Շնչառական ուղիների վարակ

Վիքիպեդիայից՝ ազատ հանրագիտարանից
Շնչառական ուղիների վարակ
Respiratory tract infection
Շնչառական համակարգ
Տեսակհիվանդություն
Փոխանցման ձևՕդակաթիլային
Վնասում էՇնչառական համակարգը
Բժշկական մասնագիտությունվարակաբանություն
 Respiratory infections Վիքիպահեստում

Շնչառական ուղիների վարակները վարակիչ հիվանդություններ են, որոնք ընդգրկում են շնչուղիները[1]։ Այս տեսակի վարակը սովորաբար հետագայում դասակարգվում է որպես վերին շնչուղիների վարակ կամ ստորին շնչուղիների վարակ։ Ստորին շնչուղիների վարակները, ինչպիսիք են թոքաբորբը, շատ ավելի ծանր ընթացք ունեն, քան վերին շնչուղիների վարակները, ինչպիսիք են սովորական մրսածությունը։

Տեսակներ[խմբագրել | խմբագրել կոդը]

Վերին շնչուղիների վարակ[խմբագրել | խմբագրել կոդը]

Վերին շնչուղիները համարվում են շնչուղիների այն հատվածը, որը գտնվում է՝ գլոտիսից կամ ձայնալարերից վեր, երբեմն այն ընդունվում է որպես կրիկոիդ աճառի վերևում գտնվող տրակտ։ Տրակտի այս հատվածը ներառում է քիթը, սինուսները, ըմպանը և կոկորդը[2]։ Վերին շնչուղիների տիպիկ վարակները ներառում են տոնզիլիտը, ֆարինգիտը, լարինգիտը, սինուսիտը, միջին ականջի բորբոքումը, գրիպի որոշ տեսակներ և սովորական մրսածությունը։ Վերին շնչուղիների վարակի ախտանիշները կարող են ներառել հազը, կոկորդի ցավը, հարբուխը, քթի փակվածությունը, գլխացավը, ցածր աստիճանի ջերմությունը, դեմքի ճնշումը և փռշտոցը[3][4]։

Ստորին շնչուղիների վարակ[խմբագրել | խմբագրել կոդը]

Ստորին շնչուղիները բաղկացած են շնչափողից, բրոնխային խողովակներից, բրոնխիոլներից և թոքերից։ Ստորին շնչուղիների վարակները հիմնականում ավելի ծանր են, քան վերին շնչուղիների վարակները։ Ստորին շնչուղիների վարակները բոլոր վարակիչ հիվանդությունների մեջ մահացության հիմնական պատճառն են[5]։ Ստորին շնչուղիների երկու ամենատարածված վարակներն են բրոնխիտը և թոքաբորբը։ Գրիպն ազդում է ինչպես վերին, այնպես էլ ստորին շնչուղիների վրա, սակայն ավելի վտանգավոր շտամները, ինչպիսին է բարձր վնասակար H5N1-ը, հակված են կապվելու թոքերի խորքում գտնվող ընկալիչների հետ[6][7]:

Շնչառական համակարգի անատոմիա

Ախտորոշում[խմբագրել | խմբագրել կոդը]

Շնչառական վարակներից մահացությունը մեկ միլիոն մարդու հաշվով 2012թ
     24-120     121-151     152-200     201-244     245-346     347-445     446-675     676-866     867-1,209     1,210-2,090

Ախտորոշման համար կատարվում է թոքերի ֆունկցիայի թեստ, որը թույլ է տալիս գնահատել շնչառական ուղիների անցանելիությունը և ֆունկցիոնալ ամբողջականությունը, ինչպես նաև շնչառական տրակտի մի շարք վարակների ախտորոշման նպատակով[8]։ Մեթոդները, ինչպիսիք են գազի նոսրացման տեխնիկան և պլետիզմոգրաֆիան, օգնում են որոշել ֆունկցիոնալ մնացորդային հզորությունը և թոքերի ընդհանուր հզորությունը[8]։ Պարզելու համար, թե արդյոք կատարել թոքային ֆունկցիայի առաջադեմ թեստավորում[9], թե ոչ, հիմնված կլինի նախորդ թեստի արդյունքների աննորմալ բարձր արժեքների վրա[10][11]։

Բուժում[խմբագրել | խմբագրել կոդը]

Բակտերիաները միաբջիջ օրգանիզմներ են, որոնք առկա են Երկրի վրա, կարող են զարգանալ տարբեր միջավայրերում, ներառյալ մարդու մարմնում[12]։ Հակաբիոտիկները դեղամիջոցներ են, որոնք նախատեսված են բակտերիալ վարակների բուժման համար, որոնք պահանջում են ավելի խիստ բուժման ընթացք. հակաբիոտիկների օգտագործումը խորհուրդ չի տրվում սովորական բակտերիալ վարակների դեպքում, քանի որ մարմինը, ամենայն հավանականությամբ, կբուժի դրանք[13]։ Այս դեղերը արդյունավետորեն չի բուժում վիրուսային վարակները, ինչպիսիք են կոկորդի ցավը, գրիպը, բրոնխիտը, սինուսիտը և շնչառական ուղիների ընդհանուր վարակները[14]։ Դա պայմանավորված է հակաբիոտիկ հատկություններով, որոնք թույլ են տալիս միայն բակտերիաների ոչնչացումը, հակաբիոտիկները չեն ստեղծվել վիրուսների բուժման համար[15]։ Հիվանդությունների վերահսկման և կանխարգելման կենտրոնը հայտնել է, որ հակաբիոտիկների դեղատոմսերի քանակը բարձր է։ 2018 թվականին ԱՄՆ-ում 47 միլիոն դեղատոմս է ընդունվել այն վարակների համար, որոնք հակաբիոտիկների բուժման կարիք չեն ունեցել[16]։ Խորհուրդ է տրվում խուսափել հակաբիոտիկների օգտագործումից, բացառությամբ այն դեպքերի, երբ բակտերիալ ինֆեկցիաները ծանր են, փոխանցելի կամ հետագա բարդությունների բարձր ռիսկ ունեն[17]։ Հակաբիոտիկների անհարկի օգտագործումը կարող է մեծացնել հակաբիոտիկների նկատմամբ բակտերիաների կայունությունը, ազդել մարսողական համակարգի վրա, առաջացնել ալերգիկ ռեակցիաներ և այլ ինտենսիվ կողմնակի ազդեցություններ[18]։ Ուսումնասիրությունները ցույց են տվել, որ նեղ սպեկտրի հակաբիոտիկները, ինչպիսին է ամոքսիցիլինը, նույնքան արդյունավետ է, որքան լայն սպեկտրի այլընտրանքային դեղերը, երեխաների մոտ սուր շնչառական տրակտի վարակների բուժման համար, բայց ունեն կողմնակի ազդեցությունների ավելի ցածր ռիսկ[19]։

Կանխարգելում[խմբագրել | խմբագրել կոդը]

Չնայած ին վիտրո (in vitro) կատարված հետազոտությունների արդյունքում պարզվել է, որ չնայած N95 ֆիլտրացնող դեմքի ռեսպիրատորների գերազանց զտման կարողությանը, կլինիկական ապացույցներն անբավարար են համարել, որ ստանդարտ վիրաբուժական դիմակները և N95 զտիչ դեմքի շնչառական սարքերը համարժեք են բուժաշխատողներին շնչառական վարակներից կանխարգելելու համար։

Վերակենդանացման բաժանմունքներում մեծահասակները շնչառական ուղիների վարակ ձեռք բերելու ավելի մեծ ռիսկ ունեն[20]։ Կանխարգելիչ կերպով ընդունված տեղային և համակարգված հակաբիոտիկների համադրությունը կարող է կանխել վարակը և նվազեցնել մեծահասակների ընդհանուր մահացությունը չափահաս հիվանդների համար, ովքեր ստանում են արհեստական օդափոխություն առնվազն 48 ժամ, իսկ տեղային հակաբիոտիկների պրոֆիլակտիկան հավանաբար նվազեցնում է շնչառական վարակները, բայց ոչ մահացությունը[20]։ Չկան բավարար ապացույցներ, որոնք խորհուրդ են տալիս օգտագործել հակաբիոտիկներ՝ 5 տարեկանից ցածր երեխաների մոտ անհայտ պատճառներով շնչառական ուղիների վարակից առաջացած բարդությունները կանխելու համար[21][22]։ Շնչառական վարակներ առաջացնող վիրուսները ավելի շատ փոխանցվում են շատ բարձր կամ ցածր հարաբերական խոնավության պայմաններում[23]։ Ներքին տարածքների համար իդեալական խոնավությունը 40-ից 60% է։ Հետևաբար, այս միջակայքում հարաբերական խոնավությունը կարող է օգնել նվազեցնել աերոզոլի փոխանցման վտանգը[24][25]։

Համաճարակաբանություն[խմբագրել | խմբագրել կոդը]

Շնչառական վարակները հաճախ ունենում են ուժեղ սեզոնային բնույթ, ձմռանը կլիմայական պայմաններն ավելի շատ են նպաստում վարակի զարգացման և ծանրացմանը։ Մի քանի գործոններ բացատրում են շնչառական վարակների ձմեռային գագաթնակետերը, ներառյալ շրջակա միջավայրի պայմանները և մարդկանց վարքագծի փոփոխությունները։ Վիրուսները, որոնք առաջացնում են շնչառական վարակներ, ազդում են շրջակա միջավայրի պայմաններից, ինչպիսիք են հարաբերական խոնավությունը և ջերմաստիճանը։ Բարեխառն կլիմայական ձմեռներն ունեն ավելի ցածր հարաբերական խոնավություն, ինչը, ինչպես հայտնի է, մեծացնում է գրիպի փոխանցումը[24]։

Մարդկանց մոտ շնչառական վարակներ առաջացնող վիրուսներից շատերն ունեն տարածվածության սեզոնային տատանումներ։ Գրիպը, մարդու օրթոպնևմովիրուսը (RSV) և մարդու կորոնավիրուսները ավելի տարածված են ձմռանը։ Մարդու բոկավիրուսը և Մարդու մետապնևմովիրուսը առաջանում են ամբողջ տարին, ռինովիրուսները (որոնք առաջացնում են սովորական մրսածություն) հիմնականում առաջանում են գարնանը և աշնանը, իսկ մարդու պարագրիպի վիրուսները ունեն փոփոխական գագաթնակետեր՝ կախված կոնկրետ շտամից։ Էնտերովիրուսները, բացառությամբ ռինովիրուսների, ամռանը հակված են առավելագույնի հասնելու[24]։

Ծանոթագրություններ[խմբագրել | խմբագրել կոդը]

  1. ↑ Thapa S, Gokhale S, Sharma AL, Sapkota LB, Ansari S, Gautam R, և այլք: (2017 թ․ հոկտեմբերի 1). «Burden of bacterial upper respiratory tract pathogens in school children of Nepal». BMJ Open Respiratory Research. 4 (1): e000203. doi:10.1136/bmjresp-2017-000203. PMC 5652512. PMID 29071076.
  2. ↑ «Upper respiratory tract: MedlinePlus Medical Encyclopedia Image». medlineplus.gov (անգլերեն). Վերցված է 2022 թ․ հուլիսի 1-ին.
  3. ↑ Thomas, Micah; Bomar, Paul A. (2021 թ․ հունիսի 30). «Upper Respiratory Tract Infection» (անգլերեն). StatPearls. PMID 30422556. {{cite journal}}: Cite journal requires |journal= (օգնություն)
  4. ↑ «Upper respiratory infection: Symptoms, treatment, and causes». www.medicalnewstoday.com (անգլերեն). 2021 թ․ նոյեմբերի 19. Վերցված է 2022 թ․ հուլիսի 1-ին.
  5. ↑ Robert Beaglehole...; և այլք: (2004). The World Health Report 2004 - Changing History (PDF). World Health Organization. էջեր 120–4. ISBN 92-4-156265-X.
  6. ↑ van Riel D, Munster VJ, de Wit E, Rimmelzwaan GF, Fouchier RA, Osterhaus AD, Kuiken T (2006 թ․ ապրիլ). «H5N1 Virus Attachment to Lower Respiratory Tract». Science. 312 (5772): 399. doi:10.1126/science.1125548. PMID 16556800.
  7. ↑ Antibiotic Expert Group (2006). «Therapeutic guidelines: Antibiotics» (13th ed.). North Melbourne. doi:10.18773/austprescr.2007.042. {{cite journal}}: Cite journal requires |journal= (օգնություն)
  8. ↑ 8,0 8,1 Zavorsky GS (2013 թ․ մարտ). «The rise in carboxyhemoglobin from repeated pulmonary diffusing capacity tests». Respiratory Physiology & Neurobiology. 186 (1): 103–8. doi:10.1016/j.resp.2013.01.001. PMID 23333819. S2CID 2355039.
  9. ↑ Doan Q, Enarson P, Kissoon N, Klassen TP, Johnson DW (2014 թ․ սեպտեմբեր). «Rapid viral diagnosis for acute febrile respiratory illness in children in the Emergency Department». The Cochrane Database of Systematic Reviews (9): CD006452. doi:10.1002/14651858.CD006452.pub4. PMC 6718218. PMID 25222468.
  10. ↑ «Breath Test Could Sniff Out Infections in Minutes». Scientific American. 2013 թ․ հունվարի 11. Վերցված է 2013 թ․ փետրվարի 5-ին.
  11. ↑ Zhu J, Bean HD, Wargo MJ, Leclair LW, Hill JE (2013 թ․ մարտ). «Detecting bacterial lung infections: in vivo evaluation of in vitro volatile fingerprints». Journal of Breath Research. 7 (1): 016003. Bibcode:2013JBR.....7a6003Z. doi:10.1088/1752-7155/7/1/016003. PMC 4114336. PMID 23307645.
  12. ↑ «Bacteria». Genome.gov (անգլերեն). Վերցված է 2020 թ․ նոյեմբերի 19-ին.
  13. ↑ CDC (2020 թ․ մարտի 13). «What You Should Know About Antibiotics». Centers for Disease Control and Prevention (ամերիկյան անգլերեն). US Department of Health and Human Services. Վերցված է 2020 թ․ նոյեմբերի 19-ին.
  14. ↑ CDC (2020 թ․ մարտի 18). «Common Illnesses». Centers for Disease Control and Prevention (ամերիկյան անգլերեն). US Department of Health and Human Services. Վերցված է 2020 թ․ նոյեմբերի 19-ին.
  15. ↑ «Antibiotics — When To Use & Do They Treat Viruses?». Kaiser Permanente Washington. Վերցված է 2020 թ․ նոյեմբերի 19-ին.
  16. ↑ «Antibiotic Use in the United States, 2018 Update: Progress and Opportunities» (PDF). Centers for Disease Control and Prevention. Atlanta, GA: US Department of Health and Human Services. 2019.
  17. ↑ «Antibiotics». nhs.uk (անգլերեն). 2017 թ․ հոկտեմբերի 20. Վերցված է 2020 թ․ նոյեմբերի 19-ին.
  18. ↑ «Antibiotics - Side effects». nhs.uk (անգլերեն). 2018 թ․ հոկտեմբերի 3. Վերցված է 2020 թ․ նոյեմբերի 19-ին.
  19. ↑ Gerber JS, Ross RK, Bryan M, Localio AR, Szymczak JE, Wasserman R, և այլք: (2017 թ․ դեկտեմբեր). «Association of Broad- vs Narrow-Spectrum Antibiotics With Treatment Failure, Adverse Events, and Quality of Life in Children With Acute Respiratory Tract Infections». JAMA. 318 (23): 2325–2336. doi:10.1001/jama.2017.18715. PMC 5820700. PMID 29260224.
  20. ↑ 20,0 20,1 Minozzi S, Pifferi S, Brazzi L, Pecoraro V, Montrucchio G, D'Amico R (2021 թ․ հունվար). «Topical antibiotic prophylaxis to reduce respiratory tract infections and mortality in adults receiving mechanical ventilation». The Cochrane Database of Systematic Reviews. 1: CD000022. doi:10.1002/14651858.CD000022.pub4. PMC 8094382. PMID 33481250.
  21. ↑ Alves Galvão MG, Rocha Crispino Santos MA, Alves da Cunha AJ (2016 թ․ փետրվար). «Antibiotics for preventing suppurative complications from undifferentiated acute respiratory infections in children under five years of age». The Cochrane Database of Systematic Reviews. 2: CD007880. doi:10.1002/14651858.CD007880.pub3. PMC 10329867. PMID 26923064.
  22. ↑ Martineau AR, Jolliffe DA, Hooper RL, Greenberg L, Aloia JF, Bergman P, և այլք: (2017 թ․ փետրվար). «Vitamin D supplementation to prevent acute respiratory tract infections: systematic review and meta-analysis of individual participant data». BMJ. 356: i6583. doi:10.1136/bmj.i6583. PMC 5310969. PMID 28202713.
  23. ↑ Grande, Antonio Jose; Keogh, Justin; Silva, Valter; Scott, Anna M. (2020 թ․ ապրիլի 4). «Exercise versus no exercise for the occurrence, severity, and duration of acute respiratory infections». The Cochrane Database of Systematic Reviews. 2020 (4): CD010596. doi:10.1002/14651858.CD010596.pub3. ISSN 1469-493X. PMC 7127736. PMID 32246780.
  24. ↑ 24,0 24,1 24,2 Moriyama M, Hugentobler WJ, Iwasaki A (2020 թ․ սեպտեմբեր). «Seasonality of Respiratory Viral Infections». Annual Review of Virology. 7 (1): 83–101. doi:10.1146/annurev-virology-012420-022445. PMID 32196426. S2CID 214601321.
  25. ↑ Del-Rio-Navarro BE, Espinosa Rosales F, Flenady V, Sienra-Monge JJ (2006 թ․ հոկտեմբեր). «Immunostimulants for preventing respiratory tract infection in children». The Cochrane Database of Systematic Reviews (4): CD004974. doi:10.1002/14651858.CD004974.pub2. PMID 17054227.
Դասակարգում
Վիքիպահեստն ունի նյութեր, որոնք վերաբերում են «Շնչառական ուղիների վարակ» հոդվածին։
 ⛭ 
  Բառարաններ և հանրագիտարաններ
Չափորոշչային վերահսկողություն
Ստացված է «https://hy.wikipedia.org/w/index.php?title=Շնչառական_ուղիների_վարակ&oldid=9807464» էջից