Պանաիտ Իստրատի

Պանաիտ Իստրատի; ռումիներեն՝ Panait Istrati
Ծնվել է	օգոստոսի 10, 1884
Ծննդավայր	Բրեիլա, Ռումինիա
Վախճանվել է	ապրիլի 16, 1935 (50 տարեկան)
Վախճանի վայր	Բուխարեստ, Ռումինիա
Գերեզման	Բելլու գերեզմանատուն և Հայկական կենտրոնական գերեզմանատուն
Գրական անուն	Marele Gorki din Balcani
Մասնագիտություն	գրող, լրագրող, վիպասան, լուսանկարիչ, painter and varnisher և valet
Լեզու	ֆրանսերեն և ռումիներեն
Քաղաքացիություն	Ռումինիա
Ժանրեր	վեպ և արձակ
Կուսակցություն	Ռումինիայի կոմունիստական կուսակցություն
	Ներշնչվել է
	Panait Istrati Վիքիպահեստում

Պանաիտ Իստրատի (ռումիներեն՝ Panaït Istrati, օգոստոսի 10, 1884(1884-08-10)^[1]^[2], Բրեիլա, Ռումինիա - ապրիլի 16, 1935(1935-04-16)^[3]^[4], Բուխարեստ, Ռումինիա), ռումինացի գրող։ Ստեղծագործել է ֆրանսերենով։

Կենսագրություն[խմբագրել | խմբագրել կոդը]

Ծնվել է 1884 թվականին Բրեիլայում։ Ռումինացի լվացարարուհու և հույն մաքսանենգի որդի է եղել։ իսկական անունը Պանագիս Վալսամիս է (հուն․՝ Παναγης Βαλσαμης), սակայն գրողն իր համար ընտրել է Իստրատի կեղծանունը՝ հունարեն Իստրոս (հուն․՝ Ιστρος) բառից, որը Դանուբի հնագույն անվանումներից է։ Սովորել է հինգ տարի։ 12 տարեկան հասակում հեռացել է տնից, թափառել, տարբեր արհեստներով փորձել գումար վաստակել։ 1916 թվականին հեռացել է Ռումինիայից։ 1921 թվականին Նիսում ինքնասպանության փորձ է կատարել՝ նամակ թողնելով Ռոմեն Ռոլանին, սակայն նրան փրկել են։ Նամակի մասին հայտնել են հասցեատիրոջը, և նրանց մեջ փոխադարձ նամակագրություն է սկսվել, որը շարունակվել է ընդհուպ մինչև Իստրատիի մահը և հետագայում տպագրվել։ Ռոլանը Իստրատիին խորհուրդ է տվել նկարագրել իր կյանքը։ Այդպես է ծնվել «Կիրա Կիրալինա» պատմվածքը^[5]։

1927 թվականին Իստրատին այցելել է ԽՍՀՄ՝ հոկտեմբերյան հեղափոխության 10-ամյակին։ Սկզբում նրան ուղեկցել է Քրիստիան Ռակովսկին, ապա Նիկոս Կազանձակիսը և Վիկտոր Սերժը, որի հետ նա հետագայում շարունակել է սերտ կապերը։ 1928 թվականին կրկին այցելել է ԽՍՀՄ, եղել Բաթումում, Բաքվում, Նիժնի Նովգորոդում։ Մոլդովական ԽՍՀ-ում այցելել է իր հին ծանոթին՝ Եկատերինա Արբերե Ռալլիին։

1929 թվականին՝ նախքան Անդրե Ժիդի և Արթուր Կյոստլերի համանման ստեղծագործությունները, Պանաիտ Իստրատին ակնարկների շարք է տպագրել խորհրդային բյուրոկրատիայի ու նրա ամենթողության մասին՝ «Մեկ ուրիշ կրակի մոտ։ Պարտվածի մեղայականը»։ Ակնարկաշարը ԽՍՀՄ-ը և նրա համակիրները Եվրոպայում, օրինակ՝ Անրի Բարբյուսը, գնահատել են որպես դավաճանություն Իստրատիի կողմից, որը կիսում էր ձախ հայացքները (գիրքը գրվել է Բորիս Սուվարինի և Վիկտոր Սերժի համահեղինակությամբ)։ Խորհրդային իշխանությունների նախաձեռնությամբ Իստրատիի դեմ քարոզչական արշավ է սկսվել, նրան մեղադրել են տրոցկիզմի, ֆաշիզմի, բուրժուականության մեջ։ Նման ոգով է գրված Իստրատիի մասին հոդվածը խորհրդային «Գրական հանրագիտարանում»։

Գրողը հայտնվել է խոր մեկուսացման մեջ, նրա մեջ խորացել է թոքախտը, որը նա փորձլ է բուժել Նիսում։ Հենց այդ հիվանդությունից էլ մահացել է հայրենիք վերադառնալուց հետո։ Մահից առաջ հայրենիքում նա գտնվել է ռումինական գաղտնի ծառայության՝ Սիգուրանցայի խիստ հսկողության ներքո և սկսել է գրել ուլտրաաջ «Երկաթյա գվարդիայի» ձախ թևի տպագիր մարմնում («Cruciada Românismului»)։

Թաղված է Բուխարեստի Բելու գերեզմանատանը։

Ստեղծագործություն[խմբագրել | խմբագրել կոդը]

Իստրատիի արձակը հիմնականում հիմնվում է բանավոր պատմությունների տարերքի վրա, որի պատճառով էլ նրան անվանել են «Բալկանյան Գորկի»։ Նա պատում է Ռումինիայում և Եվրոպայում իր թափառումների մասին՝ մտացածին հերոս Ադրիան Զոգրաֆի անունից։

Ստեղծագործություններ[խմբագրել | խմբագրել կոդը]

Վեպեր և պատմվածքներ[խմբագրել | խմբագրել կոդը]

Կիրա Կիրալինա / Chira Chiralina (1924, երեք անգամ էկրանավորվել է․ Բորիս Գլագոլին (1927, ԽՍՀՄ), Դյուլա Մաար (1993, Թուրքիա, Հունգարիա, Ֆրանսիա) և Դան Պիցա (2014, Ռումինիա))
Moș Anghel (1924)
Codin (1925)
Prezentarea haiducilor (1925)
Domnița de Snagov (1926)
Mihail (1927)
Ciulinii Bărăganului (1928)
Casa Thüringer (1933)
Biroul de plasare (1933)
Răsarit de soare (1934)

Ճանաչում[խմբագրել | խմբագրել կոդը]

Իստրատիի արձակը մի քանի տարի շատ ճանաչված է եղել Եվրոպայում և ԽՍՀՄ-ում։ Նրա «Միխայիլ» վեպով բացվել է 1928 թվականին հիմնադրված «Միջազգաին գրականության ավետաբեր» խորհրդային ամսագիրը (գրողն այցելել է ամսագրի խմբագրատուն)։ «Կիրա Կիրալինա» պատմվածքն էկրանավորվել է Բորիս Գլագոլինի կողմից («Կրկնակի ընկածը», 1927)։ Այնուհետև Իստրատին տասնամյակով դուրս է մղվել ընթերցողների ուշադրությունից, և միայն 1960-ական թվականներից նրա ստեղծագործություններն աստիճանաբար վերադարձվել են ընթերցողներին։ Կրկին սկսել են էկրանավորել նրա գործերը։ Այսպես, 1993 թվականին «Կիրա Կիրալինան» էկրանավորել է կինոռեժիսոր Դյուլա Մաարը։

Ծանոթագրություններ[խմբագրել | խմբագրել կոդը]

↑ ^1,0 ^1,1 Babelio (ֆր.) — 2007.
↑ ^2,0 ^2,1 Proleksis enciklopedija, Opća i nacionalna enciklopedija (хорв.) — 2009.
↑ ^3,0 ^3,1 ^3,2 Bibliothèque nationale de France data.bnf.fr (ֆր.): տվյալների բաց շտեմարան — 2011.
↑ ^4,0 ^4,1 ^4,2 Բրոքհաուզի հանրագիտարան (գերմ.)
↑ Delcea, Cristian (2013 թ․ ապրիլի 20). «Homosexualitatea în România: de la "Mandruli pederastu", la corecții fizice și suicid de rușine». Adevărul.

Գրականություն[խմբագրել | խմբագրել կոդը]

Jutrin-Klener M. Panaït Istrati: un chardon déraciné, écrivain français, conteur roumain. Paris: F. Maspero, 1970
Pintea G.M. Panait Istrati. București: Cartea românească, 1975
Dadoun R. Panaït Istrati. Aix-en-Provence: L’Arc, 1983
Souvarine B. Souvenirs sur Isaac Babel, Panaït Istrati, Pierre Pascal. Paris: Champ libre, 1985
Panaït Istrati, notre contemporain: le livre du centenaire, 1884—1984. Aix-en-Provence: Edisud, 1986
Geblesco E. Panaït Istrati et la métaphore paternelle. Paris: Anthropos, 1989
Bălan Z. Panait Istrati: tipologie narativă. Brăila: Editura Istros a Muzeului Brăilei, 2001
Iorgulescu M. Panaït Istrati. Paris: Oxus, 2004.
Суварин Б. Панаит Истрати и коммунизм// Континент, 1981, № 3, с.209-222

Արտաքին հղումներ[խմբագրել | խմբագրել կոդը]

Պանաիտ Իստրատի(անգլ.)
Պանաիտ Իստրատիի մասին հոդված «Գրական հանրագիտարան»
Պանաիտ Իստրատի (անգլ.) Internet Movie Database կայքում

[_3d5ece88b13362cd-1] 1,0 ^1,1 Babelio (ֆր.) — 2007.

[_732e59916793a154-2] 2,0 ^2,1 Proleksis enciklopedija, Opća i nacionalna enciklopedija (хорв.) — 2009.

[_909fb4533fcdd36f-3] 3,0 ^3,1 ^3,2 Bibliothèque nationale de France data.bnf.fr (ֆր.): տվյալների բաց շտեմարան — 2011.

[_8f285631def39708-4] 4,0 ^4,1 ^4,2 Բրոքհաուզի հանրագիտարան (գերմ.)

[adevarul-5] Delcea, Cristian (2013 թ․ ապրիլի 20). «Homosexualitatea în România: de la "Mandruli pederastu", la corecții fizice și suicid de rușine». Adevărul.

[1]

[2]

[3]

[4]

[5]