Հայկական վերածնունդ
Անվան այլ կիրառումների համար տե՛ս՝ Հայկական վերածնունդ (այլ կիրառումներ)
Հայկական վերածնունդ, պայմանական եզրույթ[1][2][3][4] մշակութաբանության և պատմական գիտությունների մեջ, որը բնորոշում է հայկական մշակույթի պատմության 10-14-րդ հարյուրամյակների ժամակաշրջանը։
Սկսվել է Հայաստանից արաբներին քշելուց հետո, երբ 885 թվականին մի շարք ապստամբությունների արդյունքում Աշոտ Ա Բագրատունու գլխավորությամբ հաջողվեց վերականգնել հայկական պետականությունը՝ դրանով նախանշելով նաև հայկական մշակույթի նոր Ոսկեդարը[5]։ Այսպիսով, արդեն 9-րդ դարակեսին[6] և 10-րդ դարում հայտնվում են Հայկական վերածննդի նախանշանները[4]։ Այս ժամանակահատվածում բարենպաստ պայմաններ էին առևտրով, արհեստներով զբաղվելու և քաղաքային կյանքը վերածնելու համար։ Աշոտ Գ-ի օրոք (953-977 թվականներ) թագավորության մայրաքաղաք Անին դարձավ Արևելքի ամենախոշոր և ամենագեղեցիկ քաղաքներից մեկը։ Իր ամենածաղկուն ժամանակաշրջանն Անին ապրեց Գագիկ Ա (990-1020 թվականներ) թագավորի գահակալության տարիներին։
Հայկական վերածննդի գործիչներ[խմբագրել | խմբագրել կոդը]
Գեղարվեստական գրականություն[խմբագրել | խմբագրել կոդը]
- Գրիգոր Նարեկացի (951-1003)[4]
- Վարդան Հայկազն
- Ներսես Շնորհալի (մոտ 1100-1173)
- Գրիգոր Մարաշեցի
- Գրիգոր Տղա (մոտ 1133-1193)
- Ներսես Լամբրոնացի (1153-1198)[1]
- Վարդան Այգեկցի (անհայտ է -1250)
- Հովհաննես Արքաեղբայր (1220-ականներ -1289)
- Հովհաննես Երզնկացի (1230-1293)
- Ֆրիկ (մոտ 1230-ականներ-1310-ականներ)
- Կոստանդին Երզնկացի (մոտ 1250-ականներ-1314/1328)
- Խաչատուր Կեչառեցի (1260-1331)
- Մովսես Երզնկացի (մոտավորապես 1250-ականներ-1323)
- Կիրակոս Երզնկացի (մոտավորապես 1270-1356)
- Տերտեր Երևանցի
- Հովհաննես Թլկուրանցի
Պատմագրություն[խմբագրել | խմբագրել կոդը]
- Թովմա Արծրունի[4]
- Հովհաննես Դրասխանակերտցի (845/850-մոտավորապես 929)[4]
- Ուխտանես (մոտավորապես 935-1000)
- Մովսես Դասխուրանցի
- Շապուհ Բագրատունի
- Անանուն Արծրունի
- Ստեփանոս Տարոնացի
- Արիստակես Լաստիվերցի (մինչև 1022-1072/1087)
- Մատթեոս Ուռհայեցի (11-րդ դարի երկրորդ կես - 1144)
- Սամուել Անեցի (մոտավորապես 1100/1105-1185/90)
- Մխիթար Գոշ (1120-1213)
- Մխիթար Անեցի (12-րդ դարի երկրորդ կես)
- Հովհաննես Տավուշեցի (1181—1251)
- Վարդան Արևելցի (մոտավորապես 1198—1271)
- Հովհաննես Ավագերեց
- Կիրակոս Գանձակեցի (մոտավորապես 1200—1271)
- Սմբատ Սպարապետ (1208—1276)
- Մխիթար Այրեվանեցի
- Վահրամ Րաբունի
- Ստեփանոս եպիսկոպոս
- Հեթում պատմիչ (1240-ական—1310-ական թվականների միջակայքում)[1]
- Գրիգոր Ակներցի (մոտավորապե 1250—1335)
- Ստեփանոս Օրբելյան (անհայտ -1304)
- Ներսես Պալիանենց (անհայտ -1367)
- Անանուն Սեբաստացի
Աստվածաբանություն[խմբագրել | խմբագրել կոդը]
- Խոսրով Անձևացի (անհայտ է-մոտավորապես 963)
- Անանիա Մոկացի (մոտավորապես 900-968)
- Անանիա Նարեկացի (անհայտ է-մոտավորապես 980-ականներ)
- Սամուել Կամրջաձորեցի
- Հովհաննես Կոզերն
- Անանիա Սանահնեցի (անհայտ է - 1070-ականներ)
- Պողոս Տարոնեցի (անհայտ է-1123)
- Հովհաննես Իմաստասեր (1045/1050-1129)[1]
- Հակոբ Սանահնցի (անհայտ է - 1085)
- Սարգիս Շնորհալի
- Դավիթ Քոբայրեցի (մոտավորապես 1150-1220)
- Գրիգոր Սկևռացի (մոտավորապես 1160/1170-1230)
- Վահրամ Րաբունի
- Գևորգ Սկևռացի (մոտավորապես 1246-1301)
- Մովսես Երզնկացի (մոտավորապես 1250-ականներ-1323)
- Հովհաննես Արճիշեցի (անհայտ է -1327)
- Մխիթար Սասնեցի (1260-1337)
- Հովհաննես Որոտնեցի (1315-1386)
- Գրիգոր Տաթևացի (մոտավորապես 1346-1409)
Լեզվագիտություն[խմբագրել | խմբագրել կոդը]
- Գրիգոր Մագիստրոս (մոտավորապես 990-1059)[7]
- Արիստակես Գրիչ
- Հովհաննես Երզնկացի Պլուզ (մոտավորապես 1230-1293)[1]
- Հովհաննես Երզնակցի Ծործորեցի (1270-ականներ-1338)
- Եսայի Նչեցի (1260/1265-մոտավորապես 1338)
- Գևորգ Սկևռացի (13-րդ դար - 1301)
- Հովհաննես Կրնեցի (1290/1292-1347)
- Վարդան Արևելցի (մոտավորապես 1198-1271)
Փիլիսոփայություն[խմբագրել | խմբագրել կոդը]
- Պողոս Տարոնեցի (անհայտ է-1123)
- Հովհաննես Իմաստասեր (1045/1050-1129)
- Դավիթ Քոբայրեցի (մոտավորապես 1150-1220)
- Վահրամ Րաբունի
- Հովհաննես Երզնկացի Պլուզ (մոտավորապես 1230-1293)
- Հովհաննես Որոտնեցի (1315-1386)
- Գրիգոր Տաթևացի (մոտավորապես 1346-1409)
Իրավունք[խմբագրել | խմբագրել կոդը]
- Դավիթ Ալավկաորդի (1070/1080-1140)
- Մխիթար Գոշ (1120-1213)[1]
- Սմբատ Սպարապետ (1208-1276)
Ծանոթագրություններ[խմբագրել | խմբագրել կոդը]
- ↑ 1,0 1,1 1,2 1,3 1,4 1,5 Encyclopedia Americana. — Americana Corporation, 1965. — Т. 2. — С. 270.Բնօրինակ տեքստ (անգլ.)
The Armenian Renaissance reached its height in this period, with the works of the Vardapet Hovhannes (John) Sarkawag (d. 1129), ... Hetum, author of Narratives of the Tatars and Chronological Tables; Hovhan Erzenkatsi (John of Erzincan), moralist, theologian, poet, and grammarian ; Nerses Lambro- natsi (Nerses of Lambron, 1153-1198), theologian, moralist, and orator ; Mekhitar Gosh (d. 1213), who compiled the Armenian Code
- ↑ Краткая литературная энциклопедия / Гл. ред. А. А. Сурков. — М., 1968. — Т. 5. — С. 38.
- ↑ А. В .Десницкая, С. Д. Кацнельсон. // История лингвистических учений: средневековый Восток. — Л.: Наука, 1981. — С. 11.Բնօրինակ տեքստ (ռուս.)
Стремление представить человека творцом языка, сделать его соучастником божественных деяний присуще, в частности, мыслителям периода так называемого армянского Возрождения.
- ↑ 4,0 4,1 4,2 4,3 4,4 Армянская Советская Социалистическая Республика՝ հոդվածը Սովետական մեծ հանրագիտարանիցԲնօրինակ տեքստ (ռուս.)
После освобождения от ига Халифата в 10 в. возникли предпосылки для армянского Возрождения. В литературе оно связано с именем гениального поэта средневековья Григора Нарекаци, который выразил гуманистические идеалы в лирической поэме "Книга трагедий" и в "Песнях". Нарекаци отделил поэзию от церковного богослужения, воспел реальный мир, природу, красоту человека. Носителями политических идеалов армянского Возрождения стали историки-писатели 10 в. Ованес Драсханакертци, Товма Арцруни.
- ↑ Bagratid Dynasty՝ հոդվածը Բրիտանիկա հանրագիտարանիցԲնօրինակ տեքստ (անգլ.)
The election of Smbat’s son Ashot I the Great, who had been accepted as “prince of princes” by the Arabs in 862, to be king of Armenia in 885 was recognized by both the caliph and the Byzantine emperor, and it was he who by his successful defense of his country against local Arab chieftains laid the foundations of a new golden age of Armenian history.
- ↑ Литературный энциклопедический словарь. — М.: Сов. энциклопедия, 1987.
- ↑ Հայկական վերածնունդ՝ հոդվածը Սովետական մեծ հանրագիտարանից
Տես նաև[խմբագրել | խմբագրել կոդը]
Գրականություն[խմբագրել | խմբագրել կոդը]
- Армяне / Варданян Л.М., Саркисян Г.Г., Тер-Саркисянц А.Е.. — Наука, 2012. — С. 59. — 648 с. — ISBN 978-5-02-037563-5
- Чалоян В.К., Армянский ренессанс, Москва, 1963