Հովհան Սկոտ Էրիուգենա

Հովհան Սկոտ Էրիուգենա Johannes Scottus Eriugena
Ծնվել է	800-ականներ Իռլանդիա
Մահացել է	877 West Francia կամ Անգլիա
Քաղաքացիություն	Իռլանդիա
Դավանանք	Հռոմի Կաթոլիկ եկեղեցի
Մասնագիտություն	փիլիսոփա, թարգմանիչ և գրող
Գործունեության ոլորտ	փիլիսոփայություն
Տիրապետում է լեզուներին	լատիներեն
Ազդվել է	Օգոստինոս Երանելի և Գրիգոր Նյուսացի
Ներշնչվել է Օգոստինոս Երանելի և Գրիգոր Նյուսացի
Iohannes Scotus Eriugena Վիքիպահեստում

Հովհան Սկոտ Էրիուգենա (Johannes Scot(t)us Eriugena; մոտ. 810 - 877), հաճախ հիշատակվում է կրճատ անվամբ՝ Էրիուգենա, իռլանդացի փիլիսոփա, աստվածաբան, պոետ և թարգմանիչ, Կարոլինյան ծագմամբ մեծ մտածող։ Ապրել և աշխատել է Ֆրանսիայի արքա Կարլ Ճաղատի պալատում։

Կենսագրույթուն

Մյուս կրոնավորների հետ ստիպված հեռացել է արտերկիր նորմանդական ներխուժման պատճառով։ Բացի լատիներենից Էրիուգենը տիրապետում էր նաև հունարենի, հիանում էր անտիկ և բյուզանդական փիլիսոփաների գրվածքներով։ Ռեյմսի արքեպիսկոպոս Գինկմարայի հրավերով մասնակցել աստվածաբանական վեճերին, ինչի արդյունք եղավ նրա տրակտատը աստվածային նախասահմանվածության մասին, որը դատապարտվեց Փարիզում 855 և 859 թվականներին հրավիրված ժողովների ժամանակ։ 860-ական թվականներին Էրիուգենը լատիներեն է թարգմանել Դիոնիսիոս Արիոպագացու «Երկնային թագավորություն» տրակտատը, Մաքսիմոս Խոստովանողի «Ambigua ad iohannem» (սրան է վերագրել Գրիգոր Աստվածաբանի գործը), ինչպես նաև Գրիգոր Նյուսացու «Մարդու արարչությունը»։ 870-871 թվականներին գրել է Հովհաննու ավետարանի մեկնությունը, այս մեկնությունը գրված է շատ հետաքրքիր ոճով, աստվածաբանական գաղափարները ներկայացված են գեղարվեստորեն։ Էրիգունեը գրել է նաև բազմաթիվ բանաստեղծություններ, սակայն նրանից մեզ է հասել միայն ստեղծագործություն։ Այդ գործերի մեջ հանդիպում են հունարեն գրվածքներ, որոնք ունեցել են իրենց մեջ լատիներեն թարգմանություններ։

Աստվածաբանական հայացքներ

Էրիուգենի վարդապետության մեջ առանցքային գաղափարը համարվում է առաջին և բարձրագույն պատճառի աստծո մասին վարդապետությունը։ Էրիուգենի վարդապետության մեջ կենտրոնական տեղ ունի Սբ. Գիրքը։ Նա կարծում է, որ միայն Սբ. Գրքի միջոցով կարելի է ճանաչել աստծուն կամ բխեցնելով դրանից։ Իսկ դա նշանակում է, որ աստվածաճանաչողության էրիուգենական ուսմունքը առաջնային է համարում հայտնությունը։ Բայց իր մեկնություններում արևմտյան աստվածաբանը հիմնականում կիրառում է սխոլաստիկական-ռացիոնալիստական մեթոդաբանությունը։ Համոզված լինելով, որ իրական հեղինակություն ունի միայն այն ճշմարտությունը, որը հաստատված է բանականությամբ և գրավոր ձևով մեզ է ավանդվել եկեղեցու հայրերի կողմից։ Էրիուգենը հանգում է այն հետևության, որ թեև հավատը նախորդում է բանականությանը ևս կարևոր տեղ է գրավում, քանի որ նրա կողմից բխեցրած ճշմարտությունները չեն հակասում աստվածաշնչին, քանի որ «Իրական հեղինակությունը» և «ճշմարիտ քանակությունը» բխում են միևնույն ակունքից՝ աստվածային իմաստությունից։ Այդ հիման վրա էլ Էրիուգենն Աստծո էության հարցը քննարկում է անսահմանի և սահմանափակի, արարչի և արարվածի կամ պարզապես աստծո և աշխարհի փոխհարաբերության շրջանակներում։ Նա համարում է, որ աստված չի կարող ունենալ ո՛չ անցյալ-ապագա ժամանակային բնութագրություն և ոչ էլ տարածական որոշակիություն։ Ըստ էության էրիուգենական ուղղադավանությանն անհարիր տեսակետները առաջադրվում և համապատասխան «լուծում» է ստանում միայն ստծու կեցության մեխանիզմների բացահայտման և մեկնության ժամանակ։ Էրիուգենի համակարգում աստծո էույան հիմնահարցը լուծվում է իբրև կեցության հիմնահարց։

Աշխատություններ

• Annotationes in Marcianum, ed. C. Lutz. — Cambridge (Mass.), 1939.
• Commentarius in Evangelium Iohannis, ed. E. Jeauneau. — Paris, 1972.
• Expositiones in Ierarchiam coelestem, ed. J. Barbet. — Turnhout, 1975.
• De divina praedestinatione, ed. G. Madec. — Turnhout, 1978.
• Maximi Confessoris Ambigua ad Iohannem iuxta Johannem Scottum Eriugenam latine interpretationem, ed. E. Jeauneau // Corpus Christianorum Series Graeca 18 (1988).
• Carmina, ed. M. W. Herren // Scriptores Latini Hiberniae XII. — Dublin, 1993.
• Periphyseon, ed. I.P. Sheldon-Williams, E. Jeauneau, J.J O’Meara et al.// Scriptores Latini Hiberniae. — Dublin, 1978 (lib.I), 1983 (lib.II), 1981 (lib.III), 1995 (lib.IV)

Գրականություն

• Бриллиантов А.И. Влияние восточного богословия на западное в произведениях Иоанна Скота Эриугены. — СПб., 1898 (переизд. М., 1998).
• Waeltner E.L. Organicum melos. Zur Musikanschauung des Johannes Scottus (Eriugena) // Bayerische Akademie der Wissenschaften. Veröffentlichungen der Musikhistorischen Kommission. Bd.1. München, 1977.
• Соколов В. В. Средневековая философия. — М., 1979.
• Jeauneau E. Études érigéniennes. — Paris, 1987.
• Лосев А. Ф. Зарождение номиналистической диалектики средневековья։ Эригена и Абеляр //Историко-философский ежегодник '88. — М., 1988. — c. 57-71.
• O’Meara J.J. Eriugena. — Oxford, 1988.
• Moran D. The philosophy of John Scottus Eriugena. — Cambridge, New York, 1989.
• Erickson R. Boethius, Eriugena, and the neoplatonism of Musica and Scolica Enchiriadis // Musical humanism and its legacy. Essays in honor of Claude V. Palisca, ed. N.K. Baker and B.R. Hanning. — Stuyvesant, NY, 1992, pp. 53–78.
• Петров В. В. Accessus lohannis // Иоанн Скотт Эриугена. Гомилия на Пролог Евангелия от Иоанна. — М., 1995.
• Петров В. В. Парадоксальная логика Эриугены в Перифюсеон // Философия природы в Античности и в Средние века. — М., 1998. — c. 167—217.
• Хомяков М. Б. Иоанн Скотт Эриугена и рождение схоластики // Вопросы философии. — 2000. — № 1. — c. 142—146.
• Петров В. В. Тотальность «природы» и методы её исследования в «Перифюсеон» Эриугены. Каролингские школьные тексты։ глоссы из круга Иоанна Скотта и Ремигия из Осерра // Философия природы в античности и в средние века. — Москва, 2000.
• Петров В. В. Тело и телесность в эсхатологии Иоанна Скотта // Космос и душа. Учения о вселенной и человеке в античности и в средние века. — Москва, 2005.

Աղբյուր

• Զաքարյան Ս. Ա., Փիլիսոփայության պատմություն / Պատ. խմբ.՝ պրոֆ. Հ. Ղ Ս|տզոյան. հր.։ Նաիրի, 2000, 336 էջ։

Վիքիպահեստն ունի նյութեր, որոնք վերաբերում են «Հովհան Սկոտ Էրիուգենա» հոդվածին։