Jump to content

Ամբրիմ

Վիքիպեդիայից՝ ազատ հանրագիտարանից
Ամբրիմ
Տեսակլեռ և կղզի
Երկիր Վանուատու
Վարչատարածքային միավորՎանուատու
Մասն էNew Hebrides?
Մակերես678 կմ²
Բնակչություն7385 մարդ (2016)[1]
Քարտեզ
Քարտեզ

Ամբրիմ (անգլ.՝ Ambrym), կղզի Խաղաղ օվկիանոսում, Նոր Հիբրիդներ կղզեխմբում։ Մտնում է Վանուատու պետության կազմի մեջ։ Վանուտաուի կղզիների մեջ տարածքով զբաղեցնում հինգերորդ տեղը։ Հայտնի է իր չափազանց բարձր հրաբխային ակտիվությամբ և լավային լճերի ձևավորմամբ։ Իր հարևան Մալակուլա կղզու և մի քանի ավելի փոքր կղզիների հետ կազմում է Մալամպա գավառը։

Աշխարհագրություն

[խմբագրել | խմբագրել կոդը]
Ամբրիմի հրաբխից մոխրի արտանետումը (նկար արբանյակից, հոկտեմբերի 4 2004 թվական)

Ամբրիմը գտնվում է Նոր Հիբրիդյան կղզեխմբի կենտրոնական մասում, մոտավորապես 170 կմ դեպի հյուսիս Վանուատուի մայրաքաղաքից՝ Պորտ Վիլայից, և մոտավորապես 1200 կմ դեպի հյուսիս-արևելք Ավստրալիայից[2]։ Արևելքից կղզու ափերը ողողում են Խաղաղ օվկիանոսի ջրերը, իսկ մյուս կողմերից՝ Կորալյան ծովի ջրերը։

Ամբրիմը ունի իրեն բնորոշ եռանկյունանման ձև։ Արևմուտքից արևելք կղզու երկարությունը կազմում է 43 կմ, իսկ հյուսիսից հարավ՝ 30 կմ։ Ամբրիմը գտնվում է բարձր հրաբխային ակտիվության շրջանում, որտեղ բախվում են Ավստրալիական և Խաղաղօվկիանոսյան սալերը։ Հենց կղզին իրենից ներկայացնում է մի հսկայական վահանաձև հրաբուխ[3]։

Ամբրիմի վրա գտնվում են երկու ակտիվ հրաբխային կոներ՝ «Բենբոուն» և «Մարումը», որոնք հասնում են մինչև 1300 կմ բարձրության։ Կղզու կենտրոնում գտնվում է մի զանգվածային, 1900-ամյա կալդերա, 12X8 կմ չափսերով, որն էլ կրում է իր վրա բազմաթիվ խառնարաններ։ Կալդերայի հատակը մոխրով պատված մի հարթություն է, որը անպտուղ է բնական թթվային անձրևների պատճառով։ Ամբրիմի ծովափը պատված է արևադարձային բուսականությամբ։ Կղզու զգալի հատվածում աճում են կոկոսյան արմավենիներ։

Ամբրիմում կիման արևադարձային է։ Տարեկան իջին տեղումների քանակը կազմում է 2500 մմ[2]։

Վանուտաույի կղզիները բնակեցվել են 2000 տարի առաջ, Սողոմոնի կղզիներից դեպի Խաղաղ օվկիանոսի հյուսիսարևմտյան մաս և Պապուա Նոր Գվինեա կատարված գաղթի շրջանում[4]։ Կղզիների գաղութացումը իրականացվե է տևական, մեծ կանոեներով ծովային ճամփորդություննրի ժամանակ, որոնք կարող էին տեղափոխել մինչև 200 մարդ։

Ամբրիմ կղզին բացահայտվել է 1768 թվականին ֆրանսիացի ճանապարհորդեր Լուի Անտուան դե Բուգենվիլի կողմից։ Վեց տարի անց կղզու մոտով անցել է նաև անգլիացի ճանապարհորդ Ջեյմս Կուկը։ Նա հետևություն արեց, որ Պենտեկոստ և Ամբրիմ կղզիները, որոնք հայտնաբերվել են Բուգենվիլի կողմից, առանձին կղզիներ են (սկզբում դա այտնի չէր), իսկ Ամբրիմ կղզու վրա կան երկու ակտիվ հրաբուխներ[5][6]։

1906 թվականի մարտին Ամբրիմը, ինչպես նաև Նոր Հեբրիդների մյուս կղզիները դարձան Ֆրանսիայի և Մեծ Բրատանիայի համատեղ սեփականությունը, այսինքն կղզիախումբը ձեռք էր բերում անգլոֆրանսիական կոնդոմինումի կարգավիճակ[7]։

1980 թվականի հունիսի 30-ին Նոր Հեբրիդները ստացան անկախություն Ֆրանսիայից ու Մեծ Բրիտանիայից և մտան Վանուատու հանրապետության կազմի մեջ։

Բնակչություն

[խմբագրել | խմբագրել կոդը]

Ամբրիմի բնակչության ցուցանիշը կազմում է 7 275 մարդ[8] (2009) Ամենախոշոր բնակավայրը Էաս գյուղն է։ Բնակիչների հիմնական զբաղմունքը գյուղատնտեսությունն է։ Ամբրիմում տարածված է պլանտացիոն տնտեսությունը (աճեցնում են կոկոսյան արմավենի, որպեսզի կոպրա ստանան)։

Բնակչության հիմնական եզուներն են համարվում բիսլաման, ֆրանսերենը և անգլերենը, չնայած նաև օգտագործվում են տեղական լեզուներ, որոնք են՝

  • դակակա (600 կրող, 1983 թվականին, տարածված է կղզու հարավային մասում)
  • լոնվոլվոլ (600 կրող, 1983 թվականին, տարածված է կղզու արևմտյան մասում)
  • պորտ վատո (750 կրող, 1983 թվականին, տարածված է կղզու հարավարևմտյան մասում)
  • հյուսիսային ամբրիմ (2850 կրող, 1983 թվականին, տարածված է կղզու հյուսիսային մասում)
  • հարավարևելյան ամբրիմ (1800 կրող, 1983 թվականին, տարածված է կղզու հարավարևելյան մասում)[9]

Ամբրիմ կղզին ունի հարուստ մշակութային ավանդույթներ։ Օրինակ, սեպտեմբերի 1-ից մինչև դեկտեմբերի 31-ը (մանվածքածառի աճման ժամանակաշրջանը) կղզու հյուսիսային մասում արգելված է ձկնորսությունը[10]։ Լայն տարածում ունեն տեղակա պարերը, հատկապես ռոմը։ Դրա կատարման ժամանակ պարողները հագնում են գունավոր դիմակներ, իսկ պարողը հաջորդում է տամ-տամ խաղով, կամ հսկայական փայտե գոնգով[10]։

Ինչպես Վանուատուի շատ կղզիներ, Ամբրիմը նույնպես ունի իր ավստրանեզիական լեզուն՝ ամբրիմը։ Այն ավստրոասիական ընտանիքի Մելանեզիայի լեզուներից մեկն է[11]։ Հյուսիսում այն կոչվում է՝ հյուսիսային ամբրիմ, հարավ-արևելքում՝ հարավարևելյան ամբրիմ, հարավում՝ դաակակա լեզու, արևմուտքում՝ լոնուոլուոլ լեզուն, հարավ-արևմուտքում՝ պարտո-վատո լեզուն։ Յուրաքանչյուրով խոսում են մի քանի հարյուրից մի քանի հազար մարդ[12]։

Ծանոթագրություններ

[խմբագրել | խմբագրել կոդը]
  1. https://vnso.gov.vu/index.php/component/advlisting/?view=download&fileId=4542
  2. 2,0 2,1 «UN SYSTEM-WIDE EARTHWATCH Web Site. Острова Вануату. (անգլ.)». Արխիվացված է օրիգինալից 2012 թ․ օգոստոսի 13-ին. Վերցված է 2015 թ․ հունիսի 29-ին.
  3. «Global Volcanism Program. Амбрим. (անգլ.)». Արխիվացված է օրիգինալից 2013 թ․ փետրվարի 14-ին. Վերցված է 2015 թ․ հունիսի 29-ին.
  4. Jeremy MacClancy. To kill a bird with two stones: a short history of Vanuatu. Port Vila, Vanuatu Cultural Centre, 1980. — Стр. 18.
  5. [«Վանուատույի զբոսաշրջության պաշտոնական կայք։ Վանուատույի գաղութացման շրջան։ Առաջին բնակիչներ։ (անգլ.)». Արխիվացված է օրիգինալից 2016 թ․ մարտի 4-ին. Վերցված է 2015 թ․ հունիսի 29-ին. Վանուատույի զբոսաշրջության պաշտոնական կայք։ Վանուատույի գաղութացման շրջան։ Առաջին բնակիչներ։ (անգլ.)]
  6. Miles, стр. 14.
  7. Tufala Gavman. Reminisces from the Anglo-French Condominium of the New Hebrides / Brian J. Bresnihan, Keith Woodward, editors. — Suva, Fiji: Institute of Pacific Studies, University of the South Pacific, 2002. — Стр. 23.
  8. Vanuatu National Statistics Office, ed. (2009). «2009 National Population and Housing Census» (PDF). էջ 12. Արխիվացված է օրիգինալից (PDF) 2012 թ․ հոկտեմբերի 17-ին. Վերցված է 22 septembre 2011-ին.
  9. Etnologue. Языки Вануату. (անգլ.)
  10. 10,0 10,1 [«Официальный сайт туризма Вануату. Остров Амбрим. (անգլ.)». Արխիվացված է օրիգինալից 2008 թ․ փետրվարի 28-ին. Վերցված է 2015 թ․ հունիսի 29-ին. Официальный сайт туризма Вануату. Остров Амбрим. (անգլ.)]
  11. Հ. Զ. Պետրոսյան, Ս. Ա. Գալստյան, Թ. Ա. Ղարագյուլյան, Լեզվաբանական բառարան (խմբ. Էդ. Բ. Աղայան), Երևան, «Հայկական ՍՍՀ Գիտությունների Ակադեմիայի հրատարակչություն», 1975, էջ 9։
  12. Feature Column from the AMS

Արտաքին հղումներ

[խմբագրել | խմբագրել կոդը]
Վիքիպահեստն ունի նյութեր, որոնք վերաբերում են «Ամբրիմ» հոդվածին։