Բալետի տերմինաբանություն

Բալետի տերմիններ

Ներածություն

Բալետային դիսցիպլիններում, դասական, բնորոշ և պատմա-կենցաղային պարերում, սովորաբար մեծամասամբ օգտագործվում է ֆրանսիական տերմինալոգիան։ Բալետի ծագման հետ զուգահեռ Ֆրանսիայում բալետային տերմինները փոխառվել են Իտալիայից, սակայն արդեն 18-րդ դարում բալետային բառապաշարը և պարային շարժումների անվանումները գործնականում ամբողջովին հիմնված էին Ֆրանսերեն լեզվի քերականության վրա։ Միայն պահպանվել են այնպիսի իտալական տերմիններ, ինչպիսիք են պիրուետը (մեկ ոտքի թաթի վրա ամբողջ մարմնով պտույտ), կաբրիոլը (թռիչք, որի ժամանակ մի ոտքը հարվածում է մյուսին) և ռևոլտադը (թռիչք ոտքից ոտք փոփոխմամբ և օդում պտույտով)։

Տերմիններից շատերը ցույց են տալիս հստակ գործողություն, որն առաջանում է գործողության կատարման ընթացքում (ձգել, ճկել, բացել, փակել, սահել, բարձրացնել և այլն), որոշները ցույց են տալիս կատարվող վարժության բնավորությունը (fondu` հալվող, gargouillade` կարկաչող, gala` հանդիսավոր), մյուսները՝ այն պարը, շնորհիվ որի առաջացել են (pas` բուռե)։ Գոյություն ունեն նաև որոշ տերմիններ, որոնց հիմքում որոշակի տեսողական կերպար է ընկած (օրինակ` կատուներ` pas de chat, ձկներ` pas de poisson, մկրատ` pas de ciseaux): Առհասարակ, կան այնպիսի տերմիններ, ինչպիսիք են entrechat royale (ըստ առասպելի, այս թռիչքի հեղինակը համարվում է Լուի XIV-ը, որի պատվին էլ թռիչքն անվանվել է «Թագավորական») և sissonne, որի գյուտը պատկանում է Սիսոնսկի կոմսին՝ Ֆրանսուա դե Ռուասին, որն ապրել է 17-րդ դարում։

Տերմինների ցանկը դասակարգվում է այբբենական կարգով։

Ա-A

• Ադաջիո (իտալ.՝ adagio` դանդաղ, հանգիստ), պարի դանդաղ մաս, որն ուղեկցվում է երաժշտության հանգիստ տեմպով (պարտադիր չէ ընկալել ադաջիոն երաժշտական իմաստով)

1. Ինքնուրույն կամ բարդ երաժշտական խորեոգրաֆիկ ձևի կենտրոնական պարային համարն է (pas de deux, pas de trois, pas d'action, grand pas), որը կատարում են մեկ, երկու կամ ավելի մենակատարներ։ Զուգապարի առավել ընդլայնված ձևն է։
2. Վարժություններում` վարժություն պարափայտի մոտ կամ դահլիճի կենտրոնում, որը բաղկացած է տարբեր կեցվածքների համակցությունից, մարմնի խոնարհումներից և թեքումներից, շրջադարձերից, պտույտներից և այլ դանդաղ տեմպի այլ շարժումներից, որի նպատակն է մշակել կայունությունը, արտահայտչականությունը, երաժշտականությունը, կեցվածքի զգացողությունը, շարժումից շարժում անցման հարմոնիան և սահունությունը։

• Ալեգրո (allegro, արագ, կենդանի), դասական պարի դասի ընթացքում` դահլիճի կենտրոնում վարժությունների եզրափակիչ մաս, որը կազմված է փոքր թռիչքներից։
• À la seconde (կրճատ՝ à la 2nd, բառացի թարգմանությամբ` դեպի երկրորդ դիրք), բացում կամ աշխատող ոտքի տեղափոխումը կողք, թաթի վրա, հատակին, նաև` ոտքի բարձրացումը, ցանկացած բարձրության, կեցվածք, որի ժամանակ աշխատող ոտքը բացված է թաթով հատակին կամ բարձրացված է կողք` ցանկացած բարձրության վրա։
• Aplomb (ապլոմբ՝ հավասարակշռություն), մեկ ոտքի վրա երկար ժամանակ տարբեր կեցվածքներում կայուն կանգնելու պարուհու ունակությունների հնացած նշանակությունն է։
• Արաբեսկ (իտալ.՝ arabesco՝ արաբական), դասական պարի հիմնական կեցվածքներից մեկն է, որի կատարման ընթացքում աշխատող ոտքը, ձգվելով ծնկի մասում, բացվում է հետ, ձգված թաթով հատակին (arabesque par terre) կամ բարձրանում է վերև` ցանկացած բարձրության վրա։ Ձեռքերը գտնվում են allongeé դրության մեջ, հայացքն ուղղված է հեռուն, ինչն էլ կեցվածքին տալիս է յուրահատուկ արտահայտչականություն։ Արաբեսկն որպես փախչող երազանքի խորհրդանիշ եղել է այնպիսի ռոմանտիկ բալետների հերոսուհիների լեյտմոտիվ, ինչպիսիք են «Ժիզելը» կամ «Սիլֆիդան»։ Արաբեսկի կատարման ժամանակ հենվող ոտքը գտնվում է հատակին ամբողջ ոտնաթաթով, կիսամատների, մատների վրա, ձգված վիճակում կամ ծնկի մասում` ճկված վիճակում (կարող է կատարվել նաև կանգնելով մեկ ծնկի վրա, մյուսը տանելով հետ)։ Կեցվածքն օդում կատարելիս թռիչքի ժամանակ մյուս ոտքը կարող է լինել ամենատարբեր դիրքերում` հատակին` խիստ ուղղահայաց, ուղղաձիգ կեցվածքից մինչև հնարավոր առավելագույն առաջնետումը (grand pas de chat): Arabesque planchée՝ արաբեսկ, որի կատարման ընթացքում մարմինը խոնարհվում է առաջ, որպեսզի օգնի աշխատող ոտքին բարձրանալ հետ` հնարավոր, առավելագույն բարձրության։
• Attitude (ատիտյուդ՝ կեցվածք, դիրք, շարժուձև), դասական պարի հիմնական կեցվածքներից մեկն է, որի կատարման ընթացքում աշխատող ոտքը ծնկի մասում ճկված բարձրանում է հետ` ցանկացած բարձրության վրա, միաժամանակ հենվող ոտքը ամբողջ ոտնաթաթով, մատների, կամ կիսամատների վրա գտնվում է հատակին, ձեռքերը գտնվում են arrondie դրության մեջ։ Օդում կատարումը համարվում է մեծ թռիչքի` pas jeté en avant-ի հիմքը։ Ինչպես արաբեսկը, այն նույնպես պահանջում է ուժեղ և ճկուն մեջք։ Հաճախ օգտագործվում է épaulement (en croisé и en effacé) դրությունում, Բուրնոնվիլի դպրոցում հաճախ կատարվում է en face դրությունում և միաժամանակ ձեռքերը կարող են գտնվել ցանկացած կլորացված դիրքում կամ կարելի է համակցել դրանք։ Attitude effacée կեցվածքը «Քնած գեղեցկուհի» բալետի հերոսուհու` արքայադուստր Ավրորայի լեյտոմոտիվն է։ Ատիտյուդ առաջ (attitude en avant) կատարելու ժամանակ ծնկի մասում` ճկված վիճակում, բարձրանում է առաջ, միաժամանակ կրունկը պետք է գտնվի ծնկից վերև։
• Assemblé, pas (assembler` հավաքել), շարժում, որի ժամանակ աշխատող ոտքը բացվում է ցանկացած ուղղությամբ կամ թաթով հատակին կամ օդում հենվող ոտքի ծնկածալման հետ միաժամանակ, հավաքվում է V դիրքում` կիսամատների վրա, շարժումն ավարտվում է demi-plié-ում։ Թռիչքի կատարման ժամանակ (pas assemblé sauté) ոտքերի հավաքվելը կատարվում է օդում։ Թռիչքը կարող է կատարվել ինչպես տեղում, որը փոքր թռիչքի (petit pas assemblé) ժամանակ սկսվում է ոտքի փոքր նետումով, այդպես էլ` տեղաշարժով թռիչքի ժամանակ և բարձր թռիչքի (grand pas assemblé) ժամանակ շարժումը սկսվում է ոտքի բարձր նետմամբ` 70-90° բարձրության վրա։ Այն ժամանակ, երբ petit pas assemblé-ն սկսվում է հինգերորդ դիրքից` փոքր նետումով (որը նաև կարող է սկսվել կիրառելով pas coupé-ն), grand pas assemblé-ն, որպեսզի հասնի թռիչքի առավելագույն բարձրության, սկսվում է մոտեցումից, որը կարող է կատարվել քայլերով, pas glissade, pas tombé, sissonne tombeé, pas failli և այլն, իսկ բարձր թռիչք ստանալու համար շարժումը սկսվում է IV դիրքից։ Բալոնին հասնելու համար ձեռքերը պետք է պահել դիրքում` օգնելով թռիչքին։ Թռիչքները կարող են բարդանալ հավելյալ տեղափոխումներով (pas assemblé battu): Թռիչքի առավել վիրտուոզ տարբերակը grand pas assemblé en tournant-ը` կարող է կատարվել նաև երկու պտույտով (տղաներ)։ Pas double assemblé (կատարվում է կիսամատների կամ մատների վրա` բարձրացումով, կամ փոքր թռիչքով), տարբերվում է նրանով, որ շարժումը կատարվում է երկու անգամ` միևնույն ոտքով, նաև կողք կատարելու դեպքում կա կանոն, ըստ որի ոտքի փոփոխումը հինգերորդ դիրքում կատարվում է երկրորդ շարժումից։

• Emboîté, pas (բառացի` ագուցավոր, մեկը մյուսի վրա դրված), շարժում` ոտքի փոփոխումով և մարմնի ծանրության փոփոխումով մեկ ոտքից մյուս ոտքի վրա, կատարվում է շարունակաբար մի քանի անգամ։

Petit pas emboîté sauté, տեղում կամ պտույտի ընթացքում թռիչք է (en tournant) մեկ ոտքից մյուս ոտքի վրա, որի յուրաքանչյուր կատարման ընթացքում ոտքերը հերթով տեղափոխվում են sur le cou-de-pied` առաջ կամ հետ դիրք։ Grand pas emboîté sauté-ն, կատարվում է տեղաշարժով, որի ընթացքում ոտքերը հերթով նետվում են ճկված վիճակից (հիմնականում) առաջ կամ հետ` առավելագույն բարձրության։ Աշխույժ grands pas emboîtés en avant-ից սկսվում է Դիանայի մուտքը «Էսմերալդա» բալետում։

Pas emboîté, կարող է կիրառվել նաև որպես վազք, որի ժամանակ ոտքերը հերթականությամբ տեղափոխվում են sur le cou-de-pied դրության կամ օդ են նետվում ցանկացած բարձրությամբ առաջ կամ հետ (արտաշրջված, ճկված ոտքերը հետ տանելով առաջ վազքը տարանտելային բնորոշ շարժում է)։

Petit pas emboîté sauté en tournant-ը շարունակաբար կատարվող թռիչքներ է մեկ ոտքից մյուս ոտքի վրա` միաժամանակ կատարվող 180° պտույտով, որն ավարտվում է փոփոխվող ոտքի տեղափոխումով sur le cou-de-pied դիրք։ Կատարվում է կողք տեղաշարժով` ուղիղ կամ անկյունագծով (այլ պտույտներով համակցություններում և շրջաններում), միաժամանակ յուրաքանչյուր թռիչքի ընթացքում կես պտույտը կատարվում է en dehors, կեսը` en dedans: Այս շարժումը նախ աջ տեղաշարժով, այնուհետև` ձախ տեղաշարժով կատարելու համար ստեղծվել է «Զուր զգուշավորություն» բալետից Լիզայի վարիացիայի գլխավոր հատվածը։

Pas emboîtés en tournant, կիսամատների, մատների (կեսպտույտներ emboîté) վրա, կատարվում է նույն սկզբունքով, ոտքը ճկելով ծնկի մասում, կարող է գտնվել sur le cou-de-pied դրությունում կամ բարձր` մինչև ծնկի մեջտեղի հատվածը, թռիչքի հետ միաժամանակ կատարվում է քայլերը piqué` միաժամանակ պտտվելով 180°: Tours piquées emboîtées պտույտը կատարվում է շարունակաբար արագ տեմպով` չիջնելով կիսամատներից, մատներից և հենվող ոտքի վրա ծնկածալում չկատարելով։

• En avant (առաջ), տերմինը ցույց է տալիս, որ մեկ ոտքը գտնվում է մյուս ոտքի առջևում կամ ցույց է տալիս, որ պարողը շարժվում է առաջ։
• En arrière (հետ), տերմինը ցույց է տալիս, որ մեկ ոտքը գտնվում է մյուս ոտքի հետևում կամ ցույց է տալիս, որ պարողը շարժվում է հետ։
• En dedans (ներս), պտույտների ուղղությունն է պիրուետներում, տուրերում և շարժումներում, որոնք En tournant-ում կատարվում են հենվող ոտքի ուղղությամբ։
• En dehors (դուրս), պտույտների ուղղությունն է պիրուետներում, տուրերում և շարժումներում, որոնք En tournant-ում կատարվում են հենվող ոտքի հակառակ ուղղությամբ։
• En l’air (օդում), տերմինը ցույց է տալիս, որ շարժման կատարման ընթացքում կամ աշխատող ոտքն է գտնվում օդում (rond de jambe en l’air), կամ` ամբողջ մարմինը (tour en l’air).
• En manège` տես` Manèg
• En tournant (շրջադարձում), տերմինը ցույց է տալիս շարժում, որը միաժամանակ կատարվում է մարմնի պտույտով. Pas de bourée en tournant, Echappe en tournant:
• En face (հակառակ), տերմինը ցույց է տալիս, որ կատարողը գտնվում է դեմքով դեպի հանդիսատեսը։
• Entrée (մուտք), արտիստների մուտքն է, Pas de deux-ի, Pas de trois-ի, Grand pas-ի, Pas d’actions-ի առաջին մասը։
• Entrechat՝ անտրաշա (intrecciato՝ հյուսված, նաև համարվում է խաչված թռիչքի ձև), ուղղահայաց թռիչք երկու ոտքով, որի ժամանակ ոտքերը փոքր ինչ առանձնանում են օդում և կրկին միանում են V դիրքում, միաժամանակ չհարվածելով իրար, այնպես, որ գտնվեն ազդրերից արտաշրջված վիճակում։ Royal, Entrechat trois, entrechat quatre (թռիչք` ոտքերի մեկ փոփոխում` պահպանելով épaulement դիրքը, երաժշտական 4 հաշվով), entrechat cinq, entrechat six, entrechat huit:

Բ-B

• Balancé, pas (balancer` ճոճել բայից), շարժում, որը կազմված է pas tombé-ից` ցանկացած ուղղությամբ տեղում մեկ ոտքից մյուս ոտքի վրա անցում կատարելով (դա, ըստ էության, pas coupé-ն է, որը կարող է կատարվել հստակ սահմանված sur le cou-de-pied-ից, նաև` առանց դրա հաջորդող pas tombé-ից` հինգերորդ դիրքում)։ Գոտկատեղից թեթև ճկված մարմինը և գլխի թեթևակի խոնարհումը ընդգծում է շարժումը` ստեղծելով ճոճվելու տպավորություն։ Հիմնականում կատարվում է շարունակաբար` մի քանի անգամ տարբեր ոտքերով` կողքից կողք կամ առաջ և հետ` համակցելով տարբեր վարժությունների և ձեռքերի փոփոխումների հետ։ Սա վալսի շարժում է, և այդ պատճառով հիմնականում օգտագործվում է 3/4 երաժշտական չափը։
• Balançoire, battement (բառացիորեն` ճոճանակ), battement tendu jeté passé par terre կամ grand battement jeté passé par terre, կատարվում են շարունակաբար` մի քանի անգամ մարմնի աշխատանքով. աշխատող ոտքի առաջ նետման ժամանակ մարմինը թեքվում է հետ, իսկ հետ նետման ժամանակ խոնարհվում է առաջ։ Ֆրանսիական դպրոցում մեծ բատմանները կոչվում են grands battements en cloche (այսինքն` զանգ)։
• Ballon (բառացիորեն` գնդակ, փուչիկ), պարողների` թռիչքի ընթացքում օդում կախվելու ընդունակությունն է` ֆիքսելով օդում տարբեր կեցվածքներ։
• Ballonné, pas, թռիչք մեկ ոտքի վրա, աշխատող ոտքով կողք, առաջ, հետ տեղաշարժով, որը ձգվում է թռիչքի ժամանակ այնպես, ինչպես աշխատող ոտքը, այնուհետև վերադառնում է sur le cou-de-pied դրության։
• Balloté, pas (ballotter` ճոճել), թռիչք է, որի ընթացքում մեկ ոտքը փակվելով հարվածում է մյուսին` մարմնի փոքր խոնարհումով ճոճվելու տպավորություն թողնելով։ «Ժիզել» բալետի առաջին գործողության մեջ Ժիզելի և Ալբերտի պարի լեյտոմոտիվն է։
• Battements (հարվածներ), դասական պարի շարժումների խումբ, որը զարգացնում է մկանների ուժը, արտաշրջվածքը, կտրուկությունը, էլաստիկությունը և ամբողջ մարմնի շարժումների կոորդինացիան։

1. Battements Tendus (ձգել), Battement tendu jeté (jeter` նետել), (45° բարձրության), Battement tendu pour batterie (նախապատրաստում փոփոխումների), Grand Battement Jeté (90°-ից բարձր), Grand Battement Jeté pointé, Grands Battements Jeté balancé:
2. Battements relevé lent (ադաջիոյում)։
3. Battements sur le cou-de-pied, Battement frappé (frapper` հարվածել), Battement double frappé, Petit battement sur le cou-de-pied, Battement battu (battre` հարվածել), Battement Fondus (fondre` հալվել), 45° և 90°, Battement soutenu (soutenir` պահում), առաջ, կողք և հետ։
4. Battements Développés (développer` զարդացնել)։ Շարժում. աշխատող ոտքը սահում է մյուսի ոտքի վրայով` ձգված մատերով և բացվում է առաջ, կողք, հետ։ Battement Retiré (retirer` վերցնել, հետ քաշել). Grand Battement Développé Passé (passer` անցկացնել)

• Brisé, pas (briser` խփել), փոքր թռիչք` ոտքի հետևից առաջ և հետ տեղաշարժով։ Բրիզե թռիչքը կատարվում է հինգերորդ դիրքից։ Տարատեսակներից է Brise dessus-dessous-ը։ Ֆրանսերեն Brise նշանակում է թեթև և սրընթաց ծովային բրիզ։
• Bourrée, տես` pas de bourrée.

Վ-V

• Վարիացիա (Variation), կարճ, սակայն ավարտուն վիրտուոզ պար` մեկ կամ մի քանի կատարողների համար։ Սովորաբար համարվում է Pas de deux-ի, Pas de trois-ի, Grand Pas-ի մաս։ Վարիացիան կարող է դրսևորվել նաև որպես առանձին հատված։

Գ-G

• Glissade, pas (glisser` սահել բայից)

1. Տեղաշարժով թռիչք, որը սկսվում և ավարտվում է V դիրքում. մեկ ոտքի վրա demi-plié-ի հետ միաժամանակ հաջորդ ոտքը սահելով բացվում է ցանկացած ուղությամբ, որից հետո կատարվում է փոքր թռիչք` ֆիքսելով II կամ IV դիրքերը օդում և բացվող ոտքով տեղաշարժվելով կողք։ Հաճախ օգտագործվում է որպես այլ թռիչքների նախապատրաստում, ընդ որում մեծ թռիչքների նախապատրաստման ժամանակ կատարվում է մեծ մակարդակով, չսահելով ամբողջ ոտնաթաթով հատակին և չպահպանելով V դիրքը։
2. Շարժումը կազմված է մեկ ոտքի բացումից ցանկացած ուղղությամբ demi-plié-ով և հետևող քայլից կիսամատների (մատների) վրա` մյուս ոտքը ձգելով V դիրք։

• Grand (մեծ), շարժումների կատարման ժամանակ դրանց առավելագույն աստիճանն է, grand plié, grande pirouette, grand battement jeté, grand pas sauté, grand pas de chat և այլն։
• Grand pas, բալետում դասական ժառանգության բարդ երաժշտական, խորեոգրաֆիկ ձև է։ Կազմված է արտիստների մուտքից (entrée), մենակատարների և կորդեբալետի կատարմամբ մեծ ադաջոյից, մենակատարների և կորիֆեյների շարունակաբար վարիացիաներից, իրար հաջորդող կորդեբալետային պարերից և ընդհանուր եզրափակիչ կոդայից։ Օրինակ, այդպիսն են գրան պան «Դոն Կիխոտ» բալետից, մեծ դասական պան «Պախիտա» բալետից և մեծ հունգարական պան «Ռայմոնդա» բալետից։

Դ-D

• Détourné (détourner` թեքել այլ կողմ), պտույտ երկու ոտքի կիսամատների վրա` V դիրքում։
• Դիվերտիսմենտ (իտալ.՝ divertimento, ֆր.՝ divertissement` զվարճանք), իրար հետևող պարային համարների շարք, համերգային ծրագիր` կազմված տարբեր ժանրերից և բնորոշ պարային համարներից։

Կ-C

• Сambré (cambrer` ճկել, կորացնել), մարմնի թեքումը դեպի կողք, կամ հետ։
• Կոդա (coda` պոչ, հավելում)։

1. Սոլո վարիացիաների եզրափակիչ մաս, որպես կանոն կազմված է վիրտուոզ վարիացիաներից կամ թռիչքներից, որոնք կատարվում էն անկյունագծով, շրջանով, կամ տեղաշարժով «դեպի հասարակությունը»։
2. Տարբեր երաժշտական պարային ձևերի եզրափակիչ մասն է (pas de deux, pas de trois, pas de quatre և այլն), կազմված իրար հաջորդող սոլո մենակատարներից (grand pas -ում, կորդեբալետի մասնակցությամբ), սովորաբար կատարում է առավել վիրտուոզ թռիչքներ, պտույտներ և այլ տեխնիկական բարդ շարժումներ տեղում, արագ տեմպով, շրջանով և անկյունագծով։
3. Բալետային ներկայացման եզրափակիչ մաս, որտեղ մասնակցում են բոլոր գործող անձիք և կորդեբալետը։

• Կորդեբալետ (corps de ballet` բալետի մաս), բալետային խմբի, արտիստների, անսամբլում և մասսայական պարային համարների և տեսարանների հիմնական մասն է։
• Coupé, pas (coupér` կտրել, կարճացնել), իրենից ներկայացնում է դասական պարի օգնող վարժություններ, որոնք միշտ օգտագործվում են այլ շարժումների հետ, հանդիպում են պարափայտի մոտ և դահլիճի կենտրոնում կատարվող վարժություններում, թռիչքային և մատային վարժություններում։
• Croisée` կեցվածք (croiser` խաչել), դասական պարի կեցվածք, որը épaulement croisé դրությունից փոխակերպվում է V դիրքի ոտքը տանելով առաջ (croisée` առջևից կեցվածք) կամ հետ (croisée` հետ կեցվածք)։ Croisée փոքր կեցվածքները կատարվում են ոտքի թաթը գետնին, միջին կեցվածքները կատարվում են ոտքը բարձրացնելով 45°, իսկ մեծ կեցվածքները` 90° և ավելի։ Հենվող ոտքը կարող է ամբողջ ոտնաթաթով գտնվել հատակին, կիսամատների կամ մատների վրա, ձգված ծնկով կամ demi-plié դրության մեջ։ Օդում գտնվող ոտքը կարող է լինել և՛ ձգված, և՛ ճկված ծնկով (attitude կեցվածք)։ Կեցվածքը կարող է կատարվել թռիչքի ժամանակ` օդում։ Ձեռքերի և գլխի տարբեր դիրքերի համադրությունը հնարավորություն է տալիս անվերջ բազմազանել կեցվածքը։

Լ-Լ

• Levé, temps (lever` բարձրացնել), բարձրացում կիսամատների կամ մատների վրա կամ էլ` պարզագույն թռիչք մեկ կամ երկու ոտքերի վրա։

1. Երկու ոտքով բարձրացում կիսամատների կամ մատների վրա` ցանկացած գոյություն ունեցող դիրքից` կամ մեկ ոտքի վրա ցանկացած կեցվածքում։
2. Թռիչք երկու ոտքով` ցանկացած դիրքից, նաև` թռիչք մեկ ոտքի վրա ցանկացած կեցվածքում (մյուս ոտքը պահպանում է թռիչքի ընթացքում ստացված դրությունը^:91): Temps levé simple-ը կատարվում է` ոտքով պահպանելով sur le cou-de-pied դրությունը^:275, պտույտի ժամանակ (en tournant) շարժման կատարման ընթացքում sur le cou-de-pied դրությունը փոխվում է։ 45-90° բարձրացված ոտքով temps levé-ի հիմքի վրա կատարվում է կաբրիոլ թռիչքը (տես՝ cabriole):
3. Temps levé կեցվածքի փոփոխումով, կատարվում է մատների կամ կիսամատների վրա բարձրացումով կամ մեկ ոտքով թռիչքով, օդում միաժամանակ ոտքի փոփոխումով, մեկ ուղղությունից մյուսը passé հնարքով կամ rond en l'air-ի օգնությամբ կամ պտույտով` fouetté հնարքի օգնությամբ։ Grand temps levé passé՝ տղամարդկանց վիրտուոզ թռիչք` առաջ տեղաշարժով, որի ժամանակ մեկ ոտքը նետվում է առաջ, այնուհետև թռիչքի ժամանակ ձգվելով` ծնկի մասում նետվում է հնարավորինս հետ` միևնույն ժամանակ մյուս ոտքը նույնպես ձգված նետվում է առաջ, օդում «առասանակ» ֆիքսելով։

Մ — M

• Manège (en manège` վազք շրջանով) նույնն է` «շրջան». թռիչքները կամ տեղաշարժով պտույտները կրկնվում են շարունակաբար մի քանի անգամ, որը կատարվում է բեմի շրջանով։ Սովորաբար կիրառվում է որպես կոդայի տարր։
• Marche, pas (քայլել, անցում), քայլերթ։
• Marché, pas (marcher` շարժվել, տեղաշարժվել), մազուրկա պարի շարժում է, թեթև վազք` ցածր կիսամատների վրա, որտեղ մեկ ոտքն ընդգծված կերպով առաջ է շարժվում։
• Menus, pas (փոքր), մենուետի շարժում է` փոքր, արագ քայլերով (passe-pied)` ցածր կիսամատների վրա առաջ տեղաշարժով, միշտ կատարվում է երեք հոգուց բաղկացած խմբով։

Պ — P

• Pas` շարժում, քայլ, լեյտոմոտիվ, որի հիման վրա կազմվում է պարը (օրինակ` վալսի pas, պոլկայի pas), ընդհանուր իմաստով` ավարտուն պարային ֆրազա է, համակցում կամ ամբողջական խորեոգրաֆիկ կոմպոզիցիա։
• Pas de deux («պար երկու հոգու համար»), երաժշտական-պարային ձև է, որն ընդունված է բալետում 19-րդ դարից, կազմված է Entrée-ից (մուտքից), Adajio-յից (ադաջիո զուգապարից), Variation-ից (բալերինաների և պարողների վարիացիաներից), Coda-յից (fouettés-ի և grandes pirouettes-ի եզրափակիչ մասից), (պա դե դե «Կարապի լիճ» բալետում)
• Pas de trois (պար երեք հոգու համար), երաժշտական-պարային ձև է, կազմված կրկնվող պա դե դե-ից, երեք պարողների համար։
• Pas de quatre (պար չորս հոգու համար), երաժշտական-պարային ձև է, կազմված կրկնվող պա դե դե-ից, սակայն` չորս պարողների համար։
• Pas de bourrée` բուռե պարի շարժում։
• Pas de bourrée suivi (suivre` նույն բանն անել, շարունակել), կանացի շարժում, շարունակաբար փոքր առաջընթացներ ոտքերով` կիսամատների կամ մատների վրա` հինգերորդ դիրքում, առանց ոտքի փոփոխման, տեղում պտույտ կատարելով` սեփական առանցքի շուրջը կամ կատարելով առաջ, կողք և հետ տեղաշարժ, Միխայիլ Ֆոկինի «Կարապ» մանրապատման հիմնական շարժումն է։
• Pas de chat (կատվի շարժում, «կատվի պա»), շարժում է որը նմանակում է կատվի նրբագեղ թռիչքը<sup>:259</sup>: Այժմ այդպես են կոչվում մի քանի տարբեր թռիչքներ։ Ա. Վահանովան այդ տերմինով առանձնացնում էր միայն այն թռիչքը, որի ընթացքում կիսաճկված ոտքերը հաջորդաբար նետվում են հետ (դեպի croisé, այնուհետև` effacé) և թեքելով մարմինը ձեռքերի օգնությամբ allongée, ավարտվում հետ effacé նետված ոտքի տեղափոխումով դեպի առաջ croisé V կամ IV դիրք^:113:

Pas de chat-ի տարրական ձևը. կատարվում է ոտքերի` դեպի առաջ տեղաշարժով, երբ երկու ոտքերն էլ հաջորդաբար ճկվում են և թռիչքի ընթացքում տեղափոխվում են առաջ` V կամ IV դիրք (հնարավոր է նաև թռիչքի ընթացքում ոտքերի տեղափոխումը հետ, սակայն բեմական պրակտիկայում այդ տարբերակը քիչ է հանդիպում)։ Տվյալ թռիչքի բարձրությունն ու ամպլիտուդան կախված է ծնկների ճկվածության աստիճանից՝ փոքր թռիչքով sur le cou-de-pied դրությունից մինչև ավելի ակտիվ բարձր passé (retiré) դրություն։ Այս թռիչքի տարատեսակներից է իտալական pas de chat-ն, որի կատարման սկզբում ոտքը, որը կատարում է նախնական վարժությունը, չի ճկվում, այլ ձգված վիճակով ծնկի և ոտնաթաթի մասում նետվում է par jeté կողք` II օդային դիրքի ուղղությամբ։

Grand pas de chat (grand pas jeté développé), մեծ թռիչք` մեկ ծալված ոտքով, որը բացվում է թռիչքի ընթացքում<sup>:261</sup>: Այս թռիչքի կատարման ընթացքում ոտքը մեկ բարձրանում է օդ, միաժամանակ ճկվելով ուղիղ դիրքում, այնուհետև թռիչքի ընթացքում ուժով բացվում է առաջ` հնարավոր առավելագույն բարձրության, միաժամանակ մյուս ոտքը ծնկի մասում ձգված եռանդուն շարժումով բարձր նետվում է հետ։ Ժամանակակից բալետում այս թռիչքը կատարվում է առասանակով։ Ձեռքերը կարող են ընդունել ցանկացած կեցվածք։ Տվյալ թռիչքը կարող է նաև կատարվել «օղակում»` հետևում գտնվող ոտքի ծալումով և իրանի հետ թեքումով։

• Pas de ciseaux (բառացի՝ մկրատաձև շարժում), թռիչք մեկ ոտքից մյուս ոտքի վրա, որի ժամանակ երկու ձգված ոտքերը հաջորդաբար բարձր նետվում են առաջ, որից հետո դրանցից մեկն առաջին դիրքով (passé par terre) տեղաշարժվում է հետ, դեպի arabesque կեցվածք (սովորաբար` առաջին, սակայն կարող են լինել այլ տարբերակներ ևս)։ Առանձնացվում է pas jeté passé-ն, որն ավարտվում է arabesque կեցվածքում<sup>:266</sup>:
• Pas de poisson (բառացի՝ ձկան շարժում), թռիչք մեկ ոտքից մյուս ոտքի վրա, որի ընթացքում ոտքերը բարձր հետ են նետվում։
• Passe-pied, ոտնաթաթի փոփոխումն է հետ` հինգերորդ դիրքից առաջ հինգերորդ դիրքի (dessus) կամ առջևից հետ (dessous):

1. sur le cou-de-pied դիրքին
2. I դիրքով անցումով, կանգնած ամբողջ ոտնաթաթի վրա կամ կիսամատների, մատների վրա, նաև` միաժամանակյա բարձրացումով կիսամատների, մատների վրա և հաջորդող իջեցումով demi-plié դրություն, փոքր քայլերով փոփոխելով ոտքերը V դիրքում, առաջ կամ հետ տեղաշարժով (pas menus): Տես նաև` պասպյե։

• Passé (о passer` անցնել, անցկացնել), օգնող վարժություն է, աշխատող ոտքի տեղափոխումն է մեկ բաց դիրքից մյուս դիրքը։

1. Passé par terre՝ աշխատող ոտքի տեղափոխումն է բաց, ոտքի թաթը գետնին կամ բարձրացված առաջ, հետ կամ կողք ցանկացած բարձրության վրա, ցանկացած այլ ուղղությամբ առաջին դիրքով, ձգված ոտքերով կամ demi-plié դրությունով, տես նաև balançoire:
2. Passé en l'air՝ աշխատող ոտքի տեղափոխումն է բաց դիրքով ցանկացած բարձրության վրա առաջ, կողք կամ հետ, ցանկացած ուղղությամբ ոտքերը ծալելու եղանակով (plié)` մինչև sur le cou-de-pied դրություն կամ` «ծնկի մոտ» դիրքի և անհրաժեշտ ուղղությամբ դրա հետագա ճկմամբ։
3. Աշխատող ոտքի տեղափոխումը V դիրքից «ծնկի մոտ» դրություն, տե՛ս նաև retiré.
4. Passé (դրություն), դրություն, որտեղ աշխատող ոտքը, ծնկի մասում ծալված, արտաշրջված կամ ուղիղ դրությամբ, մոտեցված է ձկնամկանի մեջտեղի հատվածին կամ մյուս ոտքի ծնկին

• Plié (plier՝ ճկել (ծնկները) բայից)։

1. Ծնկածալում երկու ոտքի վրա, ցանկացած գոյություն ունեցող դիրքից ամբողջ ոտնաթաթով հատակին կամ կիսամատների, մատների վրա, կամ ծնկածալում մեկ ոտքի վրա ցանկացած կեցվածքում։ Վարժությունը կարող է կատարվել ցանկացած տեմպով և բնույթով. տարբերվում է ծնկների ծալման ուժով` բաժանվելով demi-plié-ի (կիսածնկածալում) և grand plié-ի (խորը ծնկածալում)։ Demi-plié-ն կարող է կատարվել և որպես հիմնական և որպես կապող շարժում (եթե դրա օգնությամբ կատարվում է անցում կեցվածքից կեցվածք կամ շարժումից շարժում)։ Թռիչքների, պտույտների, կիսամատների և մատների վրա ցատկերի մեծամասնությունը ավարտվում է demi-plié-ով։ Որպես ուսուցողական տարբերակ` զարգացնում է կոորդինացիան, մկանների ուժը, դասական պարի դասի ընթացքում կիրառվում են պտույտներ, որոնք սկսվում են grand plié-ից` ցանկացած դիրքում։ Grand plié-ում V դիրքով թռիչքի ավարտման եզակի բեմական օրինակ կարելի է տեսնել «Կորսար» բալետում Լենկեդեմի վարիացիայի ընթացքւմ։
2. Աշխատող ոտքի ճկումն է` բարձրացնելով օդում ցանկացած բարձրության և ցանկացած ուղղության (օրինակ arabesque կեցվածքից attitude կեցվածքի անցման ընթացքում, տե՛ս նաև passé):

• Port de bras (Porter՝ կրել, Bras՝ ձեռք), ձեռքերի ճիշտ տեղափոխումը հիմնական դիրքերով (I, II, III)` կլորացված (Arrondi), երկարացված (Allongé), պտույտների կամ գլխի և մարմնի խոնարհումների մասնակցությամբ։ Պորտ դէ բրան լինում է առաջին (Premier Port de bras), երկրորդ (Deuxième Port de bras) և երրորդ (troisième Port de bras):
• Poisson, տե՛ս pas de poisson:

Ռ-R

• Relevé (relever՝ բարձրացնել բայից), բարձրացումն է մեկ կամ երկու ոտքի մատների կամ կիսամատների վրա, նաև աշխատող ոտքի բարձրացումն է ցանկացած ուղղությամբ, ցանկացած բարձրության վրա։

1. Relevé lent, battement՝ աշխատող ոտքի, ծնկի մասում ձգված, սահուն բարձրացումն է ցանկացած ուղղությամբ` առավելագույն բարձրության վրա (90° կամ ավելի)։ Adagio-ի տարր է։
2. Relevé, pas՝ տե՛ս Levé, temps:
3. Relevé, temps` կապող շարժում, rond de jambe en l'air վարժության նախապատրաստումն է, պիրուետների և տուռերի կատարման հնարքն է, որոնք կատարվում են մաքուր ձևով, ծառայելով որպես պտույտների նախապատրաստում։ Petit temps relevé à la 2nd՝ միաժամանակ ծնկածալում` կատարելով հենվող ոտքի վրա, իսկ աշխատող ոտքն ընդունում է sur le cou-de-pied դրությունը (ձեռքերը հավաքվում են I դիրքում), այնուհետև մի փոքր բացվելով առաջ կամ հետ, կիսածալված դրությունից բացվում է կողք` 45-60° բարձրության վրա, միաժամանակ ձգվելով հենվող ոտքի վրա, բարձրանալով մատների կամ կիսամատների վրա և ձեռքերը բացելով II դիրք։ Temps relevé en dehors սկսվում է sur le cou-de-pied առջևից դրությունից, en dedans՝ sur le cou-de-pied հետևի դրությունից։ Grand temps relevé à la 2nd՝ տարբերվում է աշխատող ոտքի բարձրացման բարձրությամբ, այն հասնում է մինչև passé ծնկի մոտ դրությունը, այնուհետև տարվում է կողք` 90° և ավելի բարձրության վրա։

• Renversé, pas (renverser՝ շրջել բայից), մարմինը շրջապտույտի նետող դիրք, որը կազմված է առաջ մարմնի խոնարհումից demi-plié կեցվածքում, թռիչքից մատների կամ կիսամատների վրա, նույն կեցվածքից (կամ փոխելով ռակուրսը) մարմնի փոքր թեքումով դեպի հետ և հաջորդող pas de bourrée en tournant-ից, որի առաջին քայլերի ընթացքում ծալվածքը մեծանում է, իսկ երկրորդի ընթացքում իրանը ուղղվում է։ Renversé-ն թռիչքով կատարվում է temps levé հնարքով։

1. Ավելի տարածված ձևը renversé en attitude-ն է (renversé en dehors): Շարժումը սկսվում է attitude փակ կամ բաց կեցվածքում կատարելով ծնկածալում, որին հաջորդում է թռիչք attitude croisée և pas de bourrée en dehors կեցվածքում։ Renversé en dedans թռիչքի ժամանակ, croisée առաջ կեցվածքում կատարվում է а pas de bourrée, որը կատարվում է en dedans` դեպի հետ պտույտի ընթացքում։
2. Renversé en écarté՝ կոորդինացիոն ավելի բարդ շարժում է, որը կատարվում է fouetté հնարքի հետ։

Ս-C (S)

• Ciseaux՝ տե՛ս pas de ciseaux
• Sauté, temps (sauter՝ ցատկել բայից)
• Suivi՝ տե՛ս pas de bourrée suivi:
• Sus-sous (բառացի՝ վրա-տակ, տե՛ս նաև` dessus-dessous):

1. Ոտքերի դրությունն է V դիրքում։
2. Temps levé V դիրքում։ Չեկետին այսպես է անվանել ցանկացած temps [re]levé, այն դեպքում, երբ Վահանովան այդպես է անվանել միայն որևէ ուղղությամբ շարժումը^:140:

Ֆ-F

• Fermé (fermer՝ փակել բայից), օդում բաց դիրքով գտնվող ոտքերի փակումն է` V դիրքում։
• Fermée, sissonne՝ ցանկացած ուղղությամբ տեղաշարժով թռիչք, երկու ոտքով երկու ոտքի վրա։
• Fondu, battement (fondre՝ հալվել բայից), երկու ոտքերի սահուն ծալումը և երկարացումն է։
• Fondue, sissonne՝ sissonne fermée-ի ավարտի ժամանակ երկու ոտքերը միանգամից չեն ընդունում դիրքը. վայրէջքը կատարվում է մեկ ոտքի վրա, երկրորդը քիչ ուշացումով փակվում է V դիրքով, կրունկը փափուկ սահում է հատակին։
• Frappé, battement (frapper՝հարվածել բայից), աշխատող ոտքի կտրուկ տեղափոխումն է sur le cou-de-pied դրությունից ցանկացած ուղղությամբ և դրան հաջորդող ոտքի թաթի շեշտված բացումն է հատակին, կամ օդում։
• Fouetté (ֆր.՝ fouetté, fouetter՝ «խփել»), շարժում է, որը վիրտուոզ կերպով կատարում է պուանտներով բալետի պարուհին Pas de deux-ի (եզրափակիչ) կոդայում։ Տեղում հաջորդաբար կատարվող տուռերի շարք է, որի ժամանակ աշխատող ոտքը յուրաքանչյուր պտույտի ընթացքում կատարում է rond de jambe en l’air` 45° բարձրության վրա («Դոն Կիխոտ»)։

Այս շարժման մի քանի տարատեսակներ կան։

1. Fouetté en tournant En dehors 45° բարձրության վրա՝ կատարվում է ձախ ոտքով` demi-plié, աջ ոտքն այդ ժամանակ բացվում է II դիրք` 45° բարձրության վրա, tout en dehors` ձախ ոտքով, tour-ի ժամանակ աջ ոտքը դիպչում է հենվող ձախ ոտքի սրնքամսին հետևից, այնուհետև անցում կատարելով` դիպչում է ձախ ոտքի սրնքամսին առջևից (ինչպես petit Battement-ում)։ Ձեռքերը պտույտի ընթացքում փակվում են նախապատրաստական (կամ առաջին) դիրք։ Շարժումը կրկին ավարտվում է demi-plié-ում` բացելով ձեռքերը և ոտքերը II դիրք։ Թափքը հավաքվում է աջ ոտքով (աջ ոտքով ծնկի մասում ծալելով), միաժամանակ ոչ մի դեպքում չշրջելով հենվող ոտքը։ Երբ Fouetté-ն կատարում են հաջորդաբար մեծ քանակությամբ, շարժումը սկսվում է préparation-ից` IV դիրքում, մատների վրա թռիչքով (ժամանակակից ձևով բարձրացում պուանտների վրա), կատարելով մեկ tour en dehors և շարունակելով պտտվել, կատարվում է Fouetté:
2. Fouetté en tournant En dedans 45° բարձրության վրա՝ կատարվում է նույն կերպ, սակայն ոտքը տեղափոխվում է սկզբում սրնքամսի առջևից, այնուհետև հետ (ընդգրկված է պարտադիր ծրագրում, սակայն բեմական ձևով շատ քիչ է կիրառվում)։

Ֆրանսիական դպրոց Շարժումներն են` les fouettés en dedans et en dehors, les fouettés sautés, les fouettés sur pointes ou demi-pointes:

Աջ ոտքով կատարվում է pique, ձախ ոտքը բարձրանում է առաջ, կատարվում է tour մատների (sur la pointe) կամ կիսամատների վրա (demi-pointe) և ձախ ոտքը ձգված մնում է օդում։ Շարժումն ավարտվում է en arabesque sur pointe-ում (ou demi-pointe):

Ամերիկյան դպրոց Fouetté en tournant En dehors 45° բարձրության վրա, եթե ռուսական դպրոցում tour-ի ընթացքում աջ ոտքը դիպչում էր հենվող ձախ ոտքի սրնքամսին հետևից, այնուհետև անցում է կատարում դիպչելով ձախ ոտքի սրնքամսին առջևից (ինչպես petit Battement-ում), ապա այստեղ աշխատող ոտքը կատարում է demi rond 45° բարձրության վրա, որն էլ շարժմանը տալիս է հավելյալ թափք, սակայն «ազդրի բացթողումով» կատարելը վտանգավոր է, քանի որ բալետի պարուհին կարող է շեղվել առանցքից, Fouetté լինում է առաջ, կամ կողք` տեղաշարժով։

1. Grand Fouetté, այստեղ ինչ-որ բաներ կան թե՛ ֆրանսիական, թե՛ իտալական դպրոցներից։
2. les fouettés en dehors-ը, croiseé կեցվածքն է հետ ձախ ոտքով, որի ժամանակ կատարվում է Coupé ձախ ոտքով կիսամատների վրա, ձեռքերը երկրորդ դիրքում են, կատարվում է demi-plié ձախ ոտքով, ձախ ձեռքը իջնում է I դիրք։ Տանելով կիսածալված աջ ոտքը առաջ 90° բարձրության վրա (ժամանակակից՝ 120°)` բարձրանում է ձախ ոտքի կիսամատների վրա, աջ ոտքով կտրուկ կատարելով Grand rond de jambe հետ։ Շարժումն ավարտվում է III arabesque-ում (en face դիրքով)` ձախ ոտքի վրա կատարելով demi-plié: Ձեռքերը կատարում են հաջորդող Port de bras՝ ձախ ձեռքը բարձրանում է III դիրք և անցնում II դիրք, ձախ ոտքով plié կատարելու ժամանակ, երբ աջ ձեռքը տեղափոխվում է III դիրք և առաջին դիրքով անցում է կատարում III arabesque:
3. les fouettés en dedans et en dedans՝ շարժումը կատարվում է նույն սկզբունքով։
4. Grand Fouetté en tournant en dedans՝ կանգելով croiseé առաջ կեցվածքում (ձախ ոտքը առջևից), կատարվում է demi-plié ձախ ոտքը առջևից, կիսամատների վրա թռիչքով աջ ոտքը նետվում է II դիրք (alaseconde)` 90° բարձրության վրա (120°), Grand battement jeté: Շրջվելով աջ ոտքը passé par terre-ով (անցման շարժումով)` կտրուկ նետվում է հատակին։ Հենվող ոտքը շրջվում է կիսամատների վրա (դեպի en dedans), պահելով աջ ոտքը նույն բարձրության վրա։ Շարժումն ավարտվում է 3-րդ արաբեսկում plié-ով կամ արաբեսկում։
5. Grand Fouetté en tournant en dedans (իտալական ֆուետե), կատարվում է մատների վրա նույն սկզբունքով, միայն սկսվում է ոչ թե plié-ից, այլ` sur le cou de pied-ից և ավարտվում է attitudé կեցվածքում պուանտների վրա, croisé-ում, աջ ձեռքը երրորդ դիրքում, իսկ ձախ ձեռքը` առաջին դիրքում։
6. Grand Fouetté en tournant sauté-ն կատարվում է Grand Fouetté en tournant en dedans-ի սկզբունքով, միայն ձախ ոտքը կտրվում է հատակից` թռիչքով, պտույտը նույնպես կատարվում է օդում, ձախ ոտքով թռիչքի ընթացքում։

Շ-Ch

• Сhaînés, tours (բառացիորեն՝ պտույտների շղթա), նույնն է՝ chaînés-déboulés, կիսամատների (մատների) վրա արագ կատարվող կիսաշրջաններ են` տեղաշարժվելով անկյունագծով կամ շրջանով (en manège): Յուրաքանչյուր 180° պտույտը կատարվում է մեկ ոտքից մյուս ոտքին անցում կատարելու օգնությամբ։ Շարժումները կարող կատարվել I, V կամ VI (I ուղիղ) դիրքերով` ինչպես ձգված ոտքով, այնպես էլ demi-plié-ում, կախված կատարողի մարմնի կառուցվածքից և իրենց առջև դրված գեղարվեստական խնդիրներից։ Դասական ժառանգության բալետներում այս շարժումով հիմնականում ավարտում են վարիացիան, պարային համակցությունը, սակայն կան նաև այլ օրինակներ՝ մենակատարի վարիացիայում (գրան պա «Դոն Կիխոտ» բալետից) tours chaînés-ը կատարվում է միջին մասում, տեղաշարժվելով անկյունագծով։
• Changement de pied (բառացիորեն՝ ոտքի փոփոխում), ոտնաթաթի փոփոխում V դիրքում ցանկացած կերպ։ Սովորաբար այս տերմինը կապում են сhangement de pied sauté-ի` երկու ոտքով կատարվող թռիչքի հետ, որը կատարվում է տեղում կամ ցանկացած ուղղությամբ տեղաշարժով (сhangement de pied de volée), օդում կատարման ընթացքում V դիրքում ոտքերը փոխվում են տեղերով։ Կարող է կատարվել և մեծ թռիչքում, առավել ֆիքսելով ոտքը V դիրքով օդում մինչև փոփոխելը (grand changement de pied), և փոքր թռիչքում այնպես, որ ձգված մատները հազիվ են կտրվում հատակից (petit changement de pied): Շարժումները կարող են կատարվել en tournant-ով, օդային պտույտով շրջանի ցանկացած կետից մինչև լրիվ 360° կատարվող պտույտով։

Իտալական сhangement de pied-ը տարբերվում է օդում թռիչքի ընթացքում ոտքերի ծալումով (ծնկի ծալման աստիճանը տարբեր է). Մատների կամ կիսամատների վրա շարժումը կատարվում է կամ որպես pas levé-ն (թռիչք երկու ոտքով, միաժամանակ ոտքերի փոփոխումով դիրքում), կամ որպես թռիչք, որը սկսվում և ավարտվում է կիսամատների (մատների) վրա V դիրքում, առանց հատակին ամբողջ ոտնաթաթի վրա իջեցումով (сhangement de pied-ի կատարման այդպիսի օրինակ կարելի է տեսնել Դանիել Օբերի մեծ դասական պայի կանացի վարիացիայի կոդայում)։

• Chassé, pas (chasser՝ վանել, հեռացնել բայից), թռիչք է օդում V դիրքում` հավաքելով ձգված ոտքերը, միաժամանակ տեղաշարժվելով ցանկացած ուղղությամբ։ Կարող է սկսվել sissonne tombée-ից, pas failli-ից, վազքից և այլ շարժումներից, որոնք թույլ են տալիս կատարել փոքր ցատկ` տեղաշարժվելով օդում։ Օգտագործվում է որպես մեծ թռիչքների և մեծ պտույտների նախապատրաստում։ Որպես առանձին շարժում սովորաբար կատարվում է շարունակաբար մի քանի անգամ (ինչպես, օրինակ՝ «Ամուրների պարը» «Դոն Կիխոտ» բալետից)։ Առավել վիրտուոզ ձևը en tournant-ն է, որն ավարտվում է ցանկացած կեցվածքով։

Պատմա-կենցաղային պարերում կիրառվում է առանց թռիչքի, սահող քայլերով, V դիրքում բարձրանալով կիսամատների վրա։

• Chat՝ տե՛ս Pas de chat.

Է-É

• Écartée՝ կեցվածք (écarter՝ շեղվել), կեցվածք, որը կազմված է épaulement դրությունից V դիրքում, ցանկացած ոտքը տանելով կողք, միաժամանակ մարմինը գոտկատեղից հեշտությամբ թեքվում է ուղղաձիգ գծով հենվող ոտքի ուղղությամբ։ Écartée-ի փոքր կեցվածքները կատարվում են ձգված թաթով հատակին, միջին կեցվածքները կատարվում են ոտքը 45°, մեծ կեցվածքները` ոտքը 90° և ավելի բարձրացնելով։ Հենվող ոտքը կարող է լինել ամբողջ ոտնաթաթով հատակին կամ մատների, կիսամատների վրա, ծնկի մասում ձգված կամ demi-plié-ում։ Օդում բարձրացած ոտքը ծնկի մասում և ոտնաթաթում ձգված է։ Կեցվածքը կարող է կատարվել և՛ օդում, և՛ թռիչքի ընթացքում։ Ձեռքերի դիրքերը տարբեր են։

Écartée-ի կեցվածքները տարբերակվում են écartée առաջ և հետ։

1. Écartée առաջ՝ աշխատող ոտքը բացվում է II դիրք (à la 2nd)` անկյունագծով առաջ, այսինքն հանդիսատեսի ուղղությամբ, գլուխը թեքված է նույն ուղղությամբ, մի փոքր բարձր, հայացքը ուղղված է վերև։
2. Écartée հետ՝ աշխատող ոտքը բացվում է II դիրք (à la 2nd)` անկյունագծով հետ, հանդիսատեսի հակառակ ուղղությամբ, գլուխը թեքված է հենվող ոտքի ուղղությամբ, հայացքը ուղղված է ներքև։

• Échappé, pas (échapper՝ առաջ մղվել, դուրս պրծնել դեպի առաջ), թռիչք երկու ոտքով, որի կատարման ընթացքում ոտքերի դիրքն օդում փոխվում է։ Սովորաբար կազմված է երկու շարժումից, առաջինում ոտքերը V դիրքից բացվում են օդում II կամ IV դիրք, երկրորդում՝ կրկին հավաքվում են V դիրքում։ Կա նաև pas échappé-ի կատարման այլ տարբերակ, որի ընթացքում շարժումն ավարտվում է մեկ ոտքի վրա, այն ժամանակ, երբ մյուս ոտքը հաջորդ շարժման ավարտին ֆիքսվում է sur le cou-de-pied առջևից կամ հետևից դրությունում, կամ բացվում է ցանկացած ուղղությամբ` ֆիքսելով կեցվածքը։ Նմանատիպ ձևով pas échappé-ն կատարվում է փոքր ցատկով կիսամատների (մատների) վար։

Pas double échappé-ն տարբերվում է նրանով, որ երկու հիմնական շարժումների միջև ավելանում է temps levé-ն թռիչքով կամ փոքր թռիչքով կիսամատների (մատների) վրա, չփոխելու ոտքերի դիրքերը, միաժամանակ հնարավոր է épaulement դրության փոփոխում։ Առանձնացվում են թռիչքների երկու ձև` մեծ և փոքր։ Ի տարբերություն petit pas échappé-ի, grand pas échappé-ի կատարման ժամանակ յուրաքանչյուր թռիչքի ընթացքում ոտքերն առավել երկար ֆիքսում են դիրքը օդում, որը կազմված է զարկից և վեջին պահին է միայն բացվում II կամ IV դիրք (կամ հավաքվում է V դիրքում)։ Թռիչքը կարող է կատարվել տեղաշարժով, պտույտով (en tournant) կամ բարդանալ տեղափոխումներով, petit pas échappé battu-ի ժամանակ յուրաքանչյուր թռիչք (կամ դրանցից մեկը) կատարվում է մեկ տեղափոխումով, թեև grand pas échappé-ի ժամանակ, թռիչքները կատարվում են կրկնակի տեղափոխումով և առավելագույն բարձր թռիչքով։

• Effacée՝ կեցվածք (effacer՝ հավաքել, պահել բայից), կեցվածքը կազմված է épaulement effacé կեցվածքից V դիրքում ոտքերը տանելով առաջ (effacée առաջ կեցվածք) կամ հետ (effacée հետ կեցվածք)։ effacée-ի փոքր կեցվածքները, կատարվում են ձգված թաթով հատակին, միջին կեցվածքները կատարվում է ոտքը բարձրացնելով 45°, մեծ կեցվածքը` ոտքը 90° և ավելի բարձրացնելով։ Հենվող ոտքը կարող է կանգնել ամբողջ ոտնաթաթի կամ կիսամատների, մատների վրա, ծնկի մասում ձգված կամ demi-plié-ում։ Օդում բարձրացված ոտքը կարող է լինել ծնկի մասում թե՛ ձգված, և թե՛ ծալված (attitude կեցվածք)։ Կատարվում է նաև օդում` թռիչքի ընթացքում։ Ձեռքերի և գլխի տարբեր համակցումը թույլատրում է անվերջ զանազանել կեցվածքը։
• Épaulement (épaule՝ ուս) դրություն է, որի ընթացքում պարողը կանգնած է կիսադարձ կերպով հայելուն կամ լսարանին, ոտնաթաթերը, ազդրերը և ուսերը թեքված են հանդիսատեսից աջ կամ ձախ` 45° կամ 135°, մինչդեռ գլուխը թեքված է ուսի ուղղությամբ, ուղղված անկյունագծով առաջ։ Еn face և պրոֆիլ դրությունների միջև դիրքը պարին տալիս է եռաչափություն, արտահայտչականություն և արտիստական երանգավորում։ Դրա կատարման ժամանակ կատարողից պահանջվում է ուսերի դիրքի և գլխի պտույտի հստակություն, վստահ հայացքի ուղղություն։

Ձեռքերի և գլխի դրությունը, որն ամրացված չէ և չի համապատասխան մարմնի պտույտին (épaulement) կամ նրա խոնարհմանը, որը հանդիսատեսի կողմից ընդունվում է որպես ուսերի շարժում, չի կարող լինել բավական արտահայտիչ և նպատակամետ։

Տարբերվում են croisé և effacé դրություններ.

1. Épaulement croisé (croiser՝ խաչել), այս դրությունում ոտնաթաթերը գտնվում են ցանկացած խաչված դիրքում (III, IV, V), միաժամանակ առջևից գտնվում է ուսի հետ նույնանուն ոտքը, թեքված հանդիսատեսի ուղղությամբ, եթե առաջ է ուղղված աջ ուսը, և գլուխը նայում է դեպի աջ, ապա առջևում պետք է գտնվի աջ ոտքը, իսկ եթե ձախ ուսն է ուղղված առաջ, և գլուխը նայում է դեպի ձախ, ապա` ձախ ոտքը։ Այս դրությունից ոտքը բացելով առաջ կամ հետ` կարելի է ստանալ croisée-ի ցանկացած կեցվածք։
2. Épaulement effacé (effacer՝ հավաքել, թաքցնել բայից), այս դրությունում ոտնաթաթերը գտնվում են ցանկացած խաչված դիրքում (III, IV, V), միաժամանակ առջևից գտնվում է ուսի հետ տարանուն ոտքը, թեքված հանդիսատեսի ուղղությամբ, եթե առաջ է ուղղված աջ ուսը, և գլուխը նայում է դեպի աջ, ապա առջևում պետք է գտնվի ձախ ոտքը, իսկ եթե ձախ ուսն է ուղղված առաջ, և գլուխը նայում է դեպի ձախ, ապա` աջ ոտքը։ Այս դրությունից ոտքը բացելով առաջ կամ հետ` կարելի է ստանալ effacée-ի ցանկացած կեցվածք։

Հայտնի մեթոդաբանություններ

• Ամերիկյան՝ Բալանչինի տեխնիկա
• Դանիական՝ Բուրնոնվիլի դպրոց
• Իտալական՝ Չեկետու մեթոդաբանություն
• Կուբայական՝ Ալիսա Ալոնսոյի մեթոդաբանություն
• Ռուսական՝ Վահանովայի համակարգ

Տես նաև

• Ագրիպինա Վահանովա

Գրականություն

• 1925 — Книга ликований / Аким Волынский. — Л.: «АРТ», переиздание в 1992 году.
• 1934 — Основы классического танца / Агриппина Ваганова. — Л.: «Искусство», переиздана в 1980 году.
• 1958 — Танцовщик и стиль / В. М. Красовская. — Л.: «Театр и жизнь», 1958.
• 1966 — «Всё о балете» Часть IV — Термины / Е. Суриц, Е. Жемчужина, В.Варковицкий. — Л.: «Музыка», 1966.
• 1967 — Уроки классического танца / Асаф Мессерер. — М.: «Искусство» ВТО, 1967.
• 1983 — «Азбука классического танца»: Первые три года обучения. Учебно-методическое пособие для высших и средних учебных заведений искусства и культуры. / Н. П. Базарова совместно с В. П. Мей. Вступительная статья В. Красовской. — «Искусство», 2-е изд, 1983, переиздана в 2006 году. — 207 с. ил. 22 см с.
• 1984 — «Классический танец»: Методика четвертого и пятого года обучения. Учебник для высших и средних специальных учебных заведений искусств и культуры / Н. П. Базарова. — «Искусство», 2-е изд, 1984, переиздана в 2009 году. — 199 с. ил., 8 л. ил. 21 см с.
• 1987 — Л.Д.Блок Классический танец. История и современность / вступительное слово В.Гаевского. — Рецензент: Пётр Гусев, Ред.коллегия: В.М.Красовская, Е.А.Суриц. — М.: "Искусство", 17.08.1987. — 556 с. — 25 000 экз.

Արտաքին հղումներ

• Сюжет о балетных терминах в программе «Абсолютный слух»
• Словарь балетных терминов на сайте ABT(անգլ.)
• Видеословарь балетных терминов в исполнении артистов Королевского балета