Jump to content

Իրաքի տնտեսություն

Վիքիպեդիայից՝ ազատ հանրագիտարանից
Իրաքի տնտեսություն
ազգային տնտեսություն Խմբագրել Wikidata
Ենթակատեգորիա• Համաշխարհային տնտեսություն
 • Ասիայի տնտեսություն Խմբագրել Wikidata
ԵրկիրԻրաք Խմբագրել Wikidata
ՎայրԻրաք Խմբագրել Wikidata
Անվանական ՀՆԱ197 715 736 040,609 ԱՄՆ դոլար Խմբագրել Wikidata
Մեկ շնչի հաշվով անվանական ՀՆԱ5017 ԱՄՆ դոլար Խմբագրել Wikidata
ՀՆԱ (ԳՀ)648 183 174 024 միջազգային դոլար Խմբագրել Wikidata
Մեկ շնչի հաշվով ՀՆԱ ԳՀ16 935,066 միջազգային դոլար Խմբագրել Wikidata
Իրական ՀՆԱ-ի աճի տեմպ10,1±0,1 տոկոս Խմբագրել Wikidata
Ընդհանուր պահուստներ49 315 419 400 ԱՄՆ դոլար Խմբագրել Wikidata
Գնաճի մակարդակ−1±0,1 տոկոս Խմբագրել Wikidata

Իրաքի տնտեսության մեջ գերակշռում է նավթային հատվածը, որն իր ժամանակակից պատմության ընթացքում ապահովել է արտարժութային եկամուտների մոտավորապես 99,7%-ը[1]։ 2021 թվականի դրությամբ նավթային հատվածն ապահովում է արտարժութային եկամուտների մոտ 92%-ը[2]։ Իրաքի մինչ այժմ ագրարային տնտեսությունը արագ զարգացում ապրեց հուլիսի 14-ի հեղափոխությունից հետո (1958 թվական), որը տապալեց Իրաքի Հաշիմյան միապետությունը։ 1980 թվականին այն դարձել էր Մերձավոր Արևելքի երրորդ խոշորագույն տնտեսությունը։ Սա մասամբ պայմանավորված էր 1970-ականներին Իրաքի կառավարության հաջող արդյունաբերացման և ենթակառուցվածքների զարգացման նախաձեռնություններով, որոնք ներառում էին ոռոգման ծրագրեր, երկաթուղիների և մայրուղիների կառուցում և գյուղական համայնքների էլեկտրաֆիկացում[3]։

1980-ականներին ֆինանսական խնդիրները, որոնք առաջացել էին Իրան-իրաքյան պատերազմում հսկայական ծախսերի և Իրանի կողմից նավթի արտահանման օբյեկտներին հասցված վնասի հետևանքով, ստիպեցին Բաասի կառավարությանը խնայողությունների միջոցներ ձեռնարկել, մեծ պարտքեր վերցնել և հետագայում վերանայել արտաքին պարտքի վճարումները։ Իրաքը պատերազմից կրել է առնվազն 80 միլիարդ դոլարի տնտեսական վնաս[4]։ 1988 թվականին ռազմական գործողություններն ավարտվեցին։ Նավթի արտահանումը աստիճանաբար ավելացավ նոր խողովակաշարերի կառուցմամբ և վնասված օբյեկտների վերականգնմամբ, սակայն Իրաք-քուվեյթյան պատերազմից հետո կրկին կտրուկ անկում ապրեց։ ՀՆԱ-ն իջավ մինչև 1980 թվականի երկրի համախառն ներքին արդյունքի մեկ չորրորդը և շարունակեց նվազել հետպատերազմյան միջազգային պատժամիջոցների ներքո, մինչև 1997 թվականին ՄԱԿ-ի Նավթ պարենի դիմաց օգնության ստանալը[3][5]։

Կոալիցիոն ժամանակավոր իշխանությունը ջանքեր է գործադրել արդիականացնելու Իրաքի տնտեսությունը 2003 թվականին ԱՄՆ-ի գլխավորած ներխուժումից հետո՝ սեփականաշնորհման և երկրի արտաքին պարտքի կրճատման միջոցով։ Արդյունքում Իրաքի տնտեսությունն այս ընթացքում արագորեն ընդլայնվեց, թեև աճը կասեցվեց ապստամբության, տնտեսական վատ կառավարման և հնացած տեխնոլոգիաների պատճառով առաջացած նավթի պակասի պատճառով[3]։ 2009 թվականի կեսերից նավթի արտահանման եկամուտը վերադարձել է այն մակարդակին, որը նկատվում էր մինչև «Նոր լուսաբաց» գործողությունը։ Կառավարության եկամուտներն աճել են նավթի համաշխարհային գների հետ մեկտեղ։ 2011 թվականին Բաղդադը ավելացրեց նավթի արտահանումը այն ժամանակվա մակարդակից՝ օրական 1,900,000 բարել (300,000 մ3)՝ միջազգային նավթային ընկերությունների հետ նոր պայմանագրերի արդյունքում։ Ենթադրվում էր, որ այն կարող է պակաս լինել օրական 2,400,000 բարելից (380,000 մ3), որը կանխատեսում էր իր բյուջեում։ Իրաքի վերջին պայմանագրերը խոշոր նավթային ընկերությունների հետ ներուժ ունեն մեծապես ընդլայնելու նավթային եկամուտները, սակայն Իրաքը պետք է արդիականացնի իր նավթի վերամշակումը, խողովակաշարը և արտահանման ենթակառուցվածքները, որպեսզի այդ գործարքները կարողանան հասնել իրենց ներուժին։

Անվտանգության բարելավված միջավայրը և օտարերկրյա ներդրումների սկզբնական ալիքն օգնում են խթանել տնտեսական ակտիվությունը, հատկապես էներգետիկայի, շինարարության և մանրածախ առևտրի ոլորտներում։ Տնտեսության ավելի լայն բարելավումը, երկարաժամկետ ֆինանսական առողջությունը և կենսամակարդակի կայուն աճը կախված են կառավարության կողմից քաղաքականության հիմնական բարեփոխումների իրականացումից և Իրաքի նավթի հսկայական պաշարների շարունակական զարգացումից։ Թեև օտարերկրյա ներդրողները 2010 թվականին աճող հետաքրքրությամբ էին նայում Իրաքին, մեծամասնությանը դեռևս խոչընդոտում են նախագծերի համար հող ձեռք բերելու դժվարությունները և կարգավորող այլ խոչընդոտները։

Տնտեսական աճ

[խմբագրել | խմբագրել կոդը]
Մեկ շնչին ընկնող ՀՆԱ-ի պատմական զարգացումը

Անվանական ՀՆԱ-ն աճել է 213%-ով 1960-ականներին, 1325%-ով 1970-ականներին, 2%-ով 1980-ականներին, -47%-ով 1990-ականներին և 317%-ով 2000-ականներին[6]։

Մեկ շնչին ընկնող իրական ՀՆԱ-ն (հաշվված 1990 դոլարով) զգալիորեն աճել է 1950-ական, 60-ական և 70-ական թվականներին, ինչը կարելի է բացատրել ինչպես նավթի արդյունահանման բարձր մակարդակով, այնպես էլ նավթի գներով, որոնք հայտնի են 1970-ականներին ՕՊԵԿ-ի նավթային էմբարգոյի պատճառով, ինչը առաջացրեց 1973-ի նավթային ճգնաժամը։ Այնուամենայնիվ, հաջորդ երկու տասնամյակների ընթացքում Իրաքում մեկ շնչին ընկնող ՀՆԱ-ն էապես անկում ապրեց բազմաթիվ պատերազմների պատճառով, մասնավորապես՝ 1980-88 թվականների Իրանի հետ պատերազմի, 1990-1991 թվականների Իրաք-քուվեյթյան պատերազմի պատճառով[7]։

Իրանա-իրաքյան պատերազմ

[խմբագրել | խմբագրել կոդը]

Մինչև 1980 թվականի սեպտեմբերին Իրանի հետ պատերազմի բռնկումը, տնտեսական հեռանկարները դրական էին։ 1979 թվականին նավթի արդյունահանումը հասել է օրական 560,000 մ³ (3,5 միլիոն բարել), իսկ նավթի եկամուտները 1979 թվականին կազմել են 21 միլիարդ դոլար, իսկ 1980 թվականին՝ 27 միլիարդ դոլար՝ նավթի ռեկորդային գների պատճառով։ Իրաքը մոտ 35 միլիարդ դոլար արժութային պահուստներ էր կուտակել։ Ենթադրվում էր, որ այն ունի Մերձավոր Արևելքի լավագույն կրթական և առողջապահական համակարգերից մեկը, և Եգիպտոսից, Սոմալիից և Հնդկական թերակղզու հազարավոր աշխատանքային միգրանտներ ներգրավված էին շինարարական նախագծերում[8]։ Իրանա-իրաքյան պատերազմը և 1980-ականների նավթի գերբեռնվածությունը սպառեցին Իրաքի արժութային պահուստները, կործանեցին նրա տնտեսությունը և երկիրը թողեցին ավելի քան 40 միլիարդ դոլարի արտաքին պարտքի մեջ։ Նավթի արտահանումը աստիճանաբար ավելացավ, երբ կառուցվեցին նոր խողովակաշարեր և վերականգնվեցին վնասված օբյեկտները։

Պատժամիջոցներ

[խմբագրել | խմբագրել կոդը]

1990 թվականի օգոստոսին Իրաքի կողմից Քուվեյթի գրավումը, Իրաքի նկատմամբ հետագա միջազգային տնտեսական պատժամիջոցները և 1991 թվականի հունվարին սկսված միջազգային կոալիցիայի ռազմական գործողությունների վնասը կտրուկ նվազեցրին տնտեսական ակտիվությունը։ Վարչակարգը սաստկացրեց պակասը` աջակցելով մեծ ռազմական և ներքին անվտանգության ուժերին և ռեսուրսներ հատկացնելով Բաաս կուսակցության հիմնական կողմնակիցներին։ 1996 թվականի դեկտեմբերին ՄԱԿ-ի «Նավթ պարենի դիմաց» ծրագրի իրականացումը նպաստեց տնտեսական պայմանների բարելավմանը։ Ծրագրի առաջին վեցամսյա փուլերի ընթացքում Իրաքին թույլատրվել է արտահանել ավելի մեծ քանակությամբ նավթ՝ սննդի, դեղորայքի և մարդասիրական այլ ապրանքների դիմաց։ 1999 թվականի դեկտեմբերին ՄԱԿ-ի Անվտանգության խորհուրդը լիազորեց Իրաքին արտահանել այնքան նավթ, որքան պահանջվում է մարդասիրական կարիքները բավարարելու համար։ Մեկ շնչին ընկնող պարենամթերքի ներմուծումը զգալիորեն աճեց, բժշկական պարագաները և առողջապահական ծառայությունները բարելավվեցին, թեև մեկ շնչին բաժին ընկնող տնտեսական արտադրությունը և կենսամակարդակը դեռ շատ ցածր էր իրենց նախապատերազմյան մակարդակից։

2000 թվականին Իրաքը նավթի պահուստային արժույթը փոխեց ԱՄՆ դոլարից եվրոյի։ Այնուամենայնիվ, ծրագրի շրջանակներում Իրաքի արտահանման եկամուտների 28%-ը հանվել է ՄԱԿ-ի փոխհատուցման հիմնադրամի և ՄԱԿ-ի վարչական ծախսերը հոգալու համար։ 2001 թվականին ՀՆԱ-ի անկումը մեծապես պայմանավորված էր համաշխարհային տնտեսության դանդաղեցմամբ և նավթի գների անկմամբ։

Իրաք ներխուժելուց հետո 2003 թվականին

[խմբագրել | խմբագրել կոդը]

2003 թվականի մայիսի 24-ին պատժամիջոցների չեղարկումը և 2000-ականների կեսերից մինչև վերջ նավթի գների աճը հանգեցրին նավթի արդյունահանման կրկնապատկման՝ 2003 թվականի տուրբուլենտների ժամանակ օրական նվազագույն 1,3 միլիոն բարելից մինչև օրական առավելագույնը՝ 2,6 միլիոն բարել։ 2011 թվականին[9]։ Ավելին, 2007 թվականից ի վեր գնաճն[10] ու բռնության նվազումը[11] հանգեցրել են իրաքցիների կենսամակարդակի իրական բարձրացմանը։

Հիմնական տնտեսական մարտահրավերներից մեկը Իրաքի հսկայական արտաքին պարտքն էր, որը գնահատվում է 130 միլիարդ դոլար[12]։ Թեև այս պարտքի մի մասը գոյացել է արտահանման սովորական պայմանագրերից, որոնք Իրաքն ի վիճակի չէր վճարել, որոշ մասը ռազմական և ֆինանսական աջակցության արդյունք էր Իրանի հետ Իրաքի պատերազմի ժամանակ[13]։

Իրաքի հոբելյանական արշավը[14] պնդում էր, որ այդ պարտքերի մեծ մասը զզվելի է (անօրինական)։ Այնուամենայնիվ, քանի որ օդիոզ պարտքի հայեցակարգն ընդունված չէ[15], նման պայմաններով պարտքը լուծելու փորձը Իրաքը գալիք տարիներ կներքաշեր իրավական վեճերի մեջ։ Իրաքը որոշեց ավելի պրագմատիկ կերպով զբաղվել իր պարտքով և դիմեց պաշտոնական վարկատուների փարիզյան ակումբին։

2006 թվականի դեկտեմբերին «Newsweek International»-ի հոդվածում «Global Insight»-ի Լոնդոնի ուսումնասիրությունը ցույց տվեց, որ «անկախ նրանից, որ Իրաքը քաղաքացիական պատերազմի մեջ է, այն ունի տնտեսություն, և ամենակարևորն այն է, այն զարմանալիորեն լավ է գործում։ Անշարժ գույքի շուկան ծաղկում է։ Առողջ են նաև մանրածախ և մեծածախ առևտրի ոլորտները (ըստ զեկույցի)։ ԱՄՆ-ի Առևտրի պալատը նշում է, որ Իրաքում գրանցված է 34000 ընկերություն՝ երեք տարի առաջ գրանցված 8000-ի դիմաց։ Կտրուկ աճել է օգտագործված մեքենաների, հեռուստացույցների և բջջային հեռախոսների վաճառքը։ Գնահատականները տարբեր են, բայց «Global Insight»-ը, ՀՆԱ-ի աճը նախորդ տարի համարում է 17 տոկոս, իսկ 2006-ի համար կանխատեսում է 13 տոկոս։ Համաշխարհային բանկի մոտ այն ավելի ցածր է` այս տարի 4 տոկոս։ Բայց հաշվի առնելով այն ամբողջ ուշադրությունը, որը հատկացվում է անվտանգության վատթարացմանը, ապշեցուցիչ փաստն այն է, որ Իրաքն ընդհանրապես զարգանում է»[16]։

Արդյունաբերություն

[խմբագրել | խմբագրել կոդը]

1974 թվականին այն բանից հետո, երբ Իրաքի կառավարությունը անմիջականորեն վերահսկեց Իրաքի նավթի արդյունահանման խոշորագույն ձեռնարկությունները՝ «Mosul Oil»-ը և «Basra Oil»-ը, Իրաքի արտադրական գործունեության մեծ մասը սերտորեն կապված էր նավթարդյունաբերության հետ։ Այս կատեգորիայի հիմնական արդյունաբերություններն են նավթի վերամշակումը և քիմիական նյութերի և պարարտանյութերի արտադրությունը:Մինչև 2003 թվականը դիվերսիֆիկացմանը խոչընդոտում էին սեփականաշնորհման սահմանափակումները և 1990-ականների միջազգային պատժամիջոցների հետևանքները։ 2003 թվականից ի վեր անվտանգության խնդիրները արգելափակել են նոր ձեռնարկություններ հիմնելու ջանքերը։ Բացառություն էր շինարարության ոլորտը. 2000 թվականին ցեմենտը միակ խոշոր արդյունաբերական արտադրանքն էր, որը հիմնված չէր ածխաջրածինների վրա։ Շինարարական արդյունաբերությունը շահել է Իրաքի մի քանի պատերազմներից հետո վերակառուցման անհրաժեշտությունից։ 1990-ականներին արդյունաբերությունը օգտվում էր պետական ֆինանսավորումից՝ ընդարձակ ենթակառուցվածքային և բնակարանային նախագծերի և պալատական համալիրների համար։

Առաջնային հատվածներ

[խմբագրել | խմբագրել կոդը]

Գյուղատնտեսություն

[խմբագրել | խմբագրել կոդը]

Գյուղատնտեսությունը ապահովում է համախառն ազգային արդյունքի ընդամենը 3,3%-ը, սակայն աշխատում է աշխատուժի մեկ հինգերորդը[17]։

Պատմականորեն Իրաքի վարելահողերի 50-60 տոկոսը մշակվում էր[18]։ ՄԱԿ-ի «Նավթ պարենի դիմաց» ծրագրի շրջանակներում Իրաքը մեծ քանակությամբ հացահատիկ, միս, թռչնամիս և կաթնամթերք է ներմուծել:1981 թվականին կառավարությունը վերացրեց կոլեկտիվ գյուղատնտեսության ծրագիրը։ Իրաք-քուվեյթյան պատերազմի ժամանակ իրաքյան գյուղատնտեսությունը ֆիզիկապես խաթարվեց և տուժեց ՄԱԿ-ի կողմից սահմանված տնտեսական պատժամիջոցների արդյունքում։ Նվազեցվեց ներմուծումը, դադարեցվեց նավթի արտահանումը, դադարեցվեց պոտենցիալ ռազմական կիրառմամբ գյուղատնտեսական արտադրությունը։ Իրաքի կառավարությունն արձագանքեց՝ մենաշնորհելով հացահատիկի և ձեթ սերմերի շուկայավարումը, սահմանելով արտադրության քվոտաներ և հիմնելով հիմնական սննդամթերքի բաշխման պետական ​​համակարգ։ 1991 թվականի կեսերին կառավարությունը պարենային «զամբյուղ» տրամադրեց, որն ապահովում էր օրական կալորիականության պահանջարկի մոտ մեկ երրորդը և սպառողներին արժեր դրա շուկայական արժեքի մոտ հինգ տոկոսը։ Գյուղատնտեսական մթերքների սուբսիդավորման նվազեցումը նշանակում էր, որ կառավարության գնագոյացումն այլևս չէր կարող բավարարել նրանց ծախսերը։ 1990-ականների կեսերին գյուղատնտեսական արտադրանքի հարկը հասավ 20–35 տոկոսի։ 1991-ի հոկտեմբերին Բաղդադի ռեժիմը քրդական երկու կուսակցությունների կողմից վերահսկվող հյուսիսային շրջանից դուրս բերեց անձնակազմը։ Քրդստանի շրջանը նկարագրվել է որպես «...շուկայական տնտեսություն, որն ըստ էության միայնակ է մնացել փխրուն կառավարող կառույցի կողմից, բայց մեծապես կախված է միջազգային մարդասիրական օգնության հոսքերց»[19]։

1996 թվականի դեկտեմբերին ՄԱԿ-ի հետ «Նավթ պարենի դիմաց» ծրագրի շրջանակներում Իրաքը սկսեց նավթ արտահանել և ստացված եկամուտն օգտագործել սննդամթերք ներմուծելու համար։ Հացահատիկի ներմուծումը 1997 թվականից մինչև 2001 թվականը միջինը կազմել է 828 միլիոն դոլար, ինչը 180 տոկոսով ավել էր նախորդ հինգ տարվա համեմատ։ Արտաքին մրցակցության պատճառով Իրաքի արտադրությունը նվազել է (29 տոկոս ցորեն, 31 տոկոս գարի և 52 տոկոս եգիպտացորեն)։ Քանի որ կառավարությունն անտեսում էր կերային կուլտուրաների, մրգերի, բանջարեղենի և այլ կենդանիների արտադրությունը, բացի թռչնամսից, այդ ճյուղերը ավելի քիչ տուժեցին միջազգային հարաբերություններից։ Այնուամենայնիվ, նրանք տուժեցին սաստիկ երաշտից, թրթուրների բռնկումից և կենդանիների ոտքի ու բերանի հիվանդության համաճարակից[20]։ Քանի որ նավթը սննդի դիմաց ծրագիրն ընդլայնվեց՝ ընդգրկելով ավելի շատ գյուղատնտեսական միջոցներ և մեքենաներ, Իրաքի գյուղատնտեսության արտադրողականությունը կայունացավ մոտ 2002 թվականին։

2003 թվականի մարտին ԱՄՆ-ի ներխուժումից հետո շատ իրաքցիներ կախվածության մեջ հայտնվեցին կառավարության կողմից սուբսիդավորվող սննդից։ ԱՄՆ-ի կողմից ֆինանսավորվող գյուղատնտեսության վերակառուցման ծրագիրն այսպիսով կենտրոնացած էր Իրաքի գյուղատնտեսության վերակառուցման և զարգացման (ARDI) հովանու ներքո արտադրողականության բարձրացման վրա[21]։ Մեկ այլ ծրագիր իրականացվել է «Development Alternatives Inc.»-ի կողմից (DAI)՝ Մերիլենդ նահանգի Բեթեզդա քաղաքից։ Իրաքի ոռոգման համակարգերի վերականգնումը մեծապես ֆինանսավորվել է «Bechtel International»-ի կողմից։

ARDI-ն փորձարկումներ է անցկացրել գյուղատնտեսական գործելակերպի, ձմեռային հացահատիկի (ցորեն և գարի), գարնանացան հացահատիկի (բրինձ, եգիպտացորեն և սորգո), կարտոֆիլի և լոլիկի տեսակների բարելավման համար։ Ներդրվել են կերային հավելումներ և անասնաբուժական դեղամիջոցներ՝ մեծացնելու անասունների ձվազատումը, բեղմնավորումը և ծննդյան քաշը։ Հարցումներ են անցկացվել թռչնաբույծների և խնձորի ֆերմերների շրջանում։ Հիմնվել են արմավենու և խաղողի տնկարաններ։ ARDI-ն ուներ նախագծեր, որոնք խթանում էին առևտրային ասոցիացիաների և արտադրողների համագործակցությունը, ինչպես նաև աջակցում էր դրանց ընդլայնմանը՝ որպես համապատասխան պետական գործառույթ։ Պայմանագիրը ի վերջո արժեցավ ավելի քան 100 միլիոն դոլար և տևեց մինչև 2006թ. դեկտեմբերը։ Իր Համայնքային գործողությունների ծրագրի շրջանակներում ԱՄՆ Միջազգային զարգացման գործակալությունը նաև ֆինանսավորեց ոչխարների և բրդի շուկաների վերլուծությունը։ Այն պայմանագիր է կնքել Հավայան կղզիների համալսարանի հետ՝ վերակենդանացնելու գյուղատնտեսական բարձրագույն կրթությունը։ Այն 120 միլիոն դոլարի պայմանագիր է կնքել «Louis Berger Group»-ի հետ՝ խթանելու Իրաքի մասնավոր հատվածը, ներառյալ գյուղատնտեսությունը[22]։

2006 թվականից սկսած նահանգային վերակառուցման խմբեր (PRT) ուղարկվեցին բարի կամքի դրսևորման և ապստամբությունը ճնշելու համար։ «PRT-ները» թույլ տվեցին զինվորական հրամանատարներին բացահայտել տեղական կարիքները և մի քանի բյուրոկրատական խոչընդոտներով տրամադրել մինչև $500,000: ԱՄՆ Գյուղդեպարտամենտի, ինչպես նաև ԱՄՆ Միջազգային զարգացման գործակալության բազմաթիվ անձինք շրջագայություններ են իրականացրել PRT-ով։ Որոշ մասնակիցներ քննադատեցին ազգային գյուղատնտեսական ռազմավարության կամ ծրագրի զարգացման հստակ ուղղության բացակայությունը։ Մյուսները դժգոհում էին, որ նախագծերում շեշտը դրվում է «21-րդ դարի ամերիկյան ոճի գյուղատնտեսական տեխնոլոգիաների և մեթոդոլոգիաների վրա...», որոնք հարմար չեն Իրաքի համար[23]։

Գյուղատնտեսական արտադրանքը վերակառուցման ծրագրից դուրս չի եկել։ Պարենի և գյուղատնտեսության կազմակերպության (FAO) տվյալներով՝ 2002-2013 թվականներին ցորենի արտադրությունն աճել է 11 տոկոսով, աղացած բրինձը՝ 8 տոկոսով, սակայն գարին նվազել է 13 տոկոսով, իսկ եգիպտացորենը՝ 40 տոկոսով։ «Միջազգային դոլարներով» (2004-2006 թվականներին բազան հավասար էր 100-ի) հաշվարկված Իրաքում մեկ շնչին ընկնող պարենի արտադրությունը կազմել է 135՝ 2002 թվականին, 96՝ 2007 թվականին և 94՝ 2012 թվականին։ Այդ նույն տարիներին մեկ աշխատողի հաշվով արտադրությունը կազմել է համապատասխանաբար 117, 106 և 130[24]։

«Նավթ պարենի դիմաց» միջազգային ծրագիրը (1997–2003 թվականներ) հետագայում նվազեցրեց գյուղացիական տնտեսությունների արտադրությունը՝ արհեստական բարձի գներով արտասահմանյան սննդամթերք մատակարարելով։ Բարենպաստ եղանակային պայմանների շնորհիվ հացահատիկի արտադրությունը 22 տոկոսով ավելի է եղել, քան 2002 թվականին։ Թեև աճը շարունակվել է 2004 թվականին, փորձագետները կանխատեսել են, որ Իրաքը տեսանելի ապագայում կլինի գյուղատնտեսական ապրանքների ներմուծող երկիր։ Երկարաժամկետ ծրագրերը պահանջում են ներդրումներ գյուղատնտեսական մեքենաների և նյութերի, ինչպես նաև մշակաբույսերի ավելի բեղմնավոր տեսակների մեջ. բարելավումներ, որոնց սակայն Իրաքի ֆերմերները չհասան Հուսեյնի ռեժիմի ներքո։ 2004 թվականին հիմնական մշակաբույսերն էին ցորենը, գարին, եգիպտացորենը, բրինձը, բանջարեղենը, արմավը և բամբակը, իսկ անասնաբուծական հիմնական արտադրանքը խոշոր եղջերավոր անասուններն ու ոչխարներն էին։

Գյուղատնտեսական կոոպերատիվ բանկը, որի կապիտալիզացիան կազմում էր մոտ 1 միլիարդ դոլար մինչև 1984 թվականը, ցածր տոկոսներով, ցածր գրավով վարկեր էր տրամադրում մասնավոր ֆերմերներին մեքենայացման, թռչնաբուծական ծրագրերի և պտղատու այգիների զարգացման համար։ Կառուցվում են ժամանակակից խոշոր անասնաբուծական, կաթնամթերքի և թռչնաբուծական ֆերմաներ։ Գյուղատնտեսության զարգացման խոչընդոտներն էին աշխատուժի պակասը, անբավարար կառավարումը և պահպանումը, աղակալումը, քաղաքային միգրացիան և հողային բարեփոխումների և կոլեկտիվացման նախորդ ծրագրերի հետևանքով առաջացած տեղահանումները։

2011 թվականին Իրաքի կառավարության գյուղատնտեսության հարցերով խորհրդական Լեյթ Մահդին ամփոփեց Միացյալ Նահանգների հարկադիր գյուղատնտեսական վերակառուցումը.

Մինչև 2003 թվականը Իրաքը ներմուծում էր իր տարեկան պարենային կարիքների մոտ 30 տոկոսը։ Այս ժամանակահատվածից հետո գյուղատնտեսական արտադրանքի անկումը ստեղծեց սննդամթերքի 90 տոկոսի ներմուծման անհրաժեշտություն՝ տարեկան ավելի քան 12 միլիարդ դոլար արժողությամբ։ Գյուղատնտեսական քաղաքականության հանկարծակի անցման պատճառով սուբսիդավորվող օգնությունից անցում կատարվեց անմիջապես դեպի ազատ շուկայական քաղաքականության, ինչի արդյունքները հանգեցրին արտադրության անկմանը։ Դիտարկված արդյունքը հանգեցրեց նրան, որ շատ ֆերմերներ լքեցին հողն ու գյուղատնտեսությունը։ Բնական ռեսուրսների վրա ազդեցությունը հանգեցնում է շահագործվող և դեգրադացված միջավայրի՝ հողը թողնելով աղքատ, իսկ մարդկանց՝ աղքատ, գործազուրկ և իրենց մարդկային արժանապատվությունը կորցնելու զգացումով[25]։

Օտարերկրյա աշխատողների թվի մեծացումը և ավանդաբար տղամարդկանց կողմից գերակշռող աշխատատեղերում կանանց թվի աճը օգնեցին փոխհատուցել պատերազմի պատճառով վատթարացած գյուղատնտեսության և արդյունաբերության մեջ աշխատուժի պակասը։ Հարավային ճահիճները ցամաքեցնելու և ոռոգվող հողագործությունն այս տարածաշրջան ներմուծելու աղետալի փորձը պարզապես ոչնչացրեց բնական սննդի արդրության գոտին, մինչդեռ ցամաքեցման պատճառով հողում աղերի և հանքանյութերի կոնցենտրացիան հողը դարձրեց գյուղատնտեսության համար ոչ պիտանի[26]։

Բաղդադից արևելք գտնվող Մադաին Քադա շրջանում հարյուրավոր փոքր ֆերմերներ միավորվեցին՝ ստեղծելով Գյուղատնտեսական զարգացման «Green Mada'in» ասոցիացիան, գյուղատնտեսական կոոպերատիվ, որն իր անդամներին ապահովում է կաթիլային ոռոգմամբ և ջերմոցներով, ինչպես նաև վարկերի հասանելիությամբ[27]։

լիմայի փոփոխության արդյունքում ֆերմերները բախվել են տեղումների կրճատման և բարձր ջերմաստիճանի հետ։ Հատկապես տուժում են փոքր ֆերմերները, որոնք, չկարողանալով դիմակայել ջրի ցածր մակարդակին, ստիպված են լքել իրենց հողերը՝ փնտրելով իրենց ապրուստը ապահովելու տարբեր ուղիներ[28]։

Անտառային տնտեսություն, ձկնորսություն և հանքարդյունաբերություն

[խմբագրել | խմբագրել կոդը]

Քսաներորդ դարի ընթացքում մարդկային գործունեությունը, քոչվորների գյուղատնտեսությունը, անտառային հրդեհները և անասունների անվերահսկելի արածեցումը հանգեցրել են Իրաքի բնական անտառների մեծ տարածքների անհետացմանը, որոնք 2005 թվականին գրեթե բացառապես սահմանափակված էին հյուսիսարևելյան բարձրավանդակներով։ Այդ շրջանում հայտնաբերված ծառերի մեծ մասը պիտանի չէ փայտագործության համար։ 2002 թվականին ընդհանուր առմամբ հավաքվել է 112000 խմ փայտանյութ, որի մոտ կեսը օգտագործվել է որպես վառելիք։

Չնայած իր նշանակալի մեծ գետերին, Իրաքի ձկնորսական արդյունաբերությունը մնացել է համեմատաբար փոքր և հիմնականում հիմնված է Պարսից ծոցի ծովային տեսակների վրա։ Ըստ կառավարության պաշտոնական գնահատումների 2001թվականին բերքատվությունը մոտավորապես կազմել է 8000 տոննա (1981-1997թվականների 18000/տ-ի համեմատ)[29]։

Բացի ածխաջրածիններից, Իրաքի հանքարդյունաբերությունը սահմանափակվել է համեմատաբար փոքր քանակությամբ ֆոսֆատների (Ակաշատում), աղի և ծծմբի արդյունահանմամբ (Մոսուլի մոտ)։ 1970-ականների արդյունավետ շրջանից ի վեր հանքարդյունաբերությունը խոչընդոտվել է Իրանա-իրաքյան պատերազմով (1980–88 թվականներ), 1990-ականների պատժամիջոցներով և 2003 թվականի տնտեսական փլուզմամբ[30]։

Էներգիա

[խմբագրել | խմբագրել կոդը]
Նավթի համաշխարհային պաշարների քարտեզ՝ ըստ ԱՄՆ Էներգետիկ տեղեկատվության վարչության, 2017 թվական

Իրաքը նավթով հարուստ երկրներից մեկն է աշխարհում։ Երկիրը աշխարհում զբաղեցնում է հինգերորդ տեղը հում նավթի ապացուցված պաշարներով [31]: 5 , որոնք 2017 թվականի վերջին կազմել են 147,22 միլիարդ բարել[32]։ Այս նավթի մեծ մասը՝ օրական 4 միլիոն բարել արտադրվող 4,3 միլիոն բարելից, արտահանվում է, ինչը Իրաքը դարձնում է նավթ արտահանող երրորդ տեղը[31]: 5 ։ Չնայած իր շարունակվող քաղաքացիական պատերազմին, Իրաքը կարողացավ ավելացնել նավթի արդյունահանումը 2015 և 2016 թվականներին, ընդ որում 2017 թվականին արդյունահանումը նվազել է 3,5 տոկոսով՝ Քուրդիստանի տարածաշրջանային կառավարության և ՕՊԵԿ-ի արդյունահանման սահմանաչափերի հետ հակասությունների պատճառով[31]: 5 ։ Համաշխարհային չափանիշներով իրաքյան նավթի արտադրության ծախսերը համեմատաբար ցածր են[33]։ Այնուամենայնիվ, չորս պատերազմները[34]՝ 1980–1988 թվականների իրաք-իրանական պատերազմը, 1991 թվականի Իրաք-քուվեյթյան պատերազմը, 2003–2011 թվականների պատերազմը Իրաքում և քաղաքացիական պատերազմը, և 1991–2003 թվականների ՄԱԿ-ի պատժամիջոցները արդյունաբերության ենթակառուցվածքները թողել են վատ վիճակում, և նավթով հարուստ Քրդստանի դե ֆակտո անկախությունը սահմանափակել է արդյունահանումը[31]: 5–6 ։

1970-ականներին Իրաքն օրական արդյունահանում էր ավելի քան 3,5 միլիոն բարել նավթ։ Արտադրությունը սկսեց նվազել Իրանա-իրաքյան պատերազմի ժամանակ, իսկ հետո ընկավ 85 տոկոսով 1991 թվականին Քուվեյթ ներխուժումից հետո։ ՄԱԿ-ի պատժամիջոցները կանխեցին նավթի արտահանումը մինչև 1996 թվականը, իսկ հետո թույլատրեցին արտահանումը միայն «Նավթ պարենի դիմաց» ծրագրում մարդասիրական օգնության դիմաց[34]։ 2003 թվականի պատժամիջոցների վերացումը հնարավորություն տվեց վերսկսել արտադրությունը և արտահանումը[34]։ Այդ ժամանակվանից արդյունահանումը վերականգնվել է մինչև Իրաք-քուվեյթյան պատերազմը, և Իրաքի նավթային ենթակառուցվածքների մեծ մասը վերանորոգվել է, չնայած «Իսլամական պետության» (ISIL) և մյուսների կողմից շարունակվող դիվերսիաներին[35]։ 2004 թվականին Իրաքն ուներ ութ նավթավերամշակման գործարան, որոնցից ամենամեծը Բայջիում, Բասրայում և Դաուրայում[36]։

Չնայած իր նավթային հարստությանը, վերամշակման գործարաններում դիվերսիաները և տեխնիկական խնդիրները ստիպել են Իրաքին նավթ, վերամշակված այլ նավթամթերքներ և էլեկտրաէներգիա ներմուծել հարևան երկրներից, հատկապես Իրանից[37]։ 2004 թվականին, օրինակ, Իրաքը ներկրվող բենզինի համար ամսական ծախսում էր 60 միլիոն դոլար։ 2004 թվականի վերջին և 2005 թվականի սկզբին գործարանների և խողովակաշարերի կանոնավոր դիվերսիաները նվազեցրին նավթի արտահանումը և ներքին բաշխումը, մասնավորապես դեպի Բաղդադ։ Ամբողջ երկրում վառելիքի դեֆիցիտ և հոսանքազրկումներ սկսվեցին[36]։ «Իսլամական պետության» շարունակական դիվերսիաները խողովակաշարերի, էլեկտրակայանների և էլեկտրահաղորդման գծերի վրա, ինչպես նաև նավթի ու էլեկտրաէներգիայի գողությունը նույնպես նպաստել են 2018 թվականի հուլիսյան բողոքի ցույցերին Իրաքի հարավում[37]։

2004 թվականի պլանները նախատեսում էին ավելացնել բնական գազի ներքին օգտագործումը՝ նավթը փոխարինելու և նավթաքիմիական արդյունաբերության մեջ օգտագործելու համար։ Այնուամենայնիվ, քանի որ Իրաքի գազի արդյունահանման մեծ մասը կապված է նավթի հետ, արդյունահանման աճը կախված է նավթարդյունաբերության զարգացումներից։

Իրաքի էլեկտրակայանների կեսը ավերվել է 1991 թվականի Իրաք-քուվեյթյան պատերազմի ժամանակ, և ամբողջական վերականգնում չի եղել[38]։ 2004 թվականի կեսերին Իրաքն ուներ մոտ 5000 մեգավատ էլեկտրաէներգիա արտադրող հզորություն՝ 7500 մեգավատ պահանջարկի դիմաց[39]։ Այն ժամանակ էլեկտրահաղորդման համակարգը ներառում էր 17,7 հազար կիլոմետր գիծ։ 2004 թվականին պլանները նախատեսում էին կառուցել երկու նոր էլեկտրակայաններ և վերակառուցել գոյություն ունեցող էլեկտրակայաններն ու հաղորդման գծերը՝ նվազեցնելու հոսանքազրկումները և այս պակասի հետևանքով առաջացած տնտեսական դժվարությունները, սակայն դիվերսիաներն ու թալանը պահեցին 6000 մեգավատից ցածր հզորությունը։ Շարունակվող քաղաքացիական պատերազմը, էլեկտրահաղորդման գծերի դիվերսիաները և կառավարական կոռուպցիան հանգեցրին էլեկտրաէներգիայի մատակարարման վատթարացմանը՝ մինչև 2010 թվականը պահանջարկը գերազանցել է մատակարարումը 6000 մեգավատով[39]։

Նավթը շարունակում է գերիշխել Իրաքի տնտեսության մեջ։ 2018 թվականի դրությամբ նավթին բաժին էր ընկնում ՀՆԱ-ի ավելի քան 65 տոկոսը և պետական ​​եկամուտների 90 տոկոսը[31]։ Նավթին բաժին է ընկնում Իրաքի արտահանման 94%-ը՝ 59,73 մլրդ դոլար 2017 թվականի տվյալներով[40]։ Կենտրոնական կառավարությունը հույս ուներ դիվերսիֆիկացնել տնտեսությունը նավթից և ունեցել է որոշակի հաջողություն. ոչ նավթային ՀՆԱ-ի աճը, որը ցածր էր տարածաշրջանի միջինից 2014-ից 2016 թվականներին, գերազանցեց 2017 թվականի միջին ցուցանիշը[31]: 4 ։ Չնայած դրան, ոչ նավթային ներդրումներին ուղղված պետական ծախսերի տոկոսը շարունակել է նվազել 2013 թվականից ի վեր և այժմ կազմում է ընդամենը 34 տոկոս[31]: 4 :

2009 թվականի նավթային ծառայությունների պայմանագրեր

[խմբագրել | խմբագրել կոդը]

2009 թվականի հունիսից 2010 թվականի փետրվար ընկած ժամանակահատվածում Իրաքի նավթի նախարարությունը հայտ է ներկայացրել՝ սպասարկման պայմանագրերի տրամադրման համար՝ Իրաքի նավթի առկա հանքավայրերի շահագործման համար։ Մրցույթի արդյունքները, որոնք ուղիղ հեռարձակվում են Իրաքի հեռուստատեսությամբ, հետևյալն են բոլոր հիմնական ոլորտների համար, բացառությամբ Քրդստանի, որտեղ կնքվել են արտադրության բաշխման պայմանագրեր, որոնք ներկայումս վիճարկվում են Բաղդադի կառավարության կողմից։ Բոլոր պայմանագրերը սպասում են Իրաքի կառավարության վերջնական վավերացմանը։ Ընկերության բաժնետոմսերը ենթակա են փոփոխման կողմերի միջև առևտրային բանակցությունների արդյունքում։

Ոլորտ Ընկերություն Հիմադրման պետությունը Տարածաշրջան Ընկերության տեսակը Մասնաբաժինը ոլորտում Արտադրության մասնաբաժնի ավելացում Ծառայության վճար մեկ բարելի համար Համախառն եկամուտը ըստ Պլատոյի - US bn p.a. Հղումներ
Մաջնուն Shell Նիդեռլանդներ Եվրոպա Հանրային 45% 0.7875 1.39 0.4 BBC
Petronas Մալայզիա Ասիա Պետական 30% 0.525 1.39 0.266 Shell
Հալֆայա CNPC Չինաստան Ասիա Պետական 37.5% 0.525 1.39 0.102 Upstream
Petronas Մալայզիա Ասիա Պետական 18.75% 0.099 1.4 0.051 Upstream
TotalEnergies Ֆրանսիա Եվրոպա Հանրային 18.75% 0.099 1.39 0.051
Ռումիլա BP Մեծ Բրիտանիա Մեծ Բրիտանիա Հանրային 37.5% 0.7125 2 0.520 Business Week
CNPC Չինաստան Ասիա Պետական 37.5% 0.7125 1.39 0.520
Զուբայր ENI Իտալիա Եվրոպա Հանրային 32.81% 0.328 2 0.240 Business Week
Occidental ԱՄՆ ԱՄՆ Հանրային 23.44% 0.2344 2 0.171 Business Week(չաշխատող հղում)
KOGAS Կորեա Ասիա Պետական 18.75% 0.1875 2 0.137 Business Week
Արևմտյան Քուրնայի դաշտ Փուլ 2 Lukoil Ռուսաստան Ռուսաստան Հանրային 75.00% 1.3500 1.15 0.567 Business Week
Equinor Նորվեգիա Եվրոպա Պետական n/a[41] n/a n/a n/a Equinor Արխիվացված 25 Հունվար 2012 Wayback Machine
Բադրա Gazprom Ռուսաստան Ռուսաստան Պետական 30% 0.051 5.5 0.102 Business Week
Petronas Մալայզիա Ասիա Պետական 15% 0.0255 5.5 0.051 Upstream
KOGAS Կորեա Ասիա Պետական 23% 0.03825 5.5 0.077 Upstream
TPAO Թուրքիա Ասիա Պետական 8% 0.01275 5.5 0.026
Արևմտյան Քուրնայի դաշտ Փուլ 1 Exxon ԱՄՆ ԱՄՆ Հանրային 60% 1.2276 1.9 0.851 Business Week(չաշխատող հղում)
Shell Նիդեռլանդներ Նիդեռլանդներ Հանրային 15% 0.3069 1.9 0.213 Alfred Donovan's blog (royaldutchshellplc.com)

Նշումներ՝

  1. Ոլորտում մասնաբաժինը նշված է որպես ընդհանուրի տոկոս։ Իրաքի պետությունը պահպանում է 25% մասնաբաժինը բոլոր ոլորտներում, որոնց համար կնքվել են ծառայությունների մատուցման պայմանագրեր:
  2. Արտադրության ավելացման մասնաբաժինը կազմում են օրական միլիոնավոր բարելները, որոնք ընկերության համար կստեղծեն սպասարկման վճարներ։
  3. Համախառն եկամուտը ըստ Պլատոյի այն ընդհանուր գումարն է, որը յուրաքանչյուր ընկերություն ստանում է՝ իր սահմանված արտադրական նպատակին հասնելուց հետո (5-ից 8 տարվա ընթացքում՝ կախված ոլորտից), նախքան գործառնական ծախսերը հանելը, ի լրումն զարգացման բոլոր ծախսերի փոխհատուցմանը՝ ԱՄՆ դոլարով։ Բոլոր ընկերությունների ընդհանուր համախառն եկամուտները կապիտալ ծախսերի վերականգնումից հետո կայուն են՝ օրական լրացուցիչ 9,4 մլն բարել արդյունահանելով՝ տարեկան 4,34 մլրդ դոլար՝ նավթի մեկ բարելի դիմաց 70 դոլար գնով։ 300 միլիարդ դոլարը կազմում է տարեկան մոտավորապես 10,000 դոլար Իրաքի յուրաքանչյուր քաղաքացու համար:

Այսպիսով, արտադրության աճի մեջ տարածաշրջանների մասնաբաժինը հետևյալն է.

Տարածաշրջան Արտադրության մասնաբաժին

(օրական մլն բարել)

ընդհանուրի %
Իրաք 1.462 25%
Ասիա 1.9 20%
Մեծ Բրիտանիա 1.81 19%
ԱՄՆ 1.462 16%
Ռուսաստան 1.402 14%
Եվրոպա (բացառությամբ Մեծ Բրիտանիայի) 0.528 6%

Ծառայություններ

[խմբագրել | խմբագրել կոդը]

Ֆինանսներ

[խմբագրել | խմբագրել կոդը]

Իրաքի ֆինանսական ծառայությունները հետհուսեյնյան բարեփոխումների առարկա են դարձել։ 1990-ականներին հիմնադրված 17 մասնավոր բանկերը սահմանափակված էին ներքին գործառնություններով և քիչ թվով մասնավոր ավանդատուներ էին ներգրավում։ Այդ բանկերը և երկու հիմնական պետական բանկերը մեծ վնաս են կրել 1990-ականների միջազգային էմբարգոյի պատճառով։ Համակարգի հետագա սեփականաշնորհման և ընդլայնման նպատակով 2003 թվականին Կոալիցիոն ժամանակավոր իշխանությունը վերացրեց միջազգային բանկային գործարքների սահմանափակումները և ազատեց Իրաքի Կենտրոնական բանկը (CBI) կառավարության վերահսկողությունից։ Իր անկախ գործունեության առաջին տարում ԿԲ-ն վարկ ստացավ Իրաքում գնաճը սահմանափակելու համար[42]։

Մասնավոր անվտանգություն

[խմբագրել | խմբագրել կոդը]

Իրաքում շարունակվող ապստամբությունից բխող վտանգի պատճառով անվտանգության ոլորտը ծառայությունների ոլորտում առանձին տեղ է զբաղեցրել։ Հաճախ ԱՄՆ նախկին զինվորականների կողմից ղեկավարվող, 2005 թվականին առնվազն 26 ընկերություններ առաջարկել են անձնական և ինստիտուցիոնալ պաշտպանություն, հսկողություն և անվտանգության այլ ձևեր[43]։

Մանրածախ առևտուր

[խմբագրել | խմբագրել կոդը]

Հետհուսեյնյան ժամանակաշրջանում բոլոր տեսակի ապրանքների ազատ մանրածախ առևտուրն անցնում էր օրինական և անօրինական առևտրի սահմանը` օգտվելով եկամտահարկի և ներմուծման վերահսկողության բացակայությունից[44]։

Զբոսաշրջություն

[խմբագրել | խմբագրել կոդը]

Իրաքի զբոսաշրջության արդյունաբերությունը, որը խաղաղ ժամանակներում շահույթ է ստացել Իրաքի բազմաթիվ մշակութային տեսարժան վայրերից (2001 թվականին վաստակելով 14 միլիոն ԱՄՆ դոլար), 2003 թվականից դադարել է գործել։ Չնայած պայմաններին, 2005 թվականին Իրաքի զբոսաշրջության վարչությունը 2500-ից բաղկացած աշխատակազմ ուներ 14 տարածաշրջաններում[44]։ 2009-2010 թվականներին 16 երկրներից 165 զբոսաշրջիկներ ժամանել են Իրաք՝ այցելելու պատմական վայրեր. 2011 թվականի հունվարի դրությամբ, ԱՄՆ Պետդեպարտամենտի դրամաշնորհը տրամադրել է 2 միլիոն դոլար՝ օգնելու Բաբելոնի պահպանմանը և աջակցելու տեղանքի երկու թանգարաններից մեկի վերաբացմանը[45]։

Հեռահաղորդակցություն

[խմբագրել | խմբագրել կոդը]

Բրուքինգսի ինստիտուտի տվյալներով՝ 2003-ից 2008 թվականներին բջջային հեռախոսների բաժանորդների թիվն ամբողջ երկրում աճել է ավելի քան հարյուրապատիկով՝ հասնելով տասը միլիոնի[46]։

Աշխատուժ

[խմբագրել | խմբագրել կոդը]

2002 թվականին Իրաքի աշխատուժը գնահատվում էր 6,8 միլիոն մարդ։

1996 թվականին աշխատուժի մոտ 66,4 տոկոսն աշխատում էր ծառայությունների, 17,5 տոկոսը՝ արդյունաբերության, և 16,1 տոկոսը՝ գյուղատնտեսության ոլորտում։ 2004 թվականին Իրաքում գործազրկության մակարդակը տատանվում էր 30-60 տոկոսի սահմաններում։

Գործազրկության մակարդակը երկրում 2003 թվականի մայիսից[47][48]
Ամիս Գործազրկություն

տոկոս

2003-2005 Մայիս N/A
2003-2006 Հունիս 50-60%
2003-2007 Հուլիս N/A
2003-2008 Օգոստոս 50-60%
2003-2009 Սեպտեմբեր N/A
2003-2010 Հոկտեմբեր 40-50%
2003-2011 Նոյեմբեր N/A
2003-2012 Դեկտեմբեր 45-55%
2004 թվականի հունվարից մայիս 30-45%
2004–2006 հունիսից նոյեմբեր 30-40%
2004-12 Դեկտեմբեր 28-40%
2005թվականի հունվարից հոկտեմբեր 27-40%
2005 թվականի նոյեմբերից դեկտեմբեր 25-40%
2006 25-40%
2007 25-40%
2008 25-40%
2009 23-38%
2010 15.2%
2011 15.2%
2012 15.3%
2013 15.1%
2014 15%
2015 15.5%
2016 16%

«CPA»-ն նշել է գործազրկության մակարդակը 25%, Իրաքի պլանավորման նախարարությունը նշել է գործազրկության մակարդակը 30%, իսկ Իրաքի սոցիալական հարցերի նախարարությունը նշում է, որ այն կազմում է 48%[47]։ Այլ աղբյուրներ նշում են, որ գործազրկության մակարդակը կազմում է 20%, իսկ թերզբաղվածության մակարդակը, հավանաբար, 60% է[49]։ Փաստացի ցուցանիշը խնդրահարույց է սև շուկայի գործունեությանը մեծ մասնակցության և շատ բնակեցված տարածքներում անվտանգության վատ պայմանների պատճառով։ Կենտրոնական Իրաքում անվտանգության հետ կապված մտահոգությունները խոչընդոտեցին նոր աշխատողների աշխատանքի ընդունմանը և նորմալ աշխատանքային ժամերի վերականգնմանը։ Միաժամանակ այլ երկրներից իրաքցիների վերադարձն ավելացրել է աշխատանք փնտրողների թիվը։ 2004 թվականի վերջին ամենալեգիտիմ աշխատատեղերը եղել են կառավարությունում, բանակում, նավթարդյունաբերությունում և անվտանգության հետ կապված ձեռնարկություններում[50]։ Ամենաբարձր վարձատրվող անձնակազմից շատերը աշխատանքի են ընդունվել կառավարության կողմից Սադամ Հուսեյնի օրոք, ով ուներ չափազանց մեծ թվով աշխատողներ։ Դրանց հեռացումը ազդեց տնտեսության մեջ ներդրում ունենալու կառավարության կարողության վրա։ 2004 թվականին ԱՄՆ Միջազգային զարգացման գործակալությունը 1 միլիարդ ԱՄՆ դոլար հատկացրեց աշխատողների վերապատրաստման ծրագրի համար։ 2004 թվականի սկզբին նվազագույն աշխատավարձը կազմում էր ամսական 72 ԱՄՆ դոլար։

Արտաքին առևտուր

[խմբագրել | խմբագրել կոդը]
Իրաքի արտահանումը 2006 թվականին

Իրաքը ՕՊԵԿ-ի հիմնադիր անդամ է[51]։ Նավթին բաժին է ընկնում Իրաքի արտահանման 99,7%-ը՝ 43,8 մլրդ դոլար 2016թվականին[1]։

Միջազգային առևտրային էմբարգոն 1990-ականներից մինչև 2003 թվականը սահմանափակեց Իրաքի արտահանման գործառնությունները գրեթե միայն նավթով։ 2003 թվականին նավթը կազմում էր Իրաքի արտահանման 7,6 միլիարդ դոլար ընդհանուր արժեքից մոտ 7,4 միլիարդ ԱՄՆ դոլար, և նախորդ տարիների վիճակագրությունը ցույց էր տալիս նմանատիպ համամասնություններ։ Նավթը պահպանեց իր առաջատար դիրքը արտահանման մեջ, երբ 2003 թվականին ավարտվեց առևտրային էմբարգոն։ 2004 թվականին Իրաքի արտահանման եկամուտը կրկնապատկվեց մինչև 16,5 միլիարդ ԱՄՆ դոլար, ընդ որում նավթը կազմում էր ամբողջը, բացի 340 միլիոն ԱՄՆ դոլարից (2%)։ 2004 թվականի վերջին դիվերսիաները զգալիորեն նվազեցրին նավթի արդյունահանումը, և փորձագետները կանխատեսում էին, որ արդյունահանումը, հետևաբար՝ արտահանումը, պոտենցիալ կարողությունից ցածր կլինի նաև 2005 թվականին։ 2004 թվականին արտահանման հիմնական շուկաներն էին Միացյալ Նահանգները (որը կազմում էր գրեթե կեսը), Իտալիան, Ֆրանսիան, Հորդանանը, Կանադան և Նիդեռլանդները։ 2004 թվականին Իրաքի ներմուծման արժեքը կազմել է 21,7 միլիարդ ԱՄՆ դոլար՝ առաջացնելով մոտ 5,2 միլիարդ դոլարի առևտրային դեֆիցիտ։ 2003 թվականին Իրաքի ներմուծման հիմնական աղբյուրները եղել են Թուրքիան, Հորդանանը, Վիետնամը, ԱՄՆ-ը, Գերմանիան և Մեծ Բրիտանիան։ Իրաքի ոչ ակտիվ արտադրական հատվածի պատճառով ներկրումների շրջանակը բավականին մեծ էր, այդ թվում՝ սննդամթերք, վառելիք, դեղորայք և արդյունաբերական ապրանքներ։ 2010 թվականին արտահանումն աճել է մինչև 50,8 միլիարդ ԱՄՆ դոլար, իսկ ներմուծումը` 45,2 միլիարդ դոլար։ 2009 թվականին արտահանման հիմնական գործընկերներն էին ԱՄՆ-ը, Հնդկաստանը, Իտալիան, Հարավային Կորեան, Թայվանը, Չինաստանը, Նիդեռլանդները և Ճապոնիան։ 2009 թվականին ներմուծման հիմնական գործընկերներն էին Թուրքիան, Սիրիան, ԱՄՆ-ը, Չինաստանը, Հորդանանը, Իտալիան և Գերմանիան[52]։

2022 թվականի մարտին Իրանի և Իրաքի միջև առևտուրը հասավ 10 միլիարդ ԱՄՆ դոլարի, քանի որ համատեղ ձեռնարկությունների թիվը զգալիորեն ավելացավ, բայց դեռևս սահմանափակ էր Իրանի դեմ պատժամիջոցների պատճառով։ Մասնավորապես, Իրանից ծագող ապրանքները ենթարկվել են ԱՄՆ-ի և Եվրամիության կողմից սահմանված առևտրային էմբարգոյի։ Իրանը և Իրաքը տնտեսական համագործակցության մասին փոխըմբռնման հուշագիր են ստորագրել դեռևս 2021 թվականի հունվարին[53]։

Ծանոթագրություններ

[խմբագրել | խմբագրել կոդը]
  1. ↑ 1,0 1,1 «OPEC : Iraq». www.opec.org (անգլերեն). Վերցված է 2018 թ․ մարտի 21-ին.
  2. ↑ «مستشار الكاظمي يؤكد تراجع دين العراق إلى 20 مليار دولار بفضل انتعاش أسعار النفط». www.aljazeera.net (արաբերեն). Վերցված է 2021 թ․ դեկտեմբերի 26-ին.
  3. ↑ 3,0 3,1 3,2 «Iraq - Economy». Encyclopedia Britannica (անգլերեն). Վերցված է 2020 թ․ հունվարի 17-ին.
  4. ↑ Christopher Parker & Pete W. Moore. «MER 243 - The War Economy of Iraq». Middle East Research and Information Project. Արխիվացված է օրիգինալից 2018 թ․ ապրիլի 12-ին.
  5. ↑ «What We Do». Արխիվացված է օրիգինալից 2009 թ․ փետրվարի 20-ին. Վերցված է 2015 թ․ մարտի 3-ին.
  6. ↑ «World Development Indicators - Google Public Data Explorer». Վերցված է 2015 թ․ մարտի 3-ին.
  7. ↑ Baten, Jörg (2016). A History of the Global Economy. From 1500 to the Present. Cambridge University Press. էջեր 231–232. ISBN 9781107507180.
  8. ↑ Chandrasekaran, Rajiv (2007). Imperial life in the emerald city : inside Iraq's green zone. Internet Archive. New York: Vintage Books. ISBN 978-0-307-27883-8.
  9. ↑ «Iraq Crude Oil Production by Year». Վերցված է 2015 թ․ մարտի 3-ին.
  10. ↑ «Inflation, consumer prices (annual %)». Վերցված է 2015 թ․ մարտի 3-ին.
  11. ↑ «» Measuring Iraq Middle East Strategy at Harvard». Վերցված է 2015 թ․ մարտի 3-ին.
  12. ↑ Hinrichsen, Simon (2021). «The Iraq sovereign debt restructuring». Capital Markets Law Journal. 16 (1): 95–114. doi:10.1093/cmlj/kmaa031. ISSN 1750-7227.
  13. ↑ «Q&A: Iraq's Debt». The New York Times. Վերցված է 2018 թ․ հունվարի 24-ին.
  14. ↑ «Jubilee Iraq». Արխիվացված է օրիգինալից 2011 թ․ մարտի 6-ին. Վերցված է 2015 թ․ մարտի 3-ին.
  15. ↑ Mitu Gulati, Duke University School of Law; Ugo Panizza, The Graduate Institute Geneva and CEPR. The Hausmann-Gorky Effect. Working Paper No. HEIDWP02-2018. Graduate Institute of International and Development Studies, International Economics Department.
  16. ↑ Silvia Spring (2006 թ․ դեկտեմբերի 24). «Blood and Money: In what might be called the mother of all surprises, Iraq's economy is growing strong, even booming in places». Newsweek International (In The Daily Beast).
  17. ↑ «Middle East :: Iraq — The World Factbook - Central Intelligence Agency». www.cia.gov. Վերցված է 2019 թ․ մարտի 31-ին.
  18. ↑ Inc, IBP (2012 թ․ մարտի 3). Iraq Country Study Guide Volume 1 Strategic Information and Developments (անգլերեն). Lulu.com. ISBN 9781438774633. {{cite book}}: |last= has generic name (օգնություն)
  19. ↑ Randy Schnepf, Iraq Agriculture and Food Supply: Background and Issues, (Washington DC: Congressional Research Service, Library of Congress, 7 June 2004) p 37.
  20. ↑ Beer, Sam. The United States' Program for Agriculture in Post-Invasion Iraq Արխիվացված 12 Ապրիլ 2023 Wayback Machine. 2016.
  21. ↑ «Agriculture Reconstruction and Development Program for Iraq (ARDI)». DAI: International Development. Վերցված է 2018 թ․ օգոստոսի 30-ին.
  22. ↑ Beer, Sam. The United States' Program for Agriculture in Post-Invasion Iraq Արխիվացված 12 Ապրիլ 2023 Wayback Machine. 2016.
  23. ↑ Bernard Carreau, ed. "Lessons from USDA in Iraq and Afghanistan," Prism Vol. 1, No. 3, (September 2011): 139.
  24. ↑ "FAOSTAT Country Profiles: Iraq." FAO website
  25. ↑ «Agricultural Production: Iraq's Best Chance for Restoring Food Security». Iraq Business News (ամերիկյան անգլերեն). Վերցված է 2018 թ․ հոկտեմբերի 22-ին.
  26. ↑ «TED Case Studies: Marsh Arabs». Trade Environment Database. American University. Արխիվացված է օրիգինալից 2010 թ․ հունիսի 27-ին. Վերցված է 2011 թ․ հունվարի 14-ին.
  27. ↑ Habenstreit, Linda C. (2010 թ․ հունվարի 10). «Co-op playing key role as Iraq rebuilds farm sector». Rural Cooperatives. Արխիվացված է օրիգինալից 2010 թ․ մարտի 4-ին. Վերցված է 2010 թ․ մարտի 17-ին.
  28. ↑ «Unfarmed Now, Uninhabited When? Agriculture and climate change in Iraq». Oxfam Policy & Practice (ամերիկյան անգլերեն). Վերցված է 2022 թ․ ապրիլի 12-ին.
  29. ↑ «FAO Fishery Country Profile - Republic of Iraq» (PDF).
  30. ↑ «Iraq faces rocky road in mining investment hunt». Reuters. 2011 թ․ սեպտեմբերի 7. Վերցված է 2023 թ․ մայիսի 22-ին.
  31. ↑ 31,0 31,1 31,2 31,3 31,4 31,5 31,6 Iraq Economic Monitor: From War to Reconstruction and Economic Recovery (PDF) (Report). World Bank Group. Spring 2018. Վերցված է 2018 թ․ օգոստոսի 29-ին.
  32. ↑ «OPEC : OPEC Share of World Crude Oil Reserves». www.opec.org. Վերցված է 2019 թ․ մարտի 31-ին.
  33. ↑ WSJ News Graphics (2016 թ․ ապրիլի 15). «Barrel Breakdown». The Wall Street Journal. Վերցված է 2018 թ․ օգոստոսի 30-ին.
  34. ↑ 34,0 34,1 34,2 Calamur, Krishnadev (2018 թ․ մարտի 19). «Oil Was Supposed to Rebuild Iraq». The Atlantic. Վերցված է 2018 թ․ օգոստոսի 30-ին.
  35. ↑ Xhemaj, Valdrin (2016 թ․ հուլիսի 8). «Iraq: what happened to the oil after the war?». The Conversation. Վերցված է 2018 թ․ օգոստոսի 30-ին.
  36. ↑ 36,0 36,1 Kumins, Lawrence (2005 թ․ ապրիլի 13). Iraq Oil: Reserves, Production, and Potential Revenues (PDF) (Report). Congressional Research Service. RS21626. Վերցված է 2018 թ․ օգոստոսի 29-ին.
  37. ↑ 37,0 37,1 Coles, Isabel; Nabhan, Ali (2018 թ․ հուլիսի 21). «Oil-Rich Iraq Can't Keep the Lights On». The Wall Street Journal. Վերցված է 2018 թ․ օգոստոսի 30-ին.
  38. ↑ «VI: The Air Campaign». CONDUCT OF THE PERSIAN GULF WAR. Washington, DC: US Congress. 1992 թ․ ապրիլ.
  39. ↑ 39,0 39,1 Luay Al-Khatteeb & Harry Istepanian (2015 թ․ մարտ). Turn a Light On: Electricity Sector Reform in Iraq (PDF) (Report). Brookings Institution. Վերցված է 2018 թ․ օգոստոսի 29-ին.
  40. ↑ OPEC (2018). «Iraq facts and figures». www.opec.org.
  41. ↑ «Iraq approves Statoil sale of oil field stake to Lukoil». Reuters. af.reuters.com. 2012 թ․ մարտի 7. Արխիվացված է օրիգինալից 2016 թ․ մարտի 4-ին. Վերցված է 2012 թ․ մարտի 7-ին.
  42. ↑ «Iraq licenses first foreign banks». Al Jazeera. 2004 թ․ հունվարի 31. Արխիվացված է օրիգինալից 2023 թ․ հունվարի 12-ին. Վերցված է 2023 թ․ հունվարի 12-ին.
  43. ↑ «Security Contractors in Iraq». archive.globalpolicy.org. Վերցված է 2024 թ․ հունվարի 22-ին.
  44. ↑ 44,0 44,1 «Iraq Economy Iraqi Economy, business opportunities in Iraq». Global Tenders (անգլերեն). Վերցված է 2024 թ․ հունվարի 22-ին.
  45. ↑ Neild, Barry; Tawfeeq, Mohammed (2011 թ․ հունվարի 13). «Iraq tourism hangs in balance at Babylon». Inside the Middle East. CNN. Վերցված է 2011 թ․ հունվարի 14-ին.
  46. ↑ ABC News (2008 թ․ մարտի 18). «Page 2: Iraq, 5 Years On: Key Facts and Figures - ABC News». ABC News. Վերցված է 2015 թ․ մարտի 3-ին.
  47. ↑ 47,0 47,1 Campbell, Jason H.; Michael E. O'Hanlon (2009 թ․ փետրվարի 12). «Iraq Index - Tracking Variables of Reconstruction & Security in Post-Saddam Iraq» (PDF). Report. Brookings Institution. Վերցված է 2009 թ․ փետրվարի 22-ին.
  48. ↑ "Reconstructing Iraq", International Crisis Group, Report, 2 September 2004, p. 16, footnote 157.
  49. ↑ McCaffrey, Barry R. (2008 թ․ նոյեմբերի 4). «Memorandum for Colonel Michael Meese, Professor and Head Dept of Social Sciences» (PDF). Memo. Air Force Association. Արխիվացված է օրիգինալից (PDF) 2009 թ․ փետրվարի 27-ին. Վերցված է 2009 թ․ փետրվարի 22-ին.
  50. ↑ «Iraq Living Conditions Survey 2004». UNDP in Iraq. United Nations Development Programme. Արխիվացված է օրիգինալից 2005 թ․ նոյեմբերի 4-ին.
  51. ↑ «OPEC : Member Countries». www.opec.org (անգլերեն). Վերցված է 2018 թ․ մարտի 21-ին.
  52. ↑ «Iraq». U.S. Department of State. Վերցված է 2015 թ․ մարտի 3-ին.
  53. ↑ "Iran-Iraq trade expected to reach $10b by late March" tehrantimes Accessed 25 March 2023.

Արտաքին հղումներ

[խմբագրել | խմբագրել կոդը]
Ստացված է «https://hy.wikipedia.org/w/index.php?title=Իրաքի_տնտեսություն&oldid=9974059» էջից