում ներկայացված բոլոր կենդանիները ինչ-որ դաս էին տալիս[15]:

Որոշ բեսթիարիուններում հիշատակված գլխավոր «կենդանիներից» մեկը վիշապներն են, որոնք մեծ նշանակություն ունեն կրոնական այլաբանությունների առումով: Վիշապի պատմության հորինված հատվածը ցույց է տալիս այս ընթացքում եկեղեցու կարևորությունը։ Կենդանադարանները կրոնական նշանակության առումով մեծ բովանդակություն ունեին։ Գրեթե յուրաքանչյուր կենդանի ինչ-որ ձևով կապված է եկեղեցական առակի, դասի կամ կրոնական պատմության հետ[16]։

Ժամանակակից բեսթիարիումներ

[խմբագրել | խմբագրել կոդը]

Մեր ժամանակներում այնպիսի արվեստագետներ, ինչպիսիք են Անրի դը Թուլուզ-Լոտրեկը և Սաուլ Սթայնբերգը, ստեղծում են իրենց սեփական կենդանաարանները: Խորխե Լուիս Բորխեսը գրել է ժամանակակից դասակարգման կենդանադարան՝ «Երևակայական էակների գիրքը», որը հավաքում է երևակայական արարածներ հին բեսթիարիումներից և գեղարվեստական գրականությունից: Նիկոլաս Քրիստոֆերը գրել է գրական վեպ, որը կոչվում է «Բեսթիարիում» ևնկարագրում է միայնակ երիտասարդի ջանքերը՝ աշխարհի ամենաամբողջական կենդանադարանը գտնելու համար: Ջոն Հենրի Ֆլեմինգի Ֆլորիդայի սարսափելի արարածները [17] փոխառություն է վերցրել միջնադարյան կենդանագրական ավանդույթից՝ շրջակա միջավայրի մասին բարոյական դասեր տալու համար [18]։

Ժամանակակից աշխարհում գոյություն ունի նաև կրիպտոզոլոգիա կոչվող գիտություն, որն ուսումնասիրում է այն տեսակները, որոնց գոյությունը գիտականորեն հաստատված չէ, օրինակ՝ Լոխ Նեսի հրեշը՞ կամ Չուպակաբրան։ Այս գիտությունը կարող է կապված լինել միջնադարյան բեսթիարիումների հետ, քանի որ շատ դեպքերում անհայտ կենդանիները կարող են լինել նույնը, ինչպես նաև ունենալ նմանատիպ այլաբանական նշանակություն[19]։

Տես նաև

[խմբագրել | խմբագրել կոդը]

Աղբյուրներ

[խմբագրել | խմբագրել կոդը]
  • “Animal Symbolism (Illustrated).” OpenSIUC, https://opensiuc.lib.siu.edu/cgi/viewcontent.cgi?article=2505&context=ocj. Accessed 5 March 2022.
  • Cohen, Simona (2014). «Animal Imagery in Renaissance Art». Renaissance Quarterly. 67 (1): 164–180. doi:10.1086/676155. S2CID 191615584.
  • Dendle, Peter (2006). «Cryptozoology in the Medieval and Modern Worlds». Folklore. 117 (2): 190–206. doi:10.1080/00155870600707888. JSTOR 30035486. S2CID 55397570.
  • Edwards, Karen (2005). «Milton's Reformed Animals: An Early Modern Bestiary». Milton Quarterly. 39 (4): 183–292. doi:10.1111/j.1094-348X.2005.00100.x. JSTOR 24465084.
  • Henderson, Arnold Clayton (January 1982). «Medieval Beasts and Modern Cages: The Making of Meaning in Fables and Bestiaries». Publications of the Modern Language Association of America. 97 (1): 40–49. doi:10.2307/462239. JSTOR 462239. S2CID 164019988.
  • James, Montague Rhodes (1931). «The Bestiary». History. 16 (61): 1–11. doi:10.1111/j.1468-229X.1931.tb00001.x. JSTOR 24400559.
  • Lippincott, Louise W. (1981). «The Unnatural History of Dragons». Philadelphia Museum of Art Bulletin. 77 (334): 3–24. doi:10.2307/3795303. JSTOR 3795303.
  • Morrison, Elizabeth, and Larisa Grollemond. “An Introduction to the Bestiary, Book of Beasts in the Medieval World (article).” Khan Academy, https://www.khanacademy.org/humanities/medieval-world/beginners-guide-to-medieval-europe/manuscripts/a/an-introduction-to-the-bestiary-book-of-beasts-in-the-medieval-world. Accessed 2 March 2022.
  • Morrison, Elizabeth. “Beastly tales from the medieval bestiary.” The British Library, https://www.bl.uk/medieval-english-french-manuscripts/articles/beastly-tales-from-the-medieval-bestiary Արխիվացված 2022-02-16 Wayback Machine. Accessed 2 March 2022.
  • “The Renaissance | Boundless World History.” Lumen Learning, LumenCandela, https://courses.lumenlearning.com/boundless-worldhistory/chapter/the-renaissance/. Accessed 5 March 2022.
  • "The Medieval Bestiary", by James Grout, part of the Encyclopædia Romana.
  • McCulloch, Florence. (1962) Medieval Latin and French Bestiaries.
  • Clark, Willene B. and Meradith T. McMunn. eds. (1989) Beasts and Birds of the Middle Ages. The Bestiary and its Legacy.
  • Payne, Ann. (1990) Mediaeval Beasts.
  • George, Wilma and Brunsdon Yapp. (1991) The Naming of the Beasts: Natural History in the Medieval Bestiary.
  • Benton, Janetta Rebold. (1992) The Medieval Menagerie: Animals in the Art of the Middle Ages.
  • Lindberg, David C. (1992) The Beginnings of Western Science. The European Tradition in Philosophhical, Religious and Institutional Context, 600 B. C. to A. D. 1450
  • Flores, Nona C. (1993) "The Mirror of Nature Distorted: The Medieval Artist's Dilemma in Depicting Animals".
  • Hassig, Debra (1995) Medieval Bestiaries: Text, Image, Ideology.
  • Gravestock, Pamela. (1999) "Did Imaginary Animals Exist?"
  • Hassig, Debra, ed. (1999) The Mark of the Beast: The Medieval Bestiary in Art, Life, and Literature.

Ծանոթագրություններ

[խմբագրել | խմբագրել կոդը]
  1. ↑ James, Montague Rhodes (1931). «The Bestiary». History. 16 (61): 1–11. doi:10.1111/j.1468-229X.1931.tb00001.x. JSTOR 24400559.
  2. ↑ «The Renaissance | Boundless World History». courses.lumenlearning.com. Վերցված է 2022-05-03-ին.
  3. ↑ Friar, Stephen, ed. (1987). A New Dictionary of Heraldry. London: Alphabooks/A&C Black. էջ 342. ISBN 0-906670-44-6.
  4. ↑ Cohen, Simona (2014). «Animal Imagery in Renaissance Art». Renaissance Quarterly. 67 (1): 164–180. doi:10.1086/676155. S2CID 191615584.
  5. ↑ Evans, Oliver (Oct–Dec 1951). «Selections from the Bestiary of Leonardo da Vinci». The Journal of American Folklore. 64 (254): 393–396. doi:10.2307/537007. JSTOR 537007.
  6. ↑ de Cuba, Jean (1501). Garden Of Health (ֆրանսերեն). Verard Antoine (Paris). Արխիվացված օրիգինալից 2016-11-15. Վերցված է 2014-09-15-ին.{{cite book}}: CS1 սպաս․ bot: original URL status unknown (link)
  7. ↑ Hortus sanitatis deutsch. Mainz (Peter Schöffer) 1485; Neudrucke München 1924 and 1966.
  8. ↑ Clark, Willene B.; McMunn, Meradith T. (2005). «Introduction». In Clark, Willene B.; McMunn, Meradith T. (eds.). Beasts and Birds of the Middle Ages. The Bestiary and Its Legacy. Nation Books. էջեր 2–4. ISBN 0-8122-8147-0.
  9. ↑ «British Library». www.bl.uk. Արխիվացված է օրիգինալից 2022-02-16-ին. Վերցված է 2022-05-03-ին.
  10. ↑ McCulloch, Florence (1962). Mediaeval Latin and French Bestiaries. Chapel Hill: University of North Carolina Press. էջ 3.
  11. ↑ Henderson, Arnold Clayton (January 1982). «Medieval Beasts and Modern Cages: The Making of Meaning in Fables and Bestiaries». Publications of the Modern Language Association of America. 97 (1): 40–49. doi:10.2307/462239. JSTOR 462239. S2CID 164019988.
  12. ↑ Lindberg, David C. (1992). The Beginnings of Western Science. Chicago: University of Chicago Press. էջ 354-356. ISBN 0-226-48231-6.
  13. ↑ «Animal Symbolism (Illustrated)». Open SIUC.
  14. ↑ «Animal Symbolism (Illustrated)». Open SIUC.
  15. ↑ Lippincott, Louise W. (1981). «The Unnatural History of Dragons». Philadelphia Museum of Art Bulletin. 77 (334): 3–24. doi:10.2307/3795303. JSTOR 3795303.
  16. ↑ Lippincott, Louise W. (1981). «The Unnatural History of Dragons». Philadelphia Museum of Art Bulletin. 77 (334): 3–24. doi:10.2307/3795303. JSTOR 3795303.
  17. ↑ «Fearsome Creatures of Florida by John Henry Fleming». Fearsomecreatures.com. Վերցված է 2016-12-06-ին.
  18. ↑ «Religion News Association & Foundation». Rna.org. 2016-11-21. Արխիվացված է օրիգինալից 2014-10-19-ին. Վերցված է 2016-12-06-ին.
  19. ↑ Dendle, Peter (2006). «Cryptozoology in the Medieval and Modern Worlds». Folklore. 117 (2): 190–206. doi:10.1080/00155870600707888. JSTOR 30035486. S2CID 55397570.

Արտաքին հղումներ

[խմբագրել | խմբագրել կոդը]
Վիիքպահեստ
Վիքիպահեստն ունի նյութեր, որոնք վերաբերում են «Բեսթիարիում» հոդվածին։
 ⛭ 
  Բառարաններ և հանրագիտարաններ
Ստացված է «https://hy.wikipedia.org/w/index.php?title=Բեսթիարիում&oldid=10176418» էջից