Արցախի Հանրապետության պաշտպանության նախարարություն
| Արցախի Հանրապետության պաշտպանության նախարարություն | |
|---|---|
 | |
| |
| Տեսակ | նախարարություն |
| Երկիր |  Արցախ |
| Ստեղծման թվական | 1995 |
| Ենթարկում | Արցախի կառավարություն |
| Շտաբակայան | Ստեփանակերտ, Արցախ |
| Պատասխանատու նախարար | Կամո Վարդանյան |
| Ենթակա մարմին | |
Արցախի Հանրապետության պաշտպանության նախարարություն, Արցախի Հանրապետության հանրապետական գործադիր իշխանության մարմին, որը մշակում և իրականացնում է պաշտպանության բնագավառում կառավարության քաղաքականությունը։ Այն հանդիսանում է Արցախի Հանրապետության պաշտպանության բանակի պաշտպանական քաղաքականության իրականացման գործադիր մարմինը։ Ներկայիս պաշտպանության նախարարը գեներալ-լեյտենանտ Կամո Վարդանյանն է։
Նախապատմություն
[խմբագրել | խմբագրել կոդը]1987 թվականին ԽՄԿԿ ԿԿ գլխավոր քարտուղար Միխայիլ Գորբաչովի կողմից հռչակված և ԽՍՀՄ-ում քաղաքական համակարգի ազատականացմանը սկիզբ դրած «պերեստրոյկան»[Ն 1] (վերակառուցում) ԼՂԻՄ-ի ժողովրդի կողմից ընկալվում է որպես անցյալի սխալներն ուղղելու հնարավորություն[1]։ Սկսվում է արցախում ապրող հայերի ազգային-ազատագրական շարժման ժամանակակից փուլը, որն ընթանում էր նոր՝ նախկին համակարգին ոչ բնորոշ գործընթացների ֆոնի վրա[1]։
1987 թվականի ընթացքում ԼՂԻՄ-ի գրեթե բոլոր ձեռնարկություններում, հիմնարկներում, կոլտնտեսություններում ու խորհտնտեսություններում տեղի է ունենում կոլեկտիվների ժողովներ, որոնք որոշումներ ընդունեցին Հայկական ԽՍՀ-ի հետ ԼՂԻՄ-ի վերամիավորման անհրաժեշտության մասին[1]։ ԽՍՀՄ իշխանություններին ուղղված համանման պահանջով խնդրագիրը նույն թվականին ստորագրեց 80․000 մարդ[1]։
1988 թվականի փետրվարի 13-ից սկսած մարզկենտրոն Ստեփանակերտում անցկացվում են զանգվածային ցույցեր՝ մի քանի տասնյակ հազարավոր մարդկանց մասնակցությամբ[1]։ Ապա տեղի են ունենում հայերի ջարդերը՝ Սումգայիթում, Բաքվում, Գանձակում և այլուր։ Փախստականների արտահոսք Ադրբեջանական ԽՍՀ-ից[2]։
1988 թվականի փետրվարի 20-ին ԼՂԻՄ ժողովրդական պատգամավորների մարզային խորհրդի 20-րդ գումարման արտահերթ նստաշրջանը որոշում է ընդունում դիմել Ադրբեջանական ԽՍՀ և Հայկական ԽՍՀ գերագույն խորհուրդներին խնդրանքով՝ «խորապես ըմբռնել Լեռնային Ղարաբաղի հայ բնակչության ձգտումները և լուծել ԼՂԻՄ-ը Ադրբեջանական ԽՍՀ կազմից Հայկական ԽՍՀ կազմ տեղափոխելու հարցը, միաժամանակ միջնորդել ԽՍՀՄ Գերագույն խորհրդի առջև ԼՂԻՄ-ը Ադրբեջանական ԽՍՀ կազմից Հայկական ԽՍՀ կազմ տեղափոխելու հարցին դրական լուծում տալու համար»[1]։
Ադրբեջանական ԽՍՀ-ի կողմից պահանջվող և ԽՍՀՄ-ի որոշումներով իրականացվող հակահայկական նպատակամետ գործողությունները չարդարացրին իրենց, որով փորձ է արվում ԼՂԻՄ-ում շրջափակման ու բռնության միջոցով ահաբեկել ԼՂԻՄ-ի բնակչությանը և ստիպել նրանց հրաժարվել իրենց իրավունքների իրացման հարցադրումից[1][2]։ Դեպքերի հետագա զարգացումը տանում է դեպի լայնածավալ առճակատում[2]։ Ադրբեջանական ԽՍՀ-ն ընդունում է ռազմաքաղաքական նոր ուղղություն, ըստ որի հայերի հետ հարաբերություններ պարզելու համար վճռական դեր պիտի խաղար ուժի գործոնը[2]։
1988 թվականի փետրվարի 22-ին Աղդամում տեղի ունեցած ցույցից հետո տարբեր տվյալներով 2000-3000 երիտասարդներից կազմված ադրբեջանցիների ամբոխը շարժվում է դեպի ԼՂԻՄ տարածքում գտնվող հայկական Ասկերան ավանը[1]։ Ամբոխը ճանապարհին ոչնչացնում է եղած ամեն ինչ և կանգնեցվում է միայն Ասկերանի մերձակայքում ոստիկանության միջամտության շնորհիվ[1]։ Բախումների արդյունքում վիրավորվում է մի քանի տասնյակ հայ, սպանվում 2 ադրբեջանցի[1]։ Չնայած ադրբեջանցիների իսկ վկայությունների համաձայն՝ սպանված ադրբեջանցիներից առնվազն մեկի վրա կրակել էր ադրբեջանցի միլիցիոներ[3], այնուամենայնիվ, պաշտոնական հետաքննության արդյունքում այդպես էլ չի պարզվել, թե ով է եղել կրակողը[1]։
Միասնական հրամանատարության ներքո գործող բանակի ստեղծման խնդիրը արցախցիների համար հետզհետե դառնում է հրատապ անհրաժեշտություն[2]։ Սկզբնական շրջանում իրադարձություններն այնպես են ծավալվում, որ կանոնավոր, կենտրոնացված բանակ ստեղծելու գաղափարն իրացնելու համար ժամանակ և առավել ևս` անհրաժեշտ նյութատեխնիկական հնարավորություններ չկային[2]։ Սակայն հրատապ էր կազմակերպել մարզի ամուր և հստակ ինքնապաշտպանությունը, որը սկիզբ դրեց կամավորական ջոկատների ստեղծվելուն[2]։ Մերձակա բնակավայրերում տեղակայված ադրբեջանական խաժամուժի ոտնձգությունները կանխելու նպատակով Արցախի մի շարք գյուղերում կազմավորվում են ինքնապաշտպանական խմբեր[2]։ Այդ գործընթացն ավելի արագ կազմակերպվեց մարզկենտրոն Ստեփանակերտում[2]։ Այն սկսվել էր դեռևս 1988 թվականի աշնանը` Իվանյանի (Խոջալու) հայտնի իրադարձություններից հետո[2][4]։ Ջոկատները հիմնականում կազմավորվում էին ընկերականության հիման վրա[2]։ Յուրաքանչյուր մարտիկ ինքն էր ազատ կերպով ընտրում իր խումբը, հատկապես Ստեփանակերտում[2]։ Իսկ գյուղական վայրերում խնբերը ստեղծվում էին ըստ բնակության վայրի, աշխարհագրական հիմունքով[2]։ Այդ օրերին ուժերի արդյունավետ կենտրոնացման նպատակով ստեղծվում է Արցախի ինքնապաշտպանական ուժերի մարզային շտաբ, որի մեջ մտնում են բոլոր խմբերի հրամանատարները[2]։ Դիմակայելու համար աստիճանաբար ձեռք են բերվում ժամանակի պահանջներին քիչ թե շատ համապատասխանող զինատեսակներ և բաժանվում նրանց, ովքեր պետք է իրականացնեին միացյալ շտաբի կողմից ծրագրավորված և համակարգվող առաջադրանքները[2]։ Զենքի հայթայթմանը զուգընթաց մեծանում է նաև կարգապահության ուժեղացման անհրաժեշտությունը[2]։ Դրա արդյունքում սկիզբ առավ խմբերի միաձուլման և դասակների ու վաշտերի ստեղծման գործընթացը[2]։
Նշումներ
[խմբագրել | խմբագրել կոդը]- ↑ Խորհրդային կուսակցական ղեկավարության նոր գաղափարախոսության և բարեփոխումների ընդհանուր անվանումը, որը գործածվում է 1987-1991 թվականների ԽՄԿԿ ԿԿ գերագույն քարտուղար Միխայիլ Գորբաչովի նախաձեռնած ԽՍՀՄ տնտեսական ու քաղաքական կառուցվածքի վերափոխումները նշելու համար։
Ծանոթագրություններ
[խմբագրել | խմբագրել կոդը]- ↑ 1,00 1,01 1,02 1,03 1,04 1,05 1,06 1,07 1,08 1,09 1,10 «Ազգային-ազատագրական շարժում․ 1988 թ․». www.nkr.am. Արխիվացված է օրիգինալից 2023 թ․ դեկտեմբերի 23-ին. Վերցված է 2023 թ․ նոյեմբերի 19-ին.
- ↑ 2,00 2,01 2,02 2,03 2,04 2,05 2,06 2,07 2,08 2,09 2,10 2,11 2,12 2,13 2,14 2,15 2,16 «ԼՂՀ ՊԲ մարտական ուղու պատմության համառոտ ուղեցույց». nkrmil.am. Արխիվացված է օրիգինալից 2023 թ․ նոյեմբերի 19-ին. Վերցված է 2023 թ․ նոյեմբերի 19-ին.
- ↑ Александр Василевский, «Туча в горах», «Аврора», № 10, 1988
- ↑ «Ղարաբաղյան շարժում 88. իրադարձությունների ժամանակագրություն». evnreport.com. 2018 թ․ հունվարի 28. Վերցված է 2023 թ․ նոյեմբերի 20-ին.
| Արցախի Հանրապետության նախարարություններ |
|---|
|
Արցախի Հանրապետության առողջապահության նախարարություն * Արցախի Հանրապետության պաշտպանության նախարարություն * Արցախի Հանրապետության արտաքին գործերի նախարարություն |