Ամբրիմ

Ամբրիմ;
Տեսակ	լեռ և կղզի
Երկիր	Վանուատու
Վարչատարածքային միավոր	Վանուատու
Մասն է	New Hebrides?
Մակերես	678 կմ²
Բնակչություն	7385 մարդ (2016)

Ամբրիմ (անգլ.՝ Ambrym), կղզի Խաղաղ օվկիանոսում, Նոր Հիբրիդներ կղզեխմբում։ Մտնում է Վանուատու պետության կազմի մեջ։ Վանուտաուի կղզիների մեջ տարածքով զբաղեցնում հինգերորդ տեղը։ Հայտնի է իր չափազանց բարձր հրաբխային ակտիվությամբ և լավային լճերի ձևավորմամբ։ Իր հարևան Մալակուլա կղզու և մի քանի ավելի փոքր կղզիների հետ կազմում է Մալամպա գավառը։

Աշխարհագրություն[խմբագրել | խմբագրել կոդը]

Ամբրիմը գտնվում է Նոր Հիբրիդյան կղզեխմբի կենտրոնական մասում, մոտավորապես 170 կմ դեպի հյուսիս Վանուատուի մայրաքաղաքից՝ Պորտ Վիլայից, և մոտավորապես 1200 կմ դեպի հյուսիս-արևելք Ավստրալիայից^[2]։ Արևելքից կղզու ափերը ողողում են Խաղաղ օվկիանոսի ջրերը, իսկ մյուս կողմերից՝ Կորալյան ծովի ջրերը։

Ամբրիմը ունի իրեն բնորոշ եռանկյունանման ձև։ Արևմուտքից արևելք կղզու երկարությունը կազմում է 43 կմ, իսկ հյուսիսից հարավ՝ 30 կմ։ Ամբրիմը գտնվում է բարձր հրաբխային ակտիվության շրջանում, որտեղ բախվում են Ավստրալիական և Խաղաղօվկիանոսյան սալերը։ Հենց կղզին իրենից ներկայացնում է մի հսկայական վահանաձև հրաբուխ^[3]։

Ամբրիմի վրա գտնվում են երկու ակտիվ հրաբխային կոներ՝ «Բենբոուն» և «Մարումը», որոնք հասնում են մինչև 1300 կմ բարձրության։ Կղզու կենտրոնում գտնվում է մի զանգվածային, 1900-ամյա կալդերա, 12X8 կմ չափսերով, որն էլ կրում է իր վրա բազմաթիվ խառնարաններ։ Կալդերայի հատակը մոխրով պատված մի հարթություն է, որը անպտուղ է բնական թթվային անձրևների պատճառով։ Ամբրիմի ծովափը պատված է արևադարձային բուսականությամբ։ Կղզու զգալի հատվածում աճում են կոկոսյան արմավենիներ։

Ամբրիմում կիման արևադարձային է։ Տարեկան իջին տեղումների քանակը կազմում է 2500 մմ^[2]։

Պատմություն[խմբագրել | խմբագրել կոդը]

Վանուտաույի կղզիները բնակեցվել են 2000 տարի առաջ, Սողոմոնի կղզիներից դեպի Խաղաղ օվկիանոսի հյուսիսարևմտյան մաս և Պապուա Նոր Գվինեա կատարված գաղթի շրջանում^[4]։ Կղզիների գաղութացումը իրականացվե է տևական, մեծ կանոեներով ծովային ճամփորդություննրի ժամանակ, որոնք կարող էին տեղափոխել մինչև 200 մարդ։

Ամբրիմ կղզին բացահայտվել է 1768 թվականին ֆրանսիացի ճանապարհորդեր Լուի Անտուան դե Բուգենվիլի կողմից։ Վեց տարի անց կղզու մոտով անցել է նաև անգլիացի ճանապարհորդ Ջեյմս Կուկը։ Նա հետևություն արեց, որ Պենտեկոստ և Ամբրիմ կղզիները, որոնք հայտնաբերվել են Բուգենվիլի կողմից, առանձին կղզիներ են (սկզբում դա այտնի չէր), իսկ Ամբրիմ կղզու վրա կան երկու ակտիվ հրաբուխներ^[5]^[6]։

1906 թվականի մարտին Ամբրիմը, ինչպես նաև Նոր Հեբրիդների մյուս կղզիները դարձան Ֆրանսիայի և Մեծ Բրատանիայի համատեղ սեփականությունը, այսինքն կղզիախումբը ձեռք էր բերում անգլոֆրանսիական կոնդոմինումի կարգավիճակ^[7]։

1980 թվականի հունիսի 30-ին Նոր Հեբրիդները ստացան անկախություն Ֆրանսիայից ու Մեծ Բրիտանիայից և մտան Վանուատու հանրապետության կազմի մեջ։

Բնակչություն[խմբագրել | խմբագրել կոդը]

Ամբրիմի բնակչության ցուցանիշը կազմում է 7 275 մարդ^[8] (2009) Ամենախոշոր բնակավայրը Էաս գյուղն է։ Բնակիչների հիմնական զբաղմունքը գյուղատնտեսությունն է։ Ամբրիմում տարածված է պլանտացիոն տնտեսությունը (աճեցնում են կոկոսյան արմավենի, որպեսզի կոպրա ստանան)։

Բնակչության հիմնական եզուներն են համարվում բիսլաման, ֆրանսերենը և անգլերենը, չնայած նաև օգտագործվում են տեղական լեզուներ, որոնք են՝

դակակա (600 կրող, 1983 թվականին, տարածված է կղզու հարավային մասում)
լոնվոլվոլ (600 կրող, 1983 թվականին, տարածված է կղզու արևմտյան մասում)
պորտ վատո (750 կրող, 1983 թվականին, տարածված է կղզու հարավարևմտյան մասում)
հյուսիսային ամբրիմ (2850 կրող, 1983 թվականին, տարածված է կղզու հյուսիսային մասում)
հարավարևելյան ամբրիմ (1800 կրող, 1983 թվականին, տարածված է կղզու հարավարևելյան մասում)^[9]

Մշակույթ[խմբագրել | խմբագրել կոդը]

Ամբրիմ կղզին ունի հարուստ մշակութային ավանդույթներ։ Օրինակ, սեպտեմբերի 1-ից մինչև դեկտեմբերի 31-ը (մանվածքածառի աճման ժամանակաշրջանը) կղզու հյուսիսային մասում արգելված է ձկնորսությունը^[10]։ Լայն տարածում ունեն տեղակա պարերը, հատկապես ռոմը։ Դրա կատարման ժամանակ պարողները հագնում են գունավոր դիմակներ, իսկ պարողը հաջորդում է տամ-տամ խաղով, կամ հսկայական փայտե գոնգով^[10]։

Լեզու[խմբագրել | խմբագրել կոդը]

Ինչպես Վանուատուի շատ կղզիներ, Ամբրիմը նույնպես ունի իր ավստրանեզիական լեզուն՝ ամբրիմը։ Այն ավստրոասիական ընտանիքի Մելանեզիայի լեզուներից մեկն է^[11]։ Հյուսիսում այն կոչվում է՝ հյուսիսային ամբրիմ, հարավ-արևելքում՝ հարավարևելյան ամբրիմ, հարավում՝ դաակակա լեզու, արևմուտքում՝ լոնուոլուոլ լեզուն, հարավ-արևմուտքում՝ պարտո-վատո լեզուն։ Յուրաքանչյուրով խոսում են մի քանի հարյուրից մի քանի հազար մարդ^[12]։

Ծանոթագրություններ[խմբագրել | խմբագրել կոդը]

↑ https://vnso.gov.vu/index.php/component/advlisting/?view=download&fileId=4542
↑ ^2,0 ^2,1 «UN SYSTEM-WIDE EARTHWATCH Web Site. Острова Вануату. (անգլ.)»։ Արխիվացված է օրիգինալից 2012-08-13-ին։ Վերցված է 2015-06-29
↑ «Global Volcanism Program. Амбрим. (անգլ.)»։ Արխիվացված է օրիգինալից 2013-02-14-ին։ Վերցված է 2015-06-29
↑ Jeremy MacClancy. To kill a bird with two stones: a short history of Vanuatu. Port Vila, Vanuatu Cultural Centre, 1980. — Стр. 18.
↑ [«Վանուատույի զբոսաշրջության պաշտոնական կայք։ Վանուատույի գաղութացման շրջան։ Առաջին բնակիչներ։ (անգլ.)»։ Արխիվացված է օրիգինալից 2016-03-04-ին։ Վերցված է 2015-06-29 Վանուատույի զբոսաշրջության պաշտոնական կայք։ Վանուատույի գաղութացման շրջան։ Առաջին բնակիչներ։ (անգլ.)]
↑ Miles, стр. 14.
↑ Tufala Gavman. Reminisces from the Anglo-French Condominium of the New Hebrides / Brian J. Bresnihan, Keith Woodward, editors. — Suva, Fiji: Institute of Pacific Studies, University of the South Pacific, 2002. — Стр. 23.
↑ Vanuatu National Statistics Office, ed. (2009)։ «2009 National Population and Housing Census»։ էջ 12։ Արխիվացված է օրիգինալից 2012-10-17-ին։ Վերցված է 22 septembre 2011
↑ Etnologue. Языки Вануату. (անգլ.)
↑ ^10,0 ^10,1 [«Официальный сайт туризма Вануату. Остров Амбрим. (անգլ.)»։ Արխիվացված է օրիգինալից 2008-02-28-ին։ Վերցված է 2015-06-29 Официальный сайт туризма Вануату. Остров Амбрим. (անգլ.)]
↑ Հ. Զ. Պետրոսյան, Ս. Ա. Գալստյան, Թ. Ա. Ղարագյուլյան, Լեզվաբանական բառարան (խմբ. Էդ. Բ. Աղայան), Երևան, «Հայկական ՍՍՀ Գիտությունների Ակադեմիայի հրատարակչություն», 1975, էջ 9։
↑ Feature Column from the AMS

Արտաքին հղումներ[խմբագրել | խմբագրել կոդը]

http://birdsofmelanesia.net/vanuatu7htm/ambrym.pdf Archived 2008-11-19 at the Wayback Machine.
Հյուսիսամբրիմյան լեզու. (անգլ.)

[_eebba8a810b2b333-1] ttps://vnso.gov.vu/index.php/component/advlisting/?view=download&fileId=4542

[unep-2] 2,0 ^2,1 «UN SYSTEM-WIDE EARTHWATCH Web Site. Острова Вануату. (անգլ.)»։ Արխիվացված է օրիգինալից 2012-08-13-ին։ Վերցված է 2015-06-29

[volcano-3] «Global Volcanism Program. Амбрим. (անգլ.)»։ Արխիվացված է օրիգինալից 2013-02-14-ին։ Վերցված է 2015-06-29

[MacClancy18-4] Jeremy MacClancy. To kill a bird with two stones: a short history of Vanuatu. Port Vila, Vanuatu Cultural Centre, 1980. — Стр. 18.

[early_explorers-5] [«Վանուատույի զբոսաշրջության պաշտոնական կայք։ Վանուատույի գաղութացման շրջան։ Առաջին բնակիչներ։ (անգլ.)»։ Արխիվացված է օրիգինալից 2016-03-04-ին։ Վերցված է 2015-06-29 Վանուատույի զբոսաշրջության պաշտոնական կայք։ Վանուատույի գաղութացման շրջան։ Առաջին բնակիչներ։ (անգլ.)]

[Miles14-6] Miles, стр. 14.

[Tufala23-7] Tufala Gavman. Reminisces from the Anglo-French Condominium of the New Hebrides / Brian J. Bresnihan, Keith Woodward, editors. — Suva, Fiji: Institute of Pacific Studies, University of the South Pacific, 2002. — Стр. 23.

[8] Vanuatu National Statistics Office, ed. (2009)։ «2009 National Population and Housing Census»։ էջ 12։ Արխիվացված է օրիգինալից 2012-10-17-ին։ Վերցված է 22 septembre 2011

[ethnologue-9] Etnologue. Языки Вануату. (անգլ.)

[vanuatutourism-10] 10,0 ^10,1 [«Официальный сайт туризма Вануату. Остров Амбрим. (անգլ.)»։ Արխիվացված է օրիգինալից 2008-02-28-ին։ Վերցված է 2015-06-29 Официальный сайт туризма Вануату. Остров Амбрим. (անգլ.)]

[11] Հ. Զ. Պետրոսյան, Ս. Ա. Գալստյան, Թ. Ա. Ղարագյուլյան, Լեզվաբանական բառարան (խմբ. Էդ. Բ. Աղայան), Երևան, «Հայկական ՍՍՀ Գիտությունների Ակադեմիայի հրատարակչություն», 1975, էջ 9։

[12] Feature Column from the AMS

[1]

[2]

[3]

[4]

[5]

[6]

[7]

[8]

[9]

[10]

[11]

[12]