Ալ-Բալազուրի
Ալ-Բալազուրի արաբ․՝ أبو الحسن أحمد بن يحيى بن جابر البلاذري | |
|---|---|
| Ծնվել է | IX դարի սկիզբ |
| Ծննդավայր | Բաղդադ |
| Վախճանվել է | Մոտ 892թ. |
| Վախճանի վայր | Բաղդադ |
| Մասնագիտություն | պատմաբան և աշխարհագրագետ |
| Քաղաքացիություն | Արաբական խալիֆայություն |
| Թեմաներ | Պատմական |
| Ուշագրավ աշխատանքներ | Futuh al-Buldan? և Genealogies of the Nobles? |
 Ahmad ibn Yahya al-Baladhuri Վիքիպահեստում | |
Ահմադ իբն Յահյա իբն Ջաբիր իբն Դաուդ ալ-Բալազուրի, դասական շրջանի արաբ պատմիչ, պրագմատիկ ուղղության պատմաբաններից առաջինը[1]։
Կենսագրություն[խմբագրել | խմբագրել կոդը]
Ալ-Բալազուրիի ծննդյան ճշգրիտ ամսաթիվը հայտնի չէ. հավանաբար ծնվել է 9-րդ դարի առաջին երեք տասնամյակներին Բաղդադում և այնտեղ ապրել կյանքի մեծ մասը։ Իրաքից բացի` սովորել է նաև Սիրիայում, որտեղ եղել է Դամասկոսում, Անտիոքում և Հոմսում։ Մասնակցել է մի շարք դասախոսությունների[2]։ Նրա ուսուցիչներն էին Իբն Սաադը, ալ-Մադաինին ու Մուսաբ ալ-Զուբայդին, որոնց ազդեցությունն է կրել։ Նա կատարել է իր ժամանակի ավանդական ճանապարհորդությունը՝ փնտրելով գիտելիքներ։ Ուղևորությունից վերադառնալուց հետո ալ-Բալազուրին հայտնի է դարձել որպես գիտնական։
Աղբյուրները նրան հիշատակում են մերձավոր Աբբասյան խալիֆաների շարքում ալ-Մութավաքքիլ (847-861), ալ-Մուստաին (862-866) և ալ-Մութազա (866-869) խալիֆաների օրոք իսկ ալ-Մուհթադի ( 869-870թթ.) և ալ-Մութամիդի (870-892թթ.) օրոք նա կորցրել է իր հովանավորությունըև հայտնվել ֆինանսական նեղ վիճակում[3]։ Նա ստացել է ալ-Բելազուրի մականունը, քանի որ բելազուր բույսի հյութի չափազանց մեծ չափաբաժինն ընդունելուց հետո կորցրել է խելքը[4]։ Առաջին անգամ մատնանշել է Յակուտը, որը, հղում անելով ադ-Ջախշիյարիին, գրում է, որ Ահմադի պապը նույնպես կրել է նույն Բալազուրի անվանումը։ Մեկ այլ տեսակետի համաձայն այդ անվանումը ցույց է տալիս այն տարածքը, որտեղ եկելեն Ահմադի պապը և ինքը՝ ալ-Բալազուրի Կրտսերը։ Աֆղանստանում, Բաղլանի շրջանում, որը միջնադարում եղել է Թոխարիստանի մի մասը, գտնվում էԲալադուրի տարածքը։ Ամենայն հավանականությամբ, Ահմադի պապը այդտեղից էեկել ու արաբների նվաճման արդյունքում հայտնվել Բաղդադում։ Սրա հետագահաստատումը կարելի է գտնել այն փաստում, որ որոշ վաղ աղբյուրներում Ահմադի անունը գրված է որպես «ալ-Բալազուրի»[3]։
Աշխատություններ[խմբագրել | խմբագրել կոդը]
Բալազուրին հեղինակ է երկու մեծ պատմական երկերի «Ֆուտուհ ալ-Բուլդանը» և «Անսաբ ալ-Աջրաֆ»։
«Ֆուտուհ ալ-Բուլդանը»[խմբագրել | խմբագրել կոդը]
«Ֆուտուհ ալ-Բուլդանը» (Երկրների նվաճման գիրքը), մի այլ, ավելի ընդարձակ աշխատանքի համառոտ տարբերակն է[5]։։
«Ֆուտուհ ալ-Բուլդանը» ընդգրկում է շատ մեծ ժամանակաշրջան՝ 622-ից մինչև 869 թվականը, քանի որ ալ-Բալազուրիի հիշատակած խալիֆաներից վերջինը՝ալ-Մութազը, սպանվել է 869 թվականին։ Աշխատանքը բաղկացած է 90 գլուխներից. դրանցից յուրաքանչյուրը պարունակում է պատմություն առանձիներկրի կամ տարածքի նվաճման մասին կամ նվիրված է խալիֆայության ձևավորման ընթացքում մշակութային և պատմական ինչ-որ իրադարձության։
Աշխատանքը բաժանված է երկու հիմնական մասի, ինչպես նախատեսված է ալ-Բալազուրիի կողմից։ Այս բաժանման էությունը արաբական նվաճումների ընթացքի հետևողական նկարագրությունն է երկու հիմնական ուղղություններով, ինչպես դա եղավ իրականում նախ դեպի հյուսիս և հյուսիս-արևմուտք, ապա դեպ իհյուսիս-արևելք և արևելք, սկսած Մեքքայից և Մադինայից։
Առաջին մասը սկսվում է Մուհամմադի՝ 622 թվականին Մեքքայից Մեդինա թռիչքի ժամանակ Կուբայում կատարած կանգառի նկարագրությամբ։ Այնուհետևնկարագրվում է Արաբական թերակղզու արաբական նվաճումները, որոնք սկսվելեն հենց Մուհամմադի կողմից, և պատմական այլ իրադարձություններ, որոնքծավալվել են այդ ժամանակաշրջանում։ Հետևյալը Սիրիայի, Լիբանանի, Հորդանանի, Կիպրոսի, Հայաստանի, Եգիպտոսի, Լիբիայի, Թունիսի, Ալժիրի, Մարոկկոյի, Իսպանիայի, Միջերկրական ծովի կղզիների և Բյուզանդիայի հետպատերազմների նկարագրությունն է։ Առաջին մասը ավարտվում է արաբների և բյուզանդացիների միջև թղթի առևտրի պատմության մասին գլխով[3]։
Երկրորդ մասը սկսվում է Իրաք-Սավադի մի մասի գրավման նկարագրությամբ։ Ապա պատմում է արաբական զորքերի ավելի դեպի արևելք շարժվելու ևԵրկրորդմասը սկսվում է Իրաք-Սավադի մի մասի գրավման նկարագրությամբ։ Այնուհետևայն պատմում է արաբական զորքերի ավելի դեպի արևելք և հյուսիս-արևելքտեղաշարժի մասին, այսինքն՝ Իրանի, Ադրբեջանի, Աֆղանստանի, Կենտրոնական Ասիայի, Հնդկաստանի և Պակիստանի մասերի գրավման մասին։ Ալ-Բալազուրիի «Ֆուտուհ ալ-Բուլդանը» առաջին ստեղծագործությունն է, որըհատուկ նվիրված է արաբական նվաճումներին։ Այն ընդգրկում է արաբների կողմիցտարբեր երկրներ կատարած բոլոր արշավները։
Ներկայացման ժամանակագրական հաջորդականությունը, նյութիհամակարգվածությունը և տրամադրվող տեղեկատվության առատությունըշարադրանքին տալիս են հատուկ արժեք և հեշտացնում նավարկությունը։
Ալ-Բալազուրիի կողմից արաբների կողմից նվաճված երկրներում տեղի ունեցածկողոպուտների և ջարդերի մասին տեղեկատվությունը հստակ ցույց է տալիս, որ«հավատքի պաշտպանների» վերջնական նպատակը իսլամի տարածումը չէր, այլավար բռնելը և այլ ժողովուրդներին ստրկացնելը։
Եթե սկզբում, առանձին խոսելով արաբների դեմ, միջինասիական ժողովուրդներըդեռ չէին հասկանում իրենց վրա հայտնված վտանգի լրջությունը, ապա նրանքհետագայում միավորվեցին և այս կռվի մեջ ներգրավելով թյուրքական ցեղերին, ստեղծեցին ամուր կոալիցիաներ և մեկ անգամ չէ, որ հաղթական դուրս եկանդժվար մարտերից[3]։
Ալ-Բալազուրիի «Ֆուտուհ ալ-Բուլդան» աշխատությունը վաղուց հայտնի է եղելգիտությանը և, որպես արաբական նվաճումների պատմության և արաբականխալիֆայության ձևավորման դարաշրջանի արժեքավոր աղբյուր, համընդհանուրճանաչում է ստացել մի շարք երկրներում։ գիտնական–արևելագետների լայնշրջանակ։ Այնուամենայնիվ, չնայած իր մեծ ժողովրդականությանը, ալ-Բալազուրիի աշխատության ոչ բոլոր տեղեկությունները դարձել ենգիտնականների ուշադրության առարկան։ Խոսքը, մասնավորապես, վերաբերումէ Խորասանի գրավման մասին «Ֆուտուհ ալ-Բուլդան»-ի գլուխներից մեկին։
Չնայած ներկայացման հարաբերական հակիրճությանը, Խորասանի գրավմանգլուխը պարունակում է տեղեկություններ, որոնք չկան այլ աղբյուրներում, նույնիսկ10-րդ դարի նման հիմնարար աշխատության մեջ։
Ալ-Բալազուրիի տեքստը հագեցած է բազմաթիվ հատուկ անուններով, աշխարհագրական վայրերի անուններով և հատուկ տերմիններով, որոնքթվագրվում են 7-9-րդ դարերով:«Ֆուտուհ ալ-բուլդան»-ը որպես արաբական պատերազմների պատմությանաղբյուր առաջին անգամ գիտական կիրառության մեջ է մտցվել 19-րդ դարում։
«Ֆուտուհ ալ-բուլդանը» թարգմանվել է որոշ եվրոպական և արևելյան լեզուներով։ 1916 - 1924 թվականներին այն անգլերեն են թարգմանել Ֆ. Հիտին և Ֆ. Մարգոտենը։ 1917-1923 թթ գերմաներեն - Օ. Ռիշերի կողմից[3]։
Կարևոր նշանակություն ունեն Բալազուրիի հաղորդումները պաշտոնական գրասենյակների լեզուն հունարենից ու պարսկերենից արաբերենի անցկացնելու և Եգիպտոսից ուղարկված նամակների վրա մուսուլմանական ասույթներ զետեղելու շուրջ Բյուզանդիայի հետ վեճերի մասին։ Արժեքավոր են տեղեկությունները հարկերի, դրամների ու արաբական գրի վերաբերյալ։ Ալ-Բալազուրին ոչ միայն հավաքել, այլև մշակել է ծավալուն, այդ թվում ՝ վավերագրական, պատմական նյութեր։ Գրքում ամբողջ նյութը ներկայացված է աշխարհագրական հիմունքներով՝ յուրաքանչյուր ոլորտին նվիրված հատուկ գլխով։ Առանձին աշխարհագրական տարածքներին նվիրված գլուխներում ներկայացումը տրվում է խիստ ժամանակագրական հիմունքներով։ Ալ-Բալազուրին շատ հազվադեպ է նշում իր աղբյուրները։ Որպես կանոն, նրա պատմությանը բացակայում են իսնադները (տեղեկատվական հաղորդիչների շղթաներ), այն դեպքերում, երբ տրվում են իսնադներ, դրանք երբեմն տրվում են կրճատված տեսքով։ Սա, սակայն, չի խանգարում, որ ալ-Բալազուրին, դեպքերի ճնշող մեծամասնությունում, լիովին վստահել աղբյուր է։ Ի տարբերություն շատ այլ արաբ պատմաբանների, ալ-Բալազուրին իր գրքում մեզ ներկայանում է որպես իրական պատմաբան՝ հստակ արտահայտված քննադատական բնազդով, միանգամայն օբյեկտիվ և լրջորեն գնահատելով որոշ պատմական երևույթներ[1]։
«Անսաբ ալ-Աշրաֆ»[խմբագրել | խմբագրել կոդը]
Մյուս երկը՝ «Անսաբ ալ-Աշրաֆ» է։ («Ազնվականների ծագումնաբանությունները») անունով ծագումնաբանական բնույթի ծավալուն աշխատություն է։ Գիրքը մասամբ պահպանվել է և արժեքավոր տեղեկություններ է պարունակում Օմայադների խալիֆայության պատմության, մասնավորապես խարիջիական շարժման մասին։ Ալ-Բալազուրին նաև պարսկերենից արաբերեն է թարգմանել և բանաստեղծություններ գրել[5]։
Ծանոթագրություններ[խմբագրել | խմբագրել կոդը]
- ↑ 1,0 1,1 «АХМАД АЛ-БАЛАЗУРИ->КНИГА ЗАВОЕВАНИЯ СТРАН->ПУБЛИКАЦИЯ 1960 Г.->ТЕКСТ». www.vostlit.info. Վերցված է 2024 թ․ փետրվարի 21-ին.
- ↑ «Wikiwand - Аль-Балазури». Wikiwand. Վերցված է 2024 թ․ փետրվարի 21-ին.
- ↑ 3,0 3,1 3,2 3,3 3,4 «АХМАД АЛ-БАЛАЗУРИ. КНИГА ЗАВОЕВАНИЯ СТРАН. КИТАБ ФУТУХ АЛ-БУЛДАН. DrevLit.Ru - библиотека древних и средневековых рукописей». drevlit.ru. Վերցված է 2024 թ․ մարտի 2-ին.
- ↑ «ДОКУМЕНТЫ->АРАВИЯ->Н. А. МЕДНИКОВ->ПАЛЕСТИНА…->ПРИЛОЖЕНИЕ I. ИСТОРИКИ->ПРИЛОЖЕНИЕ IV». www.vostlit.info. Վերցված է 2024 թ․ փետրվարի 21-ին.
- ↑ 5,0 5,1 «Книга завоевания стран - Аль-Балазури, Ахмад». bookchain.ai. Վերցված է 2024 թ․ փետրվարի 21-ին.
Աղբյուրներ[խմբագրել | խմբագրել կոդը]
- Օտար աղբյուրները Հայաստանի և հայերի մասին, արաբական աղբյուներ, մաս Գ, Երևան, 2005, էջ 223։
- Медников Н. А. Палестина от завоевания её арабами до крестовых походов по арабским источникам // Православный палестинский сборник,1897.
- Беляев И., Арабские источники по истории туркмен и Туркмении IX-XIII вв.,1939, стр.18-19.