Jump to content

Ամանուլլա Խան

Վիքիպեդիայից՝ ազատ հանրագիտարանից
(Վերահղված է Ամանուելլահ-Խանից)
Ամանուլլա Խան
պարս.՝ شاه امان‌الله خان
Դիմանկար
Ծնվել էհունիսի 1, 1892(1892-06-01)[1][2][3][…]
ԾննդավայրՊագման, Paghman, Քաբուլ
Մահացել էապրիլի 25, 1960(1960-04-25)[4][1][2][…] (67 տարեկան)
Մահվան վայրՑյուրիխ, Շվեյցարիա[5]
ԳերեզմանՋալալաբադ և Քաբուլ
Քաղաքացիություն Աֆղանստան
Կրոնիսլամ և սուննի իսլամ
Մասնագիտությունմիապետ և թագավոր
ԱմուսինSoraya Tarzi?
Ծնողներհայր՝ Հաբիբուլլահ Խան
Զբաղեցրած պաշտոններԱֆղանստանի թագավոր
Պարգևներ և
մրցանակներ
Ոսկե խթանի պարգև Սպիտակ Արծվի շքանշան և Թագավորական վիկտորիանական շղթա
 Amanullah Khan Վիքիպահեստում

Ամանուլլա Խան (փուշթու՝ غازي امان الله خان}}, դարի՝ غازی امان الله خان, հունիսի 1, 1892(1892-06-01)[1][2][3][…], Պագման, Paghman, Քաբուլ - ապրիլի 25, 1960(1960-04-25)[4][1][2][…], Ցյուրիխ, Շվեյցարիա[5]), Աֆղանստանի թագավոր (1919-1929), Բարակզայների արքայատոհմից։ Իշխանության գլուխ է անցել էմիրի կարգավիճակով, 1926 թվականին հռչակվել է շահ՝ թագավոր[6]։ Գահ բարձանալուց մեկ շաբաթ անց՝ 1919 թվականի փետրվարի 28-ին, հռչակել է Աֆղանստանի լիակատար անկախությունը, որը հանգեցրել է աֆղանա-անգլիական երրորդ պատերազմին։ 1921 թվականին Մեծ Բրիտանիան ընդունել ու ճանաչել է Աֆղանստանի անկախությունը։ Ամանուլլա խանը, որ էմիր Հաբիբուլա Խանի որդին էր և առաջնորդվում էր երիտաֆղանների գաղափարներով, վարել է Մեծ Բրիտանիայից լիովին անկախ արտաքին քաղաքականություն[7]։

1923 թվականին ընդունվել է Աֆղանստանի առաջին սահմանադրությունը։ Ամանուլլա Խանի՝ արևմտյան արժեքների ոգով նախաձեռնած ներքին բարենորոգումներն օժանդակել են երկրի զարգացմանը։ 1928-1929 թվականներին Հաբիբուլլա Քալաքանիի գլխավորած ապստամբությունն ու դրան հաջորդած քաղաքացիական կռիվներն ստիպել են Ամանուլլա Խանին հրաժարվել գահից և հեռանալ երկրից։ 30 տարի ապրել է վտարանդության մեջ։ Մահացել է ապրիլի 25-ին, Ցյուրիխում։ Նրա դին տեղափոխել են Աֆղանստան և թաղել Ջալալաբադում[8]։

Ամանուլլա Խանի դամբարանը Ջալալաբադում

Ծանոթագրություններ

[խմբագրել | խմբագրել կոդը]
  1. 1,0 1,1 1,2 1,3 1,4 Encyclopædia Britannica
  2. 2,0 2,1 2,2 2,3 2,4 Բրոքհաուզի հանրագիտարան (գերմ.)
  3. 3,0 3,1 Proleksis enciklopedija, Opća i nacionalna enciklopedija (хорв.) — 2009.
  4. 4,0 4,1 4,2 Аманулла-хан // Большая советская энциклопедия (ռուս.): [в 30 т.] / под ред. А. М. Прохорова — 3-е изд. — М.: Советская энциклопедия, 1969.
  5. 5,0 5,1 5,2 Deutsche Nationalbibliothek Record #12012355X // Gemeinsame Normdatei (գերմ.) — 2012—2016.
  6. Poullada, L. B. «AMĀNALLĀH». Encyclopædia Iranica (Online ed.). United States: Columbia University.
  7. «Collections Online | British Museum». www.britishmuseum.org. Վերցված է 2020 թ․ սեպտեմբերի 19-ին.
  8. «Central Asia». The British Library. Արխիվացված է օրիգինալից 2017 թ․ մայիսի 21-ին. Վերցված է 2020 թ․ սեպտեմբերի 19-ին.

Գրականություն

[խմբագրել | խմբագրել կոդը]

Արտաքին հղումներ

[խմբագրել | խմբագրել կոդը]
Վիքիդարանի պատկերանիշը
Վիքիդարանի պատկերանիշը
Վիքիդարանում կան նյութեր այս թեմայով՝
Ամանուլլա Խան

*Amanulla Khan: Betrayal of Nadir Khan

Նախորդող՝
Habibullah Khan
Emir of Afghanistan
1919–1926
Հաջորդող՝
Himself
King of Afghanistan
Նախորդող՝
Himself
Emir of Afghanistan
King of Afghanistan
1926–1929
Հաջորդող՝
Inayatullah Khan
Վիքիպահեստն ունի նյութեր, որոնք վերաբերում են «Ամանուլլա Խան» հոդվածին։
Այս հոդվածի կամ նրա բաժնի որոշակի հատվածի սկզբնական կամ ներկայիս տարբերակը վերցված է Քրիեյթիվ Քոմմոնս Նշում–Համանման տարածում 3.0 (Creative Commons BY-SA 3.0) ազատ թույլատրագրով թողարկված Հայկական սովետական հանրագիտարանից  (հ․ 1, էջ 273