95 թեզիսներ

Լյութերի 95 թեզիսները

95 թեզիսներ (Դոկտոր Մարտին Լյութերի դիսպուտը ապաշխարության և ինդուլգենցիայի վերաբերյալ), Մարտին Լյութերի կողմից գրված փաստաթուղթ՝ կաթոլիկական աստվածաբանության քննադատության շարադրանքով, որում նա պնդում էր, որ իշխող կրոնական վարդապետությունը կործանում է հավատը։

Այդ փաստաթղթից հաշվվում է Ռեֆորմացիայի սկիզբը և բողոքականության պատմությունը։ 95 թեզիսները գրելու հիմնական շարժառիթը և գաղափարը Հռոմի պապերի՝ մեղքերին թողություն տվող ինդուլգենցիաների և նրանց բացառիկ իրավունքների քննադատությունն էր, ինչպես նաև Սուրբ Գրքի՝ որպես միակ հեղինակության հաստատումը։

Մինչ XX դարը փաստ էր համարվում, որ Լյութերի կողմից թեզիսները Վիթթենբերգի (Սաքսոնիայի իշխանության վարչական կենտրոնը) ամրոցի դռան վրա են փակցվել 1517 թվականի հոկտեմբերի 31-ին, սակայն դա վիճարկվել է Էրվին Իզերլոյի կողմից։

Նախապատմություն

Հռոմի Պապ Լևոն X-ը Հռոմում Սուրբ Պետրոսի տաճարի շինարարության ծախսերը ծածկելու նպատակով 1517 թվականի հոկտեմբերի 18-ին ինդուլգենցիաների պրակտիկա սահմանեց։ Հռոմի քաղաքականության և ինդուլգենցիայի պրակտիկայի հանդեպ դժգոհությունը նախկինում էլ էր նկատվում, սակայն աստվածաբանության դոկտոր և ավգուստին–վանական Մարտին Լյութերը անդրադարձավ այս պրակտիկայի աստվածաբանական ասպեկտին, որը պարարտ հողի վրա դրվեց։ Թեզիսների հրապարակման մեջ մեծ դեր է խաղացել դոմինիկ–վանական Յոհան Տեցելի անձը, ով առանց ամաչելու ինդուլգենցիաներ էր վաճառում Վիթթենբերգում։

Բովանդակություն

Ընդհանուր առմամբ, դոկտոր Մարտին Լյութերի 95 թեզիսերը ցույց են տալիս, որ նա դեռևս իրեն նույնացնում է կաթոլիկ լինելու հետ, հանդես է գալիս որպես խեղաթյուրումներից հավատքի մաքրման ջատագով և Հռոմի պապի պաշտպանը՝ իր հրամանների կեղծ կատարողներից։

Մարտին Լյութեր

Առաջին յոթ թեզիսներում Լյութերը պնդում է, որ ապաշխարությունը, որին կոչ է անում Հիսուս Քրիստոսը, չի սահմանափակվում ապաշխարության և քավության արարողությամբ, քանի որ այն տևում է քրիստոնյայի ողջ կյանքի ընթացքում և ավարտվում է միայն երկնքի արքայության մեջ մտնելով (թեզիս 4)։ Հռոմի պապը ցանկանում է և կարող է ներել միայն այն պատիժները, որոնք կա՛մ իր իշխանությամբ, կա՛մ եկեղեցական իրավունքով նա է դրել մարդու վրա։ Ներել մեղքերը պապը կարող է՝ հաստատելով այն Աստծո անունով (թեզիս 6)։ Միևնույն ժամանակ, Լյութերը պնդում է, որ քահանային (որը նրա պատկերացմամբ՝ Աստծո կուսակալն է) հնազանդ լինելը ներման պայման է՝ «Ոչ մեկի մեղքը Աստված չի ներում՝ չստիպելով միաժամանակ ամեն բանում հնազանդվել քահանային՝ իր կուսակալին» (թեզիս 7)։ Լյութերը թերահավատորեն է վերաբերում մարդու վստահությանը իր ապաշխարության ճշմարտացիության և ամբողջական ներման հարցում (թեզիս 30)։

Լյութերը ընդունում է Հռոմի պապի՝ մահացածների համար Սուրբ Հոգու (թեզիս 9) և նրա բարեխոսության գործողությունները (թեզիս 26)։ Պապի միջոցով մարդկանց տրվում է Ավետարանը, նրա «հրաշագործ զորությունները, բժշկելու պարգևները» (թեզիս 78)։ Բողոքականության հիմնադիրը կոչ է անում անտեսել պապական ներողամտությունը և մասնակցությունը (թեզիս 38)։ Լյութերն արդարացնում է Պապին՝ համարելով, որ խախտումները գալիս են քահանաներից ու եպիսկոպոսներից, որոնք սխալ են կատարում Հռոմի պապի հրամանները (թեզիսներ 50, 51, 53, 55, 71-73)։ Թեզիս 81-ում նա բողոքում է, որ գիտնական այրերը սխալ ուսուցանող եպիսկոպոսների, քահանաների և աստվածաբանների մեղքով դժվարանում են հարձակումներից պաշտպանել Հռոմի պապին։ «Ով խոսում է պապական թողության ճշմարտության դեմ, թո՛ղ նա նզովյալ լինի և անիծվի։ Բայց ով պահակ է կանգնած քարոզչի սանձարձակ և լկտի խոսքի դեմ, թող օրհնված լինի» (թեզիս 71, 72)։

Քավարան

Լյութերը քննադատում է իր կարծիքով կեղծ դատողությունները քավարանի մասին։ Քավարանի ճշմարտությունը նա դեռ անպայման ընդունելու է (թեզիսներ 16, 22, 25, 26, 29 և այլ)։ Լյութերը գրում է, որ մեռնողի վախը, սարսափը և հուսահատությունը նույնն են, ինչ որ անդրշիրիմյան քավարանի տանջանքները (թեզիս 15) ։ Լյութերը խոսում է այն մասին, թե ինչ են զգում հոգիները քավարանում (17-19–րդ թեզիսներ)։ 21-52-րդ թեզիսներում Լյութերըընդհանուր առմամբ դեմ է ինդուլգենցիային, չնայած փոքր բարիքի համար ընդունում է դրանք (թեզիս 55), բողոքում է, որ այդքան քիչ մարդիկ են «ըստ կանոնների գնում ինդուլգենցիաներ» (թեզիս 31)։ Ինդուլգենցիաները գործում է միայն ներեկեղեցական կանոնների խախտման դեպքում (թեզիս 34), փրկությունը դրանց հետ կապված չէ։ Միայն Աստծո ամենաթողությունն է տանում փրկության (28–րդ թեզիսը մոնեգիզմի հիմքն է)։ Ինդուլգենցիայի նպատակը ազատ արձակման գիր գնելով չի սահմանափակվում, այլ անկեղծ ապաշխարությամբ և «մարմնի ամենազոր մահով»՝ մինչև մահ (թեզիս 3)։

Ինդուլգենցիաներ

55–66-րդ թեզիսներում Լյութերը հաստատում է Ավետարանի առաջնահերթությունը (լատին․՝ verbum dei) ինդուլգենցիաների նկատմամբ (թեզիս 55)։ «Եկեղեցու իրական գանձը,–գրում է նա 62-րդ թեզիսում,– Աստծո փառքի և շնորհի մասին Սուրբ Ավետարանն է(լատին․՝ verus thesaurus ecclesiae est sacrosanctum evangelium gloriae et gratiae dei)», որը Աստված հայտնել է խաչի վրա (թեզիս 68)։ Դրանում կարելի է տեսնել բողոքական Sola Scriptura սկզբունքի զարգացման նախադրյալները։

Լյութերը խենթություն է անվանում բոլոր դեպքերում պապի ինդուլգենցիային վստահելը, քանի որ այդ դեպքում կարելի էր ենթադրել Աստվածամոր մեղքի ներման հնարավորությունը (թեզիս 75)։ Ի ապացույց այն բանի, որ Պապի ինդուլգենցիան չի ապահովում հանդերձյալ կյանքում ներումը, Լյութերը մեջբերում է այն պնդումը,որ եթե դա հնարավոր լիներ, ապա Հռոմի պապը իր սիրալիրությամբ վաղուց կազատեր բոլոր նրանց, ովքեր քավարանում են (թեզիս 82)։ Լյութերը նաև Սուրբ Պետրոսի տաճարի կառուցումը չի համարում ինդուլգենցիա մտցնելու արդարացում (թեզիս 86)։

Վերջում Լյութերը բերում է մի շարք տրամաբանական հակասություններ, որոնց հանգեցնում է ինդուլգենցիաների փրկության գաղափարը։ Նա եզրակացնում է, որ «եթե ինդուլգենցիաները քարոզվում են պապի ոգով և մտքով», ապա այդ բոլոր հակասություններն իրենք իրենց անհետանում են։

Խաչի աստվածաբանություն

Վերջին թեզիսները հիմք են դնում խաչի աստվածաբանությանը։ Այստեղ հեղինակն ասում է, որ պետք է տառապանքների մեջ ընդօրինակել Քրիստոսին և երկինք բարձրանալ վշտերով (94-95–րդ թեզիսներ)։

Հետևանք

95 թեզիսների հրապարակումը Հռոմում կտրուկ արձագանք առաջացրեց և ըմբռնվեց գերմանական իշխանների կողմից, ինչը կանխորոշեց Եվրոպայի կրոնական պառակտումը հիմնականում գերմանական բողոքականների և ռոմանական կաթոլիկների միջև։ Թեզիսների թողարկումից 3 տարի անց այն ժամանակ արդեն ոչ անհայտ Մարտին Լյութերը կաթոլիկ եկեղեցուց հեռացվեց Հռոմի Պապի որոշմամբ, ինչը եկեղեցու արագ ճյուղավորման և մեծ պառակտման սկիզբ դարձավ։ Այդ հակամարտությունների պատճառով Արևմտյան Եվրոպայում կրոնական հակամարտությունների և պատերազմների ալիք բռնկվեց։

Գրականություն

• Brecht, Martin^[en] Sein Weg zur Reformation 1483–1521. — Minneapolis, MN: Fortress, 1985. — ISBN 978-0-8006-2813-0
• Cummings, Brian The Literary Culture of the Reformation: Grammar and Grace. — Oxford: Oxford University Press, 2002. —
• Dixon, C. Scott The Reformation in Germany. — Malden, Massachusetts: Blackwell, 2002.
• Froom, Le Roy Edwin^[en] Pre-Reformation and Reformation Restoration, and Second Departure. — Washington, DC: The Review and Herald Publishing Association, 1948. — Т. 2. — С. 863. — (The Prophetic Faith of our Fathers: The Historical Development of Prophetic Interpretation)..
• Hendrix, Scott H. Martin Luther: Visionary Reformer. — New Haven, CT: Yale University Press, 2015. — ISBN 978-0-300-16669-9
• Hequet, Suzanne The Proceedings at Augsburg, 1518 // The Annotated Luther, Volume 1: The Roots of Reform / Wengert, Timothy J.. — Minneapolis, MN: Fortress, 2015. — С. 121—166. — ISBN 978-1-4514-6535-8
• Junghans, Helmar Luther's Wittenberg // Cambridge Companion to Martin Luther / McKim, Donald K.^[en]. — Cambridge: Cambridge University Press, 2003. — С. 20—36.
• Leppin, Volker; Wengert, Timothy J. Sources for and against the Posting of the Ninety-Five Theses(անգլ.) // Lutheran Quarterly : journal. — 2015. — Т. 29. — С. 373—398. Архивировано из первоисточника 26 Մարտի 2016.
• Lohse, Bernhard Luthers Theologie in ihrer historischen Entwicklung und in ihrem systematischen Zusammenhang. — Minneapolis, MN: Fortress, 1999. — ISBN 978-0-8006-3091-1
• Lohse, Bernhard Martin Luther—Eine Einführung in sein Leben und sein Werk. — Minneapolis, MN: Fortress, 1986. — ISBN 978-0-8006-0764-7
• Marius, Richard^[en] Martin Luther: The Christian Between God and Death. — Cambridge, MA: Belknap, 1999. — ISBN 978-0-674-55090-2
• McGrath, Alister E. Luther's Theology of the Cross: Martin Luther's Theological Breakthrough. — Malden, MA: Wiley-Blackwell^[en], 2011.
• Noll, Mark A.^[en] In the Beginning Was the Word: The Bible in American Public Life, 1492–1783. — New York: Oxford University Press, 2015. — ISBN 978-0-19-026398-0 —
• Oberman, Heiko A.^[en] Luther: Mensch zwischen Gott und Teufel. — New Haven, CT: Yale University Press, 2006. — ISBN 978-0-300-10313-7
• Pettegree, Andrew Brand Luther. — New York: Penguin, 2015. — ISBN 978-1-59420-496-8
• Stephenson, Barry Performing the Reformation: Religious Festivals in Contemporary Wittenberg. — New York: Oxford University Press, 2010. —
• Waibel, Paul R. Martin Luther: A Brief Introduction to His Life and Works. — Wheeling, IL: Harlan Davidson, 2005. — ISBN 978-0-88295-231-4
• Wengert, Timothy J. Martin Luther's Ninety-Five Theses: With Introduction, Commentary, and Study Guide. — Minneapolis, MN: Fortress, 2015a.
• Wengert, Timothy J. [The 95 Theses or Disputation for Clarifying the Power of Indulgences, 1517] // The Annotated Luther, Volume 1: The Roots of Reform / Wengert, Timothy J.. — Minneapolis, MN: Fortress, 2015b. — С. 13—46. — ISBN 978-1-4514-6535-8
• Wicks, Jared Martin Luther's Treatise on Indulgences (und) // Theological Studies. — 1967. — Т. 28. — № 3. — С. 481—518. Архивировано из первоисточника 9 Հուլիսի 2021.

Արտաքին հղումներ

• 95 թեզիսները գուտենբերգի նախագծում
• 95 թեզիսների ժամանակակից թարգմանությունը
• 95 թեզիսների բնօրինակը լատիներենով