Ջահանգիրի դամբարան

Վիքիպեդիայից՝ ազատ հանրագիտարանից

Քարտեզ
Քարտեզ

Ջահանգիրի դամբարան (ուրդու՝ مقبرہ جہانگیر‎), XVII դարի դամբարան, կառուցված մողոլական կայսր Ջահանգիրի համար։ Այն թվագրվում է 1637 թվականով և գտնվում է Լահորի շրջանի Շահդար Բաղում (Փենջաբ, Պակիստան)՝ Ռավի գետի ափին[1]։ Դամբարանը հայտնի է իր ինտերիերով, առատորեն զարդարված ֆրեսկոներով և մարմարով, իսկ արտաքին տեսքը զարդարված է ֆլորենտական խճանկարներով։ Դամբարանը, հարակից Աքբարի Սարայի և Ասաֆ խանի գերեզմանի հետ միասին, այն անսամբլի մի մասն է, որն այժմ գտնվում է ՅՈՒՆԵՍԿՕ-ի Համաշխարհային ժառանգության նախնական ցուցակում[2]։

Տեղադրություն[խմբագրել | խմբագրել կոդը]

Դամբարանը գտնվում է Շահդար Բաղում՝ Լահոր Հին քաղաքից հյուսիս-արևմուտք։ Այն գտնվում է Ռահի գետի մյուս կողմում՝ Լահորից, մի գյուղական վայրում, որը հայտնի է իր բազմաթիվ զվարճանքների այգիներով[3]։ Գերեզմանը գտնվում է Դիլկուշում՝ Նուր Ջահանի հաճելի պարտեզում, որը ստեղծվել է 1557 թվականին[4]։ Ասաֆ խանի գերեզմանը, որը կանգնեցվել է 1645 թվականին, և Աքբարի Սարայը, որը կառուցվել է 1637 թվականին, կանգնած են Ջահանգիրի դամբարանների համալիրից անմիջապես արևմուտք, և երեքն էլ կազմում են դեպի արևելք-արևմուտք ուղղված անսամբլ։ Շահդարա Բագիի մեկ այլ հուշարձաններից մեկը՝ Ջահանգիրի կնոջ Նուր Ջահանի գերեզմանը, գտնվում է Ասաֆ խանի գերեզմանից մի փոքր հարավ-արևմուտք։

Նախապատմություն[խմբագրել | խմբագրել կոդը]

Դամբարանի ինտերիերի մեծ մասը զարդարված է մողոլական դարաշրջանի ֆրեսկոներով:

Գերեզմանը կառուցվել է Ջահանգիրի համար, որը ղեկավարել է Մողոլական կայսրությունը 1605-1627 թվականներին։ Նա մահացել է 1627 թվականի հոկտեմբերի 28-ին Քաշմիրի նախալեռներում, Ռաջաուրի քաղաքի մոտակայքում։ Քաշմիրից ճանապարհ ընկած հուղարկավորության երթը Լահոր է ժամանել ուրբաթ օրը, 1627 թվականի նոյեմբերի 12-ին[5]։ Դիլկուշի պարտեզը, որտեղ նա թաղված է, Ջահանգիրի և նրա կնոջ՝ Նուր Ջահանի «սիրած վայրն» էր, երբ նրանք ապրում էին Լահորում[3][6]։ Նրա որդին՝ նոր կայսր Շահ Ջահանը, հրամայեց հոր պատվին կանգնեցնել «կայսրին վայել դամբարան»[3][7]։

Պատմություն[խմբագրել | խմբագրել կոդը]

Փադիշահ Ջահանգիրն արգելեց գմբեթ կառուցել իր գերեզմանի վրա

Չնայած ժամանակակից պատմաբանները Ջահանգիրի դամբարանի կառուցումը վերագրում են նրա որդուն՝ Շահ Ջահանին, այն կարող է լինել Նուր Ջահանի նախագծի արդյունքը[8]։ Ոգեշնչվելով իր հոր դամբարանի ճարտարապետությունից՝ ասում են, որ նա 1627 թվականին[8] նախագիծ է մշակել Ջահանգիրի գերեզմանի համար և, հնարավոր է, նույնիսկ օգնել է դրա ֆինանսավորմանը[3]։ Շինարարությունը սկսվել է 1627 թվականին[3] և պահանջվել է 10 տարի այն ավարտելու համար[7][8][9]։

Սիկհերի դատարանի արձանագրությունների համաձայն, դամբարանում վերանորոգումներ են կատարվել 1814 թվականին[10]։ Այնուամենայնիվ, դամբարանների համալիրը ապականվել է նաև սիկհերի օրոք, երբ նրանք կողոպտվեցին Ռանջիթ Սինգհի բանակի կողմից[11][12], իսկ նրանց շինանյութերն օգտագործվել են Ամրիթսարում գտնվող Հարմանդիր Սահիբը զարդարելու համար[13][14]։ Այնուհետև համալիրի թալանված շենքերը վերածվեցին Ռանջիթ Սինգհի ռազմական առաջնորդներից մեկի՝ սենյոր Օմսայի, որը հայտնի է նաև որպես Մուսա Սահիբ, անձնական նստավայրի[15][16]։ Ռանջիթ Սինգհը նաև հրամայեց Մուսա Սահիբին հուղարկավորել դամբարանում 1828 թվականին խոլերայից մահանալուց հետո[16]։ 1880 թվականին լայնորեն հավատում էին, որ Ջահանգիրի դամբարանը մի ժամանակ պսակված է եղել գմբեթով կամ երկրորդ շարով, որը քանդվել է Ռանջիթ Սինգհի բանակի կողմից[12]։ Բայց ոչ մի ապացույց չի հայտնաբերվել, որ Ջահանգիրի դամբարանի գմբեթը կամ երկրորդ շարը երբևէ գոյություն է ունեցել[10]։

Շահդարայի հուշարձանների անսամբլը էլ ավելի տուժեց բրիտանական իշխանության ժամանակ, երբ Ասաֆ խանի և Նուր Ջահանի գերեզմանների միջև երկաթուղային գիծ դրվեց[11]։ Սակայն բրիտանացիները 1889-1890 թվականներին վերականգնեցին նաև Ջահանգիրի դամբարանը[17]։

Մոտակա Ռավի գետից ջրհեղեղը սպառնացել կամ վնասել է դամբարանադաշտը 1867, 1947, 1950, 1954, 1955, 1957, 1958, 1959, 1962, 1966, 1973, 1976, 1988 և 2010 թվականներին[11]։ 1988 թվականի ջրհեղեղի ժամանակ 5 օր ջուրը երեք մետր մակարդակով ծածկեց դրա մեծ մասը[11]։

Ճարտարապետություն[խմբագրել | խմբագրել կոդը]

Մինարեների օգտագործումը ցույց է տալիս Ջահանգիրի օրոք Թիմուրյան ճարտարապետության նկատմամբ հետաքրքրության վերածնունդը[18]:
Դամբարանի պատերը, փորագրված մարմարով:

Ջահանգիրի դամբարանը կառուցվել է մողոլական ոճով՝ իրանական ճարտարապետության ազդեցության տակ՝ Սեֆյան ոճով[19], որը, հնարավոր է, տարածվել է Մողոլական կայսրությունում՝ պարսից ազնվականներից եկած Նուր Ջահանի շնորհիվ[19]։ Դամբարանն ունի թախտգահայի (պատվանդանի վրա կանգնեցված դամբարան, որը թախտի կամ «գահի» դեր է խաղում) տեսք[8]։

Ինչպես Մեծ Աքբարի դամբարանում, այնպես էլ կենտրոնական գմբեթը բացակայում է Ջահանգիրի դամբարանում, քանի որ փադիշահը, ըստ որոշ տեղեկությունների, ուղղակիորեն արգելում էր դրա կանգնեցումը նրա գերեզմանի վրա[20]։ Գմբեթներն առաջին անգամ օգտագործվել են մողոլական թաղման ճարտարապետության մեջ՝ Հումայունի դամբարանի կառուցման ժամանակ, և կրկին սկսվել են կառուցվել արդեն Շահ Ջահանի ժամանակ[7][21]։

Ծանոթագրություններ[խմբագրել | խմբագրել կոդը]

  1. ↑ Wiki Loves Monuments: Top 10 pictures from Pakistan are here!
  2. ↑ «Tombs of Jahangir, Asif Khan and Akbari Sarai, Lahore». UNESCO World Heritage Centre. Վերցված է 2020 թ․ հոկտեմբերի 11-ին.
  3. ↑ 3,0 3,1 3,2 3,3 3,4 «Jahangir's tomb». Oriental Architecture. Վերցված է 11 октября 2020-ին.
  4. ↑ Nadiem, Ihsan (1996). Lahore, a Glorious Heritage. Sang-e-Meel. ISBN 9789693507188. Վերցված է 11 октября 2020-ին.
  5. ↑ Nicoll, Fergus (2009). Shah Jahan. Penguin Books India. ISBN 9780670083039. Վերցված է 11 октября 2020-ին.
  6. ↑ «Visiting the sub-continent's rebellious prince». Pakistan Today. Վերցված է 11 октября 2020-ին.
  7. ↑ 7,0 7,1 7,2 «Jahangir's Tomb». Visit Lahore (անգլերեն). Վերցված է 11 октября 2020-ին.
  8. ↑ 8,0 8,1 8,2 8,3 «Jahangir's Tomb». UAL Berta. Արխիվացված է օրիգինալից 2016 թ․ մարտի 31-ին. Վերցված է 11 октября 2020-ին.
  9. ↑ «Tomb of Jahangir». Journal of Asian Civilisations. Taxila Institute of Asian Civilisations. 24 (1). 2001. Վերցված է 11 октября 2020-ին.
  10. ↑ 10,0 10,1 Wolschke-Bulmahn, Joachim; Wescoat, James L. (1996). Mughal Gardens: Sources, Places, Representations, and Prospects. Dumbarton Oaks. ISBN 9780884022350. Վերցված է 11 октября 2020-ին.
  11. ↑ 11,0 11,1 11,2 11,3 Rogers Kolachi Khan & Associates Pvt. Ltd. (февраль 2011). «Site Conservation Assessment Report: Jahangir's Tomb Complex, Lahore, Pakistan» (PDF). Global Heritage Fund. Global Heritage Fund. Վերցված է 11 октября 2020-ին.
  12. ↑ 12,0 12,1 Chaudhry, Nazir Ahmad (2000). Lahore. Sang-e-Meel Publications. էջ 156. ISBN 9789693510478.
  13. ↑ Saladin, Henri; Migeon, Gaston (2012). Art of Islam. Parkstone International. էջ 94. ISBN 9781780429939. Վերցված է 11 октября 2020-ին.
  14. ↑ Hansen, Waldemar (1986). The Peacock Throne: The Drama of Mogul India. Motilal Banarsidass Publ. էջ 88. ISBN 9788120802254. Վերցված է 11 октября 2020-ին.
  15. ↑ Grey, C. European Adventurers of Northern India, 1785 to 1849. Asian Educational Services. ISBN 9788120608535. Վերցված է 11 октября 2020-ին.
  16. ↑ 16,0 16,1 Singh, Khushwant (2008). Ranjit Singh. Penguin Books India. էջ 167. ISBN 9780143065432.
  17. ↑ «The Tomb of Emperor Jehangir». Dawn. 20 августа 2013. Վերցված է 11 октября 2020-ին.
  18. ↑ Necipoglu, Gulru; Flood, Finbarr Barry (2017). A Companion to Islamic Art and Architecture. John Wiley & Sons. ISBN 9781119068570. Վերցված է 11 октября 2020-ին.
  19. ↑ 19,0 19,1 Bhallia, A. S. (2015). Monuments, Power and Poverty in India: From Ashoka to the Raj. I.B.Tauris. էջ 256. ISBN 9781784530877.
  20. ↑ L.), Wescoat, Jr (James; Wescoat, James L.; Wolschke-Bulmahn, Joachim (1996). Mughal Gardens: Sources, Places, Representations, and Prospects (անգլերեն). Dumbarton Oaks. էջ 204. ISBN 978-0-88402-235-0.{{cite book}}: CS1 սպաս․ բազմաթիվ անուններ: authors list (link)
  21. ↑ Eaton, Richard M. (2019 թ․ հուլիսի 25). India in the Persianate Age: 1000-1765 (անգլերեն). Penguin UK. ISBN 978-0-14-196655-7.

Արտաքին հղումներ[խմբագրել | խմբագրել կոդը]

Ստացված է «https://hy.wikipedia.org/w/index.php?title=Ջահանգիրի_դամբարան&oldid=9888999» էջից