ՆԱՏՕ-ի հնչյունական այբուբեն
| Character | Morse Code |
Telephony | Phonic (Pronunciation) |
|---|---|---|---|
| A | ●− | Alfa | (AL-FAH) |
| B | −●●● | Bravo | (BRAH-VOH) |
| C | −●−● | Charlie | (CHAR-LEE) or (SHAR-LEE) |
| D | −●● | Delta | (DELL-TAH) |
| E | ● | Echo | (ECK-OH) |
| F | ●●−● | Foxtrott | (FOX-TROTT) |
| G | −−● | Golf | (GOLF) |
| H | ●●●● | Hotel | (HOH-TEL) |
| I | ●● | India | (IN-DEE-AH) |
| J | ●−−− | Juliett | (JEW-LEE-ETT) |
| K | −●− | Kilo | (KEY-LOW) |
| L | ●−●● | Lima | (LEE-MAH) |
| M | −− | Mike | (MIKE) |
| N | −● | November | (NO-VEM-BER) |
| O | −−− | Oscar | (OSS-CAH) |
| P | ●−−● | Papa | (PAH-PAH) |
| Q | −−●− | Quebec | (KEH-BECK) |
| R | ●−● | Romeo | (ROW-ME-OH) |
| S | ●●● | Sierra | (SEE-AIR-RAH) |
| T | − | Tango | (TANG-GO) |
| U | ●●− | Uniform | (YOU-NEE-FORM) or (OO-NEE-FORM) |
| V | ●●●− | Victor | (VIK-TAH) |
| W | ●−− | Whiskey | (WISS-KEY) |
| X | −●●− | Xray | (ECKS-RAY) |
| Y | −●−− | Yankee | (YANG-KEY) |
| Z | −−●● | Zulu | (ZOO-LOO) |
| 1 | ●−−−− | One | (WUN) |
| 2 | ●●−−− | Two | (TOO) |
| 3 | ●●●−− | Three | (TREE) |
| 4 | ●●●●− | Four | (FOW-ER) |
| 5 | ●●●●● | Five | (FIFE) |
| 6 | −●●●● | Six | (SIX) |
| 7 | −−●●● | Seven | (SEV-EN) |
| 8 | −−−●● | Eight | (AIT) |
| 9 | −−−−● | Nine | (NIN-ER) |
| 0 | −−−−− | Zero | (ZEE-RO) |
ՆԱՏՕ-ի հնչյունական այբուբեն, Միջազգային ռադիոհեռախոսային հնչյունական այբուբեն, հայտնի նաև որպես՝ ԻԿԱՕ հնչյունական այբուբեն, ՀՄՄ հնչյունական այբուբեն, աշխարհում առավել լայնորեն կիրառվող հնչյունական այբուբեն։ Այս «հնչյունական այբուբենը», ըստ էության, այբուբենների ուղղագրությունն է սպասարկում և որևէ առնչություն չունի հնչյունագրության (տրանսկրիպտ) համակարգերի հետ, օրինակ, «Միջազգային հնչյունական այբուբեն»-ի հետ։
Քաղաքացիական ավիացիայի միջազգային կազմակերպությունում (ICAO) օգտագործվող անգլերեն այբուբենի տառերին ամրացվում են կոդային բառեր, օրինակ, «Ալֆա» A տառի համար, «Բրավո» B տառի համար և այլն։ Դա արվում է, որպեսզի տառերի և թվերի զուգորդումները կարելի լինի արտասանել և հասկանալ տեքսը ստանալուց և փոխանցելուց ռադիոյով կամ հեռախոսով ձայնային հաղորդագրությունների ժամանակ՝ անկախ խոսացողների մայրենի լեզվի։ Դա հատկապես կարևոր է երթևեկության կառավարման, որտեղ կարող է վտանգվել մարդկային կյանքը աղավաղված տեղեկատվության պատճառով։
Թեև գրության այբբենարանները սովորաբար կոչվում են «ֆոնետիկ այբբենարաններ», դրանք ֆոնետիկ չեն այն իմաստով, ինչպիսին են Միջազգային ֆոնետիկ այբբենարանի նման ֆոնետիկ տառադարձման համակարգերը[1][2]։
Ֆոնետիկ այբբենարանը, որը նաև անվանում է ֆոնետիկ կոդ կամ ուղղագրական այբբենարան, ստեղծվել է ռադիոյով կամ հեռախոսով տառերի փոխանցման ժամանակ շփոթությունից խուսափելու համար, հատկապես այնպիսի հակամարտությունների ժամանակ, ինչպիսին է Երկրորդ համաշխարհային պատերազմը[3][4][5]։ Այն շարունակում է լայնորեն օգտագործվել զինվորական և արտակարգ ծառայություններում կարևոր բառերի և կոդերի հստակ գրության համար։
Կոդ ստեղծելու համար մի քանի միջազգային գործակալություններ 26 կոդավորված բառերին (նվազագույնս ճանաչված որպես «ֆոնետիկ բառեր») հայերենից դուրս չեն հանձնել նրանց ծրագրային նշանակությունները, որոնք համապատասխանում են լատինական այբբենարանի տառերին, որպեսզի տառերը և թվերի հեշտ տարբերակումը իրականացվեն ռադիոյով և հեռախոսով։ Բառերը ընտրվել են այնպես, որ դրանք հասկանալի լինեն անգլերեն, ֆրանսերեն և իսպաներեն լեզուների կրողներին[6][7]։ Որոշ կոդային բառեր ժամանակի ընթացքում փոխվել են, քանի որ պարզվել է, որ դրանք ոչ բավարար ազդակ են իրական պայմաններում։ 1956 թվականին ՆԱՏՕ կատալիզացրեց հավաքատեղի փոփոխություններ, որոնք այդ ժամանակ օգտագործում էր Միջազգային քաղաքացիական ավիացիայի կազմակերպությունը (ԻԿԱՕ);[8] այս փոփոխությունը դարձավ միջազգային ստանդարտ, երբ այն ընդունվեց ԻԿԱՕ-ի կողմից նույն տարում և Միջազգային տելեկոմունիկացիիրի միության (ԻՏՈՒ) կողմից մի քանի տարի անց[9]։
Միջազգային կարգավիճակ
[խմբագրել | խմբագրել կոդը]Երբ 1956 թվականին Քաղաքացիական ավիացիայի միջազգային կազմակերպությունը (ICAO) մշակեց մի հնչյունական այբուբեն, այն միանգամից ընդունվեց բազմաթիվ այլ միջազգային և ազգային կազմակերպությունների կողմից, այդ թվում` Հյուսիսատլանտյան դաշնագրի կազմակերպության (ՆԱՏՕ), Հեռահաղորդակցության միջազգային միության (ITU), Ծովագնացության միջազգային կազմակերպության (IMO), ԱՄՆ Ավիացիոն դաշնային վարչության (FAA), Ստանդարտների ամերիկյան ազգային ինստիտուտի (ANSI) և Ամերիկյան ռադիոռելեային լիգայի (ARRL) կողմից։
Թվերը, այբուբենը և արտասանությունը
[խմբագրել | խմբագրել կոդը]Տառերը
[խմբագրել | խմբագրել կոդը]| № | Տառ | Կոդային բառ | Արտասանություն | Կոդային բառի թարգմանություն | |
|---|---|---|---|---|---|
| ՄՀԱ[10] | Հայերեն[11] | ||||
| 1) | A | Alfa (ICAO, ITU, IMO, FAA) Alpha (ANSI, FAA) |
ˈalfa | ա՛լֆա | ալֆա (հունական այբուբենի 1-ին տառ), սկիզբ, գլխավոր առարկա |
| 2) | B | Bravo | ˈbravo | բրա՛վո | «բրավո»; վարձու մարդասպան |
| 3) | C | Charlie | ˈtʃali or ˈʃali |
չա՛րլի (շա՛րլի) | Չարլի (անուն) |
| 4) | D | Delta | ˈdɛlta | դե՛լտա | դելտա (հունական այբուբեն-ի 4-րդ տառ) |
| 5) | E | Echo | ˈɛko | էկո | արձագանք |
| 6) | F | Foxtrot | ˈfɔks.trɔt | ֆոքսթրո՛թ | ֆոքստրոտ |
| 7) | G | Golf | ˈɡɔlf | գոլֆ | գոլֆ |
| 8) | H | Hotel | hoˈtɛl | հոութե՛լ | հյուրանոց |
| 9) | I | India | ˈɪndia | ի՛նդիա | Հնդկաստան |
| 10) | J | Juliett (ICAO, ITU, IMO, FAA) Juliet (ANSI, FAA) |
ˈdʒuliˈɛt | ջու՛լիետ | Ջուլիետա (անուն) |
| 11) | K | Kilo | ˈkilo | քի՛լո | "կիլո-" ածանց |
| 12) | L | Lima | ˈlima | լի՛մա | Լիմա |
| 13) | M | Mike | ˈmai̯k | մայք | Մայք (անուն) |
| 14) | N | November | noˈvɛmba | նովե՛մբը | նոյեմբեր |
| 15) | O | Oscar | ˈɔska | օ՛սքըր | Օսկար (անուն) |
| 16) | P | Papa | paˈpa | պապա | հայրիկ |
| 17) | Q | Quebec | keˈbɛk | քե՛բեք | Քվեբեկ (քաղաք) |
| 18) | R | Romeo | ˈromio | րո՛ումիո | Ռոմեո (անուն) |
| 19) | S | Sierra | siˈɛra | սիէ՛րա | թյունիկ |
| 20) | T | Tango | ˈtaŋɡo | տա՛նգոու | տանգո |
| 21) | U | Uniform | ˈjunifɔm or ˈunifɔm |
յու՛նիֆորմ (ունիֆորմ) | համազգեստ |
| 22) | V | Victor | ˈvɪkta | վի՛քթըր | Վիկտոր (անուն) |
| 23) | W | Whiskey | ˈwɪski | ուի՛սքի | վիսկի |
| 24) | X | X-ray, Xray | ˈɛks.rei̯ | էքսրեյ | ռենտգեն |
| 25) | Y | Yankee | ˈjaŋki | յա՛նքի | յանկի |
| 26) | Z | Zulu | ˈzulu | զու՛լու | զուլուս |
Թվերը
[խմբագրել | խմբագրել կոդը]| Թիվ | Կոդային բառ | Արտասանություն |
|---|---|---|
| 0 | Zero (FAA) Nadazero (ITU, IMO) |
ˈziro ˈnaˈdaˈzeˈro |
| 1 | One (FAA) Unaone (ITU, IMO) |
ˈwan ˈuˈnaˈwan |
| 2 | Two (FAA) Bissotwo (ITU, IMO) |
ˈtu ˈbiˈsoˈtu |
| 3 | Three (FAA) Terrathree (ITU, IMO) |
ˈtri ˈteˈraˈtri |
| 4 | Four (FAA) Kartefour (ITU, IMO) |
ˈfoa ˈkaˈteˈfoa |
| 5 | Five (FAA) Pantafive (ITU, IMO) |
ˈfai̯f ˈpanˈtaˈfai̯f |
| 6 | Six (FAA) Soxisix (ITU, IMO) |
ˈsɪks ˈsɔkˈsiˈsɪks |
| 7 | Seven (FAA) Setteseven (ITU, IMO) |
ˈsɛvən ˈseˈteˈsɛvən |
| 8 | Eight (FAA) Oktoeight (ITU, IMO) |
ˈei̯t ˈɔkˈtoˈei̯t |
| 9 | Nine (FAA) Nine or niner (ICAO) Novenine (ITU, IMO) |
ˈnai̯na ˈnoˈveˈnai̯na |
| 100 | Hundred | ˈhandrɛd |
| 1000 | Thousand | ˈtau̯ˈzand |
| կոտորակային կետ | Decimal (ITU) | ˈdeˈsiˈmal |
| . (վեջակետ) | Stop (ITU) | ˈstɔp |
Գործածություն
[խմբագրել | խմբագրել կոդը]Հնչյունական այբուբենը օգտագործվում է որպեսզի արտասանվի հաղորդագրության այն տառերն ու թվերը, որոնց հաղորդման ժամանակ կարող է փոթություն առաջանալ, քանի որ ձայները շատ նման են միմյանց, օրինակ, "Ն" ու "Մ", "Բ» ու «Դ» և այլն։
Տարբերակներ
[խմբագրել | խմբագրել կոդը]1956 թվականին «Նեկտար» փոխումից հետո «Նոյեմբեր»-ով, կոդը հիմնականում մնացել է կայուն։ Բայց տարածաշրջանային կարգավորումներով երբեմն փոփոխություններ են կատարվում կոդային բառերին, օրինակ դրանց ավելի հին տարբերակների փոխարինումը, որպեսզի խուսափեն տեղական տերմինների հետ սցենարացնելուց։
- ԱՄՆ-ի օդանավակայաններում «Foxtrot» բառը կարող է կրճատվել մինչև «Fox»[12]:
- Բրիտանական ոստիկանությունը օգտագործում է «ինդիգո» բառը «Ինդիա»-ի փոխարեն։
- Ինդոնեզիայում «Լիմա»-ի փոխարեն օգտագործում են «Լոնդոն», որովհետև մալայերենում lima նշանակում է «հինգ»։
- Նշված է, որ Ֆիլիպիններում երբեմն օգտագործվում է «Hawk» բառը «Hotel»-ի փոխարեն։
Ծանոթագրություններ
[խմբագրել | խմբագրել կոդը]- ↑ «Why the International Phonetic Alphabet (IPA) is the best thing ever». www.languagejones.com. Վերցված է 2024 թ․ նոյեմբերի 20-ին.
- ↑ «What's the International Phonetic Alphabet and why is it great?». blog.cambridgecoaching.com. Վերցված է 2024 թ․ նոյեմբերի 20-ին.
- ↑ «What is the phonetic alphabet and why do we have it?». www.forcesnews.com. Վերցված է 2024 թ․ նոյեմբերի 20-ին.
- ↑ «NATO Phonetic Alphabet». morsecodetranslator.com. Վերցված է 2024 թ․ նոյեմբերի 20-ին.
- ↑ «The Phonetic Alphabet». www.taitradioacademy.com. Վերցված է 2024 թ․ նոյեմբերի 20-ին.
- ↑ «NATO and Western Union Phonetic Alphabets». culturegaps.com. Վերցված է 2024 թ․ նոյեմբերի 20-ին.
- ↑ «The Alphabetic Code Made Easy». www.parkerphonics.com. Վերցված է 2024 թ․ նոյեմբերի 20-ին.
- ↑ «How the NATO alphabet came about». selfreliancecentral.com. Վերցված է 2024 թ․ նոյեմբերի 20-ին.
- ↑ «The NATO phonetic alphabet». www.nato.int. Վերցված է 2024 թ․ նոյեմբերի 20-ին.
- ↑ DIN 5009:2022-06, Anhang B: Buchstabiertafel der ICAO („Radiotelephony Spelling Alphabet“)
- ↑ Школа яхтенного капитана / Сост. Леонтьев Е. П. — Изд. 2-е, перераб., доп. — М.: Физкультура и спорт, 1983. — 272 с.
- ↑ «What does Foxtrot mean in military?». thegunzone.com. Վերցված է 2024 թ․ նոյեմբերի 20-ին.