Ջորջ Լակոֆֆ

Ջորջ Լակոֆֆ;
Ծնվել է	մայիսի 24, 1941 (82 տարեկան)
Ծննդավայր	Բեյոնն, Հուդզոն շրջան, Նյու Ջերսի, ԱՄՆ
Քաղաքացիություն	ԱՄՆ
Կրթություն	Մասաչուսեթսի տեխնոլոգիական ինստիտուտ (1962) և Ինդիանայի համալսարան (1966)
Մասնագիտություն	լեզվաբան, համալսարանի դասախոս և գրող
Աշխատավայր	Կալիֆոռնիայի համալսարան, Բերքլի
Ամուսին	Ռոբին Լակոֆ
Պարգևներ և ; մրցանակներ	Կոգնիտիվ գիտության միության անդամ
Կայք	georgelakoff.wordpress.com
	George Lakoff Վիքիպահեստում

Ջորջ Լակոֆֆ (անգլ.՝ George Lakoff) (մայիսի 24, 1941(1941-05-24)^[1], Բեյոնն, Հուդզոն շրջան, Նյու Ջերսի, ԱՄՆ) ամերիկացի ճանաչողական լեզվաբան և գիտնական, առավել հայտնի է իր թեզով, որ մարդկանց կյանքի վրա էականորեն ազդում են կոնցեպտուալ փոխաբերությունները, որոնք նրանք օգտագործում են բարդ երևույթները բացատրելու համար։ Հասկացութային փոխաբերության թեզը, որը ներկայացվել է նրա և Մարկ Ջոնսոնի 1980 թվականի «Metaphors We Live By» գրքում, կիրառություն է գտել մի շարք ակադեմիական գիտակարգերում։ Քաղաքականության, գրականության, փիլիսոփայության և մաթեմատիկայի մեջ դրա կիրառումը Լակոֆին բերել է մի ոլորտ, որը սովորաբար համարվում է քաղաքագիտության համար հիմնարար կետ։ 1996 թվականի իր՝ «Moral Politics» գրքում Լակոֆֆը նկարագրում է պահպանողական ընտրողներին որպես "խիստ հայրիկի մոդելից" ոգեշնչվածներ, իսկ լիբերալ/առաջադեմ ընտրողներին ՝ «հոգատար ծնողի մոդելից» ոգեշնչվածներ։ Ըստ Լակոֆֆի՝ անհատի փորձառության ու վերաբերմունքի սոցիալ-քաղաքական խնդիրների վրա ազդում են լեզվական կառույցների մեջ կաղապարված լինելը։ Իր «In Metaphor and War: The Metaphor System Used to Justify War in the Gulf (1991)» աշխատության մեջ նա պնդում է, որ ԱՄՆ-ի մասնակցությունը Իրաք-քուվեյթյան պատերազմում քողարկվել կամ «շեղվել» է փոխաբերություններով, որոնք օգտագործվել են Բուշի առաջին վարչակազմի կողմից՝ այն արդարացնելու համար^[3]։

2003-ից 2008 թվականներին Լակոֆֆը աշխատանքներով ներգրավված էր մի հետազոտական կենտրոնում ՝ այժմ չգործող Ռոքրիջ ինստիտուտում^[4]^[5]։ Նա Իսպանիայի Սոցիալիստական կուսակցության հետազոտական կենտրոնի՝ Fundación IDEAS-ի (IDEAS Foundation) գիտական կոմիտեի անդամ է։ Ավելի ընդհանուր տեսությունը, որն ավելի մանրակրկտորեն մշակեց նրա թեզը, հայտնի է որպես «մարմնավորված միտք»։ Լակոֆֆը եղել է լեզվաբանության դասախոս Կալիֆոռնիայի Բերքլի համալսարանում 1972 թվականից մինչև իր թոշակի անցնելը՝ 2016 թվականին^[6]։

Աշխատանք[խմբագրել | խմբագրել կոդը]

Փոխաբերության վերաարժեքավորում[խմբագրել | խմբագրել կոդը]

Թեև Լեյկոֆֆի որոշ հետազոտություններ ներառում են լեզվաբանների կողմից ավանդաբար ուշադրության կենտրոնում գտնվող հարցեր, ինչպիսիք են, օրինակ, պայմանները, որոնց դեպքում որոշակի լեզվական կառույցը քերականորեն կենսունակ է, նա առավել հայտնի է մարդկանց սոցիալ-քաղաքական կյանքում փոխաբերությունների դերի վերաարժեքավորմամբ։ Փոխաբերությունը դիտվել է արևմտյան գիտական ավանդույթում որպես զուտ լեզվական կառույց։ Լակոֆֆի աշխատանքի էական դրույթը եղել է այն փաստարկը, որ փոխաբերությունները հիմնականում հասկացութային կառույցք են և իրականում կենտրոնական դեր են կատարում մտքի զարգացման համար։ Ըստ նրա ՝ "Մեր սովորական հասկացութային համակարգը, որի շնորհիվ մենք և՛ մտածում ենք, և՛ գործում, սկզբունքորեն փոխաբերական բնույթ ունի»։ Ըստ Լակոֆֆի՝ ոչ փոխաբերական միտքը հնարավոր է միայն այն դեպքում, երբ մենք խոսում ենք զուտ ֆիզիկական իրականության մասին. որքան մեծ է աբստրակցիայի մակարդակը, այնքան փոխաբերության ավելի շատ շերտեր են պահանջվում այն արտահայտելու համար։ Մարդիկ չեն նկատում այս փոխաբերությունները տարբեր պատճառներով, ներառյալ այն, որ որոշ փոխաբերություններ դառնում են «մեռած» այն իմաստով, որ մենք այլևս չենք ճանաչում դրանց ծագումը։ Մեկ այլ պատճառ էլ այն է, որ մենք պարզապես չենք «տեսնում», թե ինչ է «կատարվում»։" Ըստ Լակոֆֆի, ինտելեկտուալ բանավեճի հիմքում ընկած փոխաբերությունն այն է, որ փաստարկը պատերազմ է (հետագայում ՝ «փաստարկը պայքար է»).

- He won the argument.
- Your claims are indefensible.
- He shot down all my arguments.
- His criticisms were right on target.
- If you use that strategy, he'll wipe you out.

Ըստ Լակոֆֆի, մտքի զարգացումը եղել է ավելի լավ փոխաբերությունների մշակման գործընթաց։ Նա նաև նշում է, որ գիտելիքի մի տիրույթի կիրառումը մյուս տիրույթը հասկանալու համար ընձեռում է նոր ընկալումների և ըմբռնումների հնարավորություն։

Լեզվաբանական պատերազմներ[խմբագրել | խմբագրել կոդը]

Լակոֆֆն իր կարիերան սկսել է որպես ուսանող, իսկ ավելի ուշ՝ որպես Մասաչուսեթսի տեխնոլոգիական ինստիտուտի պրոֆեսոր Նոամ Չոմսկու մշակած փոխակերպական քերականության տեսության ուսուցիչ։ 1960-ական թվականների վերջին, սակայն, նա միացավ այլոց ՝ խթանելու^[7]^[8] սերող իմաստաբանությունը՝ որպես Չոմսկու գեներատիվ շարահյուսության այլընտրանք։ Հարցազրույցում նա նշել է՝ "Այդ ժամանակաշրջանում ես փորձում էի Չոմսկու փոխակերպական քերականությունը միավորել ֆորմալ տրամաբանության հետ։ Ես օգնել էի մանրամասնորեն մշակել Չոմսկու քերականության տեսությունը։ Նոամն այն ժամանակ և մինչ այժմ պնդում է, որ շարահյուսությունը անկախ է իմաստից, համատեքստից, հենքային գիտելիքներից, հիշողությունից, ճանաչողական մշակումից, հաղորդակցական մտադրությունից և մարմնի բոլոր ասպեկտներից… Աշխատելով նրա վաղ տեսության մանրամասների վրա՝ ես գտա մի քանի դեպքեր, երբ իմաստաբանությունը, համատեքստը և նման այլ գործոններ մտել են արտահայտությունների և ձևույթների շարահյուսական հաճախականությունները կարգավորող կանոնների մեջ։ Ես հանդես եկա այլընտրանքային տեսության սկզբնավորմամբ 1963 թվականին և «Հաջ» Ռոսի և Ջիմ Մաքքոուլիի նման հրաշալի համագործակիցների հետ միասին զարգացրեցի այն մինչև վաթսունական թվականները^[8]։

Լակոֆֆի այն պնդումը, որտեղ Չոմսկին հաստատում է շարահյուսության և իմաստաբանության անկախությունը, մերժվել է հենց Չոմսկու կողմից, ով ունի հետևյալ տեսակետը՝ "Շարահյուսությունը և իմաստաբանությունը բաժանող սահմանների որոշումը (եթե այդպիսին կա) նախապայման չէ շարահյուսական և իմաստային կանոնների տեսական և նկարագրական ուսումնասիրության համար։ Ընդհակառակը, սահմանազատման խնդիրն ակնհայտորեն բաց կմնա այնքան ժամանակ, քանի դեռ այս դաշտերի մասին շատ ավելի լավ պատկերացում չկա։ Ճիշտ նույնը կարելի է ասել իմաստային համակարգերը գիտելիքի և հավատի համակարգերից բաժանող սահմանի մասին։ Այն, որ դրանք կարծես թե միմյանց փոխթափանցում են անհասկանալի ձևերով, վաղուց արդեն նշվել է…"^[9]

Ի պատասխան Լակոֆֆի՝ Չոմսկին պնդեց, որ Լակոֆֆը «իրականում չունի ոչ մի տեսակի ըմբռնում այն աշխատանքի վերաբերյալ, որը նա ուսումնասիրում է»^[10]։ Չնայած Չոմսկու տեսակետին Լակոֆֆի սխալ բնութագրմանը , նրանց լեզվական դիրքորոշումները զգալիորեն տարբերվում են։ Այս տարաձայնությունը սերող քերականության և սերող իմաստաբանության մեջ լեզվաբանների միջև հանգեցրեց կատաղի և դաժան բանավեճերի, որոնք հայտնի են որպես «լեզվաբանական պատերազմներ»։

Մարմնավորված միտք[խմբագրել | խմբագրել կոդը]

Երբ Լակոֆֆը պնդում է, որ միտքը «մարմնավորված է», նա հիմնավորում է, որ գրեթե ողջ մարդկային ճանաչողությունը, մինչև անգամ ամենավերացական դատողությունը, կախված է այնպիսի կոնկրետ և «ցածր մակարդակի» ունակություններից, ինչպիսիք են զգայական շարժիչ համակարգը և զգացմունքները։ Հետևաբար, մարմնավորումը մերժում է ոչ միայն մտքի և նյութի երկվությունը, այլև այն պնդումները, որ մարդկային բանականությունը հիմնականում կարելի է հասկանալ՝ առանց հղում կատարելու հիմքում ընկած «իրականացման մանրամասների»։

Լակոֆֆն առաջարկում է երեք փոխլրացնող, բայց տարբեր տեսակի փաստարկներ՝ հօգուտ մտքի մարմնավորման։ Նախ, օգտագործելով նյարդաբանության և նյարդային ցանցերի սիմուլյացիաների ապացույցները, նա պնդում է, որ որոշ հասկացույթներ, ինչպիսիք են գույնը և տարածական հարաբերությունները, կարող են գրեթե ամբողջությամբ հասկացվել ընկալման կամ մարդու շարժական համակարգի գործընթացների ուսումնասիրության միջոցով։

Երկրորդը, հիմնվելով փոխաբերական լեզվի վերաբերյալ ճանաչողական լեզվաբանության վերլուծության վրա, նա պնդում է, որ դատողությունները, որոնք մենք օգտագործում ենք այնպիսի վերացական թեմաների շուրջ, ինչպիսիք են պատերազմը, տնտեսագիտությունը կամ բարոյականությունը, ինչ-որ կերպ սերում են այն դատողություններից, որոնք մենք օգտագործում ենք այնպիսի առօրյա թեմաների համար, ինչպիսիք են տարածական հարաբերությունները։

Վերջապես, հիմնվելով ճանաչողական հոգեբանության և լեզվի փիլիսոփայության որոշ հետազոտությունների վրա, նա պնդում է, որ մարդկանց կողմից օգտագործվող կատեգորիաներից շատ քչերն են իրականում սև-սպիտակ տիպի ՝ ենթակա վերլուծության՝ ըստ անհրաժեշտ և բավարար պայմանների։ Ընդհակառակը, կատեգորիաների մեծ մասը ենթադրվում է, որ շատ ավելի բարդ է, ինչպես մեր մարմինը։

«Մենք նյարդային համակարգով էակներ ենք», - ասում է Լակոֆը, - «Մեր ուղեղը տվյալները վերցնում է մեր մարմնի մնացած հատվածներից։ Ինչպիսին որ մեր մարմինն է և ինչպես որ այն գործում է աշխարհում, այն այդ կերպով ձևավորում է այն հասկացույթները, որոնք կարող ենք օգտագործել մտածելու համար։ Մենք չենք կարող մտածել ցանկացած բան. միայն այն, ինչ մեր մարմնավորված ուղեղները թույլ կտան»^[11]։

Լակոֆֆի կարծիքով գիտակցությունը նյարդայնորեն մարմնավորված է, սակայն նա բացահայտորեն նշում է, որ այդ մեխանիզմը միայն նյարդային հաշվարկումը չէ։ Օգտագործելով մարմնից ազատման հասկացությունը՝ Լակոֆֆը հարում է հետմահու կյանքի ֆիզիկալիստական մոտեցմանը։ Եթե հոգին չի կարող ունենալ մարմնական որևէ հատկություն, ապա Լակոֆֆը պնդում է, որ այն չի կարող զգալ, ընկալել, մտածել, գիտակցված լինել կամ անհատականություն ունենալ։ Եթե սա ճիշտ է, ապա Լեյկոֆֆը հարցնում է, թե ո՞րն է լինելու հետագա կյանքի իմաստը։

Շատ գիտնականներ կիսում են այն համոզմունքը, որ առկա են խնդիրներ հերքելիության և հիմնարար գոյաբանությունների հետ կապված, որոնք նկարագրում են «այն, ինչ գոյություն ունի», և այս ամենը բավականաչափ ճշգրտությամբ ՝ հաստատելու փորձառական վավերացման խելամիտ մեթոդը։ Բայց Լակոֆֆը առաջ է գնում, որպեսզի բացատրի, թե ինչու բարդ փոխաբերություններով ստեղծված վարկածները չեն կարող ուղղակիորեն հերքվել։ Փոխարենը, դրանք կարող են հերքվել միայն այլ բարդ փոխաբերություններով առաջնորդված փորձառական դիտարկումների մեկնաբանությունների հիման վրա։ Ահա թե ինչ նա ի նկատի ունի, երբ ասում է, որ հերքելիությունն ինքնին երբեք չի կարող հաստատվել որևէ խելամիտ մեթոդով, որը, ի վերջո, չի հիմնվի ընդհանուր մարդկային կողմնակալության վրա^[12]։ Նրա ակնարկած կողմնակալությունը հասկացութային փոխաբերությունների մի շարք է, որը կառավարում է մարդկանց կողմից կատարված դիտարկումների մեկնաբանությունները։

Լակոֆֆը համահեղինակներ Մարկ Ջոնսոնի և Ռաֆայել Է. Նունյեսի հետ միասին մարմնավորված մտքի թեզի առաջնային ջատագովներից մեկն է։ Լակոֆֆը քննարկել է այս թեմաները 2001 թվականին Գլազգոյի համալսարանում Գիֆորդի դասախոսություններում, որը հրատարակվել է «Մարդկային հասկացողության սահմանները և բնությունը» վերնագրով^[13]։ Մյուսները, ովքեր գրել են մարմնավորված մտքի մասին, ներառում են փիլիսոփա Էնդի Քլարկին, փիլիսոփա և նյարդակենսաբաններ Հումբերտո Մատուրանային և Ֆրանցիսկո Վարելային և նրա աշակերտ Էվան Թոմփսոնին, ռոբոտիստներ Ռոդնի Բրուքը, Ռոլֆ Պֆայֆերը և Թոմ Զիմկեն, ֆիզիկոս Դեյվիդ Բոմը, Ռեյ Գիբսը, Ջոն Գրայնդերը և Ռիչարդ Բենդլերը իրենց նյարդալեզվաբանական ծրագրավորման մեջ և Ջուլիան Ջեյնսը։ Այս գրողների աշխատանքը կարելի է քննել ավելի վաղ փիլիսոփայական գրություններում, հատկապես ֆենոմենոլոգիական ավանդույթներում, ինչպիսիք են Մորիս Մերլո-Պոնտին և Հայդեգերը։ «Մարմնավորված մտքի» հիմնական թեզը նույնպես կարելի է քննել ամերիկյան համատեքստային կամ գործաբանական ավանդույթում, հատկապես Ջոն Դյուիի ստեղծագործության մեջ, ինչպիսին է՝ «Արվեստը որպես փորձ»։

Ծանոթագրություններ[խմբագրել | խմբագրել կոդը]

↑ ^1,0 ^1,1 Babelio (ֆր.) — 2007.
↑ ^2,0 ^2,1 https://www.icsi.berkeley.edu/icsi/people/lakoff
↑ Compare: Lakoff, George (1991). «Metaphor and War: The Metaphor System Used to Justify War in the Gulf». The Sixties Project. Վերցված է 2018 թ․ հոկտեմբերի 4-ին. «The most natural way to justify a war on moral grounds is to fit this fairy tale structure to a given situation. This is done by metaphorical definition, that is, by answering the questions: Who is the victim? Who is the villain? Who is the hero? What is the crime? What counts as victory? Each set of answers provides a different filled-out scenario. [...] As the gulf crisis developed, President Bush tried to justify going to war by the use of such a scenario. At first, he couldn't get his story straight. What happened was that he was using two different sets of metaphorical definitions, which resulted in two different scenarios [...].»
↑ «George Lakoff». Rockridge Institute. Արխիվացված է օրիգինալից 2007 թ․ հունիսի 11-ին. Վերցված է 2007 թ․ հունիսի 13-ին.
↑ Lakoff, George (2002). Moral Politics: How Liberals and Conservatives Think. Chicago: The University of Chicago Press. ISBN 0-226-46771-6.
↑ White, Daphne (2017 թ․ մայիսի 2). «Berkeley author George Lakoff says, 'Don't underestimate Trump'». Berkeleyside.com.
↑ http://www.db-thueringen.de/servlets/DerivateServlet/Derivate-4550/Government_and_Binding.pdf
↑ ^8,0 ^8,1 John Brockman (03/09/99), Edge.org, "Philosophy In The Flesh" A Talk With George Lakoff
↑ Chomsky, Noam (1965 թ․ մայիս). Aspects of the Theory of Syntax. MIT Press. էջ 159.
↑ "Chomsky Replies", The New York Review of Books, 1973 20;12
↑ «EDGE 3rd Culture: A Talk with George Lakoff». Edge.org. Վերցված է 2013 թ․ սեպտեմբերի 29-ին.
↑ Lakoff, G., and M. Johnson, 1999, Philosophy in the Flesh: The Embodied Mind and its Challenge to Western Thought, New York: Basic Books
↑ ed. Anthony Sanford, T & T Clark, 2003. Summary at giffordlectures.org Արխիվացված 2011-06-14 Wayback Machine by Brannon Hancock.

Արտաքին հղումներ[խմբագրել | խմբագրել կոդը]

University of California, Berkeley department of Linguistics page on George Lakoff
Edge bio of Lakoff
"Metaphor and War" (1991)
"Metaphor and War, Again" (2003)
"Thinking of Jackasses: the grand delusions of the Democratic Party", a critical review by Marc Cooper in Atlantic Monthly
"The Political Mind" a talk by George Lakoff recorded June 28, 2008 in Sacramento, CA
George Lakoff Proposes Ballot Measure to End ⅔ Rule in State Legislature – video report by Democracy Now!
Biography and summary of Gifford Lectures (University of Glasgow, 2001) by Brannon Hancock

Վիքիպահեստն ունի նյութեր, որոնք վերաբերում են «Ջորջ Լակոֆֆ» հոդվածին։

[_4537a9e7181004db-1] 1,0 ^1,1 Babelio (ֆր.) — 2007.

[_398476d5b75585a3-2] 2,0 ^2,1 https://www.icsi.berkeley.edu/icsi/people/lakoff

[3] Compare: Lakoff, George (1991). «Metaphor and War: The Metaphor System Used to Justify War in the Gulf». The Sixties Project. Վերցված է 2018 թ․ հոկտեմբերի 4-ին. «The most natural way to justify a war on moral grounds is to fit this fairy tale structure to a given situation. This is done by metaphorical definition, that is, by answering the questions: Who is the victim? Who is the villain? Who is the hero? What is the crime? What counts as victory? Each set of answers provides a different filled-out scenario. [...] As the gulf crisis developed, President Bush tried to justify going to war by the use of such a scenario. At first, he couldn't get his story straight. What happened was that he was using two different sets of metaphorical definitions, which resulted in two different scenarios [...].»

[4] «George Lakoff». Rockridge Institute. Արխիվացված է օրիգինալից 2007 թ․ հունիսի 11-ին. Վերցված է 2007 թ․ հունիսի 13-ին.

[Moral_Politics-5] Lakoff, George (2002). Moral Politics: How Liberals and Conservatives Think. Chicago: The University of Chicago Press. ISBN 0-226-46771-6.

[6] White, Daphne (2017 թ․ մայիսի 2). «Berkeley author George Lakoff says, 'Don't underestimate Trump'». Berkeleyside.com.

[7] ttp://www.db-thueringen.de/servlets/DerivateServlet/Derivate-4550/Government_and_Binding.pdf

[edge.org-8] 8,0 ^8,1 John Brockman (03/09/99), Edge.org, "Philosophy In The Flesh" A Talk With George Lakoff

[9] Chomsky, Noam (1965 թ․ մայիս). Aspects of the Theory of Syntax. MIT Press. էջ 159.

[10] "Chomsky Replies", The New York Review of Books, 1973 20;12

[11] «EDGE 3rd Culture: A Talk with George Lakoff». Edge.org. Վերցված է 2013 թ․ սեպտեմբերի 29-ին.

[12] Lakoff, G., and M. Johnson, 1999, Philosophy in the Flesh: The Embodied Mind and its Challenge to Western Thought, New York: Basic Books

[13] . Anthony Sanford, T & T Clark, 2003. Summary at giffordlectures.org Արխիվացված 2011-06-14 Wayback Machine by Brannon Hancock.

[1]

[2]

[3]

[4]

[5]

[6]

[7]

[8]

[9]

[10]

[11]

[12]

[13]